J. E. van den Bosch A. C. Mientjes

Transcriptie

1 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Emelissedijk 12, Colijnsplaat, Gemeente Noord-Beveland J. E. van den Bosch A. C. Mientjes

2

3 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Emelissedijk 12, Colijnsplaat, Gemeente Noord-Beveland J. E. van den Bosch A. C. Mientjes

4 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Emelissedijk 12, Colijnsplaat, Gemeente Noord-Beveland J. E. van den Bosch A. C. Mientjes SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek SOB Research Heinenoord, februari 2014 ISBN/EAN: Projectnummer:

5 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Emelissedijk 12, Colijnsplaat, Gemeente Noord-Beveland Inhoud 1. Inleiding Planontwikkeling Archeologisch onderzoek Opdrachtverlening Doel van het onderzoek Fasering Onderzoeksteam 5 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken Archeologisch Bureauonderzoek Archeologisch Verwachtingsmodel Veldonderzoek Rapportage 8 3. Archeologisch Bureauonderzoek Geologische gegevens Archeologische gegevens Historische gegevens Luchtfoto s Actueel Hoogtebestand Nederland Archeologisch Verwachtingsmodel Resultaten veldonderzoek Inleiding Booronderzoek Geologische opbouw Archeologische indicatoren Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting en conclusies Aanbevelingen 26 Literatuur 27 Verklarende woordenlijst 29 Bijlage 1: Administratieve gegevens 31 Bijlage 2: Archeologische en geologische tijdschaal 33 Bijlage 3: Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie van De Mulder et al.,

6 Bijlage 4: Overzicht Boorgegevens 37 Bijlage 5: SOB Research: Gegevens 43 2

7 1. Inleiding 1.1 Planontwikkeling Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd in het kader van de vergunningverlening voor de bouw van een nieuwe loods met een omvang van circa 1000 vierkante meter ter plaatse van de Emelissedijk 12 te Colijnsplaat (Gemeente Noord-Beveland). In het kader van de planuitvoering zal de bestaande bebouwing worden afgebroken. De nieuw te bouwen loods zal worden gefundeerd op een ringbalkfundering, die wordt aangelegd tot een diepte van 0.6 meter beneden het maaiveld. Er zullen geen kelders worden aangelegd. Noch zullen er op basis van de beschikbare ontwerpplannen heipalen worden aangebracht. Afbeelding 1. De ligging van het plangebied (rode stip) in Nederland. 1.2 Archeologisch onderzoek Op de Archeologische Maatregelenkaart-in lagen (Kaartlaag 1 t/m 3) van de Gemeente Noord- Beveland wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met een hoge verwachting (Categorie 4), voor wat betreft de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen uit het Neolithicum tot en met de Nieuwe Tijd. 1 Op basis van het vigerende gemeentelijke archeologiebeleid geldt voor een dergelijke zone een onderzoeksverplichting, wanneer er bodemingrepen plaatsvinden met een oppervlakte van meer dan 250 vierkante meter en met een diepte van meer dan 0.4 meter beneden het maaiveld. Door de Gemeente Noord-Beveland is dan ook besloten dat in het kader van de vergunningverlening een Archeologisch Bureauonderzoek en een IVO-Overig moesten worden uitgevoerd, als eerste stap in de Archeologische Monumentenzorg-cyclus (AMZ-cyclus). 1.3 Opdrachtverlening Op basis van het door SOB Research opgestelde Plan van Aanpak (d.d. 18 november 2013) heeft Maatschap G. H., A en T. Rijm aan SOB Research opdracht verleend om het archeologisch onderzoek uit te voeren. 1 Brugman e.a.,

8 Afbeelding 2. De ligging van het plangebied (rode stip) in de Provincie Zeeland. 1.4 Doel van het onderzoek Het doel van het Archeologisch Bureauonderzoek was om de gespecificeerde archeologische verwachting voor deze locatie nader vast te stellen. Het doel van het booronderzoek was om deze gespecificeerde archeologische verwachting nader te toetsen. Het booronderzoek was gericht op het in kaart brengen van mogelijke bodemverstoringen, het geologisch profiel, de landschapsgeschiedenis, de daarmee samenhangende bewoningsmogelijkheden in het verleden, de diepteligging van mogelijk aanwezige archeologische horizonten, de kans op de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen en de kans dat mogelijk aanwezige archeologische resten als gevolg van de met de planrealisatie samenhangende bodemverstoringen verloren zouden kunnen gaan. 1.5 Fasering In eerste instantie is het Archeologisch Bureauonderzoek uitgevoerd en is het daarop gebaseerde, Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Daarna is op 10 december 2013 het veldonderzoek uitgevoerd, ter toetsing van het Archeologisch Verwachtingsmodel. De verkregen gegevens, de daaraan verbonden conclusies, alsook de op basis hiervan tot stand gekomen adviezen zijn uitgewerkt in het nu voorliggende eindrapport. 4

9 Afbeelding 3. De ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Bron: Topografische Dienst, Emmen. Schaal 1: Onderzoeksteam Het onderzoek is uitgevoerd door: A. C. Mientjes veldonderzoek, uitwerking en rapportage gegevens veldonderzoek, J. E. van den Bosch bureauonderzoek, rapportage en eindredactie 5

10 Afbeelding 4. De ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de GBKN. Schaal 1: Bron GBKN: Topografische Dienst, Emmen [2013]. 6

11 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken 2.1 Archeologisch Bureauonderzoek Het doel van een Archeologisch Bureauonderzoek is het verwerven van informatie, op basis van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden, binnen een omschreven gebied, om daarmee te komen tot een gespecificeerde, archeologische verwachting. Het resultaat is een standaard- of deelrapport met een gespecificeerde archeologische verwachting, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van (eventueel) vervolgonderzoek. Het rapport bevat de beschikbare gegevens over de aan- of afwezigheid, aard, omvang, ouderdom, gaafheid, conservering en (relatieve) kwaliteit van archeologische waarden en over de aardwetenschappelijke eigenschappen. Het Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met de kwaliteitseisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, protocol 4002 Bureauonderzoek en de Aanvullende richtlijnen voor archeologisch onderzoek in de Provincie Zeeland (Provincie Zeeland, 2009). In het kader van het Archeologisch Bureauonderzoek zijn diverse archieven geraadpleegd. Dit onderzoek heeft tot doel gebruik te maken van de in deze archieven beschikbare of alsnog destilleerbare informatie over de landschaps- en bewoningsgeschiedenis van het gebied. Daarbij is onder meer gebruik gemaakt van de archiefinformatie uit de archieven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (ARCHIS2), NITG/ TNO, de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, het Zeeuws Archeologisch Archief en de Topografische Dienst. Daarnaast is er over het onderzoeksgebied en de directe omgeving nadere archeologische en historische informatie vergaard uit meerdere bronnen. 2.2 Archeologisch Verwachtingsmodel Op basis van de bij het Archeologisch Bureauonderzoek verworven informatie is het Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Hierbij gaat het vooral om een gespecificeerde verwachting ten aanzien van de mogelijk aanwezige archeologische vondstcomplexen (mogelijke aard, gaafheid en ouderdom), in relatie met de geologische ondergrond (mogelijke diepteligging en context). 2.3 Veldonderzoek Booronderzoek Op basis van het hiertoe opgestelde Plan van Aanpak zijn ter plaatse van het plangebied boringen uitgevoerd. Dit ter toetsing van het op basis van het bureauonderzoek opgestelde Archeologische Verwachtingsmodel. Het booronderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met de kwaliteitseisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Protocol 4003 Inventariserend Veldonderzoek en de Aanvullende richtlijnen voor archeologisch onderzoek in de Provincie Zeeland (Provincie Zeeland, 2009). Door middel van boringen kan de mate van intactheid van het geologisch profiel worden bepaald en kan inzicht worden verkregen in de geologische opbouw van een gebied. Dit is vooral van belang omdat de bewoningsmogelijkheden in Nederland tot de Romeinse Tijd volledig afhankelijk waren van de landschappelijke situatie. Ook voor wat betreft de Romeinse Tijd en de Middeleeuwen is er, ondanks de toegenomen mogelijkheden om door middel van bedijking, afdamming of kanalisering het landschap vorm te geven, nog steeds sprake van een sterke relatie tussen het natuurlijke landschap en de mogelijkheden tot bewoning. 7

12 Booronderzoek is geen valide methode voor het opsporen van archeologische vindplaatsen. Wel kan met een booronderzoek de stratigrafie, de aard, de dikte, de omvang van mogelijk archeologisch interessante grondlagen globaal worden bepaald en in kaart worden gebracht. Soms kunnen ook direct al archeologische indicatoren worden getraceerd. Indicatoren voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen zijn onder meer de aanwezigheid van houtskool, verbrand bot, aardewerkfragmenten, potgruis, vuursteen, puin of verstoorde grondlagen Oppervlaktekartering Bij een oppervlaktekartering wordt een terrein onderzocht op de aanwezigheid van archeologische vondsten op het oppervlak. In gebieden waar archeologisch belangrijke lagen relatief dicht aan het oppervlak liggen (en er geen sprake is van een aanzienlijke afdekking door latere sedimenten) kan het uitvoeren van een oppervlaktekartering zinvol zijn. Vooral vers geploegde akkers lenen zich goed voor deze onderzoeksmethodiek. Het plangebied was ten tijde van het veldonderzoek deels verhard met betonplaten en deels bedekt met bouwzand. De uitvoering van een oppervlaktekartering was daarom niet mogelijk. 2.4 Rapportage Na het onderzoek zijn de onderzoeksgegevens uitgewerkt en geanalyseerd. Ter afronding van het Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen is het nu voorliggende eindrapport samengesteld. De rapportage is opgesteld in overeenstemming met de kwaliteitseisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Protocol 4002 Bureauonderzoek, de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Protocol 4003 Inventariserend Veldonderzoek en de Aanvullende richtlijnen voor archeologisch onderzoek in de Provincie Zeeland (Provincie Zeeland, 2009). Alle in het rapport opgenomen kaarten zijn zuid (onder) - noord (boven) georiënteerd. Alleen wanneer dit niet het geval is, is op de kaart een noordpijl weergegeven. 8

13 3. Archeologisch Bureauonderzoek 3.1 Geologische gegevens Voor het verkrijgen van inzicht in de geologische opbouw van het plangebied en de directe omgeving daarvan kon gebruik worden gemaakt van de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Beveland. Deze kaart biedt een gedegen beeld voor wat betreft de geologische opbouw in dit gebied. Tevens is gebruik gemaakt van de Bodemkaart van Nederland (Alterra/ Archis2) en van de Geomorfologische kaart van Nederland (Alterra/ Archis2). Een nadeel bij het gebruik van deze kaarten is de relatieve grofschaligheid van de informatie. De informatie is niet bruikbaar voor een beoordeling op perceelniveau. Wel bieden de kaarten kaders voor een globale inschatting van de geologische en paleogeografische situatie. Afbeelding 5. De ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Beveland. De ligging van de Profiellijn B - B is weergegeven met een blauwe lijn. Schaal 1:

14 SOB Research hanteert voor dit gebied de klassieke nomenclatuur, zoals deze ook door de Rijks Geologische Dienst is gehanteerd bij het opstellen van de Geologische Kaart van Nederland. De door de Mulder et al. (2003) voorgestelde nieuwe lithostratigrafie biedt in het geheel geen meerwaarde voor wat betreft de koppeling tussen archeologie en geologie. Integendeel, met name in het Holocene gebied gaat hiermee de mogelijkheid voor een dergelijke koppeling volledig verloren (zie Bijlage 3). Daarnaast is er daarbij ook geen goede koppeling mogelijk tussen het reeds sinds 1950 uitgevoerde archeologisch en geologisch onderzoek en de nieuwe voorgestelde lithostratigrafische terminologie. Tevens ontbreken ook geologische kaarten, waarbij deze terminologie is gehanteerd, zodat een betrouwbare presentatie niet mogelijk is. Het is vanuit haar eigen kwaliteitsborging dat SOB Research, zeker voor wat betreft het Holocene deel van Nederland, de gangbare lithostratigrafie toepast en vooralsnog zal blijven toepassen. Voor een overzicht van de klassieke nomenclatuur en de interpretatie daarvan door de Milder et al. wordt verwezen naar Bijlage 3. Op de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Beveland, wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met de code A0.3b, met witte wybertjes en horizontale streepjes (zie Afbeelding 5). Dat betekent dat hier een bodemopbouw kan worden verwacht met Afzettingen van Duinkerke IIIb, op Afzettingen van Duinkerke II, op Hollandveen, op zeer diep ingesneden Afzettingen van Calais (klei), op Afzettingen van de Formatie van Twente of op Afzettingen van de Formatie van Tegelen. Op basis van Profiel B - B van de Geologische Kaart van Nederland, gelegen op een afstand van circa 300 meter ten zuiden van het plangebied, kunnen uitspraken worden gedaan over de te verwachte diepteligging van de verschillende afzettingen (zie Afbeelding 6). De top van de (kom) Afzettingen van Duinkerke IIIb kan hier dagzomend worden verwacht, op een diepte van circa 1.0 meter +NAP. De top van de Afzettingen van Duinkerke II kan hier worden verwacht op een diepte van circa meter NAP (circa meter beneden het maaiveld). De top van het - al dan niet intacte - Hollandveen kan hier worden verwacht op een diepte van circa meter NAP (circa meter beneden het maaiveld). De top van de Afzettingen van Calais IV kan worden verwacht op een diepte van circa meter NAP (circa meter beneden het maaiveld). De top van de Afzettingen van de Formatie van Tegelen kan worden verwacht op een diepte van circa 27 meter NAP (circa 28 meter beneden het maaiveld). Er zijn tevens enkele geologische boringen geraadpleegd, die zijn gearchiveerd in het archief van NITG/ TNO (Dino Loket). Dit betreft Boring nr. B42G356 en B42G357. Op basis van de gegevens van deze boringen, die in het verleden werden uitgevoerd op een afstand van minder dan 50 meter van het plangebied kan worden geconcludeerd dat daar een bodemopbouw werd aangetroffen met een horizont met klei op zand (op een diepte van en meter beneden het maaiveld, interpretatie: Afzettingen van Duinkerke IIIb), op een horizont met zwarte klei (op een diepte van en meter beneden het maaiveld, interpretatie: Afzettingen van Duinkerke II), op een horizont met grijze klei (op een diepte van en meter beneden het maaiveld, interpretatie: Afzettingen van Duinkerke II), op een horizont met veen (op een diepte van en meter beneden het maaiveld, interpretatie: Hollandveen), op een horizont met klei (op een diepte van en meter beneden het maaiveld, interpretatie: Afzettingen van Calais). De geologische opbouw die ter plaatse van de boringen werd aangetroffen, komt redelijk overeen met wat op basis van dwarsprofiel B - B kon worden verwacht. Wel lijkt de top van de Afzettingen van Duinkerke II, het Hollandveen en de Afzettingen van Calais hier bijna een meter hoger te liggen dan op basis van de Geologische Kaart kan worden verwacht. Vermoedelijk ligt het maaiveld ter plaatse van deze boringen op een hoogte van slechts circa 0.0 meter NAP en komen deze hoogtes wel met elkaar overeen. Tevens is er hier ook sprake van een wel zeer dunne - en dus niet intacte - horizont met Hollandveen. 10

15 Afbeelding 6. De globale ligging van het plangebied (rood gemarkeerd), geprojecteerd op Profiellijn B - B van de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Beveland. Op de Bodemkaart van Nederland (Alterra, niet in dit rapport afgebeeld) wordt ter plaatse van het plangebied een zone met code Mn12A weergegeven. Dit betreft een zone met kalkrijke poldervaaggronden; lichte zavel. De Grondwatertrap bedraagt VI. 2 Op de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra, niet in dit rapport afgebeeld) wordt ter plaatse van het plangebied een zone met de code 2M35 weergegeven. Dit betreft een vlakte van getij-afzettingen. 3.2 Archeologische gegevens Voor een overzicht van de reeds bestaande kennis ten aanzien van archeologische vindplaatsen ter plaatse - en in de directe omgeving - van het plangebied zijn de archieven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Archis2), de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (ZAA) 3 en de Gemeente Noord- Beveland geraadpleegd. Op de Archeologische Maatregelenkaart-in-lagen van de Gemeente Noord-Beveland wordt ter plaatse van het plangebied een zone met een hoge verwachting weergegeven voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen uit het Neolithicum t/m de Nieuwe Tijd (Maatregelenkaart 1, 2 en 3, Categorie 4) en een zone met een middelhoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen uit het Laat Paleolithicum en Mesolithicum (Maatregelenkaart 4, Categorie 5). Op de Archeologische Monumentenkaart van Nederland worden ter plaatse van het plangebied geen zones met archeologische monumenten weergegeven. In de directe omgeving van het plangebied worden ook geen terreinen met een archeologische status weergegeven (zie Afbeelding 7). 2 Bij grondwatertrap VI ligt de gemiddelde hoogste grondwaterstand tussen 0.4 en 0.8 meter en de gemiddelde laagste grondwaterstand beneden de 1.2 meter beneden het maaiveld. 3 Informatie opgevraagd op 17 december 2013 bij de heer J. Jongepier (SCEZ). 11

16 Afbeelding 7. De ligging van het plangebied (rood gemarkeerd), geprojecteerd op de Archeologische Monumentenkaart van Nederland. Ter plaatse en in de directe omgeving van het plangebied worden op deze kaart geen AMK-terreinen weergegeven. Wel worden op deze kaart in de omgeving van het plangebied een aantal geregistreerde archeologische waarnemingen weergegeven (gemarkeerd met een gele stip). Bron: Archis2. Ter plaatse van het plangebied werd nog geen geregistreerd archeologisch onderzoek uitgevoerd. In Archis2 en het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) zijn geen archeologische vindplaatsen of vondsten geregistreerd, die binnen de begrenzing van het plangebied zijn gelegen. Er zijn geen waarnemingen of vondstmeldingen geregistreerd, met betrekking tot het plangebied. Op de kaart van Archis2 worden in de omgeving van het plangebied wel enkel archeologische waarnemingen weergegeven. Dit betreft: - Waarneming nr Hier zijn mogelijk resten van een verdronken dorp uit de Late Middeleeuwen aanwezig. - Waarneming nr Hier zijn mogelijk resten van een verdronken dorp uit de Late Middeleeuwen aanwezig. - Waarneming nr Hier werd een deksel uit de Late Middeleeuwen aangetroffen. Mogelijk is hier sprake van de aanwezigheid van een kasteel of een verdronken dorp. 3.3 Historische gegevens Het plangebied ligt in de Oud-Noord-Bevelandpolder. Deze polder kwam omstreeks 1598 A.D. tot stand, nadat Noord-Beveland tijdens de St. Felixvloed van 1530 en 1532 volledig onder water was komen te staan. In het kader van de analyse van oud kaartmateriaal werden onder meer de kaart van Visscher-Roman uit circa 1650, de kaart van Hattinga uit het midden van de 18 de eeuw geraadpleegd. Tevens zijn, de Kadastrale Kaart (Minuutplan) uit , de Topografische Kaart uit en de Topografische Kaart uit 1912, 1947, 1950, 1962, 1972 en 1992 geraadpleegd (bron: 12

17 Op de kaart van Visscher-Roman is te zien dat het plangebied toen niet was bebouwd (zie Afbeelding 8). Afbeelding 8. De globale ligging van het plangebied gemarkeerd met een rode stip), geprojecteerd op een uitsnede van de kaart van Visscher-Roman uit circa 1650 A.D. Op de kaart van Hattinga uit circa 1750 is te zien dat direct ten noorden van het plangebied bebouwing wordt weergegeven (zie Afbeelding 9). Dit betreft de voorloper van de huidige bebouwing ten noorden van het plangebied. Deze bebouwing is tussen 1650 en 1750 gerealiseerd. Het plangebied zelf was toen echter niet bebouwd. 13

18 Afbeelding 9. De globale ligging van het plangebied (rood gemarkeerd), geprojecteerd op een uitsnede van de kaart van Hattinga uit circa 1750 A.D. 14

19 Afbeelding 10. De globale ligging van het plangebied (rood omkaderd, geprojecteerd op een uitsnede van de Kadastrale Kaart (Minuutplan) uit Bron: Op basis van de Kadastrale Kaart uit kan worden geconcludeerd dat het plangebied toen niet was bebouwd (zie Afbeelding 10). Dezelfde situatie wordt weergegeven op de Topografische Kaart van (zie Afbeelding 11). 15

20 Afbeelding 11. De ligging van het plangebied (rood omkaderd) geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Topografische Kaart uit Schaal 1: De situatie ter plaatse van het plangebied veranderde tussen 1858 en Toen werd de bebouwing ten noorden van het plangebied vervangen door een iets zuidelijker gesitueerde bebouwing. Deze nieuwe situatie is te zien op de Topografische Kaart uit 1912 (zie Afbeelding 12). Ter plaatse van het meest zuidelijke deel van het plangebied was toen zeer kleine bebouwing aanwezig. Vermoedelijk betrof dit een schuurtje. Deze situatie bleef op hoofdlijnen ongewijzigd tot in de huidige tijd. De kleine bebouwing ter plaatse van het plangebied, die voor het eerst werd weergegeven op de Topografische Kaart uit 1912, wordt nog weergegeven op de Topografische Militaire Kaart uit Op de Kadastrale Kaart van 1950 en de daarop volgende kaarten, wordt deze bebouwing niet meer weergegeven. 16

21 Afbeelding 12. De ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Topografische Kaart uit Schaal 1: Luchtfoto s In het kader van het onderzoek is een luchtfoto uit 1959 bestudeerd (zie Afbeelding 13). Op deze luchtfoto is te zien dat er toen ter plaatse van het plangebied geen bebouwing aanwezig was. 17

22 Afbeelding 13. De globale ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op de luchtfoto uit Bron: Geoloket Provincie Zeeland, Actueel Hoogtebestand Nederland In het kader van het onderzoek is het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) geraadpleegd (zie Afbeelding 14). De oranje zones betreffen de hoger gelegen zones. De gele, groene en blauwe zones betreffen de lager gelegen zones. Het maaiveld ligt ter plaatse van het plangebied op een hoogte van circa 1.0 meter +NAP. 18

23 Afbeelding 14. De ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). De oranje zones betreffen de hoger gelegen zones, de gele, groene en blauwe zones betreffen de lager gelegen zones. (c) AHN Archeologisch Verwachtingsmodel Ter plaatse van het plangebied kan een bodemopbouw worden verwacht met Afzettingen van Duinkerke IIIb (afgezet tussen 1532 en 1598 A.D.), op Afzettingen van Duinkerke II (afgezet tussen 250 en 800 A.D.), op niet intact Hollandveen (grotendeels gevormd tussen circa 3000 en 1000 voor Chr.), op diep ingesneden Afzettingen van Calais (klei op zandafzettingen, afgezet tussen circa 4000 en 2400 voor Chr.), op Afzettingen van de Formatie van Tegelen (klei, afgezet tussen 2.4 en 1.8 miljoen jaar geleden). De Afzettingen van de Formatie van Twente en het Basisveen zijn volledig geërodeerd. Op en in de top van de Afzettingen van Duinkerke IIIb kunnen archeologische resten aanwezig zijn uit de Nieuwe Tijd. De top van deze afzettingen kan dagzomend worden aangetroffen, op een hoogte van circa 1 meter +NAP. Op de kaarten uit de periode A.D. wordt ter plaatse van het plangebied geen bebouwing weergegeven. Dit met uitzondering van een klein schuurtje, dat op de kaarten uit de periode van wordt weergeven ter plaatse van het meest zuidelijke deel van het plangebied. Deze bebouwing stamt uit het einde van de 19 de of het begin van de 20 ste eeuw. De verwachting voor de aanwezigheid van behoudenswaardige archeologische resten uit de nieuwe Tijd is dan ook zeer laag. De top van de Afzettingen van Duinkerke II kan hier worden verwacht op een diepte van circa meter NAP (circa meter beneden het maaiveld). Op en in de top van de Afzettingen van Duinkerke II zouden archeologische resten uit de Vroege- en Late Middeleeuwen kunnen worden aangetroffen. Deze kans wordt middelhoog tot hoog geacht. 19

24 De top van het Hollandveen kan hier worden verwacht op een diepte van meter NAP (circa meter beneden het maaiveld). Op en in de top van het Hollandveen, indien intact, zouden archeologische resten uit de IJzertijd en de Romeinse Tijd kunnen worden aangetroffen. De top van het Hollandveen is hier hoogstwaarschijnlijk geërodeerd door de Afzettingen van Duinkerke II. De verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit deze periode is dan ook zeer laag. De top van de Afzettingen van Calais IV kan worden verwacht op een diepte van meter -NAP (circa meter beneden het maaiveld). Op en in de top van de Afzettingen van Calais IV zouden archeologische resten uit het Laat Neolithicum en de Vroege Bronstijd kunnen worden aangetroffen. Deze kans wordt middelhoog tot hoog geacht. De Afzettingen van de Formatie van Twente en het Basisveen zijn hier volledig geërodeerd. De kans op de aanwezigheid van archeologische resten uit het Laat Paleolithicum en het Mesolithicum is dan nihil. In hoeverre er ter plaatse van het plangebied sprake is van recente bodemverstoringen is niet bekend. Voor archeologische vindplaatsen uit de voornoemde perioden geldt dat vrijwel alle complextypen zouden kunnen voorkomen. Het zou hier immers kunnen gaan om nederzettingsterreinen, activiteitenzones, grafvelden, maar ook om akker- en/of weidegebieden, enz. De omvang van de mogelijk aan te treffen archeologische sporen is op dit moment nog niet bekend. Archeologische vindplaatsen kunnen worden herkend op basis van de aanwezigheid van een bewoningsniveau of een akkerlaag, aardewerkfragmenten, houtskool of bijvoorbeeld botmateriaal. In hoeverre het bodemprofiel (en daarmee mogelijk archeologische resten) nog intact aanwezig is, is niet bekend. Dit geldt ook voor de invloed van post-depositionele processen op het aanwezige bodemarchief. 20

25 4. Resultaten veldonderzoek 4.1 Inleiding Het plangebied ligt op een boerenerf, ter plaatse van de Emelissedijk 12, in het landelijk gebied van Colijnsplaat (Gemeente Noord-Beveland). Ten tijde van het veldwerk lag het plangebied braak en was voor circa 2/ 3 deel bedekt met betonplaten, met een dikte van circa 0.15 meter. Ter plaatse van het zuidoostelijke deel van het plangebied waren de betonplaten verwijderd en was een dunne laag bouwzand aanwezig. Het maaiveld lag relatief vlak en lag op een hoogte van circa 1.0 meter +NAP. Afbeelding 15. De locatie van de boorpunten van het IVO-Overig (in blauw), geprojecteerd op een uitsnede van de GBKN. De begrenzing van het plangebied is rood omkaderd. Bron GBKN: Topografische Dienst Kadaster, Emmen [2013]. Schaal 1: Booronderzoek Binnen het plangebied zijn in totaal 4 boringen uitgevoerd in een vierkantsgrid (zie Afbeelding 11). De boringen zijn uitgevoerd met een edelmanboor met een diameter van 7 centimeter, tot een diepte van circa 0.7 meter beneden het maaiveld. De boringen zijn vervolgens doorgezet met een gutsboor met een diameter van 3 centimeter, tot een diepte van minimaal 0.3 meter beneden de top van de Afzettingen van Calais. Bij iedere afzonderlijke boring zijn de in de boring te onderscheiden geologische afzettingen ingemeten, ten opzichte van het huidige maaiveld. De locatie van de boringen is bepaald met gebruikmaking van een meetsysteem met meetlinten. 21

26 De bijbehorende hoogteligging van het maaiveld ten opzichte van het Normaal Amsterdams Peil (NAP) is bepaald met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Het AHN kent een onnauwkeurigheid van 6 tot 10 centimeter. 4.3 Geologische opbouw Op basis van het verkennende booronderzoek kan worden geconcludeerd dat ter plaatse van het plangebied sprake is van een bodemopbouw met hoofdzakelijk zandige Afzettingen van Duinkerke IIIb, op kleiige Afzettingen van Duinkerke II, op Hollandveen, op kleiige Afzettingen van Calais. Afzettingen van Duinkerke IIIb De bovenste bodemlagen bestonden hoofdzakelijk uit (donker) grijs, zwak kleiig en matig fijn zand, met schelpgruis. Alleen ter plaatse van Boring nr. 3 werd tevens een dunne, matig zandige horizont met klei aangetroffen. De top van de zandige bodemlagen, direct beneden de horizont met bouwzand en/ of het restant van een recente bouwvoor, was geroerd en bevatte puinspikkels en puinbrokjes. Deze hoofdzakelijk zandige horizonten kunnen worden geïnterpreteerd als Afzettingen van Duinkerke IIIb. Afzettingen van Duinkerke II/ III In Boring nr. 1, 2 en 4 werd op de humeuze, sterk gerijpte top van de kleiige Afzettingen van Duinkerke II een dun laagje grijze, matig tot ongerijpte klei aangetroffen. Dit kleilaagje had een dikte van meter. De top van dit grijze kleilaagje lag op een diepte van meter beneden het maaiveld ( meter NAP). Op basis van de resultaten van het booronderzoek is niet goed te bepalen of deze dunne kleilaag behoort tot de Afzettingen van Duinkerke II - en wijst op een korte, hernieuwde overstroming aan het einde van de Duinkerke II-transgressiefase, of de nabijheid van een kreek -, of dat deze afzetting dateert uit een oudere fase van de Duinkerke III-transgressiefase. Afzettingen van Duinkerke II (humeuze top): Boring nr. beneden het maaiveld -NAP meter 1.52 meter meter 1.50 meter meter 1.86 meter meter 1.82 meter Tabel 2. De diepte van de top van de (sterk gerijpte en humeuze klei) Afzettingen van Duinkerke II, in (1) meters beneden het maaiveld en (2) in meters NAP. Afzettingen van Duinkerke II De top van de Afzettingen van Duinkerke II werd aangetroffen op een diepte van meter beneden het maaiveld ( meter NAP). Over het algemeen bestonden deze afzettingen uit sterk en sterk tot matig gerijpte, zandige klei. De onderste horizonten hadden een (licht)grijze kleur en bevatten bovenin zwarte organische vlekjes en deels ook veenbrokken. Dit laatste wijst op de erosie van het Hollandveen door de Afzettingen van Duinkerke II. De bovenste horizont van de Afzettingen van Duinkerke II had een donker grijsbruine kleur, was sterk gerijpt, was merendeels sterk humeus en bevatte deels ook plantenresten. De dikte van dit humeuze kleipakket bedroeg 0.08 en 0.43 meter. De humeuze en sterk gerijpte top van de kleiige Afzettingen van Duinkerke II kan worden geïnterpreteerd als een oud loopoppervlak uit de periode tussen circa / 1530 na Chr. 22

27 Hollandveen Ter plaatse van alle boringen werd een sterk geërodeerde Hollandveen-horizont aangetroffen (matig amorf veen, met planten- en rietresten). Deze horizont had een dikte van slechts meter. De top van het sterk geërodeerde Hollandveen werd aangetroffen op een diepte van meter beneden het maaiveld ( meter NAP). Hollandveen Boring nr. beneden maaiveld -NAP dikte veenpakket meter 2.46 meter 0.08 meter meter 2.53 meter 0.03 meter meter 2.81 meter 0.11 meter meter 2.74 meter 0.05 meter Tabel 1. De diepte van de top van Hollandveen in (1) meters beneden het maaiveld en (2) in meters NAP; en dikte van veenpakket in meters. Afbeelding 12. Grafische weergave van Boring nr. 1 t/m 4. Legenda: geel: zwart: donkergroen: groen: paars: donkergrijs: grijs: bruin: blauw: donkerblauw: matig grof zand, Bouwzand zand, Bouwvoor matig fijn zand, Afzettingen van Duinkerke IIIb klei, Afzettingen van Duinkerke IIIb grijze, ongerijpte klei, Afzettingen van Duinkerke II/ III sterk gerijpte, humeuze klei, Afzettingen van Duinkerke II klei, Afzettingen van Duinkerke II veen, Hollandveen klei, Afzettingen van Calais zandige klei, Afzettingen van Calais 23

28 Afzettingen van Calais De Afzettingen van Calais werden direct onder het restant van het Hollandveen aangetroffen, op een diepte van meter beneden het maaiveld ( meter NAP). De overgang van het bovenliggende Hollandveen naar de Afzettingen van Calais was in alle gevallen geleidelijk. De Afzettingen van Calais bestonden uit grijsblauwe, ongerijpte klei, op zwak tot matig zandige klei, met zandlaagjes. 4.4 Archeologische indicatoren Tijdens het onderzoek zijn in de boringen geen archeologische indicatoren en/ of vuile (cultuur)lagen aangetroffen, met uitzondering van puinbrokjes en puinspikkels in de top van de geroerde zandige Afzettingen van Duinkerke IIIb. Dit betreft (sub-)recent keramisch materiaal. 24

29 5. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 5.1 Samenvatting en conclusies Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd in het kader van de vergunningverlening voor de bouw van een nieuwe loods met een omvang van circa 1000 vierkante meter ter plaatse van de Emelissedijk 12 te Colijnsplaat (Gemeente Noord-Beveland). In het kader van de planuitvoering zal de bestaande bebouwing worden afgebroken. De nieuw te bouwen loods zal worden gefundeerd op een ringbalkfundering, die wordt aangelegd tot een diepte van 0.6 meter beneden het maaiveld. Er zullen geen kelders worden aangelegd. Noch zullen er op basis van de beschikbare ontwerpplannen heipalen worden aangebracht. Op de Archeologische Maatregelenkaart-in lagen (Kaartlaag 1 tot en met 3) van de Gemeente Noord- Beveland wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met een hoge verwachting (Categorie 4), voor wat betreft de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen uit het Neolithicum tot en met de Nieuwe Tijd. Op basis van het vigerende gemeentelijke archeologiebeleid geldt voor een dergelijke zone een onderzoeksverplichting, wanneer er bodemingrepen plaatsvinden met een oppervlakte van meer dan 250 vierkante meter en met een diepte van meer dan 0.4 meter beneden het maaiveld. Door de Gemeente Noord-Beveland is dan ook besloten dat in het kader van de vergunningverlening een Archeologisch Bureauonderzoek en een IVO-Overig moesten worden uitgevoerd, als eerste stap in de Archeologische Monumentenzorg-cyclus (AMZ-cyclus). Op basis van het door SOB Research opgestelde Plan van Aanpak (d.d. 18 november 2013) heeft Maatschap G. H., A en T. Rijm aan SOB Research opdracht verleend om het archeologisch onderzoek uit te voeren. In het kader van het Archeologisch Bureauonderzoek zijn verschillende archieven geraadpleegd om inzicht te verkrijgen in de bestaande geologische, archeologische en historische informatie. Tijdens het veldwerk, dat plaatsvond op 10 december 2013, zijn in het plangebied 4 boringen uitgevoerd, binnen een regelmatig vierkantsgrid. De boringen zijn doorgezet tot minimaal 0.3 meter beneden de top van de Afzettingen van Calais ( 4-5 meter beneden het maaiveld). Ter plaatse van het plangebied werd een bodemopbouw aangetroffen met hoofdzakelijk zandige Afzettingen van Duinkerke IIIb, op kleiige Afzettingen van Duinkerke II, op niet intact Hollandveen, op kleiige Afzettingen van Calais. De in de boringen aangetroffen bodemopbouw komt in hoofdlijnen overeen met het op basis van het bureauonderzoek opgestelde Archeologisch Verwachtingsmodel. Tijdens het veldonderzoek zijn geen archeologische indicatoren en/ of vuile (cultuur)lagen aangetroffen in de boringen. Op basis van de onderzoeksresultaten kan worden geconcludeerd dat er een zeer lage verwachting bestaat voor wat betreft de aanwezigheid van behoudenswaardige archeologische resten, op of in de top van de Afzettingen van Duinkerke IIIb en op of in het bijna volledig geërodeerde Hollandveen. Er is wel sprake van een middelhoge tot hoge verwachting voor de aanwezigheid van intacte archeologische vindplaatsen uit de Vroege- en/ of Late Middeleeuwen, op of in de top van de Afzettingen van Duinkerke II. De in de boringen waargenomen humeuze en sterk gerijpte top van de kleiige Afzettingen van Duinkerke II kunnen worden geïnterpreteerd als een oud loopoppervlak uit de periode tussen grofweg / 1530 na Chr. De top van de Afzettingen van Duinkerke II werd aangetroffen op een diepte van meter beneden het maaiveld ( meter NAP). 25

30 Op en in de top van de afzettingen van Calais, op een diepte van meter beneden het maaiveld ( meter NAP) zouden archeologische resten uit het Neolithicum en de Vroege Bronstijd aanwezig kunnen zijn. De kans op het aantreffen van archeologische resten uit het Paleolithicum en het Mesolithicum is nihil. De Afzettingen van de Formatie van Twente en het Basisveen zijn hier volledig geërodeerd door de Afzettingen van Calais. 5.2 Aanbevelingen In het plangebied zal een nieuwe loods worden gebouwd, met een oppervlakte van circa 1000 vierkante meter. Deze loods zal worden gefundeerd op een balkenfundering, die wordt aangebracht tot een maximale diepte van 0.6 meter beneden het maaiveld. Er zullen geen kelders worden aangelegd. Evenmin zullen er heipalen worden aangebracht. Op basis van de uit het bureau- en veldonderzoek verkregen resultaten, in combinatie met de huidige ontwerpplannen voor de nieuwe loods, wordt de uitvoering van nader archeologisch onderzoek niet noodzakelijk geacht. Indien de plannen worden gewijzigd, of er hier in de toekomst andere bodemverstorende activiteiten worden voorzien, met een diepte van meer dan 2.35 meter beneden het maaiveld (1.5 meter NAP), wordt geadviseerd om hier alsnog een archeologisch vervolgonderzoek uit te doen voeren. Dit vanwege de dan te verwachten aantasting van de top van de afzettingen van Duinkerke II. 26

31 Literatuur - Alkemade, M., R. M. van Heeringen en W. A. M. Hessing: Archeologiebeleid gemeente Noord-Beveland. Deel A: Beleidsnota archeologie. Vestigia rapportnummer V706-A; Vestigia, Amersfoort: Alkemade, M. M. M., M. Geerts en R. M. van Dierendonck (red.): Archeologie naar deltahoogte. Een onderzoek naar de Zeeuwse archeologiebeoefening; Provincie Zeeland, Middelburg: Brugman, B. A., R. M. van Heeringen en R. Schrijvers: Archeologiebeleid gemeente Noord- Beveland. Deel B: Toelichting beleidskaart; Vestigia rapportnummer V706-B, Vestigia; Amersfoort: Driel, L., van, Steketee, A., Zeeuwse plaatsnamen. Van Aardenburg tot Zonnemaire; Vlissingen: Kuipers, J. J. B., et al.: Het verhaal van Zeeland; Hilversum: Mulder, E. F. J. de, M. C. Geluk, I. L. Ritsema, W. E. Westerhof en T. E. Wong: De ondergrond van Nederland; Groningen: Provincie Zeeland: aanvullende richtlijnen voor archeologisch onderzoek in de provincie Zeeland: bladnummer 32; Provincie Zeeland, Middelburg: Provincie Zeeland: Handleiding Programma s van eisen Zeeland: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Archeologisch Informatie Systeem (Archis2); RCE, Amersfoort, Rijks Geologische Dienst: Toelichtingen bij de Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Beveland; RGD, Haarlem: Rijks Geologische Dienst: Geologische Kaart van Nederland 1: , Blad Beveland; RGD, Haarlem: Robas Producties/Topografische Dienst: Foto-atlas Zeeland; Den Ilp: Robas Producties: Historische Atlas Zeeland, Chromotopografische Kaart des Rijks 1 : ; Landsmeer: Wolters-Noordhoff Atlasprodukties: Grote Historische Provincie Atlas, Zeeland , 1: ; Groningen: 1992 Geraadpleegde internetsites:

32 28

33 Verklarende woordenlijst Afzettingen van Calais Afzettingen van Duinkerke antropogeen archeologische indicator artefact dekzand erosie Hollandveen Holoceen in situ Pleistoceen sediment pakketten klei en zand die zijn afgezet door de zee binnen een krekenlandschap in de periode lopende tussen circa 6000 en 1800 voor Chr. Na periode is het grootste pakket Hollandveen gevormd pakketten klei en zand die zijn afgezet door de zee binnen een krekenlandschap in de periode lopende tussen circa 1500 voor Chr. en 800 na Chr. De Duinkerke II-fase, relevant voor het onderhavige plangebied, kan in de periode na circa 250 en 600 na Chr. (Laat-Romeinse Tijd en Vroege Middeleeuwen) gedateerd worden, en de Duinkerke IIIb-fase kan na circa 1200 na Chr. gedateerd worden (Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd) door menselijk handelen aanwijzing voor de aanwezigheid in het verleden van mensen alle door de mens gemaakte of gebruikte voorwerpen fijn zand, voornamelijk afgezet door wind verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak aantasten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk plaats door wind, ijs en stromend water Alle veenpakketten die gedurende het Holoceen zijn ontstaan met uitzondering van het basisveen. De definitie van Hollandveen betreft dus in feite bijna alle veenpakketten die gedurende de afgelopen 8000 jaar zijn ontstaan jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: circa 9000 jaar voor Chr. tot heden) bewaard gebleven op de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot onverstoorde archeologische sporen en vondsten geologisch tijdperk dat ongeveer 2 miljoen jaar geleden begon. De tijd van de IJstijden, maar ook van gematigd warme perioden. Het Pleistoceen eindigt met het begin van het Holoceen afzetting gevormd door bezinksel of neerslag 29

34 30

35 Bijlage 1 Administratieve gegevens Projectnaam: Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Emelissedijk 12, Colijnsplaat, Gemeente Noord-Beveland SOB Research Project nr.: Opdrachtgever: Maatschap G. H., A. en T. Rijm Emelissedijk PZ Colijnsplaat Contactpersoon: de heer T. Rijm Tel: teusrijm@hotmail.nl Uitvoerder: SOB Research Hofweg 13, Heinenoord Postbus 5060, 3274 ZK Heinenoord Tel.: Fax: sobresearch@wxs.nl Bevoegde overheid: College van Burgemeester en wethouders van de Gemeente Noord-Beveland Voorstraat 31, 4491 EV Wissenkerke Contactpersoon: de heer M. van der Maarl Tel: Archeologisch adviseur van de bevoegde overheid: Datum opdracht: 18 november 2013 Datum conceptrapport: 31 december 2013 Datum definitief rapport: 18 februari 2014 Provincie: Zeeland Gemeente: Noord-Beveland Plaats: Colijnsplaat Toponiem: Emelissedijk 12 Huidig grondgebruik: m.vander.maarl@noord-beveland.nl Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Postbus 49, 4330 AA, Middelburg Contactpersoon: mevrouw drs. I. M. Haas Tel.: Fax: Mob.: im.haas@scez.nl Braakliggend, met deels betonplaten, en deels afgedekt met een dunne laag bouwzand. Kadastrale gegevens: Kadastrale Gemeente Kortgene, Sectie N, nr Toekomstige situatie: Kaartblad: Geologie: Bodem: Geomorfologie: Grondwatertrap: NAP-hoogte maaiveld: Bebouwing. 42GZ Afzettingen van Duinkerke IIIb, op Afzettingen van Duinkerke II, op Hollandveen, op Afzettingen van Calais, op dekzand van de Formatie van Twente Mn12A ( kalkrijke poldervaaggronden; lichte zavel ) 2M35 ( vlakte van getij-afzettingen ) VI Circa 1.0 meter +NAP. 31

36 Coördinaten: Zuidwest: Zuidoost: Noordwest: Noordoost: / / / / Oppervlakte plangebied: Circa 1000 vierkante meter. Kaart plangebied: Zie Afbeelding 3 en 4. CMA/ AMK-status: N.v.t. CAA -nr.: N.v.t. CMA -nr.: N.v.t. ARCHIS-Monument nr.: N.v.t. ARCHIS-Vondstmelding nr.: N.v.t. ARCHIS-Waarneming nr.: N.v.t. ARCHIS-Onderzoeksmelding nr.: Deponering documentatie: Beheer vondsten (na overdracht): Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) Postbus 49, 4330 AA Middelburg Het Schuitvlot Looierssingel 2, 4331 NK Middelburg Beheerder: de heer J. J. B. Kuipers Tel. : jjb.kuipers@scez.nl Depothouder: het College van Gedeputeerde Staten van Zeeland, voor deze het Provinciaal Archeologisch Depot (PAD) Zeeland Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Het Schuitvlot Looierssingel 2, 4331 NK Middelburg Contactpersoon voor de selectie/ de-selectie van vondstmateriaal: De heer R. M. van Dierendonck Tel.: rm.van.dierendonck@scez.nl Deponering vondstmateriaal: Provinciaal Archeologisch Depot (PAD) Zeeland Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Het Schuitvlot Looierssingel 2, 4331 NK Middelburg Depotbeheerder: de heer H. Hendrikse Tel: / h.hendrikse@scez.nl Deponering digitale documentatie: e-depot ( ) 32

37 Bijlage 2 Archeologische en geologische tijdschaal Op het hierbij geboden overzicht worden de geologische en archeologische hoofdperioden weergegeven. De dateringen in de linkerkolom (voor en na Chr.) zijn gekalibreerd en geven de betrouwbaarste dateringen. Bron: ROB,

38 34

39 Bijlage 3 Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie van De Mulder et al., 2003 Gebruikelijke terminologie Terminologie van De Mulder et al., 2003 Afzettingen van Duinkerke III (A, B) Afzettingen van Duinkerke II Afzettingen van Duinkerke I (A, B) Afzettingen van Duinkerke O Hollandveen Basisveen Afzettingen van Calais IV Afzettingen van Calais III Afzettingen van Calais II Afzettingen van Calais I Jonge Duin- en Strandafzettingen Oude Duin- en Strandafzettingen Formatie van Twente: dekzand Formatie van Kreftenheye: rivierduinen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Afzettingen van Wijchen Afzettingen van Tiel III Afzettingen van Tiel II Afzettingen van Tiel I (A, B) Afzettingen van Tiel O Afzettingen van Gorkum IV Afzettingen van Gorkum III Afzettingen van Gorkum II Afzettingen van Gorkum I Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Formatie van Nieuwkoop; Hollandveen Laagpakket Formatie van Nieuwkoop: Basisveen Laag Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Schoorl Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Zandvoort Formatie van Boxtel: Laagpakket van Wierden Formatie van Boxtel: Laagpakket van Delwijnen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Laag van Wijchen Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld 35

40 36

41 Bijlage 4 Overzicht Boorgegevens Boring: 1 Coördinaten: X: ,86 NAP: 0.85 Beschrijver: AC Y: ,08 Oxi/red: Boorder: AC Datum: Opmerking: matig grof zand licht grijs Bouwzand Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: Opmerking: Boortype: Edelman matig fijn zand donker grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: Opmerking: bovenin puinbrokjes, zandpakket deels geroerd Boortype: Edelman matig fijn zand, zwak grijs Afz. van Duinkerke kleiig Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: Opmerking: klei grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Ongerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang scherp klei, zwak zandig, sterk donker grijs bruin Afz. van Duinkerke humeus Lithologie: Consistentie: Sterk gerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang scherp klei, zwak zandig, zwak grijs Afz. van Duinkerke humeus Lithologie: Consistentie: Sterk gerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang scherp, bovenin zwarte organische vlekjes 37

42 veen bruin Hollandveen (wortels) Lithologie: veen, matig amorf Consistentie: 0 Organische Inhoud: plantenresten riet Opmerking: overgang scherp klei grijs blauw Afz. van Calais (wortels) Lithologie: Consistentie: Ongerijpt Organische Inhoud: riet Opmerking: overgang geleidelijk Boring: 2 Coördinaten: X: ,29 NAP: 0.85 Beschrijver: AC Y: ,14 Oxi/red: Boorder: AC Datum: Opmerking: matig grof zand licht grijs Bouwzand Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: Opmerking: Boortype: Edelman matig fijn zand donker bruin Bouwvoor Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: Opmerking: oude bouwvoor Boortype: Edelman matig fijn zand donker grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: schelpgruis Opmerking: overgang geleidelijk Boortype: Edelman matig fijn zand, zwak donker grijs Afz. van Duinkerke kleiig Lithologie: Consistentie: 0 Organische Inhoud: schelpgruis Opmerking: overgang geleidelijk, onderin af en toe kleibandje klei grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Matig tot ongerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang scherp 38

43 klei, sterk humeus donker bruin grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Sterk gerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang scherp klei, matig zandig grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Sterk gerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang geleidelijk, bovenin zwarte organische vlekjes klei grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: met veenbrokken Consistentie: Sterk gerijpt Organische Inhoud: Opmerking: overgang scherp veen bruin Hollandveen (wortels) Lithologie: veen, matig amorf Consistentie: 0 Organische Inhoud: riet Opmerking: overgang scherp klei grijs blauw Afz. van Calais (wortels) Lithologie: Consistentie: Ongerijpt Organische Inhoud: riet Opmerking: overgang geleidelijk klei, zwak zandig grijs blauw Afz. van Calais Lithologie: met zandlaagjes Consistentie: Ongerijpt Organische Inhoud: riet (wortels) Opmerking: overgang geleidelijk Boring: 3 Coördinaten: X: ,93 NAP: 1.00 Beschrijver: AC Y: ,13 Oxi/red: Boorder: AC Datum: Opmerking: matig grof zand licht grijs Bouwzand Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: Opmerking: Boortype: Edelman 7 39