5. De spelen: een passie!

Transcriptie

1 5. De spelen: een passie! Woordenlijst Basistekst 1 * liber, bri: boek * iucundus, a, um: aangenaam * quemadmodum (bijw.): hoe? zoals 5.* varius, a, um: afwisselend; veelzijdig * mille (hfd. telw.)(onverb.) duizend 10.* ars, artis: kunst; vaardigheid * ratio, ionis: berekening; manier; rede, verstand; reden * cursus, us: het lopen; wedren; loopbaan Plinius Minor (de Jongere) kennen we al, o.a. door zijn beroemde brieven over de uitbarsting van de Vesuvius - zie Les 9 van vorig jaar. Deze brief is gericht aan een zekere Calvisius... C. PLINIUS CALVISIO SUO S. (1) Omne hoc tempus inter libros iucundissima quiete transmisi. 'Quemadmodum' inquis 'in rust doorbrengen urbe potuisti?' Circenses erant, et eo circusspelen 5. genere spectaculi ne levissime quidem schouwspel teneor. Nihil novum nihil varium, nihil quod non semel spectasse sufficiat. Quo magis bekijken volstaan Des te miror tot milia virorum tam pueriliter kinderachtig cupere currentes equos, insistentes lopen part. praesens staan op part. praesens 10.curribus homines videre. Si tamen aut velocitate equorum aut hominum arte snelheid traherentur, esset ratio non nulla; nunc zouden... zou... favent panno, pannum amant. Et si in ipso toejuichen stuk doek cursu medioque certamine hic color illuc ille naar daar 15.huc transferatur, studium favorque zou... overbrengen... gunst

2 transibit, et repente agitatores illos, equos wagenmenner 15.* repente (bijw.): plots * auctoritas, atis: gezag, aanzien 20.* libenter (bijw.): graag * collocare, o: plaatsen, leggen illos, quos procul noscitant, quorum herkennen clamitant nomina relinquent. Tanta gratia, roepen tanta auctoritas in una vilissima tunica! tuniek 20.Ac ego per hos dies libentissime otium meum in litteris colloco, quos alii otiosissimis nutteloos occupationibus perdunt. Vale. bezigheid verliezen (1) S. = salutem Naar Plinius Minor, Epistulae IX, 6, 1-2 Opgaven 1. Quemadmodum in urbe potuisti? (r.3-4): wat bewijst deze verwonderde reactie? Hoe was het gewoonlijk in de straten van Rome? Misschien zul je later een uittreksel uit een heel amusante satire van Iuvenalis (1ste-2de eeuw n.chr.) lezen. Daarin beschrijft hij de drukte in Rome en o.a. het lawaai, ook 's nachts, van de voorbijrijdende karren, het gedrum in de nauwe straatjes van de menigte, de draagstoelen, de lastwagens. Soms verliest een kar haar lading en dan - zegt Iuvenalis: "Wat zal er overblijven van de lichamen? Wie zal er nog ledematen of beenderen vinden? De verpletterde lijken zullen vergaan als een zucht van de wind..." Ook Horatius (1ste eeuw v. Chr.) schrijft spottend over de drukte, de lijkstoet in de straatjes, een razende hond, een bemodderd varken en "Ga dan maar melodieuze verzen bedenken..."! Schrijvers en dichters konden dus niet werken in die drukte, is het een wonder dat Plinius over de rust schrijft die er af en toe is? 2. Circenses erant (r.4): wat is de verklaring dus van de rust die over de stad neerdaalt? De schrijver Suetonius schrijft dat keizer Augustus "custodes in urbe disposuit (opstellen), ne raritate (gering aantal) remanentium (achterblijven) grassatoribus (straatrover) obnoxia (blootgesteld) esset" (Augustus, 43, 3). 3. Wat verwijt Plinius aan de circusspelen, in het algemeen en dan iets preciezer?

3 4. Et si... (r.13-18): welke veronderstelling brengt Plinius onder woorden? Wat zou ze volgens hem bewijzen? Gaat het volgens hem om de sport of om iets anders? 5. Zoek gegevens op over de partijen, de "factiones" die bestonden bij de wedrennen. 6. Tanta gratia... (r.18-19): in deze zin staat er geen werkwoord - welk werkwoord kun je er in het Latijn bij denken, een werkwoord dat vaker verzwegen wordt? 7. Nunc (r.12): wat zou een goede vertaling van "nunc" kunnen zijn: tegenwoordig / in werkelijkheid / nu eens / nu dadelijk? 8. Noscitant... clamitant (r.17-18): deze twee werkwoorden behoren tot de categorie werkwoorden die uitgaan op -itare. Ze zijn afgeleid van gewone werkwoorden, "noscitare" van "noscere" = herkennen / "clamitare" van "clamare" = roepen. Men zegt dat die werkwoorden met het achtervoegsel -itare "frequentatieve werkwoorden" zijn: ze duiden aan dat iets frequent, herhaaldelijk gebeurt. Wat zou hier een heel goede vertaling kunnen zijn van "clamitare"? Basistekst 2 Woordenlijst Augustinus werd in 354 n.chr. geboren in de Romeinse provincie Africa (nu Tunesië en Oost-Algerije). Hij kon studeren en leidde, naar hij zelf later schreef, een losbandig leven; daarna studeerde hij filosofie en werd hij leraar, o.a. in de stad Carthago. In 383 verhuisde hij naar Rome en enkele jaren later bekeerde hij zich tot het christendom. Hij werd zelfs priester en werd in 396 bisschop van Hippo (Africa), wat hij bleef tot zijn dood in 430. Hij werd een beroemd prediker en schrijver: hij schreef belangrijke werken als "De civitate Dei" (Over de stad van God) en "Confessiones" (Belijdenissen, een soort autobiografie). Hij werd later heilig verklaard en is één van de kerkvaders, dat zijn belangrijke theologen uit de vroegere eeuwen van het christendom. Het uittreksel hieronder komt uit het 6de boek, waar hij zijn tocht naar het christendom beschrijft. Alypius ex eodem quo ego eram ortus (1) municipio, me minor natu. Et studuerat stad van geboorte studeren apud me, cum in nostro oppido docere (2) coepi, et postea Carthagini. 5. Romam praecesserat ut ius disceret, et ibi voor, vroeger gaan

4 5.* discere, o, didici, ---: leren, bestuderen * talis, is, e: zulk, zo'n 10.* resistere, o, restiti, ---: blijven staan; weerstand bieden * adesse, assum, affui, ---: aanwezig zijn; bijstaan, helpen (+ dat.) 15.* adducere, o, duxi, ductum: brengen naar; brengen tot, bewegen * aspicere, io, spexi, spectum: aankijken * auris, is: oor gladiatorii spectaculi hiatu incredibili van glaldiatoren schouwspel afgrond ongelooflijk abreptus est. Cum enim aversaretur et overvallen... afwijzen actieve betekenis detestaretur talia, quidam eius amici et verfoeien actieve betekenis condiscipuli eum recusantem vehementer medeleerling weigeren geweldig et resistentem familiari violentia duxerunt vriendschappelijk geweld in amphitheatrum, haec dicentem: 'si terwijl hij... corpus meum in locum illum trahitis, numquid et animum et oculos meos in illa toch niet spectacula potestis intendere? adero itaque gericht houden 15.absens ac sic et vos et illa superabo.' < abesse part. praes. Quibus auditis illi nihilo minus eum Toen... = nihil adduxerunt. Quo ubi ventum est, ille clausis daar met... oculis interdixit animo ne tanta mala verbieden aspiceret. Atque utinam et aures mocht obturavisset! Nam quodam pugnae casu, dichtstoppen cum clamor ingens totius populi vehementer eum pulsavisset, curiositate victus aperuit beuken, treffen nieuwsgierigheid openen oculos. Et percussus est graviore vulnere in treffen, verwonden anima quam ille in corpore. Ut enim vidit

5 25.* avertere, o, verti, versum: afwenden, afkeren; afleiden * nescire, io: niet weten, niet kennen * delectare, o: bekoren, vermaken * tantum (bijw.): zoveel; slechts, alleen 25.illum sanguinem, immanitatem simul ebibit onmenselijkheid et non se avertit: hauriebat furias et verslinden razernij nesciebat, et delectabatur certamine et in zich opnemen cruenta voluptate. Et non erat iam ille qui bloederig genot venerat sed unus de turba ad quam menigte 30.venerat. Quid plura! spectavit, clamavit, kijken roepen exarsit. Abstulit inde secum insaniam ut zich laten meedragen razernij meeslepen postea stimularetur redire non tantum cum aansporen illis a quibus prius abstractus est, sed etiam meeslepen prae illis et alios trahens. vóór part.praes. (1) Alypius van Thagaste was een jeugdvriend van Augustinus; hun lot bleef hun leven lang verbonden. Hij ging ook naar Rome, werd er zelfs magistraat, maar bekeerde zich zoals Augustinus en werd bisschop van Thagaste in 394. Hij werd later ook heilig verklaard. (2) Bedoeld is zijn geboortestadje Thagaste, het huidige Souk-Ahras. Naar Augustinus, Confessiones, VI, 8, 13 Opgaven 1. Misschien verwondert je het dat Augustinus - zoals zo vele anderen, zelfs sommige keizers - afkomstig was uit Noord-Afrika? Wat bewijst dat? 2. Studuerat apud me (r.2-3): hoe was de verhouding tussen Augustinus en Alypius dus eerst geweest? Ze verschilden evenwel niet veel in leeftijd, want Augustinus was al op de leeftijd van 21 jaar leraar welsprekendheid geworden. Was Alypius vóór of na Augustinus naar Rome gegaan? Waar blijkt dat? 3. Hoe was Alypius' houding vroeger geweest tegenover de gladiatorenspelen? Bewijs dit. 4. Waarom was Alypius er eerst vrij gerust in dat hem niets zou overkomen?

6 5. "Adero absens" (r.14-15): wat bedoelt Alypius? Deze woorden zijn vrij bekend - in welke omstandigheden zou je ze bijvoorbeeld nog kunnen gebruiken? 6. Ille (r.24): wie is bedoeld? En wat bedoelt Augustinus met heel die zin? 7. Et non erat... (r.28-30): wat is dus het gevolg van dat bezoek aan het amfitheater voor de persoonlijkheid van Alypius? 8. En wat is het gevolg op langere termijn, luidens regels 30-34? Het moet evenwel gezegd dat Alypius later weer afstand nam van die wreedheden, misschien bij zijn bekering tot het Christendom. Anders zou hij allicht geen bisschop geworden zijn Wat wil Augustinus met deze anekdote aantonen? Kun je parallellen trekken met moderne toestanden in de sport of elders? 10. Ook Augustinus zelf had eerst een roerige - zelf zei hij "losbandige" - jeugd achter de rug. Daarover heeft hij het zelf in het 2de boek van zijn "Confessiones", waar hij schrijft over zijn "smerig gedrag en de verdorvenheid van zijn ziel"... Een biografie van Augustinus vind je o.a. op Augustinus heeft een beeldrijke taal: zo betekent "hiatus" (r.6) eigenlijk "kloof, gaping" - "abripere" (r.7) is letterlijk "meesleuren" - "percutere" (r.23) "doorsteken" - "ebibere" (r.25) "uitdrinken" - "haurire" (r.26) "verzwelgen" - "exardescere" "ontbranden"... Kun je deze beeldende woorden weergeven in je vertaling? Wie maakt de beste Nederlandse weergave? 12. Ten tijde van Augustinus ( ) was het christendom al de staatsgodsdienst van het Romeinse rijk. Wanneer was dat gebeurd? 13. Bijna vanzelfsprekend nam het christendom, de latere katholieke kerk, het Latijn over als voertaal. Wellicht is de Christelijke literatuur in het Latijn even omvangrijk als de klassieke Latijnse letterkunde. Het Latijn is eeuwen in gebruik gebleven in de katholieke kerkdienst, de mis; vele componisten schreven kerkgezangen in het Latijn en zelfs nu nog publiceert de paus zijn geschriften in het Latijn. Misschien kun je eens opzoeken wat een "requiem" (zie eind Les 4), een "credo", een "Te Deum", enz. eigenlijk waren? 14. Een bekend citaat uit Augustinus' "De civitate Dei", "Over de stad van God" is: Remota iustitia quid sunt regna nisi magna latrocinia?" of "Wanneer de gerechtigheid opzij geschoven is, wat zijn koninkrijken dan anders dan grote roversbenden?" (IV, 4) Wat bedoelde hij eigenlijk? Zou dat zijn oordeel over het Romeinse rijk kunnen geweest zijn? 15. Welke van de volgende adjectieven of voornaamwoorden uit de tekst zijn zelfstandig gebruikt: nostro (r.3), talia (r.8), haec (r.11), illa (r.13), illa (r.15), mala (r.18), ingens (r.21), unus (r.29), illis (r.33), alios (r.34)?

7 Grammatica 1. Het particium praesens of tegenwoordig deelwoord a. Observeer - currentes equos, insistentes curribus homines (Basistekst 1, r.9-10) - eum recusantem vehementer et resistentem... duxerunt in amphitheatrum, haec dicentem... (Basistekst 2, r.9-11) - adero itaque absens (Basistekst 2, r.14-15) - alios trahens (Basistekst 2, r.34) b. Besluiten (1) We maakten al kennis met het participium perfectum, het voltooid deelwoord - zie Les 10 van vorig jaar (2) Er bestaat ook een tegenwoordig deelwoord, het participium praesens actief (PPA) (3) Het wordt als volgt gevormd: - voor de 1ste en de 2de vervoeging (stammen op -a en -e) praesensstam + de letters NS (nominatief) of NT- (andere naamvallen) - voor de 3de, 3de b en 4de vervoeging (stammen op medeklinker, korte en lange -i) praesensstam + bindletter E + de letters NS (nominatief) of NT- (andere naamvallen (4) Het PPA wordt verbogen volgens de adjectieven van de 2de groep (derde verbuiging) (5) Het participium praesens kan, zoals het participium perfectum, op verschillende manieren gebruikt worden - het kan als adjectief bij een substantief gebruikt worden - het congrueert dan met het substantief, net zoals een adjectief Voorbeeld: currentes equos (Basistekst 1, r.9) = lopende paarden - het kan zelfstandig gebruikt worden Voorbeeld: de bekende uitdrukking "vox clamantis in deserto" = "de stem van de roepende in de woestijn" - het kan de betekenis van een betrekkelijke of bijwoordelijke bijzin hebben - het congrueert ook dan met het substantief. We spreken van een participium coniunctum (= een verbonden participium)

8 Voorbeelden:. insistentes curribus homines (Basistekst 1, r.9-10) = mensen die op wagens staan. eum recusantem vehementer et resistentem in amphitheatrum duxerunt (Basistekst 2, r.9-11) = ze brachten hem naar het amfitheater, terwijl hij dat met geweld weigerde en weerstand bood. (6) (V) Een participium kan dus op verschillende manier vertaald worden - ofwel letterlijk, door een voltooid deelwoord - door een adjectief of substantief - door een bijzin (betrekkelijk of bijwoordelijk) - en (als de Nederlandse zin te ingewikkeld wordt) door een onafhankelijke zin. 2. De werkwoorden esse, posse, ire, velle, ferre en fieri a. Observeer de volgende onregelmatig werkwoorden uit deze en de voorbije lessen - Les 1: * Basistekst 1: erat (r.3) * Basistekst 2: fertur (r.4), volunt (r.14) - Les 2: * Basistekst 1: trasferebat (r.12) * Basistekst 2: refert (r.9) - Les 3: * Basistekst 1: erunt (r.7) * Basistekst 2: retulit (r.14) * Basistekst 3: sunt (r.2), possumus (r.8) - Les 4: * Basistekst 2: rediit (r.15), redisse (r.16) - Les 5: * Basistekst 1: potuisti (r.4), erant (r.5), transibit (r.16) * Basistekst 2: potestis (r.14), adero (r.14) b. Besluiten (1) Er zijn in het Latijn enkele veel gebruikte werkwoorden die soms sterk, soms lichtjes onregelmatig verbogen worden (2) Esse is, zoals in alle talen, onregelmatig: * vorig jaar al zagen we het praesens (sum, es...), het imperfectum (eram...) en het futurum simplex (ero...). * de voltooide tijden zijn regelmatig, met de stam fu-. Zie LS nrs. 200 en (3) Posse is in feite een samenstelling van pot + esse, maar de -t wordt -s voor een andere -s-. De voltooide tijden zijn regelmatig, met de stam potu-. Zie LS nrs. 200 en

9 (4) Ire heeft enkele onregelmatigheden die afwijken van de i-vervoeging * de i- van de stam wordt vaak e- (voor een a, o of u) * het imperfectum is ibam - dus geen bindletter -e- * het futurum simplex is ibo - het heeft dus de kenletter van de a- en e-vervoeging! * in de voltooide tijden wordt de letter -ii- een -i- voor een -s- Zie LS nrs 220 en en 226. (5) Velle is sterk onregelmatig in het praesens, maar volgt andere de 3de vervoeging met als stam vol-. De voltooide tijden zijn regelmatig, met de stam volu-. Zie LS nrs. 230 en (6) Ferre is vrij regelmatig, niet alleen in de voltooide tijden actief (met stam tul-), maar ook in de onvoltooide tijden, met als stam fer- : het volgt de 3de vervoeging, maar de bindletter valt weg voor een -r, -s en -t. Zie LS nrs. 240 en (7) Fieri is regelmatig in de onvoltooide tijden, met als stam fi-. Enkele andere onregelmatig vormen zien we later. Zie LS nrs. 250 en 251. Oefeningen 1. Determineer volgende woorden en zeg ook welke geen participium praesens zijn: agentes - gentes - audientium - recentium - nuntianti - menti - docentes - repente - surgentes - vinces - incendis - libenter - cadentia - ingentia - continentis - contentis - pendes - ponentes. En wat denk je van de vorm "parentes"? 2. Ook het participium praesens hebben we in de vorige lessen al enkele keren ontmoet. Vertaal de volgende particiumzinnen en zeg of het participium met de betekenis van een betrekkelijke of een bijwoordelijke bijzin gebruikt wordt: - Les 1: - foris pro libertate et imperio dimicantes (Basistekst 1, r.4-5) - Les 4: - Inde ante lucem proficiscentes ante diem VIII Idus Nov. has litteras dedimus (Basistekst 1, r.3-4).

10 3. Determineer volgende vormen van de werkwoorden esse, posse, ire, velle, ferre of fieri en leg uit welke de eventuele onregelmatigheid is (de meeste kwamen we vorig jaar al tegen): fuit - erant - ferebant - pereunt - poterant - adierunt - attulit - abisse - poterunt - volunt - ibant - fertis - exierunt - ferebat - adit - eunt - volo - sum - fertur - tulit - volent - differunt - absunt - adferebantur - ferebant - potes - adiit - perisse - referri - erunt - sustulit - potuit - volebant - rediit - ibis - fit - possumus. Leestekst 1 We hebben al kennis gemaakt met de belangrijke "memoires" van keizer Augustus, vervat in de Res Gestae (zie de Leestekst bij les 9 van vorig jaar). Deze Res gestae waren een soort testament van de keizer, dat hij zelf opstelde in 13 n.chr., één jaar voor zijn dood. De tekst werd bijna volledig gevonden op de muren van de tempel ter ere van Augustus en Rome, in de buurt van Ankara (Turkije). Naast een overzicht van zijn daden geeft hij ook een lijst van de spelen die hij liet organiseren. Ter munus gladiatorium dedi meo nomine et drie gladiatorenspelen maal quinquiens filiorum meorum aut nepotum vijf maal nomine: eis muneribus pugnaverunt hominum circiter decem millia. ongeveer 5. Bis athletarum spectaculum populo praebui twee- atleet schouwspel geven maal meo nomine et tertium nepotis mei nomine. voor de derde maal Ludos feci meo nomine quater, pro aliis spelen vier keer autem magistratibus ter et viciens. drieëntwintig keer Venationes bestiarum Africanarum meo wildedierenspelen 10.nomine aut filiorum meorum et nepotum in circo aut in foro aut in amphitheatris populo circus amfitheater dedi sexiens et viciens, quibus confecta zesentwintig keer (hier) afmaken sunt bestiarum circiter tria millia et

11 quingentae. vijfhonderd 15.Navalis proeli spectaclum populo dedi trans scheeps- Tiberim, cavato solo in longitudinem mille et Tiber waarbij... grond lengte uitgraven octingentos pedes, in latitudinem mille et achthonderd breedte ducenti, in quo triginta naves triremes aut tweehonderd dertig met 3 rijen roeiers biremes, plures autem minores inter se met 2 rijen roeiers 20.conflixerunt; quibus in classibus strijden vloot pugnaverunt praeter remiges millia roeier hominum tria circiter. Naar Augustus, Res Gestae, hfdst Opgaven 1. Welke soort spelen somt Augustus hier op? 2. Wat denk je over de cijfers die hier gegeven worden? 3. Venationes bestiarum Africanarum (r.9): De 3500 gedode dieren die Augustus vermeldt voor al zijn "venationes" zijn al hoge cijfers. Maar over keizer Titus (79-81 n.chr.) lezen we bij de geschiedschrijver Suetonius dat hij luisterrijke spelen gaf, waarbij op één dag 5 duizend wilde dieren van alle soorten werden gedood. En een opschrift over keizer Trajanus ( n.chr.) heeft het over 4500 dieren... Deze dieren kwamen meestal uit Noord-Afrika, en het ging dan om olifanten, leeuwen, tijgers, luipaarden, struisvogels,... Men verwijt de Romeinen de vernietiging van bijna alle fauna in Noord-Afrika - terecht? 4. Over dezelfde keizer Trajanus wordt gezegd dat één lange gladiatorenschouwspel 117 dagen duurde en bijna 5000 gladiatoren het leven kostte - wat zeggen ook deze cijfers? Ter vergelijking: in het eerste gladiatorengevecht in 264 v.chr. vochten 3 paar gladiatoren Trans Tiberim (r.15-16): op het Marsveld, dat toen niet bebouwd was. Suetonius schrijft hierover dat Augustus er eens houten banken liet opstellen voor atletengevechten, en dat hij er ook speciaal een bassin liet graven, niet ver van de Tiber, voor een "zeegevecht". Hoe groot was het bassin dat Augustus liet uitgraven? - een "pes", een "voet" was ongeveer 31 cm...

12 6. Antwoord met een Latijnse woordgroep uit de tekst: - waar gaf Augustus zijn wildedierenspelen? - hoeveel mannen vochten er in totaal in zijn gladiatorenspelen? - waar vond het zeegevecht plaats? - welke schepen waren betrokken bij dat zeegevecht? - hoeveel dieren werden er in totaal afgemaakt in de "venationes"? 7. Haal de vormen van de ind. perfectum actief uit bovenstaande tekst. Er staat ook 1 ind.perf.pass. in de tekst waar? Leestekst 2 In de 10de van zijn in totaal 16 satiren schrijft de dichter Iuvenalis (1ste - 2de eeuw n.chr.) onder andere over de wispelturigheid van de mensen. Waar hield het volk zich in de roerige tijden van keizer Tiberius en zijn vertrouweling Seianus mee bezig? Toen Seianus, hoofd van de keizerlijke wacht, in ongenade viel, in 31 n.chr., hoe was de reactie dan van het volk? Sed quid turba Remi? sequitur fortunam, ut semper, massa altijd et odit damnatos. Idem populus, si oppressa haten veroordelen zou geweest zijn esset secura senectus principis, hac ipsa 5. hora Seianum diceret Augustum. Iam pridem, ex quo suffragia nulli lang geleden sedert stem uendimus, effudit curas: nam qui dabat olim verkopen (hier) laten eertijds varen imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se (1) continet atque duas tantum res anxius angstig 10.optat, panem et circenses. brood circusspelen (1) fasces: bijlbundels. Een bundel van takken met een bijl in het midden was het symbool van de macht van de hoogste ambtenaren, zoals de consuls. Naar Iuvenalis, Satire X, verzen 72-81

13 Opgaven 1. Turba Remi (r.2): wie is hiermee bedoeld? Wie was Remus nu weer? 2. Wat is dus de reactie van het volk op de val van Seianus? Waar zie je dat? Wat denkt Iuvenalis over het volk - je zou kunnen antwoorden met een Latijnse woordgroep. 3. Welke veronderstelling formuleert de dichter en wat wil hij daarmee bewijzen? 4. Ex quo suffragia nulli vendimus (r.6-7): wat insinueert Iuvenalis hier? En sedert wanneer spelen de verkiezingen geen rol meer? 5. Fasces (r.8): dit symbool is later misbruikt door een bekend dictator - wie? En welke naam is ervan afgeleid? Zoek daar gegevens over op. 6. Duos res... panem et circenses (r.9-10): in één kernachtige uitdrukking, die nu beroemd is geworden, omvat de schrijver twee grote steunpilaren van de late republiek en het keizerlijk regime. Welke zijn dat? 7. Bij de geschiedschrijver Fronto (2de eeuw n.chr.) lezen we dat "populum Romanum duabus praecipue (vooral) rebus, annona (voedseluitdeling) et spectaculis teneri". Vertaal even. Wat is "annona" bij Iuvenalis, en "spectaculis"? 8. Hoe komt het toch dat "brood en spelen" zo belangrijk waren? Kijk maar eens terug naar de inleiding bij dit Thema III. 9. Zou je de thematiek van "brood en spelen" kunnen actualiseren, m.a.w. kunnen toepassen op de moderne wereld en huidige toestanden? 10. Haal twee conj. imperfectum uit dit tekstje van Iuvenalis. Zou je kunnen zeggen waarom die conjunctieven zijn gebruikt? Activiteiten 1. In deze en volgende les zullen we onze aandacht wat richten op de rol en het belang van het Latijn als taal - en dus ook op de vraag waarom Latijn leren nog altijd zinvol is. Samen met het Grieks heeft het Latijn, zoals al vaker gezegd, een heel grote invloed gehad op onze woordenschat. Geef zo veel mogelijk moderne (Nederlandse, Franse, Engelse...) woorden die afgeleid zijn van de volgende Latijnse woorden uit de woordenschat van deze les: liber, varius, ars, ratio, cursus, auctoritas, collocare, resistere, aspicere, avertere. Kun je dat nu - misschien in groepjes of als thuiswerk? - doen met de woordenlijsten uit de lessen 1-4.

14 2. Je hebt nu, vorig jaar en dit jaar, al enkele honderden woorden moeten memoriseren. Maar er zijn er natuurlijk heel veel meer, vele duizenden. Soms worden die onder de tekst gegeven, omdat ze niet zo belangrijk zijn, maar vele andere zou je kunnen afleiden uit woorden die je al kent. Leid de betekenis van volgende onbekende Latijnse woorden af uit woorden die je al wel leerde: - je leerde clamor - wat betekent dus clamare / exclamare / conclamare / clamitare? - je leerde puer - wat betekent dus puella / puerilis? - je leerde incendere - wat betekent dus incendium? - je leerde altus - wat betekent dus altitudo? - je leerde amicus - wat betekent dus amicitia? en misschien vind je ook inimicus? - je leerde fortis - wat betekent dus fortitudo? - je leerde nuntiare - wat betekent dus nuntius? - je leerde arma - wat betekent dus armatus? 3. Het kan natuurlijk ook omgekeerd... Van vele Latijnse woorden kun je de betekenis vermoeden door de verwantschap met moderne woorden die je wel kent. Geef de betekenis van onderstaande Latijnse woorden, die je nog niet leerde, door te denken aan Nederlandse of andere moderne woorden die je wel kent: tristis en tristitia / materia / memoria, memor, memorare / explorare / victoria / vacuus, vacare / humus / volare...