Een beoordeling van de rechtspositie van de longstay-geplaatste in het

Transcriptie

1 De tenuitvoerlegging van de longstay Een beoordeling van de rechtspositie van de longstay-geplaatste in het licht van het resocialisatiebeginsel en artikel 3 en 5 EVRM Masterscriptie Anna G. Zandbergen ( ) Faculteit Rechtsgeleerdheid afstudeerrichting strafrechtt te Vrije Universiteit Amsterdam, juni 2013 Eerstee begeleiding: mevrouw mr. dr. S. Meijer Tweedee begeleiding: mevrouw mr. dr. L. Stevens

2 Inhoudsopgave Lijst van gebruikte afkortingen... 5 Hoofdstuk 1 Inleiding Onderzoeksgebied Probleemstelling Methodologische verantwoording Onderzoeksopzet... 9 Hoofdstuk 2 De tbs en longstay Inleiding Korte weergave achtergrond TBS en longstay Achtergrond van de tbs Achtergrond en huidige opzet van de longstay-afdelingen Verschil longstay met tbs-plaatsing Tbs en de wettelijke grondslag De wettelijke basis van tbs De tbs en de verschillende vormen daarvan De tbs en de interne rechtspositie De tbs en de achterliggende beginselen De juridische status van het Beleidskader De aanbevelingen van de Commissie Visser omtrent de longstay De RSJ over longstay Samenvatting en conclusie Hoofdstuk 3 Huidige tenuitvoerlegging van de longstay Inleiding Jaarlijkse in- en uitstroom longstay Beleidskader Longstay Forensische Zorg Inleiding De bevoegdheid van de minister in de tenuitvoerlegging van de tbs De plaatsing in een longstay Aanbevelingen van Commissie Visser en de RSJ Rechtspositie longstay-patiënt Inleiding De toetsing verlengingsrechter aan het gevaarscriterium Beroep bij de Beroepscommissie van de RSJ

3 4.4. Drie-jaarlijkse herbeoordeling Algehele beschouwing rechtspositie longstay-patiënt Samenvatting en conclusie Hoofdstuk 4 De resocialisatie en de longstay Inleiding Het resocialisatiebeginsel Korte weergave van de achtergrond van het resocialisatiebeginsel Het huidige resocialisatiebeginsel in verhouding met de tbs Resocialisatie op de longstay Aanspraak op de behandeling in de longstay Versobering longstay Samenvatting en conclusie Hoofdstuk 5 Longstay in het licht van de artikelen 3 en 5 EVRM Inleiding Artikel 3 EVRM Inleiding Jurisprudentie op basis van het EVRM met betrekking tot artikel 3 EVRM Toetsingskader EHRM met betrekking tot tbs longstay De jure mogelijkheid tot invrijheidstelling De facto mogelijkheid tot invrijheidstelling Longstay en artikel 3 EVRM Artikel 5 lid 1 EVRM Inleiding De reikwijdte van artikel 5 lid 1 EVRM Uitspraak Van der Velden vs. Nederland Korte weergave van de achtergrond Schending van artikel 5 lid 1 EVRM Uitspraak Hoge Raad inzake Van der Velden tegen Nederland Gevolgen voor de longstay Artikel 5 lid 4 EVRM Inleiding Reikwijdte artikel 5 lid 4 EVRM Toetsingskader EHRM met betrekking tot tbs longstay Longstay en artikel 5 lid 4 EVRM Samenvatting en conclusie Conclusie

4 6.2. Aanbevelingen Dankwoord Literatuurlijst Boeken Tijdschriftartikelen Parlementaire stukken Jurisprudentie Overige Literatuur Websites Bijlagen Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

5 Lijst van gebruikte afkortingen A-G AVT Beleidskader BGW BVT DJI EHRM EVRM FPC FPK GGZ HAT-eenheden HR Instellingsbesluit LAP Min. reg. MvA MvT NIFP OM PBW P-G Rb. RSJ RVT Sr Stb. Advocaten-Generaal Adviescollege Verloftoetsing Tbs Beleidskader Longstay Forensische Zorg Beginselenwet Gevangeniswezen Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestelde Dienst Justitiële Inrichtingen Europees Hof van de Rechten van de Mens Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden Forensisch Psychiatrisch Centrum Forensisch Psychiatrisch Kliniek Geestelijke Gezondheidszorg Huisvesting Alleenstaanden en Tweepersoonshuishouden eenheden Hoge Raad Instellingsbesluit Adviescommissie Plaatsing longstay forensische zorg Landelijke Adviescommissie Plaatsing longstay forensische zorg ministeriële regeling Memorie van Antwoord Memorie van Toelichting Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie Openbaar ministerie Penitentiaire Beginselenwet Procureur-Generaal Rechtbank Raad voor de Strafrechtstoepassing en de Jeugdbescherming Reglement Verpleging Terbeschikkinggestelden Wetboek van Strafrecht Staatsblad 5

6 Stcrt. Sv TBR TBS Wet BOPZ Wet RO WODC Staatscourant Wetboek van Strafvordering Terbeschikkingstelling van de Regering Terbeschikkingstelling Wet Bijzondere Opname Psychiatrische Ziekenhuizen Wet op de Rechterlijke Organisatie Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecen 6

7 Hoofdstuk 1 Inleiding 1. Onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied waar deze masterscriptie betrekking op heeft is de terbeschikkingstelling (tbs) en in het bijzonder de tbs longstay. De tbs is een maatregel die de rechter oplegt aan veroordeelden die delicten hebben gepleegd en lijden aan een psychiatrische ziekte of stoornis. Deze stoornis beïnvloedt in meerdere of mindere mate hun gedrag. Om die reden kunnen deze mensen niet verantwoordelijk worden gehouden voor hun gedrag en valt het hun niet te verwijten dat ze een delict hebben begaan. Om de maatschappij te beveiligen en de stoornis te behandelen, om zo recidive te voorkomen, wordt tbs opgelegd. Er zijn echter ook mensen waarbij de behandeling niet het gewenste effect heeft. Deze mensen worden aangemerkt als onbehandelbaar en ter beveiliging van de maatschappij worden deze mensen op een longstay-afdeling geplaatst. De longstay-afdeling is gericht op langdurig verblijf van de patiënt. Intensieve behandeling voor de stoornis vindt hier niet meer plaats. Centraal staan psychische en medische zorg en de benodigde beveiliging. Gevolg van deze overplaatsing is dat de behandeling en de daarmee samenhangende resocialisatie wegvalt. Dit kan betekenen dat de terbeschikkinggestelde gedurende de rest van zijn leven op de longstay-afdeling verblijft. De tbs is een maatregel welke grote gevolgen kan hebben voor de terbeschikkinggestelde. Zeker indien een patiënt vanuit een tbs-kliniek op een longstayafdeling wordt geplaatst. De tenuitvoerlegging van de longstay kan levenslange opsluiting betekenen, waardoor deze sanctie één van de zwaarste is die in Nederland bestaat. Juridische wetgeving en waarborgen voor de terbeschikkinggestelde tegen willekeurige plaatsing op een longstay-afdeling zouden hiermee verbonden moeten zijn, omdat het om een zeer ingrijpende maatregel gaat. In deze scriptie onderzoek ik de rechtspositie van de longstay-geplaatste en de daarbij behorende wetgeving, praktijk en beleid. De maatschappelijke relevantie is gelegen in de vraag of de rechtspositie van de longstay-geplaatste voor verbetering vatbaar is. Juist de zwaarte van de maatregel leidt ertoe dat het van belang is dat de rechtspositie van de longstaypatiënt nader wordt bekeken. Het is bijvoorbeeld een opmerkelijk gegeven dat de behandeling wegvalt zodra een patiënt op de longstay wordt geplaatst. Een vraag die rijst is wat de rechtvaardiging voor het wegvallen van die behandeling is en hoe zich dat verhoudt tot het resocialisatiebeginsel. Tevens wordt er gekeken naar artikel 3 en 5 EVRM. Artikel 3 EVRM wordt ook wel het folterverbod genoemd. Gekeken wordt of het plaatsen op een longstayafdeling inhumaan is, aangezien op de longstay-afdeling geen perspectief op resocialisatie wordt geboden. Artikel 5 EVRM ziet op een rechtmatige detentie na veroordeling door een bevoegde rechter en op de mogelijkheid tot toetsing van een rechtmatige voortzetting van deze detentie. Bij de toetsing aan artikel 5 EVRM kijk ik naar de vraag of er voldoende verband bestaat tussen de oplegging van de tbs welke wordt voortgezet in de vorm van longstay. Tevens kijk ik naar de mogelijkheden voor de longstay-patiënt om de voortzetting van zijn detentie te laten toetsen door de rechter. 7

8 2. Probleemstelling De centrale probleemstelling luidt als volgt: Hoe dient de rechtspositie van de longstay-geplaatste te worden beoordeeld, in het bijzonder in het licht van het resocialisatiebeginsel en artikel 3 en 5 EVRM? Om antwoord te vinden op bovenstaande probleemstelling is de hoofdvraag in verschillende deelvragen gesplitst. Het gaat om de volgende vragen: 1. Wat is de achtergrond en de wettelijke regeling van zowel de tbs als de longstay? 2. Hoe dient de rechtspositie van de longstay-geplaatste bij de tenuitvoerlegging van de longstay te worden beoordeeld? 3. Hoe dient de rechtspositie van de longstay-geplaatste te worden beoordeeld in het licht van het resocialisatiebeginsel? 4. Hoe dient de rechtspositie van de longstay-geplaatste te worden beoordeeld in het licht van artikel 3 en 5 EVRM? 3. Methodologische verantwoording De onderzoeksmethode bestaat uit verschillende vormen van onderzoek. Ten eerste is de wetenschappelijke literatuur onderzocht in de academische tijdschriften, handboeken en wetenschappelijke onderzoeken. Door gebruik te maken van verschillende databases, zoals Kluwer Navigator en Rechtsorde kwamen relevante artikelen naar boven. Niet gepubliceerde tijdschriftartikelen zijn gevonden in de universiteitsbibliotheek. Voorbeelden hiervan zijn de tijdschriften Sancties en Strafblad. Deze zijn niet digitaal toegankelijk daarom zijn deze tijdschriften handmatig doorzocht op relevant materiaal. Tevens waren de voetnoten van reeds gevonden wetenschappelijke artikelen goed bruikbaar. Soms verwees een auteur naar een boek of een ander tijdschriftartikel die relevant was voor het onderzoek. De literatuur werd naderhand opgezocht en inhoudelijk bekeken of dat artikel inderdaad bruikbaar was. Ten tweede is er jurisprudentieonderzoek gedaan, welke bestond uit het grondig bestuderen van jurisprudentie. Ook voor het zoeken van de jurisprudentie is er gebruik gemaakt van de bovengenoemde databases, maar ook van Hoofdzakelijk is er gezocht naar jurisprudentie van de verschillende gerechtelijke instanties binnen Nederland. Vooral de uitspraken van de penitentiaire kamer van het gerechtshof Arnhem waren van belang, omdat deze gingen over de verlenging van tbs en de rechtvaardiging daarvan. Voor de jurisprudentie van het Europese Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) is gebruik gemaakt van de database Hudoc. Ook is er gekeken naar de uitspraken welke zijn gedaan door de Raad van de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ). Deze zijn geraadpleegd op de database van de RSJ. De uitspraken waren vooral van belang bij hoofdstuk 3 van mijn scriptie. Ten derde is er onderzoek gedaan naar de parlementaire geschiedenis. Hierin kwamen duidelijk de achtergronden van de tbs en de longstay naar voren. Het is belangrijk te begrijpen wat het doel van de tbs is alvorens te begrijpen hoe deze zich verhoudt met de huidige 8

9 longstay. Voor het zoeken naar parlementaire stukken werd er gebruik gemaakt van Hierin waren duidelijk alle relevante parlementaire stukken opgenomen. Tot slot bevat het onderzoek een empirisch onderzoek, bestaande uit semigestructureerde interviews. Mijns inziens is het belangrijk om met mensen uit het veld te spreken om zo een goed beeld te krijgen van de tenuitvoerlegging van de longstay. Zij komen dagelijks in aanraking met juridische en praktische knelpunten die soms niet in de literatuur staan beschreven. Deze interviews zijn uitgewerkt en als bijlage bij de scriptie gevoegd. Vanwege de publicatie van deze scriptie is ervoor gekozen de geïnterviewden te anonimiseren en alleen de functienaam te noemen. Er is met de volgende personen gesproken: - De secretaris bij zowel de LAP als het ATV; - De beleidssecretaris bij het Openbaar Ministerie Arrondissementsparket te Amsterdam; - Een jurist bij tbs-kliniek FPC Veldzicht te Balkbrug; - Een clustermanager bij tbs-kliniek FPC Veldzicht te Balkbrug; - Een klinisch psycholoog en behandelcoördinator FPC Veldzicht te Balkbrug en tevens lid van de LAP. 4. Onderzoeksopzet In hoofdstuk 2 wordt aandacht besteed aan de vraag wat de achtergrond en de wettelijke regeling van zowel de tbs als de longstay is. Er wordt gekeken naar de geschiedenis van de tbs en de longstay. Tevens wordt besproken wat de wettelijke grondslag van de tbs en de longstay is, daarbij wordt ingegaan op de wet en het beleid. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de vraag hoe de rechtspositie van de longstaygeplaatste bij de tenuitvoerlegging van de longstay dient te worden beoordeeld. In dit hoofdstuk wordt de tenuitvoerlegging van de longstay besproken. Daarnaast zal dieper in worden gegaan op de rechtspositie van de longstay-patiënt en de bevoegdheid van de minister omtrent de longstay-plaatsing. Voor de opbouw van hoofdstuk 3 is ervoor gekozen om de chronologische volgorde van plaatsing in de longstay en daarna de rechtspositie van de longstay-patiënt te bespreken. Bij de tenuitvoerlegging van de longstay lopen echter wetgeving, beleid en praktijk door elkaar waardoor een onderscheid niet altijd even helder is. Om die reden bespreek ik de chronologie van de plaatsing tot aan verlenging van de tbs bij de rechtbank en daarna zal ik ingaan op de overige mogelijkheden tot toetsing van de longstay. Deze mogelijkheden zijn de beroepsprocedure bij de RSJ en de drie-jaarlijkse herbeoordeling van de Landelijke Advies Commissie Plaatsing Tbs. In hoofdstuk 4 wordt aandacht besteed aan het resocialisatiebeginsel. De vraag die wordt gesteld is, hoe de rechtspositie van de longstay-geplaatste dient te worden beoordeeld in het licht van het resocialisatiebeginsel. Er wordt ingegaan op de achtergrond en de huidige gedachten omtrent het resocialisatiebeginsel. Tevens wordt gekeken naar de rechtvaardigingsgrond waarop de resocialisatie bij de longstay-patiënt wegvalt. In hoofdstuk 5 wordt besproken hoe de rechtspositie van de longstay-geplaatste dient te worden beoordeeld in het licht van artikel 3 en 5 EVRM. Daarbij wordt eerst artikel 3 EVRM en vervolgens artikel 5 EVRM besproken. 9

10 Hoofdstuk 6 presenteert tot slot de eindconclusie. In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de bovengenoemde probleemstelling. Naast de conclusie worden ook de aanbevelingen gepresenteerd. 10

11 Hoofdstuk 2 De tbs en longstay 1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de vraag wat de achtergrond en de wettelijke regeling van zowel de tbs als de longstay is. Paragraaf 2 geeft een korte weergave van de achtergrond van de tbs en de longstay. Vervolgens wordt in paragraaf 3 de wettelijke regeling van de tbs en de longstay besproken. In de paragrafen 4 en 5 ga ik in op de onderzoeken welke zijn gedaan door de Commissie Visser en de RSJ. Deze hebben verschillende aanbevelingen gedaan op het gebied van de longstay. Tot slot zal de conclusie in paragraaf 6 uiteen worden gezet. 2. Korte weergave achtergrond TBS en longstay 2.1. Achtergrond van de tbs In 1928 werd door middel van de Psychopatenwetten de Ter Beschikking van de Regering (tbr) ingevoerd. 1 De reden hiervoor was dat de plaatsing in een krankzinnigengesticht onvoldoende mogelijkheden bood om de maatschappij te beschermen tegen geestelijk gestoorde delinquenten. 2 Men mag deze maatregel van oorsprong beschouwen als een product van de Moderne Richting in het strafrecht, welke rond 1900 zijn invloed op het Nederlandse rechtssysteem heeft uitgeoefend. De Moderne Richting bracht verandering in de betekenis van de daad als belangrijkste uitgangspunt voor het strafrecht en gaf meer aandacht aan de persoon van de dader en diens persoonlijke omstandigheden. 3 De maatregel van tbr was bestemd voor zowel ontoerekeningsvatbare als voor verminderd toerekeningsvatbare daders. Met de tbr wilde de wetgever twee doelen dienen: in de eerste plaats bescherming van de maatschappij tegen de psychisch gestoorde dader en in de tweede plaats diens medischpsychiatrische behandeling om resocialisatie mogelijk te maken. 4 Afgezien van een aantal wijzigingen, waaronder de naamsverandering van tbr in tbs, is in de loop der jaren het karakter van de tbs sinds 1928 niet wezenlijk veranderd. 5 De huidige tbs heeft nog steeds primair tot doel het beveiligen van de samenleving tegen onaanvaardbare risico s die het gedrag van de betrokkene, zolang het zich niet gewijzigd heeft, oplevert en het teweegbrengen van zodanige gedragsveranderingen dat hij in de toekomst geen ernstig strafbare feiten meer begaat. 6 Hieruit kan worden afgeleid dat met oplegging van de tbs de beveiliging van de maatschappij voorop staat. Van belang bij de tbs is het onderscheid van de tbs als maatregel en de executie van die maatregel. Om de maatschappij te beveiligen moet de patiënt worden behandeld om gedragsveranderingen te bewerkstelligen. De behandeling vindt plaats in de executiefase. Tijdens de behandeling wordt getracht het recidiverisico te verlagen zodat de patiënt uiteindelijk terug kan keren naar de maatschappij. Dat is het resocialiserende aspect 1 Stb. 1928, Reas & Bakker 2007, p Kelk 2008, p. 336 en Hofstee 2003, p Reas & Bakker 2007, p Kamerstukken II 1982/83, , nr. 10, p

12 van de maatregel welke om de hoek komt kijken als de behandeling zijn intrede doet. Dat betekent dat beveiliging het eerste doel is van de tbs en daarna de behandeling. De resocialisatie is onderdeel van de tenuitvoerlegging van die behandeling Achtergrond en huidige opzet van de longstay-afdelingen Vanaf de tweede helft van de vorige eeuw ontstond in toenemende mate aandacht voor een groep terbeschikkinggestelden die langdurig in een forensisch psychiatrisch centrum verbleven. Deze groep bleek niet of minder vatbaar voor de gegeven behandeling en het risico van recidive daalde niet genoeg om hen te resocialiseren in de maatschappij. 8 De reden voor deze aandacht is ontstaan vanuit het oogpunt van efficiëntie. In de tbs kwam de aandacht voor deze groep voort uit het groeien van de groep terbeschikkinggestelden die langer dan acht jaar behandeld werden. Het grootste deel hiervan bevond zich in Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) Veldzicht, dat als rijksinrichting een historie kende als verzamelplaats voor de moeilijkste gevallen. 9 Rond 1995 waren er voldoende aanwijzingen dat de omvang van deze groep groeide, met een toenemend negatief effect op de gemiddelde intramurale behandelduur. Dit kwam door de toegenomen intramurale 10 behandelduur en beperkte uitstroom of doorstroom van terbeschikkinggestelden naar andere voorzieningen. Dat leidde in 1996 tot de motie-bremmer/rehwinkel, 11 waarin werd aangedrongen op adequate maatregelen. Naar aanleiding van deze motie werd de Commissie-Zorg (hierna genoemd: de commissie) voor vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden ingesteld. Haar rapport verscheen in De opdracht van de commissie bestond uit het ontwikkelen van een visie op de groep langdurig tbs-verpleegden en het formuleren van doelstellingen en procedures ten behoeve van de visie op beveiliging, behandeling en verpleging op de longstay-afdeling van FPC Veldzicht. 13 De commissie omschreef een voortdurend delictgevaarlijke terbeschikkinggestelde als volgt: Een tbs-verpleegde bij wie na verpleging/behandeling van acht jaar of langer de delictgevaarlijkheid niet of onvoldoende is afgenomen en voor wie bij resocialisatie dan wel doorplaatsing naar een algemene zorgvoorziening, bescherming van de maatschappij onvoldoende is gewaarborgd. De commissie stelde zich achter de opvatting dat de groep tbs-verpleegden die ook na een lange tbs-behandeling nog steeds delictgevaarlijk was, een wissel zou trekken op het efficiënt benutten van de behandelcapaciteit binnen de tbssector. Daarom diende volgens de commissie het tbs-veld zorg te dragen voor de ontwikkeling van voorzieningen die aansluiten op beveiligings-, behandel- en zorgbehoefte van voortdurende delictgevaarlijke terbeschikkinggestelden. 14 De minister nam de aanbevelingen van de commissie over, behalve het achtjaarscriterium. In plaats daarvan nam de minister een maximale behandelperiode van zes jaar als uitgangspunt Artikel 2 Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestelden (BVT). 8 Nagtegaal, Van der Horst & Schönberger, 2011, p Van der Wolf, 2012, p Behandeling binnen de muren van een zorginstelling. 11 Kamerstukken II 1995/96, en , nr Van der Wolf, 2012, p De Kogel & Verwers 2003, p De Kogel & Verwers 2003, p Kamerstukken II 1998/99, , nr. 35, p

13 De eerste longstay-afdeling is in 1999 ontstaan in het FPC Veldzicht te Balkbrug. 16 Het was de eerste maal dat in een tbs-kliniek een afdeling deze status kreeg. Er werd plaats gemaakt voor 22 patiënten. In 2005 en 2006 kwamen hier nog eens 22 plaatsen bij. Daarnaast kwamen er Huisvesting Alleenstaanden en Tweepersoonshuishouden (HAT-eenheden) voor zes patiënten. HAT-eenheden zijn kleine woonvoorzieningen voor twee longstay-patiënten die voldoende zelfredzaam zijn, meer autonomie aankunnen, maar wel die de beveiliging van een tbs-kliniek behoeven. 17 De gebouwen zijn ruimer opgezet, met een eigen keuken, douche en toilet. In Nederland zijn er negen tbs-klinieken en vier Forensisch Psychiatrisch Klinieken (FPK). In deze FPK worden tbs-behandelplaatsen ingekocht. Tegenwoordig dragen de tbsklinieken en de FPK de gezamenlijke naam Forensisch Psychiatrische Centra (FPC). De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) beheert twee FPC s namelijk, de FPC Veldzicht te Balkbrug en de FPC Oostvaarderskliniek te Nijmegen, dit zijn nog de enige twee rijksklinieken. Er zijn in totaal elf particuliere klinieken, maar deze worden niet betaald door de Rijksoverheid. 18 In totaal zijn er drie klinieken die longstay-afdelingen hebben, namelijk FPC Veldzicht te Balkbrug, de Pompestichting te Vught en de Corridor te Zeeland. 19 Het plan van de overheid is om FPC Veldzicht en de Pompestichting te Vught te laten sluiten. 20 Elke longstay-geplaatste heeft op de afdeling een eigen kamer en een eigen begeleider waarmee de patiënt gesprekken voert. Op de afdelingen is het streven dat de patiënten als individu worden behandeld. 21 Wel kunnen de kamers soms klein zijn zoals 10 m2 of 12 m Verschil longstay met tbs-plaatsing Hoewel de wetgever tbs heeft ingevoerd met een bepaalde behandelingsgedachte, verschilt de longstay daarin van een reguliere tbs-plaatsing. Bij de longstay bestaat de mogelijkheid dat iemand die tbs krijgt opgelegd nooit meer vrij zal komen. 23 Net als de levenslange gevangenisstraf kan de tbs-maatregel van levenslange duur zijn. Dit komt doordat het recidivegevaar ondanks (veelal langdurige) behandeling niet tot een aanvaardbaar niveau is teruggebracht. Door dit gebrek aan effectief behandelresultaat komt deze categorie in aanmerking voor plaatsing in een longstay-voorziening. 24 Op een longstay-afdeling vindt nauwelijks tot geen behandeling plaats. 25 De behandeling en de zorg in deze voorziening is gericht op de stabilisatie van de psychiatrische stoornis en het terugdringen van symptomen zodat het verblijf binnen de kliniek zoveel mogelijk kwaliteit van leven biedt. 26 Kort gezegd 16 De Kogel & Verwers 2003, p (geraadpleegd op 31 januari 2013) (geraadpleegd op 31 januari 2013). 19 Zie vraag 3 van het interview met een jurist en een clustermanager bij tbs-kliniek FPC Veldzicht d.d. 19 maart Zie Masterplan DJI , p bijlage bij: Kamerstukken II 2012/13, , nr Zie vraag 4 van het interview met een klinisch psycholoog van FPC Veldzicht d.d. 22 mei Zie hiervoor uitgebreid Velthuis 2009, p Kamerstukken II 1982/83, , nr Kamerstukken II 2008/09, , nr Nagtegaal, Van der Horst & Schönberger 2011, p Kamerstukken II 2008/09, , nr

14 komt dat erop neer dat het behandelingsaspect van de tbs bij een longstay-plaatsing wegvalt. Daarmee vervalt ook de mogelijkheid tot resocialisatie. 3. Tbs en de wettelijke grondslag 3.1. De wettelijke basis van tbs Op grond van artikel 37a lid 1 Wetboek van Strafrecht (Sr) kan tbs worden opgelegd indien er sprake is van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis tijdens het begaan van het delict. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat van een gebrekkige ontwikkeling sprake is indien deze ontwikkeling wijst op een diepere vorm van zwakzinnigheid welke voortvloeit uit een aanlegstoornis of beschadiging van de hersenen. 27 Van een ziekelijke stoornis is sprake als de geestvermogens na een kortere of langere periode van ontwikkeling tijdelijk of blijvend verstoord raken. 28 Er is geen oplegging van een tbs-maatregel mogelijk zonder vaststelling van een psychische stoornis. 29 Tevens is er een causaal verband vereist tussen de stoornis en het recidivegevaar. 30 Anders dan tussen de stoornis en het recidivegevaar, is tussen de stoornis en het delict geen causaal verband vereist, maar enkel een verband van gelijktijdigheid. 31 Op het moment van het begaan van het delict moest de stoornis aanwezig zijn. Verder is het noodzakelijk dat er sprake is van een misdrijf waarop minimaal vier jaar gevangenisstraf staat of moet het gaan om één van de in artikel 37a lid 1 sub 1 Sr genoemde delicten. 32 Daarnaast moet de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen de oplegging van de maatregel eisen krachtens artikel 37a lid 1 sub 2 Sr. Dit wordt ook wel het gevaarscriterium genoemd. Gevaar voor de veiligheid van goederen kan volgens de wettekst een grond vormen voor oplegging, maar dit gevaar zal vrijwel altijd samenhangen met een gevaar voor personen. 33 De tbs kan op vordering van het Openbaar Ministerie (OM) hetzij met een jaar hetzij met twee jaar worden verlengd op grond van artikel 38d lid 2 Sr. Deze bepaling ziet zowel op de tbs met bevel tot dwangverpleging als op de tbs met voorwaarden. 34 Op grond van artikel 509t Wetboek van Strafvordering (Sv) beoordeelt de rechter of de gevorderde verlenging van de tbs noodzakelijk is. Tegen deze beslissing staat beroep open op grond van artikel 509v Sv. De verlengingsrechter heeft geen bevoegdheid te beslissen over de longstay-status. In de beslissing tot verlenging wordt soms wel een overweging opgenomen over de behandeling van de terbeschikkinggestelde met een longstay-status. De rechter kan ook beslissen de zaak aan te houden in afwachting van de uitkomst op een longstay-aanvraag. 35 Tevens kan het gerechtshof een PBC-opname noodzakelijk achten in verband met een eventuele hervatting van de behandeling en de risico s die daarbij spelen. De zaak wordt dan voor onbepaalde tijd aangehouden en er gaat een opdracht uit naar de Advocaten-Generaal (A-G). 36 Uit het 27 Kamerstukken II 1980/81, , nr. 5, p Kamerstukken II 1979/80, , nr. 12, p HR 9 januari 2001, NJ 2001, 112 r.o HR 9 november 1983, NJ 1983, 268, r.o HR 22 januari 2008, LJN BC 1311 r.o Dit betreffen de artikelen 132, 285, eerste lid, 285b, en 395 van het Wetboek van Strafrecht, 175, tweede lid, onderdeel b, van de Wegenverkeerswet 1994, en 11, tweede lid, van de Opiumwet. 33 Kamerstukken II 1980/81, , nr. 5, p Zie paragraaf 3.2 van dit hoofdstuk voor een uitleg van deze begrippen. 35 Zie bijvoorbeeld Hof Arnhem 7 april 2008, TBS 2007/ Zie bijvoorbeeld Hof Arnhem 6 juli 2010, LJN BN

15 Beleidskader Longstay Forensische Zorg blijkt dat indien de rechter van mening is dat voortzetting van de longstay-status niet meer gerechtvaardigd is, hij deze status in dat geval kan beëindigen door het niet verlengen van de maatregel. 37 Dit betekent dus dat de rechter zich inhoudelijk niet over de behandeling van de longstay-patiënt mag uitlaten. Dan zou hij immers in de bevoegdheid van de behandelaar treden. Hij mag echter wel besluiten de longstay te beëindigen door de algehele maatregel (voorwaardelijk) te beëindigen. Kort gezegd komt dat erop neer dat de longstay-patiënt zonder behandeling weer in de maatschappij wordt geplaatst De tbs en de verschillende vormen daarvan Er bestaan verschillende vormen van tbs. De eerste vorm is de tbs met dwangverpleging, welke kan worden opgelegd krachtens artikel 37b Sr. Daarbinnen wordt onderscheid gemaakt tussen ongemaximeerde of gemaximeerde tbs. Ongemaximeerde tbs betekent dat de tbs in principe levenslang kan zijn, omdat deze in beginsel onbeperkt en afhankelijk is van het verloop van het door de rechter ter gelegenheid van de verlenging geschatte recidivegevaar van de betrokkene. De ongemaximeerde tbs is geregeld in artikel 38d Sr. De gemaximeerde tbs is geregeld in 38e Sr. Deze maatregel wordt voor twee jaar opgelegd en kan ten hoogste twee keer voor een jaar worden verlengd. Het verschil met de gemaximeerde tbs is dat voor een ongemaximeerde tbs sprake moet zijn geweest van een misdrijf dat gericht is tegen of dat gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen. Hierbij moet men denken aan zeer ernstige geweldsdelicten of delicten tegen het leven gericht. 38 Kort gezegd gaat het dus om een geweldsmisdrijf. De vraag of er sprake is van een geweldsmisdrijf in de zin van artikel 38e Sr is van de belang bij de vraag of er sprake is van een gemaximeerde of ongemaximeerde tbs. De rechter moet dit motiveren. Alleen bij een ongemaximeerde tbs kan de tbs langer verlengd worden dan vier jaar. In hoofdstuk 5 ga ik nader in op de ongemaximeerde tbs De tbs en de interne rechtspositie Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de interne en externe rechtspositie van de terbeschikkinggestelde. Vooral de interne rechtspositie van de terbeschikkinggestelde is in het bestek van deze scriptie van belang, omdat deze rechtspositie tevens van toepassing is verklaard op de rechtspositie van een longstay terbeschikkinggestelde. De interne rechtspositie wordt bepaald door de bestemming van de inrichting waarin de terbeschikkinggestelde is opgenomen. Voor de terbeschikkinggestelde die is opgenomen in een tbs-inrichting geldt met name de Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestelden (BVT). Hierin wordt de rechtspositie van de gedetineerde als gedetineerde in de detentiesituatie geregeld. 39 Een aantal bepalingen daarvan is nader uitgewerkt in het Reglement Verpleging Terbeschikkinggestelden (RVT). De externe rechtspositie abstraheert van een dergelijke bestemming en is gelijkelijk voor elke terbeschikkinggestelde van toepassing. Zij is vooral geregeld in het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van 37 Kamerstukken II 2008/09, , nr. 98, p Kelk 2008, p Kelk 2008, p

16 Strafvordering. 40 Een voorbeeld van de externe rechtspositie is de verlenging van de tbs als bedoeld in artikel 509o Sv. De procedurele voorschriften hebben betrekking op alle terbeschikkinggestelden, ongeacht de inrichting waarin zij zijn opgenomen. De Memorie van Toelichting (MvT) behorende bij de BVT geeft uitleg aan het begrip interne rechtspositie. 41 De interne rechtspositie van de terbeschikkinggestelde wordt beheerst door een aantal uitgangspunten. 42 Het eerste uitgangspunt volgens de MvT is dat de terbeschikkinggestelde als volwaardig burger in beginsel drager blijft van (grond)rechten. Hiermee is echter wel rekening gehouden met artikel 15 lid 4 Grondwet. De uitoefening van de grondrechten moet zich verdragen met de vrijheidsontneming. Dit impliceert een beperkingsclausule. Zodra de uitoefening van een grondrecht zich niet met het karakter van de detentie verdraagt, is een beperking van of een inbreuk op dat recht geoorloofd. 43 De MvT geeft aan dat er wel beperkingen zijn op de mate van de inbreuk van de grondrechten. Zo wordt in de MvT het beginsel van minimale beperkingen genoemd. 44 Dit beginsel is tevens expliciet verwoord in artikel 2 lid 2 BVT. De beperkingen dienen noodzakelijk te zijn voor het doel van de vrijheidsbeneming of in het belang te zijn van de handhaving van de orde of de veiligheid in de inrichting. Een tweede uitgangspunt is dat de verpleging onder dwang kan plaatsvinden. Behandeling tegen de wil van de betrokkene is in beginsel uitgesloten. Slechts ter afwending van een gevaar voor de gezondheid of de veiligheid van de verpleegde of van anderen kan een arts een geneeskundige handeling onder dwang toepassen op grond van artikel 26 BVT. Daarbij moeten wel de procedurele waarborgen van artikel 33 e.v. RVT in acht worden genomen. Een derde uitgangspunt ziet op de beperking van de materiële rechten. Er is in de BVT geen algemeen artikel opgenomen waarin staat welke gronden een beperking van de materiële rechten rechtvaardigen. Volgens Hofstee gaat het om een aantal rechtvaardigingsgronden. De eerste grond is als de maatschappij moet worden beschermd tegen de gevaarlijkheid van de verpleegde voor de veiligheid van anderen dan de verpleegde of de algemene veiligheid van personen. De tweede grond is als de orde of de veiligheid van de inrichting moet worden gehandhaafd. De derde grond is als de beperking noodzakelijk is vanwege de uitvoering van het verplegings- of behandelingsplan van de verpleegde. 45 Elke beperking levert een inbreuk op een materieel recht. Daarom dienen de beperkingen te zijn geworteld in en omgeven te worden door rechtsbeginselen. Er zijn volgens Hofstee een aantal eisen waaraan elke beperking behoort te voldoen. De eerste eis is de legaliteit. Dit betekent dat de beperkingen evenals de beslissingsbevoegdheid daartoe in de wet geregeld dienen te zijn. De tweede eis is die van legitimiteit, welke een behoorlijke en zorgvuldige besluitvorming met zich meebrengt. De subsidiariteit, de proportionaliteit, maar ook de doelmatigheid liggen in deze besluitvorming besloten. De derde eis is de eis van toetsbaarheid. De verpleegde moet de beperking van zijn materiële recht kunnen laten toetsen 40 Hofstee 2003, p Kamerstukken II 1993/94, , nr Kamerstukken II 1993/94, , nr.3, p Hofstee 2003, p Kamerstukken II 1993/94, , nr.3, p Hofstee 2003, p

17 door een onafhankelijke instantie in een procedure op tegenspraak. 46 Aan deze eisen voldoet de BVT. Ingevolge artikel 2 lid 2 BVT is het vertrekpunt dat de beperkingen of de inbreuken niet verder mogen strekken en langer mogen duren dan in het individuele geval noodzakelijk is. In 1998, tijdens een overleg van de commissie van justitie inzake het rapport van Zorg voor vóórt-durend delictgevaarlijk tbs-gestelden, gaf de toenmalige minister van Justitie antwoord op vragen vanuit deze commissie. Zo ook over de rechtspositie van longstay-geplaatsten. Daarover concludeerde de minister dat het wettelijk kader zoals dat was vastgelegd in de BVT, voldoende was om een terbeschikkinggestelde op een longstayafdeling te plaatsen. De rechtspositie van een terbeschikkinggestelde hoefde niet veranderd te worden. 47 Dit betekende dat verpleging geboden was, dat er een behandelaanbod moest worden gedaan en dat er een periodieke rechterlijke toetsing van de tbs-maatregel zou plaatsvinden. Nog steeds wordt er via de BVT invulling gegeven aan de rechtspositie van een longstay-geplaatste De tbs en de achterliggende beginselen De tenuitvoerlegging van de tbs wordt door verschillende beginselen genormeerd. De belangrijkste daarvan is het resocialisatiebeginsel. Zoals ik heb aangegeven wordt tbs in beginsel opgelegd met een behandelingsgedachte waarbij resocialisatie in de tenuitvoerlegging van die behandeling een rol speelt. 48 Het resocialisatiebeginsel is wettelijk vastgelegd in artikel 2 lid 1 BVT. Voorbereiding op de terugkeer van de terbeschikkinggestelde in de maatschappij is onderdeel van de behandeling in de BVT. Het resocialisatiebeginsel is vastgelegd in de BVT en behoort daarmee tot het wettelijk kader. Andere beginselen die van belang zijn bij de tbs zijn het proportionaliteits- en het subsidiariteitsbeginsel. Deze beginselen brengen met zich mee dat bij een afweging tussen de belangen van de terbeschikkinggestelde en van de maatschappij, het belang van de terbeschikkinggestelde steeds zwaarder dient te wegen naar mate de tbs langer duurt. Zolang er sprake is van delictgevaarlijkheid kan de maatregel worden verlengd. De gevaarlijkheid legitimeert de tbs met dwangverpleging en daarin moeten dan ook de gronden zijn gelegen om de tbs in te perken en haar duur te limiteren. Naarmate de tbs langer loopt, zullen er zwaardere eisen moeten worden gesteld aan de noodzaak tot verlenging. 49 Vanwege het principe van de subsidiariteit moet in het oog worden gehouden dat tbs een ultimum remedium moet zijn. Dat betekent dat er moet worden bezien of er niet een minder ingrijpend middel is om de maatschappij te beschermen, zoals overplaatsing naar een algemeen psychiatrisch ziekenhuis of via de Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (Wet BOPZ). De beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit zijn niet met zoveel woorden vastgelegd in de wet. Wel kan uit artikel 2 lid 2 BVT het woord noodzakelijk worden gehaald. Dit impliceert dat aan de eisen van de subsidiariteit moet zijn voldaan. 50 De Memorie van Toelichting (MvT) zegt hierover dat het gevaar voor schending 46 Hofstee 2003, p Kamerstukken II 1998/99, , nr. 35, p Zie paragraaf 2.1. van dit hoofdstuk. 49 Dallinga & Van Marle, 2002, p Hofstee 2003, p

18 van het concrete belang niet op andere wijze of met andere middelen kan worden afgewend. 51 Dit betekent dat ook de proportionaliteit in de BVT kan worden ingelezen. Tevens is het inmiddels vaste jurisprudentie van de penitentiaire kamer van het gerechtshof Arnhem dat bij de verlengingen van de termijn van de tbs met dwangverpleging de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit worden betrokken. Zo zet de penitentiaire kamer deze beginselen en de lange duur van de tbs het veiligheidsbelang af tegen het belang van de terbeschikkinggestelde De juridische status van het Beleidskader Beleidsregels zijn van belang bij de tenuitvoerlegging van de longstay. Zo werden in 2005 beleidsregels met betrekking tot de longstay opgesteld 53 en is deze in 2009 gewijzigd in het Beleidskader Longstay Forensische Zorg (Beleidskader). 54 Het Beleidskader uit 2009 is tegenwoordig van toepassing en bestaat uit beleidsregels. Beleidsregels zijn door een bestuursorgaan vastgestelde algemene regels over de uitoefening van hun bestuursbevoegdheden die de bestuursorgaan toekomen of onder zijn verantwoordelijkheid worden uitgeoefend, dan wel door hem zijn gedelegeerd. 55 De grondslag voor het opstellen van beleidsregels in het strafrecht wordt gevormd door artikel 1 Sv. 56 Artikel 1 Sv bevat een opdracht om waar een juridische normering ontbreekt, deze aan te vullen. De Hoge Raad heeft in 1990 beslist dat beleidsregels, omdat zij niet worden vastgesteld krachtens een wettelijke bevoegdheid tot regelstelling, geen algemeen verbindende voorschriften zijn, maar desondanks wel recht kunnen zijn in de zin van artikel 79 Wet op de Rechterlijke Organisatie (Wet RO). 57 Een kenmerk van beleidsregels is dat zij niet zijn gebaseerd op een bevoegdheid tot wetgeving. Een bestuursinstantie die geen wetgevende bevoegdheid heeft gekregen kan deze zich niet eigenhandig toe-eigenen. Dit vloeit voort uit het in de eerste grondregel vervatte legaliteitsbeginsel. Dit betekent dat beleidsregels niet rechtstreeks bindend zijn voor bestuurden, maar de bestuursinstantie is zelf wel tot een zekere hoogte gebonden aan deze regels. 58 Doordat beleidsregels als recht kunnen worden aangemerkt in de zin van artikel 79 Wet RO betekent dat er geklaagd kan worden in cassatie over schending van de beleidsregels door lagere rechters op grond van artikel 79 lid 1 onder b Wet RO. Deze uitbreiding was door de Hoge Raad gewenst gezien de grote betekenis van beleidsregels. 59 Opmerkelijk is echter dat het Beleidskader niet is gepubliceerd in de Staatscourant. Dit is doorgaans wel de manier om beleidsregels te publiceren. Als beleidsregels op behoorlijke wijze zijn gepubliceerd, zijn zij aan te merken als recht in de zin van artikel 79 Wet RO. Een voorbeeld hiervan zijn de aanwijzingen als bedoeld in artikel 130 Wet RO. Deze 51 Kamerstukken II 1993/94, , nr.3, p HR 21 juli 2003, NJ 2003, 582 en zie ook Van der Wolf 2012, p Kamerstukken II 2004/05, , nr Kamerstukken II 2008/09, , nr Belinfante & De Reede 2008, p Meijer 2012, p HR 28 maart 1990, AB 1990, 306, maar zie ook hierover Van der Pot/Elzinga & De Lange 2006, p Belinfante & De Reede 2008, p Belinfante & De Reede 2008, p

19 aanwijzingen worden in de Staatscourant gepubliceerd en zijn daarmee recht in de zin van artikel 79 Wet RO. 60 Het Beleidskader is gepubliceerd in een kamerstuk en niet in de Staatscourant. Dat is opmerkelijk, omdat het niet de gebruikelijke wijze van publicatie is. Vraag rijst of deze publicatie ook valt aan te merken als een behoorlijke publicatie zoals is vereist. Een aandachtspunt bij beleidsregels is dat het wijzigen van deze regels relatief eenvoudig is. Voor het wijzigen van beleidsregels is geen wettelijke grondslag noodzakelijk. Daarom kan het Beleidskader snel tot wijziging komen wat rechtsonzekerheid met zich mee kan brengen. Een aandachtspunt is echter ook dat bij de invoering en wijziging van het Beleidskader het de kritische blik mist van de ministerraad, de Raad van State en van het parlement. 4. De aanbevelingen van de Commissie Visser omtrent de longstay Op 16 mei 2006 bracht de Commissie Visser (hierna genoemd: de commissie) haar rapport uit over het tbs-stelsel. Het rapport gaf steun aan het tbs-stelsel en bevatte voorstellen tot verbetering, ondermeer ook met betrekking tot de longstay. 61 De commissie was van mening dat de huidige ontwikkeling waarin tbs steeds vaker via de longstay uitmondde in levenslange vrijheidsbeneming een ontwikkeling was die in de ogen van de commissie moest worden gekeerd. Dit om te voorkomen dat de tbs een zeer kostbaar pseudo-levenslang zou worden. Voortzetting van de huidige praktijk zou leiden tot een situatie waarin de longstay een vergaarbak van terbeschikkinggestelden met een veelheid aan stoornissen en diversiteit aan delictgevaar zou worden. In die gevallen zou er de paradoxale situatie ontstaan dat beveiligd wordt waar behandeld zou moeten worden, dan wel behandeld wordt waar vooral beveiligd zou moeten worden. 62 Kortom, de commissie beval op het gebied van de longstay meer maatwerk aan. Met betrekking tot het afgeven van een verlof of een longstay-indicatie adviseerde de commissie dit onder te brengen bij een nieuw op te richten forensisch psychiatrische dienst. Deze organisatie moest volgens de commissie onafhankelijk zijn, waarbij een algemene politieke verantwoordelijkheid van de minister van Veiligheid en Justitie moest gelden. 63 Daarmee gaf de commissie impliciet aan dat de rechterlijke macht niet noodzakelijk was bij de vraag of een longstay-indicatie noodzakelijk zou zijn De RSJ over longstay In 2008 heeft de RSJ een rapport uitgebracht met aanbevelingen ter verbetering van de kwaliteit van de longstay. Vanwege de blijvende groei op de longstay stelde de RSJ destijds de vraag of er inderdaad sprake was van een zo grote groep terbeschikkinggestelden voor wie 60 Meijer 2012, p Veurink 2006, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4-5, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4-5, p Veurink 2006, p

20 er geen resocialisatieperspectief meer was en of er geen andere oplossing denkbaar was dan levenslang te verblijven in een zwaar beveiligde tbs-kliniek. 65 De RSJ benadrukte dat door het loslaten van het resocialisatieperspectief, het longstayconcept strijdig leek met het doel van tbs als zodanig. De RSJ achtte het resocialiserend principe van de tbs van een zo wezenlijke betekenis, dat het afwijkende karakter van de longstay eerder nadruk verdiende, dan dat het bestaan van een permanente variant van de tbs als een vanzelfsprekend verschijnsel zou moeten worden beschouwd. 66 De RSJ adviseerde daarom twee denkrichtingen. De eerste denkrichting had betrekking op het versterken van de positie van de terbeschikkinggestelde. De tweede had betrekking op de afschaffing van de externe differentiatie. Bij de eerste denkrichting adviseerde de RSJ om het begrip longstay in de wet vast te leggen en een sterker slot op de voordeur te plaatsen. Volgens de RSJ was hiervoor het meest gebruikte argument dat een tbs zonder resocialisatieoogmerk feitelijk neer zou komen op een levenslange opsluiting. 67 De RSJ was van mening dat dit moest gebeuren door het verzwaren van de plaatsingsbeslissing. Evenals de Commissie Visser gaf de RSJ hierbij aan dat het niet noodzakelijk was dat er een rechter aan te pas moest komen die over de longstayindicatie zou moeten gaan. De RSJ was van mening dat de destijds toegepaste marginale toets te licht werd ingevuld. Deze moest volgens de RSJ worden verzwaard. Daarbij stelde de RSJ drie mogelijkheden voor: a. de plaatsingsbeslissing kon worden genomen door een rechtscollege; b. de plaatsingsbeslissing kon worden genomen door het Verlofadviescollege waarin juristen en gedragskundigen zitten; c. de plaatsingsbeslissing zou ook bij de minister kunnen blijven, maar wel met een volle rechterlijke toets. 68 Daarnaast werd geadviseerd dat door de verlengingsrechter tijdens de verlengingzitting van de tbs door de rechter moest worden besloten of de patiënt al dan niet op een longstay-afdeling moest worden geplaatst. Als voorbeeld werd gegeven dat er elke drie jaar een beoordeling plaats zou vinden met een beroepsmogelijkheid. De tweede denkrichting die de RSJ adviseerde was om de externe differentiatie af te schaffen. 69 Externe differentiatie wil zeggen dat plaatsing in de longstay gebeurt op last van de minister. Door deze af te schaffen zou daarmee ook de plaatsing op een longstay-afdeling door de minister komen te vervallen. 70 Er zou dan vanuit worden gegaan dat de longstayer niet meer bestond en hierdoor bleef er een behandelinhoudelijke context voor de patiënt. Volgens de RSJ was het zo dat als de patiënten werden aangeduid als niet resocialiseerbaar hen een gemeenschappelijke eigenschap werd toegedicht. Dit zou volgens de RSJ contraproductief werken en daarmee zouden hun kansen op uitstroom, hetzij terug naar een 65 RSJ, Advies Longstay, 2008, p RSJ, Advies Longstay, 2008, p RSJ, Advies Longstay, 2008, p RSJ, Advies Longstay, 2008, p RSJ, Advies Longstay, 2008, p In hoofdstuk 3 paragraaf 3.3. wordt de plaatsingsprocedure en daarmee de externe differentiatie nader besproken. 20

21 behandelafdeling hetzij naar een Geestelijke Gezondheidzorg (GGZ) instelling of naar de samenleving, kleiner worden. 71 Uit het aanvullend advies van 29 april 2008 bleek dat de RSJ voorstander was van de tweede denkrichting om de externe differentiatie af te schaffen. De RSJ stelde tevens voor om een minder marginale toets in te voeren op de toegang tot langdurige zorg door middel van een klinisch oordeel. Om tot het klinisch oordeel te komen adviseerde de RSJ dat de terbeschikkinggestelde tijdelijk op een behandelafdeling moest worden teruggeplaatst. Daarnaast moest de plaatsing door de Landelijke Adviescommissie Plaatsing (LAP) worden getoetst en moest de beklag- en beroepprocedure blijven bestaan. Tevens adviseerde de RSJ een periodieke toets in te voeren naast de rechterlijk beslissing aangaande voortzetten of beëindiging van de tbs-maatregel. 72 Ook bij de periodieke toets moest de terbeschikkinggestelde tijdelijk worden teruggeplaatst op een behandelafdeling. 6. Samenvatting en conclusie In de inleiding heb ik aangegeven dat de deelvraag van dit hoofdstuk betrekking heeft op de vraag wat de achtergrond en de wettelijke regeling van zowel de tbs als de longstay is. In 1928 werd door middel van de Psychopatenwetten de Ter Beschikking van de Regering (tbr) ingevoerd. De reden hiervoor was dat de plaatsing in een krankzinnigengesticht onvoldoende mogelijkheden bood om de maatschappij te beschermen tegen geestelijk gestoorde delinquenten. De huidige tbs heeft tot doel het beveiligen van de samenleving tegen onaanvaardbare risico s die het gedrag van de betrokkene, zolang het zich niet gewijzigd heeft, oplevert en het teweegbrengen van zodanige gedragsveranderingen dat hij in de toekomst geen ernstige strafbare feiten meer begaat. Rond 1995 bleek echter dat er terbeschikkinggestelden waren bij wie er geen behandelsucces viel te verwachten. Om die reden werd de longstay in 1999 ingevoerd. De eerste longstay-afdeling kwam in FPC Veldzicht. Het verschil tussen het doel van de tenuitvoerlegging van de tbs door middel van een reguliere plaatsing en de tenuitvoerlegging van de tbs door middel van een plaatsing op een longstay-afdeling, is dat de eerstgenoemde wordt beheerst door een behandelingsdoel. Een terbeschikkinggestelde wordt behandeld in een tbs-kliniek met als gedachte dat deze weer kan functioneren in de maatschappij. Bij een longstay-plaatsing valt dit behandelaspect weg. De behandeling die op de longstay wordt verricht is gericht op de stabilisatie van de psychiatrische stoornis en het terugdringen van symptomen zodat het verblijf binnen de kliniek zoveel mogelijk kwaliteit van leven biedt. Zowel de tbs als de longstay worden beheerst door de regels van het detentierecht. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen de externe en interne rechtspositie. De interne rechtspositie is van toepassing verklaart voor een longstay-geplaatste en is geregeld in de BVT. De interne rechtspositie is de positie die van toepassing is op een patiënt in een detentiesituatie. Tevens vindt de tenuitvoerlegging van de longstay zijn grondslag in beleidsregels welke momenteel zijn vervat in het Beleidskader Longstay Forensische Zorg. De tenuitvoerlegging van de tbs wordt beheerst door het resocialisatiebeginsel, maar ook door de proportionaliteit en de subsidiariteit. 71 RSJ, Advies Longstay, 2008, p RSJ, Advies Longstay, aanvulling 2008, p