-Concept- Archeologisch Bureauonderzoek 3 Fietsverbindingen Alblasserwaard, Gemeente Molenwaard, Gemeente Papendrecht en Gemeente Zederik

Transcriptie

1 -Concept- Archeologisch Bureauonderzoek 3 Fietsverbindingen Alblasserwaard, Gemeente Molenwaard, Gemeente Papendrecht en Gemeente Zederik A. C. Mientjes J. E. van den Bosch

2

3 -Concept- Archeologisch Bureauonderzoek 3 Fietsverbindingen Alblasserwaard, Gemeente Molenwaard, Gemeente Papendrecht en Gemeente Zederik A. C. Mientjes J. E. van den Bosch

4 Archeologisch Bureauonderzoek 3 Fietsverbindingen Alblasserwaard, Gemeente Molenwaard, Gemeente Papendrecht en Gemeente Zederik A. C. Mientjes J. E. van den Bosch SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek SOB Research Heinenoord, augustus 2013 ISBN/EAN: Projectnummer:

5 Archeologisch Bureauonderzoek 3 Fietsverbindingen Alblasserwaard, Gemeente Molenwaard, Gemeente Papendrecht en Gemeente Zederik Inhoud 1. Inleiding Planontwikkeling Archeologisch onderzoek Opdrachtverlening Doel van het onderzoek Onderzoeksteam 7 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken Archeologisch Bureauonderzoek Archeologisch Verwachtingsmodel Rapportage Archeologisch Bureauonderzoek Geologische, geomorfologische en bodemkundige gegevens Archeologische gegevens Historische gegevens Luchtfoto s Actueel Hoogtebestand Nederland Archeologisch Verwachtingsmodel Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting en conclusies Aanbevelingen 64 Literatuur 65 Verklarende woordenlijst 67 Bijlage 1: Administratieve gegevens 69 Bijlage 2: Archeologische en geologische tijdschaal 73 Bijlage 3: Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie van De Mulder et al., Bijlage 4: SOB Research: Gegevens 77

6 2

7 1. Inleiding 1.1 Planontwikkeling Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd in het kader van de bestemmingsplanwijziging voor de aanleg van 3 fietsverbindingen in de Alblasserwaard, door Waterschap Rivierenland. Dit betreft: Plangebied 1. De fietsverbinding langs de Molenkade van Groot-Ammers, via Achterland, naar Ottoland, in de Gemeente Molenwaard (project nr. F en F432.02). De totale lengte van het lijnvormige tracé bedraagt circa 4.2 kilometer. Plangebied 2. De fietsverbinding langs het zuidelijke deel van de Matenasche Scheidkade, bij de fietsbrug over de A15 te Papendrecht, in de Gemeente Papendrecht (Project nr. F428.01). De totale lengte van het lijnvormige tracé bedraagt circa 210 meter. Plangebied 3. De fietsverbinding langs de Zijlkade te Nieuwland, in de Gemeente Zederik (Project nr. F433.01). De totale lengte van het lijnvormige tracé bedraagt circa 0.8 kilometer. De drie plangebieden beslaan gezamenlijk een oppervlakte van circa hectare. Afzonderlijk beslaan de plangebieden een oppervlakte van circa hectare (1.), circa 0.51 hectare (2.) en circa 1.35 hectare (3).Op het moment van het opstellen van de hier nu voorliggende eindrapportage was de maximale verstoringsdiepte van de geplande graafwerkzaamheden in verband met de aanleg van de fietspaden nog niet bekend. Afbeelding 1. De globale ligging van de drie plangebieden (rode stip, genummerd) in Nederland. 3

8 1.2 Archeologisch onderzoek Plangebied 1 (project nr. F en F432.02) Op de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaarten van de voormalige gemeenten Graafstroom en Liesveld worden ter plaatse van Plangebied 1., langs de Molenkade tussen Groot- Ammers en Ottoland, zones met een verschillende verwachting ten aanzien van de aanwezigheid van archeologische waarden weergegeven (Boshoven e.a., 2009). 1 Ter plaatse van het noordwestelijke deel van het plangebied (het gebied van de voormalige Gemeente Liesveld) worden de volgende verwachtingen weergegeven: (1) een hoge verwachting aan of nabij het oppervlak, (2) een hoge verwachting tussen 1.5 en 5 meter beneden het maaiveld, (3) een hoge verwachting dieper dan 1.5 meter beneden het maaiveld, (4) een hoge verwachting dieper dan 5 meter beneden het maaiveld, (5) een middelmatige verwachting (lichtgroene kleur) en (6) lage verwachting. Ter plaatse van het zuidoostelijke deel van het plangebied (het gebied van voormalige Gemeente Graafstroom) worden zones met de volgende archeologische verwachtingen weergegeven: (1) een hoge verwachting aan of nabij het oppervlak, (2) een hoge verwachting tussen 1.5 en 5 meter beneden het maaiveld, (3) een hoge verwachting dieper dan 5 meter beneden het maaiveld en (4) een lage verwachting. Tevens geldt voor de zuidoostelijke periferie van het plangebied een middelmatige verwachting voor Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Voor de genoemde verwachtingszones gelden op basis van het vigerende beleid van de Gemeente Molenwaard de volgende verplichtingen voor de uitvoering van archeologisch onderzoek. - Hoge verwachting aan of nabij het oppervlak: bij ingrepen groter dan of gelijk aan 250 vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Hoge verwachting tussen 1.5 en 5 meter beneden maaiveld: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 250 vierkante meter en dieper dan 1.5 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Hoge verwachting dieper dan 1.5 meter beneden maaiveld: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 250 vierkante meter en dieper dan 1.5 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Hoge verwachting dieper dan 5 meter beneden maaiveld: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 250 vierkante meter en dieper dan 5 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Middelmatige verwachting: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 500 vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Middelmatige verwachting voor Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 100 vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Lage verwachting: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk. 1 De Gemeenten Graafstroom en Liesveld zijn samen met de Gemeente Nieuw-Lekkerland op 1 januari 2013 samengegaan in de nieuwe Gemeente Molenwaard. Echter door de verantwoordelijke ambtenaar bij de Gemeente Molenwaard op het gebied van het archeologisch erfgoedbeleid (de heer K. Benschop), is mondeling medegedeeld dat de Archeologische Verwachtingsen Beleidsadvieskaarten van de voormalige gemeenten Graafstroom en Liesveld, opgesteld door BAAC in 2009 (Boshoven e.a., 2009) - en de bijbehorende regels - nog altijd van toepassing zijn binnen het erfgoedbeleid van de huidige Gemeente Molenwaard. 4

9 Plangebied 2 (Project nr. F428.01) Op de Archeologische Verwachtingskaart Gemeente Papendrecht en de Archeologische Beleidsadvieskaart Gemeente Papendrecht wordt ter plaatse van Plangebied 2., langs de Matenasche Scheidkade, een zone met een middelhoge verwachting (komgebied) op het aantreffen van vindplaatsen uit de IJzertijd, de Romeinse Tijd, de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd weergegeven (Ras, 2012). Op basis van het vigerende beleid van de Gemeente Papendrecht geldt voor een dergelijke zone een archeologische onderzoeksverplichting wanneer er sprake is van bodemverstoringen groter dan 500 vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld. 2 Plangebied 3 (Project nr. F433.01) Op de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaart van de Gemeente Zederik wordt voor het plangebied langs de Zijlkade te Nieuwland zones met verschillende verwachtingen ten aanzien van de aanwezigheid van archeologische waarden weergegeven(boshoven e.a., 2009). Ter plaatse van het oostelijke deel van het plangebied worden twee archeologische verwachtingszones weergegeven, die samenhangen met de historische kern van Nieuwland en de aanwezigheid van een fossiele meandergordel in de ondergrond: (1) een zone met een zeer hoge verwachting voor Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd, ter plaatse van de historische dorpskern van Nieuwland en (2) een zone met een hoge verwachting aan of nabij het oppervlak, ter plaatse van de zone waar een fossiele meandergordel in de ondergrond aanwezig is. Tevens worden op deze kaart historische elementen weergegeven ter plaatse - en in de nabijheid van - het oostelijke deel van het plangebied. Ter plaatse van het westelijke deel van het plangebied wordt een zone met een lage verwachting op het aantreffen van archeologische waarden weergegeven. Voor de genoemde verwachtingszones gelden op basis van het vigerende beleid van de Gemeente Zederik de volgende verplichtingen voor de uitvoering van archeologisch onderzoek. - Zeer hoge verwachting voor Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 30 vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Hoge verwachting aan of nabij het oppervlak: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan 250 vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk; - Lage verwachting: bij inrichtingswerkzaamheden groter dan of gelijk aan vierkante meter en dieper dan 0.3 meter beneden het maaiveld is archeologisch onderzoek noodzakelijk. Als gevolg van de in het kader van de planontwikkeling te voorziene bodemingrepen (graafwerkzaamheden) zouden archeologisch relevante horizonten kunnen worden verstoord. Op basis van het vigerende gemeentelijke beleid, moest daarom een verantwoorde afweging worden gemaakt van de in het geding zijnde archeologische belangen. 1.3 Opdrachtverlening Op 27 mei 2013 heeft ADCIM Advies- & Ingenieursbureau definitief opdracht verleend aan SOB Research om het Archeologisch Bureauonderzoek uit te voeren. 2 Provinciaal Steunpunt Monumentenzorg en Archeologie, Erfgoedhuis Zuid-Holland, Ras,

10 Afbeelding 2. Plangebied 1. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Molenkade tussen Groot-Ammers en Ottoland (Gemeente Molenwaard), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Bron Topografische Kaart: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1: Doel van het onderzoek Het doel van het Archeologisch Bureauonderzoek was om de gespecificeerde archeologische verwachting voor deze locaties nader vast te stellen. In het kader van het Archeologisch Bureauonderzoek is de beschikbare archeologische, historische en geologische informatie geanalyseerd. Daarnaast zijn gegevens verzameld over de (sub)recente bouwgeschiedenis ter plaatse van het plangebied. Op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek is het Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Hierbij is een inschatting gemaakt van de ouderdom en het belang van de mogelijk aanwezige archeologische waarden (en de verwachte diepteligging van de mogelijk aanwezige archeologische niveaus). Tevens is nagegaan in hoeverre mogelijk aanwezige archeologische resten met aantasting worden bedreigd door de voorgenomen bodemverstoringen. Op basis hiervan is een advies opgesteld, waarbij is aangegeven of en waar nader archeologisch onderzoek noodzakelijk is. 6

11 1.5 Onderzoeksteam Het onderzoek is uitgevoerd door: A. C. Mientjes bureauonderzoek, rapportage J. E. van den Bosch rapportage en eindredactie Afbeelding 3. Plangebied 2. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Matenasche Scheidkade te Papendrecht (Gemeente Papendrecht), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Bron Topografische Kaart: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1:

12 Afbeelding 4. Plangebied 3. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Zijlkade te Nieuwland (Gemeente Zederik), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Bron Topografische Kaart: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1:

13 Afbeelding 5. Plangebied 1. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Molenkade tussen Groot-Ammers en Ottoland (Gemeente Molenwaard), geprojecteerd op een uitsnede van de GBKN. Bron GBKN: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1:

14 Afbeelding 6. Plangebied 2. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Matenasche Scheidkade te Papendrecht (Gemeente Papendrecht), geprojecteerd op een uitsnede van de GBKN. Bron GBKN: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1:

15 Afbeelding 7. Plangebied 3. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Zijlkade te Nieuwland (Gemeente Zederik), geprojecteerd op een uitsnede van de GBKN. Bron GBKN: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1:

16 12

17 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken 2.1 Archeologisch Bureauonderzoek Het doel van het Archeologisch Bureauonderzoek is het verzamelen en analyseren van informatie, op basis van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden, binnen een omschreven gebied. Dit om voor dit gebied een gespecificeerde, archeologische verwachting vast te stellen. Het resultaat is een standaard- of deelrapport met een gespecificeerde archeologische verwachting, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van (eventueel) vervolgonderzoek. Het rapport bevat, waar mogelijk, gegevens over aan- of afwezigheid, aard, omvang, ouderdom, gaafheid, conservering en (relatieve) kwaliteit van archeologische waarden en aardwetenschappelijke eigenschappen. Het Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, protocol 4002 Bureauonderzoek. In het kader van het Archeologisch Bureauonderzoek zijn diverse archieven geraadpleegd. Dit onderzoek heeft tot doel gebruik te maken van de in deze archieven beschikbare of alsnog destilleerbare informatie over de landschaps- en bewoningsgeschiedenis van het gebied. Daarbij zijn onder meer de archieven van TNO-NITG, de Topografische Dienst, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Archis2), en de Archeologische Verwachtings- en beleidsadvieskaarten van de gemeenten Molenwaard, Papendrecht en Zederik geraadpleegd. Tevens is informatie ingewonnen bij de Archeologische Werkgemeenschap Nederland, Afdeling Lek- en Merwestreek. Daarnaast werd er over het plangebied en de directe omgeving nadere archeologische en historische informatie vergaard uit meerdere bronnen. 2.2 Archeologisch Verwachtingsmodel Op basis van de tijdens het Archeologisch Bureauonderzoek verworven informatie over de huidige situatie, de aardwetenschappelijke en historische situatie en de bekende archeologische en ondergrondse bouwhistorische waarden, vindt een proces plaats van analyse en interpretatie ten behoeve van het opstellen van een gespecificeerde verwachting. Op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek werd een Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Hierbij gaat het vooral om een gespecificeerde verwachting ten aanzien van de mogelijk aanwezige archeologische vondstcomplexen (mogelijke aard, gaafheid en ouderdom) in relatie met de geologische ondergrond (mogelijke diepteligging en context). 2.3 Rapportage Na het onderzoek zijn de onderzoeksgegevens uitgewerkt en geanalyseerd. Ter afronding van het Archeologisch Bureauonderzoek is het nu voorliggende eindrapport samengesteld. De rapportage is opgesteld in overeenstemming met de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, protocol 4002 Bureauonderzoek. Alle kaarten in het rapport zijn zuid (onder) - noord (boven) georiënteerd. 13

18 14

19 3. Archeologisch Bureauonderzoek 3.1 Geologische, geomorfologische en bodemkundige gegevens Regionale context Voor het verkrijgen van inzicht in de geologische opbouw ter plaatse van de drie plangebieden en de directe omgeving daarvan, is gebruik gemaakt van de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Gorinchem Oost (38 O), de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Gorinchem West (38 W), de Bodemkaart van Nederland, schaal 1: , Blad 38 Oost Gorinchem en de Bodemkaart van Nederland, schaal 1: , Blad 38 West Gorinchem. Plangebied 1. (Gemeente Molenwaard) en Plangebied 2. (Gemeente Papendrecht) liggen binnen het gebied van Blad 38 West. Plangebied 3. (Gemeente Zederik) ligt binnen het gebied van Blad 38 Oost. Aanvullende gegevens over de geologie, de geomorfologie en de bodem ter plaatse - en in de nabijheid - van de plangebieden zijn verkregen uit de toelichting behorende bij de Archeologische Inventarisatie, Verwachtings- en Beleidsadvieskaart voor de regio Alblasserwaard en Vijfheerenlanden (Boshoven e.a., 2009), de Archeologische Verwachtingskaart Gemeente Papendrecht (Ras, 2012), de Geomorfologische Kaart van Nederland (Archis2, Alterra, 2013) en de boorgegevens uit het archief van TNO/ NITG (Dinoloket, 2013). Een nadeel bij het gebruik van de overzichtskaarten is de relatieve grofschaligheid; de informatie is niet bedoeld en ook niet bruikbaar voor een beoordeling op perceelniveau. Wel bieden de kaarten kaders voor een globale inschatting van de geologische en paleografische situatie. SOB Research hanteert voor het holocene deel van Nederland de klassieke nomenclatuur, zoals deze ook door de Rijks Geologische Dienst is gehanteerd bij het opstellen van de Geologische Kaart van Nederland. De door de Mulder et al. (2003) voorgestelde nieuwe lithostratigrafie biedt in het geheel geen meerwaarde voor wat betreft de koppeling tussen archeologie en geologie. Integendeel, met name in het Holocene gebied gaan hiermee mogelijkheden voor een dergelijke koppeling verloren. Daarnaast is er daarbij ook geen goede koppeling mogelijk tussen het reeds decennia lang uitgevoerde archeologisch en geologisch onderzoek en de nieuwe voorgestelde lithostratigrafische terminologie (zie Bijlage 3). Tevens ontbreken ook geologische kaarten, waarbij deze terminologie is gehanteerd, zodat een betrouwbare presentatie niet mogelijk is. Het is vanuit haar eigen kwaliteitsborging dat SOB Research, zeker voor wat betreft het Holocene deel van Nederland, de gangbare lithostratigrafie toepast en vooralsnog zal blijven toepassen. Op hoofdlijnen kan de geologische opbouw ter plaatse van de drie plangebieden en de directe omgeving daarvan als volgt worden gekarakteriseerd. In de diepere ondergrond zijn Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye aanwezig. Dit betreft grove, fluviatiele zanden met grindhoudende en grindrijke trajecten. Deze afzettingen zijn hier door de Rijn en de Maas afgezet tijdens de laatste IJstijd (Weichselien; circa jaar geleden). Het rivierengebied werd in deze periode gekenmerkt door een vlechtend, arctisch rivierenpatroon van meerdere, ondiepe waterlopen. De top van deze rivierafzettingen ligt ter hoogte van het meest westelijke deel van de Alblasserwaard op een diepte van circa meter beneden het maaiveld en ter plaatse van het meest oostelijke deel van de Alblasserwaard op een diepte van circa 5-7 meter beneden het maaiveld. Op deze pleistocene rivierafzettingen komen lokaal eolische afzettingen voor in de vorm van rivierduinen, c.q. donken, die overwegend bestaan uit matig goed gesorteerd, matig grof zand. Deze eolische afzettingen zijn afgezet tijdens het laatste deel van het Weichselien en het Vroeg-Holoceen (circa jaar geleden). De donken die in de Alblasserwaard tegenwoordig soms nog dagzomen, zouden voornamelijk tijdens het Late Dryas (circa tot jaar geleden) zijn gevormd (Berendsen, 1997) en worden gerekend tot de Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye. Vanaf circa jaar geleden werden door een afwisselend anastomoserend en later meanderend rivierenstelsel op de Formatie van Kreftenheye pakketten met klei afgezet en vond er periodiek veenvorming plaats. 15

20 Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds afzettingen binnen (verlande) stroomgordels, bestaande uit zandige tot kleiige bedding- en oeverwalafzettingen en anderzijds kleiige komafzettingen. De kleiige komafzettingen worden afgewisseld en zijn vertand met veenpakketten waardoor een geologische stratigrafie is ontstaan van klei- en veenlagen, met lokaal begraven stroomgordels, waarbij de laatste in het verleden geschikte woonlocaties vormden binnen het rivierengebied. De fluviatiele afzettingen (klei) zijn periodiek tot stand gekomen, afgewisseld met perioden van veengroei (Hollandveen). Globaal wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen de Afzettingen van Gorkum en de Afzettingen van Tiel. De Afzettingen van Gorkum worden in vier fasen onderverdeeld, met de volgende dateringen. Gorkum I Gorkum II Gorkum III Gorkum IV voor Chr voor Chr voor Chr voor Chr. Na de fase van Gorkum IV en met name na voor Chr. breidde de veenvorming zich over een groot oppervlak uit. Het toen gevormde veen wordt, evenals alle voorgaande en volgende veenpakketten gedefinieerd als Hollandveen. Het veen dat na voor Chr. is gevormd bestaat hoofdzakelijk uit mesotroof veen en vervolgens uit oligotroof bosveen. In de perioden vóór en tussen de verschillende Afzettingen van Gorkum werd hoofdzakelijk eutroof rietveen en gyttja gevormd. Vanaf circa voor Chr. vond hernieuwde sedimentatie van klei plaats door de rivieren, die periodiek werd afgewisseld met veengroei (Hollandveen). Deze kleipakketten worden gerekend tot de Afzettingen van Tiel, die in vier fasen zijn ingedeeld, met de volgende dateringen. Tiel 0 Tiel I Tiel II Tiel III voor Chr voor Chr na Chr. 800 na Chr. en later Over het algemeen zijn de Afzettingen van Tiel per tijdseenheid aanzienlijk dunner dan de Afzettingen van Gorkum, hetgeen mogelijk verklaard kan worden door de verminderde zeespiegelrijzing vanaf circa voor Chr. Tijdens de vorming van de Afzettingen van Tiel heeft enige malen een stilstand in de sedimentatie plaatsgevonden. Deze perioden worden weerspiegeld door de aanwezigheid van begroeiingsniveaus, die stratigrafisch herkenbaar zijn als zeer donkere tot zwarte laklagen. Deze laklagen duiden op een goede ontwatering van het gebied en kunnen soms met bewoningsfasen worden gecorreleerd. Aan de sedimentatie van de Afzettingen van Tiel kwam definitief een einde na de 11 de eeuw na Chr., toen het gebied grootschalig werd ontgonnen en werd bedijkt. Na deze periode werden slechts lokaal zandige riviersedimenten afgezet (zogenaamde overslaggronden), als gevolg van dijkdoorbraken. De drie plangebieden zijn, evenals het overige deel van het grondgebied van de Gemeente Molenwaard, de Gemeente Papendrecht en de Gemeente Zederik, gelegen binnen het middenstroomse gedeelte van de Rijndelta (het perimariene gebied) Geologische gegevens Plangebied 1 Het maaiveld ter plaatse van Plangebied 1, langs de Molenkade tussen Groot-Ammers en Ottoland (Gemeente Molenwaard), ligt op een hoogte van circa meter NAP. Op de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Gorinchem West (38 W) wordt hier een groot aantal verschillende geologische zones weergegeven (zie Afbeelding 8). 16

21 Afbeelding 8. Plangebied 1. De ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Gorinchem West (38 W). De zuid - noord verlopende stippellijn betreft Dwarsprofiel H - H. Bron: Rijks Geologische Dienst. Schaal 1: Plangebied 1 is gesitueerd direct ten oosten van de Profiellijn H-H van de Geologische Kaart van Nederland (zie Afbeelding 8 en 9). Op basis van dit profiel kan worden geconcludeerd dat: - Ter plaatse van het noordwestelijke deel van het plangebied kan de top van de Afzettingen van Tiel III (kleiige komafzettingen) dagzomend worden aangetroffen, op een diepte van circa meter NAP. - Ter plaatse van het zuidoostelijke deel van het plangebied kan de top van het Hollandveen (bosveen) dagzomend worden aangetroffen, op een diepte van circa meter NAP. - Ter plaatse van het noordwestelijke deel van Plangebied 1 en net ten zuidwesten van het zuidoostelijke deel van Plangebied 1, worden zones weergegeven met de code Kr. Dit houdt in dat hier dagzomende Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye (rivierduinenafzettingen) kunnen worden aangetroffen. Ter plaatse van het noordwestelijke deel van Plangebied 1 wordt op deze kaart ook een veel grotere zone weergegeven waar afgedekte rivierduinafzettingen kunnen worden verwacht (de lichtgeel omkaderde zone). 17

22 - Op de Geologische Kaart van Nederland worden ter plaatse van Plangebied 1 ook een zestal oost - west verlopende zones met stroomgordelafzettingen weergegeven. Dit betreft al dan niet met (kom) Afzettingen van Tiel en met Hollandveen afgedekte (geul- en oever) Afzettingen van Gorkum (zie Afbeelding 8, code ra2k, ra0k, rc2 en rc0). In de tussenliggende zones is sprake van een veel dikkere horizont met Hollandveen, op een afwisseling van Afzettingen van Gorkum, vertand met Hollandveen. - De top van de Afzettingen van Gorkum, bestaande uit geuldekafzettingen (zandige klei en kleiig zand), geulafzettingen (zand), oeverafzettingen (zandige klei) en komafzettingen (klei) kan hier worden aangetroffen onder het Hollandveen, vanaf een diepte van circa 1.0 meter beneden het maaiveld en dieper (zie Afbeelding 9). Met name de meest zuidelijk gelegen stroomgordels liggen op geringe diepte beneden het maaiveld. Afbeelding 9. De indicatieve ligging van Plangebied 1 (rode lijn), geprojecteerd op een deel van de Profiellijn H - H van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem West (38 W). Bron: Rijks Geologische Dienst. Ook op de kaart van Berendsen en Stouthamer (2001) worden ter plaatse van Plangebied 1 meerdere oost - west verlopende zones met stroomgordelafzettingen weergegeven. (zie Afbeelding 10). Dit betreft (van noordwest naar zuidoost): - Stroomrug nr Dit betreft het stroomgordelcomplex van Schoonhoven. Deze fossiele stroomgordel kan worden gedateerd tussen circa en BP 3 (circa voor Chr.) en was gedurende een periode van circa 1000 jaar actief. Dit stroomgordelcomplex kan worden gerelateerd aan de Afzettingen van Gorkum III en IV. De top van de zandige geulafzettingen zou zijn gelegen op een diepte van circa meter NAP. De diepte van de top van de stroomgordelafzettingen wordt niet vermeld. - Stroomrug nr Dit betreft het stroomgordelcomplex van Vuilendam. Deze fossiele meandergordel kan worden gedateerd tussen circa en BP (circa voor Chr.), en was gedurende een periode van circa 1100 jaar actief. Dit meandergordelcomplex kan worden gerelateerd aan de Afzettingen van Gorkum I en II. Deze fossiele meandergordel kruist het plangebied nog driemaal naar het zuidoosten toe. De top van de zandige geulafzettingen zou zijn gelegen op een diepte van circa meter NAP. De diepte van de top van de stroomgordelafzettingen wordt niet vermeld. 3 BP is de afkorting van Before Present ( voor heden ), die wordt gebruikt voor ouderdomsbepalingen op grond van het meten van de hoeveel radioactieve koolstof in organisch materiaal (C14-methode). Deze ouderdomsbepalingen worden gewoonlijk opgegeven in jaren voor heden (= 1950). De in de hoofdtekst aangegeven dateringen voor de meandergordelcomplexen (in C14-dateringen en kalenderjaren) zijn gebaseerd op Berendsen en Stouthamer (2001) en Boshoven e.a. (2009). De weergegeven C14-dateringen zijn niet gekalibreerd. 18

23 - Stroomrug nr. 96. Dit betreft het stroomgordelcomplex van Liesveld. Deze fossiele stroomgordel kan worden gedateerd tussen circa en 5350 BP (circa voor Chr.), en was gedurende een periode van circa 650 jaar actief. Dit stroomgordelcomplex kan worden gerelateerd aan de Afzettingen van Gorkum II. Deze fossiele meandergordel kruist het plangebied op twee nabij gelegen locaties. De top van de zandige geulafzettingen zou zijn gelegen op een diepte van circa meter NAP. De diepte van de top van de stroomgordelafzettingen wordt niet vermeld. - Stroomrug nr. 89. Dit betreft het stroomgordelcomplex van Langerak. Deze fossiele stroomgordel kan gedateerd worden tussen circa en BP (circa voor Chr.), en was gedurende een periode van circa 725 jaar actief. Dit meandergordelcomplex kan gerelateerd worden aan de Afzettingen van Gorkum II, III en IV. De top van de zandige geulafzettingen zou zijn gelegen op een diepte van circa meter NAP. De diepte van de top van de stroomgordelafzettingen wordt niet vermeld. Deze stroomgordels worden ten dele op dezelfde locaties weergegeven als op de Geologische Kaart van Nederland, maar worden in een aantal gevallen ook op andere locaties weergegeven. Ook in deze publicatie wordt de meest zuidelijke stroomrug als het meest hoogliggend aangemerkt. Afbeelding 10. De ligging van Plangebied 1 (rood omkaderd), geprojecteerd op de topografische kaart met hierop weergegeven de loop van de volgens Berendsen en Stouthamer (2001) aanwezige fossiele stroomgordels. De fossiel stroomgordels zijn gecodeerd met het stroomrugnummer. Bron: Berendsen en Stouthamer, Schaal 1:

24 Afbeelding 11. De ligging van Plangebied 1 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Bodemkaart van Nederland 1: , Blad 38 West Gorinchem. Bron: Staring Centrum/ Stichting voor Bodemkartering (Stiboka). Schaal 1: Op de Bodemkaart van Nederland, schaal 1: , Blad 38 West Gorinchem worden ter plaatse van Plangebied 1 de volgende zones weergegeven, vanaf de noordwestelijke zijde naar de zuidoostelijke zijde van het plangebied (zie Afbeelding 11): - Weideveengronden, bosveen of eutroof broekveen (code pvb, grondwatertrap II). Weideveengronden hebben over het algemeen een 0.05 à 0.1 meter dikke, venige zode. Het veen bij deze weideveengronden bestaat hoofdzakelijk uit eutroof broekveen; - Weideveengronden, bosveen of eutroof broekveen (code pvc, grondwatertrap II). Weideveengronden hebben over het algemeen een 0.05 à 0.1 meter dikke, venige zode. Het veen bij deze weideveengronden, nabij Groot-Ammers, bestaat hoofdzakelijk uit zeggeveen met houtresten; - Koopveengronden, bosveen of eutroof broekveen (code hvb, grondwatertrap II). Deze veengronden hebben een goed veraarde, kleiige, moerige bovengrond die is ontstaan door baggeren en bemesten. In gebieden met bosveen of eutroof broekveen bestaat deze laag meestal uit venige klei. Vaak is op een diepte van / 0.35 meter beneden het maaiveld een humusrijke, kalkloze, zware kleilaag aanwezig; 20

25 - Weideveengronden, zavel of klei (meestal ongerijpt), ondieper dan 1.2 meter (code pvk, grondwatertrap II*). 4 Deze ongerijpte zavel of klei behoort tot de Afzettingen van Gorkum IV. Afbeelding 12. De ligging van Plangebied 1 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Geomorfologische Kaart van Nederland. Bron: Alterra/ Archis2. Op de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra/ Archis2) worden ter plaatse van Plangebied 1 meerdere zones weergegeven (zie Afbeelding 12). De meest prominente zone wordt aangeduid met een lichtgroene kleur en de code 1M46 ( vlakten ). Daarnaast wordt ter plaatse van het zuidoostelijke deel van het plangebied een zone met een bruingele kleur en de code 3K26 ( lage ruggen en heuvels ) weergegeven. Met betrekking tot Plangebied 1 zijn in totaal 11 DINO Boringen, die zijn gezet binnen en in de directe omgeving van het plangebied, nader geanalyseerd (zie Afbeelding 13). Dit betreft alleen de boringen die inzicht verschaffen in de ligging van (1) de Pleistocene en Vroeg-Holocene rivierduinafzettingen (donken), en (2) de fossiele stroomgordels Dit betreft Boring nr.: B38D3815, B38D3432, B38D3403, B38D3401, B38D3185, B38D3198, B38D3178, B38D3016, B38D3018, B38D4244 en B38D3040 (van het noordwesten naar het zuidoosten). Het beeld zoals dat naar voren komt uit de analyse van de geologische, bodemkundige en geomorfologische gegevens, wordt op hoofdlijnen bevestigd door de gegevens uit de DINO Boringen. Direct ten oosten van het meest noordwestelijke deel van het plangebied werden rivierduinafzettingen aangetroffen in Boring nr.: B38D3815 en B38D3432, op een afstand van circa 50 en 90 meter ten oosten van het plangebied. 4 Bij grondwatertrap II ligt de gemiddelde hoogste grondwaterstand boven de 0.4 meter en de gemiddelde laagste grondwaterstand tussen de 0.5 en 0.8 meter beneden het maaiveld. De toevoeging * geeft aan dat het gebieden betreft die het drogere deel vormen van grondwatertrap II. 21

26 De top van de zandige rivierduinafzettingen werd hier aangetroffen op een diepte van respectievelijk 1.1 meter en 0.8 meter beneden het maaiveld (1.75 meter NAP en 1.46 meter NAP). De rivierduinafzettingen worden hier afgedekt door Hollandveen met hierboven kleiige Afzettingen van Tiel (komafzettingen). Afbeelding 13. De locatie van de relevante DINO Boringen ter plaatse - of in de directe omgeving - van Plangebied 1 (rood omkaderd), geprojecteerd op de satellietfoto (bron: DINO Loket). De volgens Berendsen en Stouthamer (2001) in het plangebied aanwezige fossiele stroomgordels zijn blauw omkaderd, met de vermelding van het stroomrugnummer. Schaal 1: In de overige geanalyseerde boringen zijn zandpakketten aangetroffen die relatief dicht aan het oppervlak liggen en niet als rivierduinafzettingen kunnen worden geïnterpreteerd (zie Tabel 1). Deze zandige pakketten kunnen als geul- en deels als oeverafzettingen worden geïnterpreteerd. Op deze zandafzettingen werden kleiige horizonten aangetroffen, die in verband gebracht kunnen worden met het verlandingsproces van de fossiele stroomgordels. De top van de kleiige horizonten, die ter plaatse van de meeste boringen werden afgedekt door het Hollandveen, kan daarom met enige betrouwbaarheid als de bovenzijde van de stroomgordels worden beschouwd. 22

27 Tot slot kan op basis van de vergelijking met de gegevens over de fossiele stroomgordels uit Berendsen en Stouthamer (2001) het volgende worden geconcludeerd ten aanzien van de DINO Boringen. Boring nr.: B38D3401 en B38D3403 kunnen mogelijk met het stroomgordelcomplex van Schoonhoven (Stroomrug nr. 151) in verband worden gebracht, hoewel ze iets ten westen van deze fossiele meandergordel zijn gesitueerd. Boring nr.: B38D3185 en B38D3198 zijn gezet ter plaatse van het stroomgordelcomplex van Vuilendam (Stroomrug nr. 171), in het centrale deel van het plangebied. Boring nr.: B38D3016, B38D3017, B38D3018, B38D3040 en B38D4244 zijn hoofdzakelijk gesitueerd ter plaatse van het stroomgordelcomplex van Langerak (Stroomrug nr. 89), hoewel de noordwestelijk gelegen boringen (Boring nr.: B38D3016 en B38D3017) mogelijk ook in verband kunnen worden gebracht met het hier aanwezige, meer naar het noordoosten gelegen, stroomgordelcomplex van Vuilendam (Stroomrug nr. 171) Zandige afzettingen Kleiige afzettingen Boring nr.: beneden maaiveld -NAP beneden maaiveld -NAP B38D meter 4.9 meter 2.4 meter 3.7 meter B38D meter 6.8 meter 3.4 meter 4.9 meter B38D meter 4.0 meter 2.4 meter 3.6 meter B38D meter 7.3 meter 2.0 meter 3.3 meter B38D meter 4.4 meter 2.1 meter 3.5 meter B38D meter 5.0 meter 1.6 meter 2.8 meter B38D meter 2.8 meter 1.1 meter 2.2 meter B38D meter 2.5 meter 1.8 meter 2.5 meter B38D meter 4.3 meter 1.2 meter 2.3 meter Tabel 1. Overzicht van de DINO-boringen ter plaatse van de fossiele stroomgordels binnen Plangebied 1. In de tabel wordt de hoogte van top van de zandige pakketten en de bovenliggende kleiige pakketten weergegeven, die hoogstwaarschijnlijk in verband gebracht kunnen worden met het verlandingsproces van de voormalige geulen. De hoogtes zijn weergegeven ten opzichte van het maaiveld, alsook ten opzichte van het NAP Geologische gegevens Plangebied 2 Het maaiveld ter plaatse van Plangebied 2, langs de Matenasche Scheidkade te Papendrecht (Gemeente Papendrecht), ligt op een hoogte van meter NAP. Ter plaatse van Plangebied 2. wordt op de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Gorinchem West (38 W), een zone weergegeven met de code rf2k (zie Afbeelding 15 en 15). Deze codering geeft aan dat hier een bodemopbouw kan worden verwacht met Afzettingen van Tiel (komafzettingen), op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen). Plangebied 2 is gesitueerd direct ten westen van de Profiellijn G - G van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem West (38 W). Op basis van dit profiel kan worden geconcludeerd dat de top van de Afzettingen van Tiel III (kleiige komafzettingen) dagzomend kan worden aangetroffen, op een diepte van circa 2 meter NAP. De dikte van de Afzettingen van Tiel bedraagt hier circa meter. Direct onder de Afzettingen van Tiel kan het Hollandveen (bosveen) worden aangetroffen, op een diepte van circa meter beneden het maaiveld. Vanaf en diepte van circa 5-6 meter NAP (vanaf circa 3-4 meter beneden het maaiveld) kunnen de Afzettingen van Gorkum, bestaande uit komafzettingen (klei), worden aangetroffen. De Afzettingen van Gorkum zijn vertand met het Hollandveen (rietveen). De top van de Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye (Pleistocene rivierafzettingen, met klei, leem en grindhoudend zand) kan worden aangetroffen op een diepte van circa meter NAP. 23

28 Afbeelding 14. De ligging van Plangebied 2 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem West (38 W). B De zuid - noord verlopende stippellijn betreft Dwarsprofiel G - G. Bron: Rijks Geologische Dienst. Schaal 1: Afbeelding 15.. De indicatieve ligging van Plangebied 2 (rode lijn), geprojecteerd op een deel van de Profiellijn G - G van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem West (38 W). Bron: Rijks Geologische Dienst. 24

29 Ter plaatse van Plangebied 2 wordt op de Bodemkaart van Nederland, schaal 1: , Blad 38 West Gorinchem een zone weergegeven met de code emv41c (zie Afbeelding 16). Dit betreft drechtvaaggronden, zavel en lichte klei, profielverloop 1, kalkarm (grondwatertrap II). De toevoeging e duidt aan dat hier zoete getijdenafzettingen aanwezig zijn met een dikte van ten minste 0.4 meter. Bij Grondwatertrap II kan de gemiddelde hoogste grondwaterstand worden verwacht op een diepte van minder dan 0.4 meter beneden het maaiveld kan en de laagste grondwaterstand worden verwacht op een diepte van meter beneden het maaiveld. Dit wijst op een relatief natte bodem. Op de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra/ Archis2) wordt ter plaatse van Plangebied 2 een lichtgroen zone weergegeven met de code 2M35 (zie Afbeelding 17). Deze code verwijst naar vlakten. Afbeelding 16. De ligging van Plangebied 2 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Bodemkaart van Nederland, Blad 38 West Gorinchem. Bron: Staring Centrum/ Stichting voor Bodemkartering (Stiboka). Schaal 1:

30 Afbeelding 17. De ligging van Plangebied 2 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Geomorfologische Kaart van Nederland. Bron: Alterra/ Archis2. Afbeelding 18. De locatie van de relevante DINO Boringen ter plaatse - of in de omgeving - van Plangebied 2 (rood omkaderd), geprojecteerd op de satellietfoto (bron: DINO Loket). Schaal 1: Ter plaatse van Plangebied 2 zijn 3 DINO Boringen uitgevoerd. Dit betreft Boring nr.: B38C3063, B38C3405 en B38C3106 (zie Afbeelding 18). Uit deze boringen blijkt dat de ondergrond bestaat uit een afwisseling van Hollandveen en klei (deels zwak tot matig siltig), tot op een diepte van circa meter beneden het maaiveld ( meter NAP). Ook op basis van de DINO Boringen kan worden geconcludeerd dat de geologische opbouw hier bestaat uit Afzettingen van Tiel III (komafzettingen), op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen). 26

31 3.1.4 Geologische gegevens Plangebied 3 Het maaiveld ter plaatse van Plangebied 3, langs de Zijlkade te Nieuwland (Gemeente Zederik), ligt op een hoogte van meter NAP. Ter plaatse van Plangebied 3 worden op de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Gorinchem West (38 W), twee verschillende geologische zones weergegeven, (zie Afbeelding 19). Dit betreft: - Code F3k: een zone met een afwisselende gelaagdheid van het Hollandveen met Afzettingen van Tiel en Afzettingen van Gorkum; aan de oppervlakte Afzettingen van Tiel III als komklei; - Code A3k: een zone met een afwisselende gelaagdheid van Hollandveen met Afzettingen van Tiel en Afzettingen van Gorkum; aan de oppervlakte Afzettingen van Tiel III, ontwikkeld als komklei; de vertande Afzettingen van Gorkum rusten op geulafzettingen van de Afzettingen van Gorkum. Afbeelding 19. De ligging van Plangebied 3 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem Oost (38 O). De zuid - noord verlopende stippellijn betreft Dwarsprofiel B - B. Bron: Rijks Geologische Dienst. Schaal 1: Plangebied 3 is gesitueerd direct ten westen van de Profiellijn B - B van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem Oost (zie Afbeelding 20). Op basis van dit profiel kan worden geconcludeerd dat de Afzettingen van Tiel (komafzettingen) dagzomend kunnen worden aangetroffen. 27

32 De dikte van de Afzettingen van Tiel bedraagt circa meter. Onder de Afzettingen van Tiel kan de top van het Hollandveen worden aangetroffen, op een diepte van circa 0.5 meter beneden het maaiveld. De (kom) Afzettingen van Gorkum kunnen worden aangetroffen op een diepte van circa meter beneden het maaiveld. Onder deze horizont kan opnieuw een horizont met Hollandveen worden aangetroffen, vanaf een diepte van circa meter beneden het maaiveld. Ter plaatse van het oostelijke deel van het plangebied kunnen de geul- en oeverafzettingen van de Afzettingen van Gorkum worden aangetroffen, vanaf een diepte van circa 3-4 meter beneden het maaiveld. Afbeelding 20. De indicatieve ligging van Plangebied 3 (rode lijn), geprojecteerd op een deel van de Profiellijn B - B van de Geologische Kaart van Nederland, Blad Gorinchem Oost (38 O). Bron: Rijks Geologische Dienst. Afbeelding 21. De ligging van Plangebied 3 (rood omkaderd), geprojecteerd op de kaart van Berendsen en Stouthamer, met de relevante stroomgordel, met het stroomrugnummer. Bron: Berendsen en Stouthamer, Schaal 1:

33 Op de kaart van Berendsen en Stouthamer (2001) wordt er plaatse van het oostelijke deel van Plangebied 3 de volgende fossiele stroomgordel weergegeven (zie Afbeelding 21): - Stroomrug nr Dit betreft het stroomgordelcomplex van Nieuwland. Deze fossiele stroomgordel kan worden gedateerd tussen circa en BP (circa voor Chr.), en was gedurende een periode van circa 1100 jaar actief. Dit stroomgordelcomplex kan worden gerelateerd aan de Afzettingen van Gorkum I. De top van de zandige geulafzettingen zou zijn gelegen op een diepte van circa meter NAP. Afbeelding 22. De ligging van Plangebied 3 (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Bodemkaart van Nederland, Blad 38 Oost Gorinchem. Bron: Staring Centrum/ Stichting voor Bodemkartering (Stiboka). Schaal 1: Ter plaatse van Plangebied 3 worden op de Bodemkaart van Nederland, schaal 1: , Blad 38 Oost Gorinchem, de volgende zones weergegeven, van de noordwestzijde naar de zuidoostzijde (zie Afbeelding 18): - Code kvk. Dit betreft waardveengronden, zavel of klei (meestal niet gerijpt) ondieper dan 1.2 meter (grondwatertrap II). 29

34 Deze veengronden hebben een (zavel-) of kleidek zonder minerale eerdlaag. De kleilaag wordt meestal binnen 0.15 meter humeus en lichter (grijs) van kleur. De doorlatendheid van de kleilaag boven het veen is meestal gering. Het onderliggende veen is enkele meters dik en door de rulle (houtachtige) samenstelling goed doorlatend. Het veen bestaat globaal uit een sequentie van broekveen met rietresten op zeggeveen met riet- en houtresten; - Code Rn47Cw. Dit betreft kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4 (grondwatertrap III). De toevoeging w duidt aan dat 0.15 à 0.4 meter moerig materiaal aanwezig is, vanaf 0.4 en 0.8 meter beneden het maaiveld. Over het algemeen komt dit type bodem voor op vrij brede, wat hoger gelegen ruggen in de kommen, en op smalle, zeer geprononceerde zogenaamde veenstroomruggen, die scherp begrensd in het terrein liggen. Deze stroomruggen behoren tot de Afzettingen van Gorkum. Bij deze poldervaaggronden komt onder de (zeer) zware bovenlaag klei, zavel en zand voor. De overgang tussen deze lagen wordt vaak gevormd door een vegetatiehorizont. Soms is deze moerig (toevoeging w), soms is hij alleen herkenbaar als een donker gekleurde band (laklaag). Plaatselijk bestaan de profielen tot dieper dan 1.2 meter uit kalkloze zware tot zeer zware klei (profielloop 4); - Code kvb. Dit betreft waardveengronden, bosveen of eutroof broekveen) (grondwatertrap II). 5 Deze veengronden komen in hoofdlijnen overeen met de boven beschreven waardveengronden (code kvk), met dien verstande dat in dit laatste geval hoofdzakelijk sprake is van kleiig bosveen met houtresten. Op de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra/ Archis2) wordt ter plaatse van het plangebied aan de Zijlkade te Nieuwland (Gemeente Zederik) een lichtgroene zone weergegeven met de code 1M46 (zie Afbeelding 21). Deze code verwijst naar vlakten. Afbeelding 23. Plangebied 3. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) langs de Zijlkade te Nieuwland (Gemeente Zederik), geprojecteerd op een uitsnede van de Geomorfologische Kaart van Nederland. Bron: Alterra/ Archis2. 5 Bij grondwatertrap II ligt de gemiddelde hoogste grondwaterstand boven de 0.4 meter en de gemiddelde laagste grondwaterstand tussen de 0.5 en 0.8 meter beneden het maaiveld. Bij grondwatertrap III ligt de gemiddelde hoogste grondwaterstand boven de 0.4 meter en de gemiddelde laagste grondwaterstand tussen de 0.8 en 1.2 meter beneden het maaiveld. 30

35 Afbeelding 24. De locatie van de relevante DINO Boringen ter plaatse - en in de directe omgeving - van Plangebied 3 (rood omkaderd). De volgens Berendsen en Stouthamer (2001) in het plangebied aanwezige fossiele stoomgordel is blauw omkaderd, met de vermelding van het stroomrugnummer.schaal 1: Bron: Dino Loket. Ter plaatse - en in de directe omgeving - van Plangebied 3 zijn 4 DINO Boringen uitgevoerd. Dit betreft Boring nr. B38G1580, B38G1581, B38G1582 en B38G1586 (zie Afbeelding 24). Uit deze boringen blijkt dat de ondergrond bestaat uit een afwisseling van veen en siltige klei tot een diepte van circa meter beneden het maaiveld (circa meter NAP). Ook op basis van de DINO Boringen kan worden geconcludeerd dat ter plaatse van het plangebied een bodemopbouw aanwezig is met Afzettingen van Tiel III (komafzettingen), op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen). Ter plaatse van het oostelijke deel van het plangebied is een stroomrug aanwezig. Dit betreft het stroomgordelcomplex van Nieuwland. Ter plaatse van Boring nr. B38G1586 werd de top van de zandige geulafzettingen aangetroffen op een diepte van circa 4.1 meter beneden het maaiveld (circa 4.3 meter NAP). De top van de bovenliggende geuldek- en oeverafzettingen, direct boven het zand, werd aangetroffen op een diepte van circa 2.9 meter beneden maaiveld (circa 3.2 meter NAP). 31

36 3.2 Archeologische gegevens Inleiding Voor een overzicht van reeds bestaande kennis ten aanzien van archeologische vindplaatsen en monumenten ter plaatse - en in de directe omgeving - van de drie plangebieden, zijn de archieven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Archis2) geraadpleegd, met als doel om de tot nu toe bekende archeologische vindplaatsen ter plaatse - en in de nabijheid - van de plangebieden te inventariseren. Daarnaast zijn de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaarten van de voormalige gemeenten Graafstroom en Liesveld (Boshoven e.a., 2009) 6, de Archeologische Verwachtingskaart Gemeente Papendrecht, de Archeologische Beleidsadvieskaart Gemeente Papendrecht (Ras, 2012) en de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaart van de Gemeente Zederik (Boshoven e.a., 2009) geraadpleegd. Op deze kaarten worden de trefkansen op archeologische waarden binnen het grondgebied van de gemeenten Molenwaard, Papendrecht en Zederik weergegeven. In aanvulling hierop is ook de Cultuurhistorische Kaart van de Provincie Zuid- Holland geraadpleegd (bron: chs.zuid-holland.nl). Tevens is contact opgenomen met de AWN, afdeling Lek- en Merwestreek, om informatie te verkrijgen over archeologische vindplaatsen ter plaatse - en in de nabijheid - van de plangebieden, die niet in de landelijke database van Archis2 waren geregistreerd op het moment van het schrijven van de voorliggende rapportage Archeologische gegevens Plangebied 1 Op de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaarten van de voormalige gemeenten Graafstroom en Liesveld (Boshoven e.a., 2009) worden ter plaatse van Plangebied 1 zones met verschillende verwachtingen ten aanzien van de aanwezigheid van archeologische waarden weergegeven (zie Afbeelding 25 en Afbeelding 26). Ter plaatse van het noordwestelijke deel van het plangebied (gebied van voormalige Gemeente Liesveld) worden zones met de volgende archeologische verwachtingen weergegeven: (1) een hoge verwachting aan of nabij het oppervlak (donkerbruin), (2) een hoge verwachting tussen 1.5 en 5 meter beneden het maaiveld (bruin), (3) een hoge verwachting dieper dan 1.5 meter beneden het maaiveld (bruingele), (4) een hoge verwachting dieper dan 5 meter beneden het maaiveld (lichtbruin), (5) een middelmatige verwachting (lichtgroen) en (6) een lage verwachting (geel). Ter plaatse van het zuidoostelijke deel van het plangebied (het gebied van voormalige Gemeente Graafstroom) worden zones met de volgende archeologische verwachtingen weergegeven: (1) een hoge verwachting aan of nabij het oppervlak (donkerbruin), (2) een hoge verwachting tussen 1.5 en 5 meter beneden het maaiveld (bruin), (3) een hoge verwachting dieper dan 5 meter beneden het maaiveld (lichtbruin) en (4) een lage verwachting (geel). Tevens geldt voor de zuidoostelijke periferie van het plangebied een middelmatige verwachting voor Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. 6 De Gemeente Graafstroom en de Gemeente Liesveld zijn samen met de Gemeente Nieuw-Lekkerland op 1 januari 2013 samengegaan in de nieuwe Gemeente Molenwaard. Echter door de huidige verantwoordelijke ambtenaar van de Gemeente Molenwaard op het gebied van het archeologisch erfgoedbeleid (de heer K. Benschop), is mondeling medegedeeld dat de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaarten van de voormalige gemeenten Graafstroom en Liesveld (Boshoven e.a., 2009) - en de bijbehorende regels - nog altijd van toepassing zijn voor wat betreft het erfgoedbeleid van de Gemeente Molenwaard. 32