Bijdrage armoedetoets preventieve gezinsondersteuning

Transcriptie

1 Netwerk tegen Armoede Vooruitgangstraat 323 bus Brussel / tel / fax : info@netwerktegenarmoede.be / Bijdrage armoedetoets preventieve gezinsondersteuning 1. Inleiding 1.1 Proces Opvoedingsondersteuning won de afgelopen jaren enorm aan belang. Het aanbod groeide en beleidsmakers benoemen opvoedingsondersteuning als een belangrijke manier om gezinnen te ondersteunen. Opvoedingsondersteuning stuit echter op weerstand bij heel wat mensen in armoede. Los van de benaming ligt ook het idee dat hulpverleners je bijstaan in de opvoeding moeilijk. Anderen moeten ons niet komen vertellen wat we moeten doen. Ouders in armoede hebben de indruk dat ze heel snel de stempel slechte ouder krijgen. Armoede aanpakken vraagt om structurele oplossingen op alle domeinen en liefst geïntegreerd. Gezinnen steunen is dan een van de hefbomen in de strijd tegen armoede. Het is belangrijk om goed te bewaken dat opvoedingsondersteuning in de praktijk niet vertrekt vanuit een kijk op armoede die aanleunt bij het individueel schuldmodel. Een armoedetoets op voorliggend regelgevend werk is belangrijk. In hoeverre sluiten de plannen aan bij de noden van ouders in armoede? In hoeverre worden knelpunten in het bestaande landschap aan gezinsondersteuning ondervangen? In hoeverre worden goede praktijken breder verspreid en ondersteund? Uit eerdere testen met de armoedetoets is gebleken dat de armoedetoets best zo vroeg mogelijk in het proces gebeurt. In dit geval gebeurt de toets pas op de uitvoeringsbesluiten van het nieuwe decreet. We kunnen geen inbreng doen over de uitvoeringsbesluiten zonder hier en daar ook de link te maken naar het decreet zelf. De uitvoeringsbesluiten bouwen immers voort op een aantal principes die in het decreet worden toegelicht. Een aantal zaken die aan bod komen in het decreet worden niet verder uitgewerkt in de uitvoeringsbesluiten. Een ideale armoedetoets vraagt bovendien een evenwaardige inbreng van wetenschappelijke expertise en ervaringsexpertise. Gezien de korte periode waarover we beschikken, kunnen we stellen dat de inbreng van ervaringsexpertise niet op een ideale manier kan gebeuren /armoedetoets PGO/gb Pagina 1

2 1.2 Voorafgaande adviezen In een VPAO in 2010 over opvoedingsondersteuning evalueerden we kort het decreet preventieve gezinsondersteuning en maakten we melding van een aantal goede praktijken en noden. In maart 2012 was er een verkennend gesprek met een medewerker van Kind&Gezin over de Huizen van het Kind. We vroegen om tijdig de kans krijgen om mensen in armoede een stem te geven in dit verhaal. In een VPAO december 2012 stonden we onder andere stil bij de jongerenwerking van Recht-Op. We bespraken de noden van de jonge ouders uit deze werking, hun ervaringen met betrekking tot gezinsondersteuning enz. In het VPAO van 7 maart 2013 over Huizen van het Kind konden we enkele bezorgdheden die naar boven kwamen in de Forumdag met alle verenigingen rond Opvoeden in armoede rond de piloten van de Huizen van het Kind brengen. Ook hier vroegen we nogmaals om tijdig en actief betrokken te worden bij de uitvoeringsbesluiten en voornamelijk ook bij het luik rond participatie binnen de Huizen van het Kind. Men verwees ons toen naar enkele onderzoeken die liepen en die we half november 2013 in ons bezit kregen. Rond deze onderzoeken merken we op dat - Het onderzoek van het VBJK 1 vooral ingaat op de ontmoetingsfunctie binnen een Huis van het Kind en dit in de uitvoeringsbesluiten vertaalt wordt als een aanbod spel en ontmoeting en de ruimere invulling van de ontmoetingsfunctie niet weerhouden wordt. - Het onderzoek van het Steunpunt 2 WVG vooral focust op het samenwerkingsverband op zich, maar niet ingaat op de inhoud van het aanbodspallet binnen een Huis van het Kind, noch op de effecten van dit aanbod op gezinnen. We werden in het najaar van 2013 betrokken in een werkgroep bij Kind & Gezin rond de uitvoeringsbesluiten samen met andere stakeholders. De SAR WGG maakte een advies over het nieuwe decreet 3. Het Netwerk tegen Armoede is vertegenwoordigd in de SAR WGG en werkte mee aan dit advies. Het Netwerk tegen Armoede werd uitgenodigd op de hoorzitting van de commissie welzijn in het Vlaams parlement /armoedetoets PGO/gb Pagina 2

3 2. Uitvoeringsbesluiten 2.1 Enkele algemene kanttekeningen bij de uitvoeringsbesluiten Zowel het decreet als de uitvoeringsbesluiten blijven erg algemeen. Het valt dan ook af te wachten welke effecten zich op het terrein zullen voordoen. We hopen dat men hierover een degelijke evaluatie voorziet en wensen hierin tijdig en zinvol betrokken te worden. We vragen dergelijke betrokkenheid ook bij de verdere concretisering in ministeriële besluiten. Het decreet en de uitvoeringsbesluiten bouwen verder op de bestaande situatie: een versnipperd hulp- en zorg verleningslandschap met vele aanbieders, consultatiebureaus waar vele ouders over de vloer komen, het belang dat wordt gehecht aan opvoedingsondersteuning, Maar: Vele ouders denken dat het verplicht is om naar de consultatiebureaus te gaan. Ouders gaan voornamelijk in functie van de gratis vaccinaties, veel minder voor andere zaken zoals ontmoeting, opvoedingsondersteuning,... Het decreet en de uitvoeringsbesluiten bouwen verder op een bestaande situatie. We vinden dit een gemiste kans om de omslag van een aanbodsgerichte naar een meer vraaggericht zorg- en hulpverlening te maken. Ze moeien hun overal mee. Ik vind dat ze zich niet in je huishouden moeten bemoeien. Ze komen voor het kind en niet voor de ouders. Ze kunnen je wel tips geven. Maar niet van je moet. Ze moeten je een keuze geven. Anders schiet het in het verkeerde keelgat. ( Mensen voor mensen Aalst) Men haalt een deel van de mosterd in Scandinavië. Deze elementen zijn echter niet zomaar overdraagbaar naar Vlaanderen. Zo zijn hulp- en zorgverlening hier fundamenteel anders georganiseerd. Zo is het zwangerschaps- en ouderschapsverlof hier anders uitgebouwd. Zo is de (gezondheids)zorg rond zwangerschap en bevallen hier anders georganiseerd. Om gedragenheid bij de brede bevolking te creëren, is het nodig dat alle gezinnen van een bepaald aanbod gebruik kunnen maken. We vinden proportioneel universalisme een zinvol principe, maar vinden de opsplitsing in verschillende vormen van aanbod voor verschillende doelgroepen geen goede uitwerking van dit principe. Is het de bedoeling dat alle aanbod voor (aanstaande) gezinnen met kinderen zodanig zal georganiseerd worden dat het ook (beter) toegankelijk wordt voor gezinnen in armoede? Gezinnen in armoede vinden nu immers moeilijk aansluiting bij het universele aanbod zoals de consultatiebureaus en de opvoedingswinkels. Indien de opvoedingswinkel er ook voor mensen in armoede moet zijn, zal deze niet meer voornamelijk vanuit een winkelmodel mogen functioneren. Indien de consultatiebureaus ook voor mensen in armoede voldoende toegankelijk moeten zijn, zal men onder andere moeten zorgen voor veel meer continuïteit bij het aanwezige personeel en een meer flexibele manier van afspraken maken. Er dient over gewaakt te worden dat een lokaal Huis van het Kind zich niet teveel enkel naar middenklassers of teveel enkel naar mensen in armoede gaat richten. We vragen uitdrukkelijk dat elk gezin ook gezinnen in armoede - zelf mag kiezen: - of ze naar een Huis van het Kind gaan; - naar welk Huis van het Kind ze gaan; - van welk aanbod ze al dan niet gebruik maken /armoedetoets PGO/gb Pagina 3

4 Er moet dringend meer duidelijkheid komen over wie binnen een samenwerkingsverband welke gegevens moet bijhouden en waarom. Zolang er onduidelijkheid is over dit thema, is het voor onze verenigingen erg moeilijk om te bekijken hoe ze hun betrokkenheid lokaal zien. Het anoniem gebruik kunnen maken van ontmoetingsruimten en aangeboden diensten is van cruciaal belang indien men mensen in armoede wilt bereiken. Het moet uitgeklaard zijn binnen het samenwerkingsverband en in relatie tot het decreet IJH, vooral voor de gezinnen zelf, maar ook en zeker voor deze actoren die met een dubbele pet aan tafel zitten( zowel bevoegd als aanmelder, voorziener binnen decreet IJH als partner binnen HvK), welke gegevens wanneer worden doorgegeven en aan wie. Eén verhaal dat in die zin fout afloopt heeft repercussies voor de gehele werking van een samenwerkingsverband naar kwetsbare gezinnen. 2.2 Titel 1: Algemene bepalingen in UB Al te vaak wordt een armoede situatie vertaald als een moeilijke opvoedingssituatie. Vanuit de hulpverlening moet men echt leren dat armoede zaken nog veel moeilijker maakt. (oudergroep De Boei op het forum) In het decreet en de Mvt staat duidelijk vermeld dat bestrijding van kinderarmoede één van de doelstellingen is en dat daarvoor ook linken moeten worden gelegd met andere domeinen als huisvesting, schulden, werk, Minister Vandeurzen herhaalde dit ook bij de voorstelling van het decreet voor de commissie. Toch wordt dit uitgangspunt op geen enkele manier verder uitgewerkt in de uitvoeringsbesluiten. Net zoals in de studio rond kinderarmoede ook gesteld werd, herhalen we hier dat de Huizen van het Kind enkel een rol kunnen spelen in de strijd tegen kinderarmoede indien er ook structurele maatregelen worden genomen en linken worden gelegd met andere beleidsdomeinen. We vragen uitdrukkelijk dat middelen voor de bestrijding van kinderarmoede niet ingezet worden in functie van de Huizen van het Kind. De strijd tegen kinderarmoede dient grondig en structureel te gebeuren en mag absoluut niet verengt worden tot een verhaal van opvoedingsondersteuning. De subsidies die er zijn in het kader van dit decreet preventieve gezinsondersteuning dienen zodanig ingezet te worden dat alle gezinnen bereikt worden, dus ook gezinnen in armoede. 2.3 Titel 2: Huizen van het Kind in UB De naam Huis van het Kind creëert hoge verwachtingen en zorgt voor verwarring. Mensen verwachten 1 gebouw. We vinden dat de naam de lading niet goed dekt. We vrezen verder een herhaling van wat er zich voordeed bij de sociale huizen ; deze zorgden lokaal niet altijd voor een betere samenwerking of dienstverlening. De diensten zouden zo betrouwbaar moeten zijn, dat ze niet verplicht hoeven te zijn. Nu is het probleem vaak dat mensen schrik hebben, bv. om kinderen ontnomen te worden. De diensten mogen geen Help! Ik word /armoedetoets PGO/gb Pagina 4

5 geholpen! - diensten worden, en moeten echt een vertrouwen opwekken. Hulp moet onvoorwaardelijk zijn, ondersteunend en mensen mogen niet het gevoel krijgen gecontroleerd te worden. (Forumvergadering) De toekomst zal uitwijzen of de regelgeving en bijhorende incentives volstaan om te zorgen voor een betere samenwerking tussen organisaties en onderlinge afstemming van hun aanbod. We hopen dat de goede samenwerkingen die er momenteel zijn, behouden kunnen blijven. Op plaatsen waar er weinig overleg is kan er een getouwtrek over de middelen bestaan en waarvoor de middelen worden ingezet. Zullen kleine organisaties op kunnen tegen de sterkste speler? Wat als men lokaal niet tot een akkoord komt? Wat als er 2 voorstellen worden ingediend die overlappen? Wat als er weinig is om mee samen te werken (bv. alleen een consultatiebureau en verder niks )? Wat als de afstand (letterlijk; in de betekenis van fysieke bereikbaarheid) tot het aanbod te groot is voor gezinnen in armoede? We vinden het goed dat de middelen voor de Huizen van het Kind worden bepaald op basis van een combinatie van het aantal minderjarigen en aantal minderjarigen in armoede in een werkingsgebied. We vinden het ook goed dat bij het bepalen van het aantal minderjarigen in armoede niet enkel de cijfers van Kind en Gezin worden gebruikt. We vragen uitdrukkelijk dat men nu reeds in de regelgeving inbouwt dat de subsidies naar de toekomst toe worden aangepast op basis van het effectieve bereik van beide doelgroepen. 2.4 Titel 3: Aanbod preventieve gezinsondersteuning in UB Het blijft erg verwarrend om te ontdekken wat voor welke leeftijd wordt aangeboden. De opmaak van nieuwe regelgeving gaf de kans om hier verandering in te brengen of toch alleszins meer duidelijkheid. Zo moeten de Huizen van het Kind er zijn voor kinderen tot 18 jaar. Ouders geven echter aan dat er geen aanbod is voor kinderen vanaf 12 jaar. We vinden in de uitvoeringsbesluiten niet terug welke aanbodsvormen zich dienen te richten op kinderen tot 18 jaar. We lezen in het decreet dat kinderen ook zelf naar de Huizen van het Kind mogen gaan. Ook dit wordt in de uitvoeringsbesluiten niet verder uitgewerkt. Als er dan iets nieuw komt, vinden wij dat het iets moet zijn waar mensen werken met een bredere kijk, ook op armoede, die niet enkel focussen op opvoeding maar die je echt verder kunnen helpen. (Forumvergadering) Zal men ingrijpen indien men ziet dat er lokaal een ontoereikend of niet gewenst aanbod ontstaat? Gemeentes verschillen en vatten de plannen erg verschillend op. Vele schepenen willen graag een fysiek huis uitbouwen (daar waar er nog geen is) en rekenen daarbij op een subsidie van de Vlaamse overheid. In gemeenten waar er op dit moment een erg beperkt aanbod is qua gezinsondersteuning (enkel CB), is de kans groot dat dat met dit decreet niet veel zal veranderen. We hopen dat men zal monitoren hoe het aanbod lokaal al dan niet wijzigt. Als er zeer weinig aanbod is in gemeenten die hoog scoren op /armoedetoets PGO/gb Pagina 5

6 armoederisico, worden er dan inspanningen gedaan vanuit Kind en Gezin om het aanbod te vergroten? Ouders in armoede zeggen veel te hebben aan laagdrempelige ontmoetingsplekken. Kernwoorden bij zo n laagdrempelige ontmoeting zijn: vertrouwen, vrijwilligheid, het onder gelijken zijn, een informeel netwerk uitbouwen, Ontmoeting staat hierin los van hulpverlening. De plaats (letterlijk en figuurlijk) die men aan de ontmoetingsfunctie wil geven zal dan ook cruciaal worden. Voor vele ouders in armoede is naar een consultatiebureau (moeten) gaan nu een hele opgave. Ze kunnen moeilijk nee zeggen, ze zijn bang voor eventuele consequenties, Het lijkt ons dus erg moeilijk om ontmoeting een plaats te geven in een consultatiebureau. We vinden de verhouding tussen een ontmoetingsplek en ontmoeting in de consultatiebureaus onvoldoende duidelijk in de uitvoeringsbesluiten. Meerdere aanbodsvormen dienen in te zetten op het versterken van de sociale netwerken van gezinnen of ontmoeting. Het kan niet de bedoeling zijn dat iedereen op een of andere manier wat gaat werken rond ontmoeting. De plaats en invulling van een laagdrempelige ontmoetingsplek dient samen met ouders en ouders in armoede uitgewerkt te worden. Het is moeilijk om een vertrouwensband op te bouwen, omdat er veel verschillende mensen zijn & je niet zo lang bij dezelfde persoon langs gaat (Forumvergadering) Het aanbod naar (aanstaande) gezinnen met kinderen in een maatschappelijk kwetsbare positie dient onder andere structurele knelpunten te signaleren, te sensibiliseren inzake drempels mbt maatschappelijke kwetsbaarheid en expertise ten dienste te stellen. Dit zou enkel zinvol kunnen zijn indien dit minstens gebeurt in grondige samenspraak en afstemming met gezinnen in armoede zelf. We vragen dan ook dat dit samen met ons verder wordt uitgewerkt. Kwaliteit in het algemeen in de benadering, doorverwijzing, met maatschappelijk kwetsbare gezinnen is erg belangrijk. Hiervoor is kennis rond armoede en hoe ermee omgaan belangrijk. Welke garanties worden er ingebouwd opdat wat het samenwerkingsverband als kwaliteit ziet, ook door de gebruiker als kwaliteit wordt gezien? Op welke manier wil men ervoor zorgen dat het aanbod van een samenwerkingsverband een antwoord biedt op de noden van ouders? We begrijpen dat dit decreet niet inspeelt op de manier van werken van bepaalde sectoren. Het lijkt ons erg cruciaal dat binnen de verschillende aangeboden diensten van het samenwerkingsverband personeel voldoende tijd en ondersteuning kan krijgen om het aanbod toegankelijk te maken voor kwetsbare doelgroepen. Zullen de samenwerkingsverbanden zorgen dat niet alleen het algemene aanbod, maar ook de hulp en zorg naar een gezin toe beter wordt afgestemd? Zullen de organisaties vanuit het samenwerkingsverband voldoende de link leggen naar organisaties (al dan niet uit andere sectoren) die ook betrokken zijn op datzelfde gezin, maar geen deel uitmaken van het samenwerkingsverband? Alles staat of valt met de manier waarop gezinnen onthaald worden en doorverwezen worden ( een telefoonnummer of adres op een papiertje volstaat absoluut niet!). Onze ervaringen binnen andere domeinen leren ons dat het niet zo evident /armoedetoets PGO/gb Pagina 6

7 is om de onthaalfunctie op een goede manier in te vullen. Er is nood aan voldoende kennis over alle partners, over de doelgroep en over belendende sectoren. Neemt één partner binnen het samenwerkingsverband een onthaalfunctie op? Zal deze partner voldoende kennis over het zorg- en hulpverleningslandschap en inzicht in armoede hebben om mensen daadwerkelijk verder te kunnen helpen? Hoe wil men participatie en betrokkenheid van gezinnen vorm geven? Het gevaar bestaat dat er enkel schijnparticipatie is om het eigen aanbod te vergoelijken. Of dat ouders afhaken op basis van de voorwaarden in functie van participatie. Welke doelgroepen wil men betrekken? (ouders in armoede? jongeren? allochtone gezinnen? kinderen met een handicap?, ) Dit luik bouwt men best van in het begin uit in een nauwe samenwerking met organisaties van doelgroepen die hier een expertise hebben in uitgebouwd. Indien men participatie op een degelijke manier wil vormgeven dient men hiervoor voldoende middelen en ondersteuning te voorzien. 2.5 Titel 4, 5 en 6 We vinden in deze uitvoeringsbesluiten te weinig de link naar toezicht op en opvolging en ondersteuning van de effectieve, inhoudelijke werking van de Huizen van het Kind. Wat als bijvoorbeeld een Huis van het Kind een plan uitwerkt dat vertrekt vanuit een visie op armoede die steunt op een individueel schuldmodel? Wat als men voornamelijk middenklassers bereikt? Enzovoort. Rapportage om de 5 jaar vinden we in deze fase de uitrol van nieuwe regelgeving te weinig. Verder begrijpen we dat een aantal lopende initiatieven verder dienen gesubsidieerd te worden, maar missen we een engagement om op korte termijn in te zetten op een aantal plaatsen in Vlaanderen waar nu onvoldoende aanbod is /armoedetoets PGO/gb Pagina 7