Merkwaardigheden uit de Lilse Sint-Pieterskerk

Transcriptie

1 Merkwaardigheden uit de Lilse Sint-Pieterskerk Jos Aerts Juist voor de aanvang van het nieuwe millennium heeft pastoor Louis Van den Heuvel afscheid genomen van zijn parochianen om op rust te gaan. Van in 1973 was hij de pastoor van de Sint-Pietersparochie. Hij volgde toen E.H. Aloïs Fransen op. Pastoor Van den Heuvel is altijd begaan geweest met het kerkgebouw. Hij beschouwde het gebouw als 'zijn kerk' en zat ook niet stil om ze te verfraaien of te laten restaureren. In de 26 jaar dat hij pastoor te Lille was, zijn er dan ook heel wat veranderingen gebeurd in de kerk. Pastoor Van den Heuvel kent de geschiedenis van het kerkgebouw en van de vele waardevolle zaken zoals: beelden en schilderijen, zilverwerk, glasramen, meubelair, enz. De pastoor kent de ontwerpers en de kunstenaars. Hij kent de geschiedenis van het kerkgebouw en stoort er zich dan ook aan dat er in bepaalde publicaties foutieve vermeldingen afgedrukt staan. Nemen we nu het jaartal van de bouw van het huidige kerkgebouw. Dikwijls wordt hiervoor de datum van 1911 vermeld, hetgeen foutief is. Het was pastoor Frans Segers die de huidige Sint-Pieterskerk liet bouwen. Pastoor Segers was geboortig van Herentals ( l841). Hij was pastoor te Lille van 1891 tot Het was deze pastoor Segers die zich erg aangetrokken voelde tot de neogotische stijl: hij schrok er niet voor terug zelfs de gehele kerk in deze stijl te laten ombouwen en ze te bemeubelen met neogotische biechtstoelen, bidbanken en preekstoel.. De pastoor kreeg de kerkeraad en gemeenteraad achter zich om de bouw van een nieuwe kerk waar te maken. In de periode van zou het ganse kerkgebouw afgebroken worden en vervangen door het huidige. De toren, die vermoedelijk dateert van de vijftiende eeuw, zou bewaard blijven. Het lastenboek dat te Antwerpen werd opgemaakt op 15 februari 1912 door architect Ernest Dieltjens vermeldt een bestek van fr. voor de bouw van de nieuwe kerk. De werken zouden uitgevoerd worden door aannemer Van den Bosch uit Turnhout. Binnen de achttien maanden moesten de werken klaar zijn. Voor de ganse geschiedenis van de bouw en al de perikelen die hierrond rezen verwijs ik naar het jaarboek van de heemkundige kring van In 99

2 het artikel. 'De beeldenstorm van de neogothiek in de Sint-Pieterskerk' beschrijft Walter Van den Branden de ganse bouwgeschiedenis van de huidige kerk. Pastoor R Segers was een goed administrator maar een doordrijver op gebied van vernieuwingen in de kerk. Neem nu het huidig koorgestoelte. Over de oorsprong hiervan bestaan meningsverschillen. Sommige bronnen vermelden dat pastoor F.Segers bij de bouw van de huidige kerk en de herplaatsing van het koorgestoelte een deel van het originele koorgestoelte liet kopiëren en zijn naam er liet onder plaatsen. Verder in deze bijdrage zullen we hier op terugkomen. Laten we eerst kijken naar de oorsprong van dit koorgestoelte. Op de rug van het koorgestoelte bemerken we het wapenschild van Peter Van Steenhuys. Hij schonk dit koorgestoelte in 1673 aan de Lilse parochiekerk. Het is zonder twijfel een werk uit het atelier van meesterschrijnwerker Jacob Verbuecken van Herentals. Het houtsnijwerk werd daarom uitgevoerd door de Antwerpse beeldhouwer Peeter Verbruggen. De schenker van dit mooie koorgestoefte de heer Peter Van Steenhuys was van 1660 tot 1688 schout van Lille, Wechelderzande en Vlimmeren. Bovendien was hij drossaart van de aan Lille grenzende baronnie van Poederlee. Peter bewoonde te Lille 'De Schrans', welke hij van zijn vader Wouter erfde. De familie Van Steenhuys was zeer kerkminnend en is voorzeker als een mecenas opgetreden voor de Lilse kerk. In zijn geschriften in het 'Bulletin van het Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium' schrijft J.Jansen trouwens dat de familie Van Steenhuys voorzeker nauwe contacten onderhield in het Mechelse. Hij stipt aan dat Peter Van Steenhuys moet verwant zijn met de magistratenfamilie Van Steenhuys die zich te Mechelen had gevestigd. Filips- Willem Van Steenhuys ( ) was in 1636 gehuwd met Walburgis Snoy die de Seigneurie van Poederlee meebracht en hij werd baron van Poederlee in De verwantschap van Peter Van Steeynhuys met deze familie zou kunnen verklaren dat hij bekend was met het Mechelse adellijke en kunstmilieu. Hoe valt het anders te verklaren dat er in de Lilse kerk maar liefst vijf waardevolle beelden van de Mechelse kunstenaar-beeldhouwer Nicolaas Van der Veken prijken? De beelden werden vermoedelijk verworven door pastoor Robertus van Rijswijck, pastoor te Lille van 1664 tot Hij werd een 'pastor vigilantissimus' (= zeer waakzame pastoor) genoemd, wat wel zou kunnen slaan op de ijver en de zorg voor de versiering van zijn kerk. Dat Peter Van Steenhuys, als schenker van het koorgestoelte en vermoedelijk van nog andere zaken, een gewaardeerd man was in gemeente en parochie, bewijst het feit dat hij een grafsteen heeft in de Lilse Sint-Pieterskerk. 100

3 Laten we nu echter terugkomen op het bovenvermeld koorgestoelte uit de vroegere Lilse kerk. In het verslag over het bezoek dat de heren Frans Van Leemputten en Fernand Donnet brachten aan de Sint- Pieterskerk te Lille op 24 oktober 1911, dus voor de afbraak van de vorige kerk, lezen we: Het houten gestoelte is zeer eenvoudig, nochthans op de keerzijde van de voorbank en op bet bovendeel der leuningen loopt eene lieflijke fries, gevormd uit overvloed horens en loofwerk, in het midden derwelke fijn uitgesneden kinderen en verschillende dieren voorkomen; Als men nu op dit werk het jaartal 1673 en het wapen der familie van Steenhuys bemerkt, heeft men de datum en waarschijnlijk ook de gever ervan gevonden. Maar met de afbraak van de oude kerk en de bouw van het nieuwe kerkgebouw is er heel wat heibel ontstaan rondom de terugplaatsing van de meubelen, gestoelte en wandbekleding. Het lastenboek voorzag de afbraak en de terugplaatsing van deze voorwerpen. Waarschijnlijk had pastoor Segers andere plannen en was hij niet geneigd om het gestoelte nog terug te laten plaatsen, maar zelf een eigen ontwerp te laten uitvoeren, in de nieuwe neo-gotische stijl van de gebouwde kerk. In mei 1914 waren de werken voor de bouw van de kerk reeds voleindigd. Maar wie dacht dat hiermee alles rond was komt bedrogen uit. Er zouden nu een paar jaar verlopen van discussie, gekrakeel en heen en weer geschrijf tussen provinciebestuur, kerkfabriek, de pastoor Segers en de familie Ghysels (de grote weldoeners voor de bouw van de nieuwe kerk). De pastoor en Philip Ghysels, vroeger vrienden, werden vijanden. Het geschil ging voornamelijk om het herplaatsen van het oude meubilair (waaronder het koorgestoelte) in de nieuwe kerk, dat voorzien was in het lastenboek en als voorwaarde gesteld om de oude kerk te mogen afbreken. De pastoor verweet de heer Ghysels, beheerder van de gelden voor de bouw van de kerk, dat er geen geld meer beschikbaar was voor de herplaatsing van het meubilair. Maar in feite was pastoor Segers niet geneigd om dit te doen omdat dit niet zijn stempel zou drukken op de afwerking. Het geschil deinde uit en zelfs de provinciegouverneur kwam ter ore dat in Lille de oude meubelen in 1914 nog altijd niet teruggeplaatst waren in de nieuwe kerk. Hij drong er bij het kerkbestuur op aan om werk te maken van de uitvoering. Maar er gebeurde echter niets want in 1916 kwamen er op het provinciebestuur nog steeds klachten binnen van Lillenaren die zich afvroegen waarom de oude meubelen nog steeds niet teruggeplaatst waren in de Sint-Pieterskerk. De pastoor en de kerkfabriek weerlegden deze klachten en beriepen zich op de onmogelijkheid om de werken uit te voeren: geldgebrek en de afme 101

4 tingen van de nieuwe kerk waren volgens hen de dwarsliggers. En weer ging er een jaar voorbij zonder dat er iets gebeurde. Op 6 augustus 1917 mengde zich de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, gevestigd te Brussel, zich met de zaak. Zij deed een controlebezoek te Lille en schreef een merkwaardig rapport over de hele kwestie en de halsstarrige weigering van pastoor Segers: Mijnheer Pastoor heeft, zo blijkt het, het koorgestoelte en de houten muurbekleding in drie delen laten stuk zagen om er drie verschillende banken van te maken... Naderhand zal blijken dat de pastoor dan toch het koorgestoelte heeft laten terugplaatsen, in aangepaste vorm aan het nieuwe kerkgebouw, nu langs weerskanten van het hoogaltaar. Wel een heel ander zicht als we de foto bekijken die hierbij afgedrukt wordt van het binnenzicht van de oude kerk. Hier bemerken we nog het volledig barok-koorgestoelte van 1673, dat op last van pastoor F Segers in drie delen werd gezaagd, waardoor fragmenten van de kunstvolle fries zijn te loor gegaan. Pastoor Aloïs Fransen heeft een deel van deze fries bewaard. Bij de verhuis van de oude pastorij (nu gebouw van het o.c.m.w.) heeft pastoor Louis Van den Heuvel bij het intrekken van de nieuwe pastorij in de Rechtestraat deze fries laten ophangen tegen de muur van de grote kamer. Pastoor Frans Segers overleed op 18 maart Onze huidige kerk bezit dus twee gestoelten. Aan de rechterzijde (als we met het aangezicht naar het hoogaltaar staan gekeerd) draagt het gestoelte de volgende tekst: PRAE. MOBILIS VAN STEENHUYS M D C L XX III (1673) D. DEDIT (hij heeft gegeven) Op de rugzijde heeft men het wapenschild van de familie Van Steenhuys (tevens van de baronnie van Poederlee). Aan de linkerzijde bevindt zich het tweede gestoelte, het bevat volgende tekst: PASTORUS SEGERS M C M XIX (1919) R. CURAVIT (heeft gezorgd voor de herplaatsing) Vooral de friezen van beide gestoeltes zijn heel mooi. Spijtig genoeg zijn de gestoeltes (en dus ook de friezen) moeten ingekort worden bij de herplaatsing, omdat de muurwand korter was dan in de oude kerk. De stelling dat het gestoelte van de linkerzijde zoals aangehaald in 'Lille, het Croatendorp', een kopie (op last van pastoor Segers gemaakt) zou zijn van de rechterzijde, wordt toch wel in twijfel getrokken. 102

5 Het linkerkoorgestoelte uit de huidige Sint-Pieterskerk. In het onderste middenvak liet pastoor Segers zijn naam uitbeitelen als herplaatser van het oude koorgestoelte. Op de rug bemerkt men het wapenschild van de familie Van Steenhuys. Bovenaan de twee kolom bemerkt men het afgebroken houtsnijwerk. Pastoor Van den Heuvel liet dit door beeldhouwer André Proost uit Gierle restaureren. Men bemerkt goed op de fries dat het hoofdmotief niet in het midden staat. Foto: kerkarchief Lille. Binnenzicht van het hoogkoor en rechter zijbeuk van de Sint-Pieterskerk (1905) De vroegere kerk dus. Hier merken we nog het volledig barok-koorgestoelte van 1673, dat door schout Peter Van Steenhuys aan de Lilse kerk werd geschonken. Op last van pastoor F. Segers werd het in drie delen gezaagd, waardoor fragmenten van de kunstvolle fries zijn te loor gegaan. Let eveneens op het mooie gewelf van deze vorige kerk. Foto: Provincie- archief Antwerpen.

6 Vooreerst is er het verslag van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (hierboven aangehaald) en verder zijn er de mondelinge getuigenissen door lic. hist. Walter Van den Branden opgetekend van wijlen Leopold Diels en Emiel Van Tiggelen. In de begeleidende brochure ter gelegenheid van de 'Open-kerkdeur-dag' in het teken van 75 jaar parochiekerk Sint-Pieter op zondag 1 oktober 1989 lezen we: Door pastoor Segers werd aan Emiel Van Tiggelen in 1919 de opdracht gegeven het oude gestoelte van de voorgaande kerk terug te plaatsen in de nieuwe kerk. Bij plaatsgebrek werd het ingekort (sommige hoofdmotieven niet meer in het midden). En inderdaad, wie beide gestoeltes goed van dichtbij bekijkt, ziet dat het hoofdmotief van de fries niet in het midden staat (wat toch zeer merkwaardig is). Aan de zijkanten ziet men trouwens nog sporen van de aanpassingswerken om het gestoelte in te korten. Hieruit mogen we aannemen en besluiten dat beide gestoeltes wel voortkomen uit het originele gestoelte dat door Peter Van Steenhuys aan de Lilse kerk geschonken werd in Maar pastoor Segers kon het niet nalaten om toch zijn naam te laten plaatsen op het linkerkoorgestoelte. Nog een ander detail in verband met het linkerkoorgestoelte (zie foto) bekwamen we van pastoor Louis Van den Heuvel. Vanaf zijn aanstelling als pastoor te Lille in 1973 is hij fel begaan geweest met de kerk en het interieur. Hij heeft vele zaken laten herstellen en restaureren. Als je bijgaande foto van het linkerkoorgestoelte bekijkt, zie je dat een stukje houtsnijwerk (tweede steun van links) ontbreekt. Pastoor Van den Heuvel heeft beeldhouwer André Proost uit Gierle gevraagd om een nieuw ornement te maken. Op verschillende andere plaatsen is het houtsnijwerk bijgewerkt. Ook talrijke beelden en schilderijen werden gerestaureerd, maar hier komen we in een andere bijdrage graag op terug. BIBLIOGRAFIE AERTS J. en WILLEMS J., Lille, het Croatendorp, Lille, 1981, p Gestencilde gids: Opendeurdagen Sint-Pieterskerk Lille,1981, p. 3. JANSEN J., Bulletin Kon. Inst. Van het Kunstpatrimonium, XVI-1976/77, p VAN DEN BRANDEN W., lic. hist., De beelden storm van de neégotiek in de Sint- Pieterskerk., Jaarboek Heemkundige Kring Norbert de Vrijter Lille,1986, p Pastorij Lille-K.A.L., nr. 245: Bezoek gebracht te Lille, den 24 oktober 1911 door de heeren Frans Van Leemputten en Fernand Donnet. Gestencilde gids, Gemeente Lille, Open-kerkdeur-dag, Parochiekerk Sint-Pieter 75 jaar zondag 1 oktober 1989, p. 6. De Sint-Pieterskerk te Lille, Gidsbeurt, Gustaaf Van der Velde, 1998, p. nr. 4.6 NULENS J., Eerw. Heer, en VAN GLABBEEK FR., Exploratie van de Sint-Pieterskerk te Lille, Lille, 2 februari