Soldeer-oefening

Transcriptie

1 is uniek Soldeer-oefening Let op!. Opitec bouwpakketten zijn na afbouw geen speelgoed, maar leermiddelen als ondersteuning in het pedagogisch vakgebied.dit bouwpakket mag door kinderen en jongeren alleen onder toezicht van een volwassene worden gebouwd en gebruikt. Niet geschikt voor kinderen jonger dan 36 maanden. Verstikkingsgevaar! Materiaal Aantal Afm. (mm) Omschrijving Nr. MDF-plaat 1 100x100x8 bodemplaat 1 Elektrodraad bedrading 2 Lasdraad 3 250x2 opbouw 3 Lasdraad 1 100x3 opbouw 4 Lichtdiode 1 ø5 verlichting 5 Batterijclip stroombron 6 Schuifschakelaar 1 19x6 schakelaar 7 Grijpklem 2 houder 8 Weerstand 220 Ohm 1 weerstand 9 Streepraster 1 38 x 24 printplaat 10 Cilinderkopschroef 6 M3x16 schroefverbinding 11 Moer 16 M3 schroefverbinding 12 Kroonsteen 4 bevestiging 13 Punaise 4 bevestiging 15 Messing huls 2 15x5 bevestiging 16 Afstandsbus 2 7/3,6 bevestiging 17 Krimpslang 1 3,2 bevestiging 18 Benodigd gereedschap: Soldeerbout, soldeertin, soldeervet IJzerzaag Striptang Föhn Schroevendraaier Buigtang Sleutelvijl Wasknijper Punaise of priem 1

2 Leerdoelen Natuurkundige en chemische basis Vermijden van koude solderingen Juiste keuze van soldeerbout, soldeermiddel, en vloeimiddel Let op vetvrijheid Schuren van de te solderen plek Reinigen van de te solderen plek Werken met vloeimiddel Strippen van draden Vertinnen van draden Solderen van koper op verzinkt of vernikkeld staal Solderen van koper op kopersolderen van koper op messing Solderen van messing op messing Solderen van elektronische onderdelen Geschiedenis Solderen is een verbindingstechniek die al meer dan 5000 jaar oud is. Voor de ontwikkeling van het lassen en de huidige verbindtechnieken was het solderen één van de belangrijkste samenvoeg-technieken. Maar wat is solderen? Theorie Solderen is een thermische handeling om materialen met elkaar te verbinden. Hierbij worden 2 materialen van metaal middels een smelting van metaal met elkaar verbonden. In tegenstelling tot lijmen, waarbij de onderdelen door adhesie bij elkaar worden gehouden, vindt door de vorming van een legering aan de grensvlakken een stofvloeibare verbinding plaats. De smelttemperatuur van de basismaterialen wordt hierbij niet bereikt. Bij het lassen wordt de smelttemperatuur juist overschreden. Men maakt onderscheid tussen: - tot 450 C: zachtsolderen - vanaf 450 C: hardsolderen Deze oefening behandelt alleen het zachtsolderen met een soldeerbout. Naast deze techniek zijn er nog vele techniek-en industriële toepassingen, zoals het vlamsolderen met een gasvlam, het ovensolderen in een doorloopoven en het dompelsolderen van printplaten om er maar een paar te noemen. De elektrische soldeerbout wekt bij de punt een temperatuur op tussen 200 en 450 graden. Loodhoudend soldeermiddel begint al vanaf ongeveer 185 graden vloeibaar te worden. Loodvrij soldeermiddel daarentegen pas vanaf 195 tot 225 graden. De ideale temperatuur voor een soldeerpunt ligt (afhankelijk van het soldeermiddel tussen 320 en 350 graden. Een soldeermiddel bestaat in de regel uit een verbinding van meerdere metalen die het verschillende eigenschappen voor diverse toepassingen geeft. De meeste soldeermiddelen hebben het grootste aandeel tin (element Sn voor Latijns Stannum) of lood (element Pb vor Latijns Plumbum). Daarnaast worden koper (element Cu voor Latijns Cuprum), zilver (element Ag voor Latijns Argentum), antimoon (element Sb voor Latijns Stibium) en cadmium (element Cd) gebruikt. Lood bepaalt de smelttemperatuur en laat het soldeermiddel goed vloeien, koper verhindert het afvloeien van koper in de onderdelen en de soldeerpunt. Zilver stelt het smeltpunt uit en vermindert het afvloeien van zilver in verzilverde onderdelen. Antimoon vehoogt de trekvastheid, Cadmium stelt het smeltpunt uit. De hoeveelheden van de losse componenten staan als percentage in de omschrijving. Zo bevat bijvoorbeeld OPITEC loodvrij soldeer Sn99Cu1 = 99 % tin en 1 % koper. Of OPITEC loodhoudend soldeer Sn60Pb38Cu2 = 60% tin, 38% lood en 2% koper. 2 D114549#1

3 Loodvrije elektronicasoldeer Sinds 1 juli 2006 mag in de industriële elektronica geen lood (gifitg) meer worden gebruikt. (RoHS-conform). Alleen voor privédoeleinden mag nog loodhoudend soldeermiddel worden gebruikt. Helaas is het nieuwe soldeermiddel wat lastiger in het gebruik wat ook te wijten is aan het 10 tot 30 K hogere smeltpunt. Soldeerbouten Elektrische soldeerbouten onderscheiden zich afhankelijk van het vermogen (5-250 Watt), de vorm van de punt of de toepassing. De meest gebruikte soldeerbouten liggen tussen 20 en 100 Watt en worden zowel voor elektonica-solderen als voor mechanisch solderen (b.v. verbinden van metaal) gebruikt. Zeer kleine soldeerbouten (soldeernaalden) worden voor de fijnste soldeerverbindingen in de elektronica gebruikt, bijvoorbeeld smd-solderen. Soldeerbouten met een groter vermogen worden bij soldeerverbindingen die meer hitte nodig hebben gebruikt. Hier vindt men ook het universeel toepasbare soldeerpistool. De punten onderscheiden zich in vorm en opbouw. Afhankelijk van het gebruik zijn er beitelpunten, conische punten en ook bijzondere vormen als hamerpunten etc. Soldeerpunten van puur koper corroderen snel en moeten worden nagevijld. Zogenaamde duurpunten zijn met een dunne ijzerlaag overtrokken en zijn bestand tegen langdurig gebruik. Deze mogen niet worden nagevijld omdat anders de ijzerlaag zijn werking verliest. Vloeimiddel Geoxideerde oppervlakken verhinderen dat het vloeibare soldeermiddel aan het metaal kan hechten. Een goede vergelijking is een ingevet oppervlak waar het water vanaf druppelt zonder het oppervlak echt nat te maken. Oxidelagen ontstaan over het algemeen door zuurstof, maar vooral wanneer tijdens het verhitten de reactiesnelheid stijgt. Deze toestand moet worden voorkomen. In de opwarmtijd smelt het vloeimiddel en werkt in deze toestand als zuur dat oxidatie van de metalen oppervlakken voorkomt. Bovendien vormt het een beschermlaag en verlaagt het de oppervlaktespanning. Als vervolgens het soldeermiddel zijn smelttemperatuur bereikt, dan smelt het, maakt het te solderen oppervlak 'nat' en vormt met de metalen de gewenste diffusiezone. De meest gebruikte vloeimiddelen zijn het zuurhoudende soldeerwater en soldeervet dat voor het solderen van metalen, buizen en bij overig grof soldeerwerk wordt gebruikt. Deze moeten vervolgens vanwege hun corrosieve werking worden verwijderd. Voor elektronica-solderen zijn deze middelen niet geschikt; hier wordt colofonium (boomhars, lijkend op barnsteen) in de soldeerdraad zelf gebruikt, of soldeerpasta die voor moeilijke soldeerwerkjes of voor beginners het meest geschikt is. Soldeerfouten en het voorkomen daarvan Koude soldeerverbindingen Van een koude soldeerverbinding spreekt men als tussen het soldeermiddel en het te solderen materiaal geen stofvloeibare verbinding is ontstaan. Gevolg: de soldeerverbinding is mechanisch niet belastbaar; zo kan een verwarmingsbuis weer losraken of ondicht worden. Elektronische onderdelen hebben geen elektrisch contact of verliezen dit door corrosie. Een koude soldeerverbinding kan meerdere oorzaken hebben. De 2 belangrijkste: 1) te geringe temperatuur van de soldeerbout of te korte opwarmtijd. Het soldeermiddel wordt weliswaar vloeibaar of deegachtig, maar wordt door het soldeerobject afgekoeld en verhardt zich zonder verbinding. 2) soldeerverbinding en/of soldeerpunt is geoxideerd of vettig. Een vervuilde soldeerverbinding kan niet 'nat' worden door het soldeermiddel. Er vindt geen verbinding plaats. De onderdelen worden niet chemisch (b.v. spiritus) of mechanisch (glasvezelstift, schuurpapier) schoongemaakt. Koude soldeerverbindingen moeten worden nagesoldeerd. Eventueel met extra soldeermiddel en/of vloeimiddel. 3

4 Te warme soldeerverbinding Bij een te warme soldeerverbinding verdampt het vloeimiddel; hierdoor worden de onderdelen/soldeer niet 'nat' en de oppervlakken oxideren. Oorzaken: de soldeerbout heeft teveel vermogen of is te heet ingesteld. Of de soldeerbout is wel goed, maar werd te lang verhit. Warmte-overdracht Als de te solderen plek maar met 1 hoek van de soldeerpunt wordt aangeraakt, dan wordt er niet voldoende warmte overgedragen. Houd de soldeerbout daarom zo dat er een zo groot mogelijk raakvlak ontstaat. Breng daarbij wat soldeertin als geleider tussen punt en onderdeel aan. Direct voor het solderen moet de hete punt langs een vochtige spons of celstofdoek (keukendoek) worden gehaald om oxidelagen en verontreinigingen te verwijderen. Als er eerst wat soldeertin aan de punt van de soldeerbout wordt aangebracht en deze pas later naar de te solderen plek gebracht, dan verdampt het vloeimiddel. Hierdoor vormt zich een oxidelaag op het vloeibare soldeermiddel. De 'professional' zorgt ervoor dat soldeerbout en soldeertin altijd gelijktijdig op de soldeerplek samenkomen; het soldeermiddel verdampt niet en wordt gebruikt tijdens het soldeerproces. Verhit de te solderen plek kort en krachtig, breng soldeermiddel aan, laat dit vloeien en trek direct de soldeerbout weg. Goede soldeerders hebben voor het solderen van elektronische onderdelen slechts 2 seconden nodig. Voowaarden voor goed solderen De te solderen oppervlakken mogen geen geoxideerd oppervlak hebben. Alleen met een schone soldeerpunt wordt een technisch correcte soldeerverbinding gemaakt. Met de soldeerpunt en het aanhechtende soldeermiddel moet de te solderen plek heter worden dan het smeltpunt van de soldeertin. Bij grote volumineuze en goed warmtegeleidende materialen als koper moet in ieder geval een soldeerbout met een groter vermogen worden gebruikt om op soldeertemperatuur te geraken. Tijdens het solderen moeten de te solderen onderdelen tegen oxidatie door de omgevingslucht worden beschermd. Hiervoor heeft men het vloeimiddel nodig dat het oppervlak kortstondig bedekt. Bij het solderen geldt niet 'meer is beter'. Een soldeerverbinding actief met soldeer toesmeren is alleen maar schadelijk. Het soldeermiddel moet vanzelf vloeien. Dit gebeurt enerzijds door het vloeimiddel dat de reeds ontstane oxidatie vermindert en de op de loer liggende oxidatie voorkomt. Het vloeimiddel verlaagt de oppervlaktespanning en zorgt er zo voor dat de onderdelen goed 'nat' worden. Tijdens het solderen van b.v. 2 metalen is de afstand tussen de onderdelen belangrijk voor het soldeerresultaat. Als de onderdelen te dicht bij elkaar/tegen elkaar zitten dan kan het soldeer niet tussen de raakvlakken komen; is de tussenruimte echter te groot, dan moet de tussenruimte met soldeer worden gevuld wat tot een slechte stevigheid van de verbinding leidt. In een ideale situatie is de tussenruimte zo groot dat het soldeermiddel door de capillaire werking in de tussenruimte wordt gezogen. 4 D114549#1

5 Praktische oefeningen: Voorbereiding Voor het solderen van de onderdelen van dit bouwpakket moet de oxidelaag (het huidvet aan het oppervlak) door reinigen worden verwijderd. Aanraken van de te solderen plekken met vette vingers heeft tot gevolg dat het vloeibare soldeermiddel de soldeerplek niet 'nat' kan maken. Er wordt weliswaar een klomp soldeer gevormd die echter geen verbinding met de onderdelen kan maken. Ook als een oppervlak er blank uitziet, kan er toch een oxidelaag, olie of vet op zitten. Reinig het oppervlak met een glasvezelstift, staalwol, fijn schuurpapier, een zeepoplossing of met een in spiritus gedrenkte doek. Daarna niet meer aanraken. afb. 1 Bij het verbinden van metalen (koper, messing) moet vanwege de grote soldeeroppervlakken absoluut vloeimiddel worden gebruikt. Soldeerpasta of soldeervet hebben zich ook voor de moeilijkste soldeerwerkjes als beste keus bewezen. Voor soldeerverbindingen met soldeervet moet worden opgelet dat de overblijfsels vanwege de corrosiviteit met een zeepoplossing worden verwijderd. Voor solderingen aan elektonische onderdelen komen alleen nietcorrosieve vloeimiddelen als soldeerpasta of soldeer met vloeimiddel in aanmerking. Voor dit bouwpakket worden de volgende soldeerbouten gebruikt: - elektronica soldeerbout Watt - metaalwerk soldeerbout Watt Als vloeimiddel kan bij alle soldeerverbindingen soldeerpasta worden gebruikt. Dit heeft als voordeel dat de verbindingen niet met een zeepoplossing hoeven worden nabehandeld. Draad aan de LED solderen De nu volgende solderingen kunnen op één kant van de MDF-grondplaat (1) als onderlegger worden gemaakt. Deze kant wordt later de onderkant. Let op: de LED mag zonder de voorweerstand nooit direct aan de stroombron worden aangesloten. De LED gaat dan direct kapot. De LED's moeten correct met min en plus worden aangesloten. Bij een foute poling gaan de LED's onherroepelijk kapot. Daarom hebben de LED's 2 kenmerken om ze te onderscheiden. Op de afbeelding zie je een LED met een korte en een lange poot en met een platte en een ronde kant. De lange poot en de platte kant vormen de minpool. Omdat er maar 1 kleur draad in het bouwpakket is inbegrepen moeten de gesoldeerde draden met '+' en '-' worden gemarkeerd. anode = lang = + kathode = kort = - 1. Om de lichtdiode (2) met de draad (3) en (4) te verbinden moeten de draden eerst op de volgende manier worden voobereid: Knip van de draad (2) 2 stukken van 200 mm lengte af. Strip de draad aan alle 4 de uiteindenca. 5 mm. De fijne adertjes moeten absoluut blank zijn omdat ze door de isolatie beschermd waren tegen zuurstof en vochtigheid. 2. Draai de losse draadjes aan de uiteinden strak in elkaar (afb. 2). Zo voorkom je dat losse draadjes later zijwaarts uitsteken. Breng wat vloeimiddel aan op de uiteinden. 3. Vertin de uiteinden. Tijdens het vertinnen moeten de hete soldeerpunt en de soldeertin ongeveer gelijktijdig bij de draad samenkomen (afb. 3). De draad moet nu eenmaal goed heet worden zodat de soldeertin goed 'loopt'. Een lichte heen-en weer beweging helpt om het tin over de gehele vrije lengte te verdelen. afb. 2 Knip de pootjes van de lichtdiode af tot 10 mm en vertin deze zoals beschreven. afb. 3 5

6 4. Houd de draadjes parallel langs de pootjes van LED verbind deze met wat soldeertin (afb. 4). De min-draad wordt met het pootje van de LED verbonden dat aan de afgeplatte kant zit; de plus-draad aan het pootje aan de ronde kant (pluspool). De soldeerplek moet snel worden verhit waarbij ca. 2-3 mm soldeertin (dikte 1,5 mm) wordt gebruikt. Zodra het soldeertin zich tussen de draadjes heeft verdeeld moet de soldeerbout snel worden teruggetrokken. (oververhittingsgevaar van onderdelen en soldeer) afb. 4 afgeplat De soldeerplek moet stil worden gehouden totat de soldeertin hard geworden is. Als je wiebelt krijg je een slechte soldeerverbinding die in verschillende delen hard geworden is. Precies voor dit werk is de derde hand bedoeld. Totdat de soldeer is uitgehard kan je voor het fixeren van de onderdelen wasknijpers etc gebruiken. Schuif een klein stukje krimpslang (18) van ca. 10 mm ter isolatie over de gesoldeerde plek en laat dit m.b.v. een heteluchtpapparaat krimpen (afb. 5). Markeer de vrije uiteinden met 'plus' en 'min'. afb. 5 Soldeerverbinding draadstuk met grijpklemmen 5. Knip van 2 cilinderkopschroeven (11) (afb. 6) de kop af m.b.v. een ijzerzaag of een betonschaar. Maak het draadstuk aan deze kant ca. 10 mm schoon (bij sterke vervuiling met een glasvezelstift) en smeer het in met soldeervet of soldeerpasta. afb. 6 Smeer de binnenkant van de opening van de grijpklem (8) eveneens in met vloeimiddel Duw het draadstuk met de afgeknipte kant net 10 mm in de opening en zet dit vast op de grondplaat. Verhit de beide onderdelen gelijktijdig met de soldeerbout. Breng daarna soldeermiddel aan, laat dit vloeien en trek de soldeerbout weg (afb. 7) Wacht totdat het werkstuk is afgekoeld. Het afkoelproces kan worden versneld door een vochtige spons te gebruiken. afb. 7 Soldeerverbinding messing met messing (kroonsteen) 6. Zet twee 2 kroonstenen (13) zoals afgebeeld met een wasknijper vast. Schuur/reinig hiervoor met schuurpapier/staalwol de raakvlakken en dep ze in met vloeimiddel. Zet de kroonsteentjes zoals afgebeeld onder een hoek van 90 graden ten opzichte van elkaar vast met een wasknijper (afb. 8 en 9) en leg deze op de grondplaat/ werkvlak. Verhit de beide onderdelen gelijktijdig met een soldeerbout. Breng vervolgens soldeermiddel aan, laat dit vloeien en trek de soldeerbout weg (afb. 10). Draai het onderdeel direct om en soldeer de andere kant op dezelfde manier (afb. 11). Wacht totdat het werkstuk is afgekoeld. Het afkoelproces kan worden versneld door een vochtige spons te gebruiken. afb. 8 afb. 9 afb. 10 afb D114549#1

7 Voorbereiden van de draad-onderdelen afb. 12 afb. 13 3b 3b 7. Buig van 2 lasdraden van 250 x 2 mm (3) de zijdelen 3a en 3b conform het buigsjabloon (pagina 11). Er onstaan 2 onderdelen die in spiegelbeeld identiek zijn! afb. 14 afb. 15 3a 3b 3b Kort voor de hoekverbinding (9) een lasdraad 250 x 2 mm (3) in tot 105 mm en buig deze zoals op de foto is te zien. Breng na het buigen van de eerste korte hoek 2 kroonstenen aan (afb. 16). Buig daarna de 2e hoek (afb. 17) Buig voor de lamphouder (10) de lasdraad (3) ca. 145 mm als op de foto. Buig de eerste hoek (afb. 18) breng de gesoldeerde kroonsteen aan en buig vervolgens de 2e hoek (afb. 19). 3c afb. 16 afb. 17 3d afb. 18 afb. 19 3c 3e Soldeerverbinding 2 lasdraden 8. Ontbraam de gebogen lasdraden (3a-3d) aan de uiteinden m.b.v. een sleutelvijl (afb. 20). Werk deze vervolgens zo af met schuurpapier of staalwol (afb. 21) dat de koperlaag behouden blijft. (koper is veel makkelijker te solderen dan ijzer) Smeer de uiteinden dun in met soldeervet of soldeerpasta. Vertin alle te solderen uiteinden (afb. 22). afb. 22 afb. 20 afb Zet de zijdelen (3a+3b) als op de afbeelding ca. 10 mm overlappend aan de korte uiteinden zo vast met wasknijpers dat de van de zijdelen ten opzichte van elkaar ca. 90 mm bedraagt. afb. 23 Verhit de beide uiteinden gelijktijdig met een soldeerbout (dat gaat het beste als eerst wat vers soldeermiddel aan de soldeerpunt wordt aangebracht) Voeg vervolgens weinig soldeer toe en trek de soldeerbout weg (afb. 24). Laat de onderdelen vast zitten totdat deze afgekoeld zijn. 10 mm overlappen afb. 24 7

8 Soldeerverbinding lasdraad met lasdraad en messing huls Beschrijving 10. Schuif de messing hulzen (16) over de vrije uiteinden van de hiervoor gesoldeerde zijdelen (3a+3b). Steek de hoekverbindingen (3c) in de hulzen en richt deze gelijkmatig uit aan de hand van de zijdelen. Bevestig zoals afgebeeld aan de linkerkant de lamphouder (3d) in de messing huls (afb. 25). Leg het geheel op de grondplaat (1) of soldeerondergrond, richt het uit en breng wat vloeimiddel aan in de beide openingen van de te solderen messing hulzen. Verhit aan de zijkant draad en huls gelijktijdig met elkaar (dat gaat het beste als er eerst wat vers soldeermiddel aan de punt wordt aangebracht). Breng vervolgens nog wat extra soldeermiddel aan, laat dit vloeien en trek de soldeerbout weg. afb. 25 Nu kan de 'derde hand' voor de verdere bewerking worden gebruikt. Draai hiervoor de stelschroefjes in de kroonstenen aan de hoekverbindingen en de grijpklemmen vast. Als stelschroefjes worden een moer (11) en drie tot de schroefkop vastgedraaide contramoeren (12) gebruikt. (zie tekening) Soldeerverbinding lasdraad met punaises 11. Knip het sjabloon voor de grondplaat (pagina 13) uit, leg dit op de ongebruikte bovenkant van de grondplaat en neem de posities van de punaises (15) m.b.v. van een kraspen of priem over op de grondplaat (doorprikken / afb. 26) Druk de punaises (15) op de afgetekende posities in de grondplaat of sla ze er met een hamer in. (afb. 27) afb. 26 afb. 27 Schuur de bovenkant van de punaises (15) lichtjes blank m.b.v. schuurpapier/staalwol/glasvezelstift en wel zo dat de messing coating behouden blijft. Richt de stellage uit boven de punaises en soldeer deze vast. Verhit op de te solderen plek (punaises) de beide onderdelen gelijktijdig, breng vervolgens wat soldeermiddel aan en trek de soldeerbout weg (afb. 29 en 30). Laat de soldeerplekken vervolgens afkoelen. afb. 29 afb. 28 afb D114549#1

9 Solderen van elektronische onderdelen aan printplaat Beschrijving Algemeen: Bij het solderen van elektonische onderdelen wordt soldeer met een vloeimiddel gebruikt, Dit heeft als voordeel dat men de onderdelen niet uitgebreid met soldeervet hoeft in te smeren en dat het residu op de printplaat kan blijven zitten omdat het vloeimiddel niet corrosief is. Voor de oriëntatie van de volgende stappen kunnen de afbeeldingen op deze pagina en de beide schema's worden gebruikt. 12. Steek de weerstand (9) door de juiste gaten (8/2) en (8/) in het streepraster (10). Buig de draden lichtjes om, om los schieten te voorkomen. Span de printplaat met de geleidingsbanen naar boven in de klemmen van de derde hand. Houd de soldeerbout gelijktijdig tegen de geleidingsbaan en de draad, verhit deze kort (2 seconden) en duw het elektronicasoldeer gelijktijdig tegen de geleidingsbaan, draad en soldeerpunt; wacht totdat het soldeer gaat lopen en trek dan de soldeerbout direct weg (afb. 31) voorkant Knip, na het afkoelen, de uitstekende uiteindjes weg m.b.v. een zijsnijtang (afb. 32). afb. 31 afb. 32 Vertin de aansluitposities voor de schakelaar (7) (12/2 en 12/3) en voor de draad (1/3 en 1/5) dunnetjes. afb. 34 Kort de aansluitdraden van de batterijclip (6) in tot 50 mm, strip de uiteinden ca. 5 mm en vertin deze. Knip één van de buitenste pootjes van de schakelaar af. m.b.v. een zijsnijtang (af. 34). Vertin de andere pootjes. Houd de schakelaar als op de afbeelding tegen het aansluitpunt op de printplaat (10) en verhit deze plek zo dat het soldeer van de printplaat en schakelaar in elkaar overloopt; eventueel iets meer soldeer aanbrengen (afb. 35) afb. 33 afb. 35 vertinnen 220 Ohm achterkant solderen afb. 36 afb. 37 Vijl een voorkant van een afstandsbusje (17) m.b.v. een ronde vijl (afb. 36) in en pas deze aan de diameter van het tweede afstandsbusje aan (afb. 37). 9

10 afb. 38 Lijm het bewerkte afstandsbusje met secondenlijm in het bewerkte afstandsbusje (afb. 38). Steek de aansluitdraad van de LED (5) door het 2e afstandsbusje (afb. 39). afb. 39 Ontbraam de lasdraad 3 mm (4) aan de uiteinden m.b.v. een sleutelvijltje. Werk dit vervolgens m.b.v. schuurpapier of staalwol zo af dat de koperlaag behouden blijft. Lijm deze kant met secondenlijm in de open kant van het afstandsbusje (17) (afb. 40). Schuif de lasdraad (4) in de kroonsteen en zet deze vast m.b.v. de bevestigingsschroefjes. Draai hiervoor 3 moertjes op het boutje draai deze vast en counter ze. afb Soldeer de ingekorte uiteinden van de aansluitclip (6) en de pootjes van de LED (5). Houd hiervoor de rode draad van de batterijclip tegen het vertinde deel (1/5) van de printplaat (10) en soldeer dit vast door gelijktijdig het punt op de printplaat en de draad te verhitten (afb. 41). Soldeer evenzo de pluspoot van de LED aan het vertinde stuk (1/3). Schuif een ca. 10 mm lang stuk van de krimpslang op de minpoot van de LED. Soldeer vervolgens de minpoot van de LED en van de batterijclip samen aan het vertinde uiteinden. Schuif de krimpslang over de gesoldeerde plek en laat deze krimpen m.b.v. een heteluchtapparaat. Controleer of de stroom overeen komt met het schema en of de juiste polariteit is gebruikt. Duw hiervoor een 9 Volt batterij in de clip en zet deze aan. Als de LED niet brandt, controleer dan of deze goed is aangesloten (poling). Als de polariteit goed is, controleer dan op koude soldeerverbindingen en loop indien nodig alle soldeerverbindingen na. Als de LED brandt, verwijder dan de batterij weer en ga verder met het bevestigen van de printplaat. Vertin zoals op de foto is te zien de onderste geleidingsbaan en het punt rechtsboven op de printplaat dunnetjes (afb. 42). Soldeer de printplaat zoals op de afbeelding hiernaast is te zien aan de linker hoekverbinding. Reinig hiervoor het oppervlak van de hoekverbinding met staalwol/schuurpapier/glasvezelstift, breng soldeervet of soldeerpasta aan, plaats de printplaat en verhit de te solderen plek. Soldeer het geheel vast door het toedienen van voldoende soldeermiddel. Soldeer ook het punt aan de schuine verbinding. Klaar! afb. 41 afb. 42 afb D114549#1

11 Buigsjabloon schaal 1:1 lampenhouder (3d) verbinder (3c) Gestell 1. Biegung stellage 3a + 3b 1. buiging Gestell 2. Biegung stellage 3a + 3b 2. buiging 11

12 12 D114549#1

13 Sjabloon grondplaat (1) schaal 1: