Ton de Bruijn: aspecten van de Middeleeuwen
|
|
- Stijn Gerritsen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ton de Bruijn: aspecten van de Middeleeuwen Algemeen. De levensvisie van de Middeleeuwse mens. De visie op de mens. In de Middeleeuwen waren de mensen doordrongen van: hun eigen, aangeboren zondigheid, hun nietigheid, de willekeur van Gods genade. De Middeleeuwse mens aanvaardde de dogma s en de autoriteit van de Roomskatholieke kerk. Het geloof speelde een grote rol in allerlei aspecten van het leven. De dood. Voor de middeleeuwse mens was de dood een dagelijkse realiteit. De gemiddelde leeftijd van overlijden was 40 jr. Doodsoorzaken waren veelal: epidemieën, kinderziektes, complicaties bij bevallingen en oorlogen. Men werd voortdurend geconfronteerd met de eindigheid van het aardse bestaan. Het leven als tijdelijk oponthoud. De Middeleeuwse mens ging er bijna zonder uitzondering vanuit dat het aardse leven slechts een tijdelijk oponthoud op de weg naar een eeuwig en beter leven was. Iedereen hoopte dat zijn leven in de hemel zou worden voortgezet. Maar duidelijk was ook, dat ieder die zijn aards bestaan niet volgens het gebod en het welbehagen van God had geleefd een eeuwig lijden in de hel stond te wachten. Voorbereiding op het hiernamaals. De dood was de grens tussen het aardse bestaan en het hiernamaals, waarop men zich reeds op aarde moest voorbereiden. De Middeleeuwse mens vreesde dat hij onvoorbereid door een plotselinge dood zou worden ingehaald, zonder de tijd te hebben voor gebed, biecht, berouw van zonden, vergiffenis en sacramenten. De sacramenten waren een absolute voorwaarde om niet te branden in de hel. Vergeleken met deze Romaanse periode is er geen enkel tijdperk in de Christelijk- Europese kunst dat zo rijk is aan artistieke voorstellingen waarin de dood en het ritueel van de overgang naar het hiernamaals worden verbeeld. Er waren voor de middeleeuwer verscheidene manieren om de kans op vagevuur en hel te verkleinen: door pelgrimstochten (naar Rome, Jeruzalem, Santiago), door werken van barmhartigheid, door donaties aan kerken en kloosters en door het kopen van aflaten. Centrale positie van God. God werd beschouwd als de schepper en almachtige. De Christelijke God was in het middeleeuwse denken na-ijverig, toornig en grillig, en zijn wegen waren ondoorgrondelijk. In de middeleeuwse traditie hoefde het waarom van Gods wetten niet te worden begrepen. Wie zich niet aan Gods wet hield, beging een zonde, en een zonde begaan heeft straf tot gevolg in dit leven of in het hiernamaals. Christus, Maria, heiligen, duivel. 1
2 Christus: De positie van Christus was moeilijker: was hij nu mens of God? Om een al te menselijk beeld van Christus tegen te gaan, verhief de orthodoxe theologie Christus meer en meer als God en als de strenge rechter. Hiermee verloor Christus zijn oorspronkelijke functie van nabije beschermer en middelaar. Uiteraard bleef echter de behoefte aan een trooster en helper in nood bestaan. Maria: Deze rol werd gaandeweg vervuld door Jezus' moeder Maria (als bemiddelaarster tussen Jezus en de zondige mens) en de heiligen. Heiligen: De heiligenverering is een belangrijk aspect van het Middeleeuwse religieuze leven. Men moet beseffen, dat ondanks de kerstening het Christendom niet overal en bij iedereen even snel in het dagelijks leven doordrong. Aanvankelijk leefde er heel wat heidens volksgeloof (later dus: bijgeloof). Dit volksgeloof diende tot bescherming tegen gevaren als ziekte en misoogsten. Naarmate het Christendom meer en meer in het dagelijks leven doordrong ging dit ten koste van het volksgeloof. Omdat er dikwijls te weinig geestelijken waren om de zielzorg voor de parochies te verzorgen en omdat in het dagelijks leven de behoefte aan bescherming bleef bestaan, zocht men bescherming bij heiligen. In dit verband moet ook de verering van relikwieën genoemd worden. Maria en de heiligen waren essentieel voor de middeleeuwse gelovigen, omdat ze geacht werden goddelijke kracht te bezitten. In de relieken, stoffelijke resten van heiligen als stukjes bot, houtsplinters en overblijfselen van hun kleding, kwam God het meest nabij. De relieken zelf zien er vaak onooglijk uit, maar de reliekhouders waarin ze werden opgeborgen blinken uit door hun sublieme edelsmeedkunst. In het verleden werden relieken vereerd en gekoesterd. Middeleeuwers, godvruchtig als ze waren, ondernamen pelgrimstochten naar de reliek van een beschermheilige om voorspoed of genezing van ziekte af te smeken. Op de sterfdag van een heilige werd zijn reliek door de straten gedragen, omstuwd door gelovigen die het voorwerp van hun verering zo dicht mogelijk wilden naderen. Aan relieken kleefde een sfeer van mystiek en ontzag. Duivel: Men geloofde in de duivel als zijnde de grote tegenspeler van God. God heeft d.m.v. de schepping orde gebracht: het doel van de duivel en zijn trawanten echter is chaos. God probeert de mensen de hemel in te krijgen, de duivel probeert om op allerlei manieren en in allerlei gedaanten zielen te winnen om zijn hel vol te krijgen. De mens als deel van het goddelijk heilsplan. Men geloofde sterk in een goddelijk heilsplan: God heeft alles voorzien. Dit heilsplan ligt verborgen in Gods woord (de Bijbel) en Gods schepping (de natuur). De mens echter slaagt er als gevolg van de zondeval niet in om geheel volgens Gods plan te leven. De Middeleeuwse kathedralen zijn afspiegelingen van de orde, zoals de kathedralenbouwers die in de schepping vermoedden. De kathedralenbouwers maakten daartoe in het bouwplan en in de uitvoering daarvan gebruik van bepaalde verhoudingen, tekens, symbolen, etc. De apocalyptische gedachte. De Middeleeuwers hadden een grote belangstelling voor het einde der tijden. De belangrijkste informatiebronnen voor dit onderwerp waren het Bijbelboek "Openbaringen" en het boek "De civitate Dei" ("De stadstaat Gods") van de kerkvader en bisschop Augustinus. In dit laatstgenoemde boek, naar aanleiding van de val van Rome in 410 geschreven tussen 412 en 427, beschrijft bisschop Augustinus de schepping als strijd tussen het goede (de stad van God) en het kwade (de stad van de duivel), een strijd die aan het einde der tijden wordt beslecht. 2
3 Het groepsbewustzijn. De Middeleeuwer maakte altijd deel uit van een collectief: een parochie, een gilde etc. Het deel maken van zo n collectief droeg bij tot de eigen veiligheid. Eenlingen liepen gevaar niet bestand te zijn tegen wereldse machten en de macht van de duivel. Indeling in standen. De middeleeuwer zag zijn maatschappij ingedeeld in drie standen: adel, geestelijkheid en de 3 e stand. De drie standen waren: 1.adel, 2.geestelijkheid en 3. de rest. Onderling waren zij sterk van elkaar afhankelijk: de adel bood de 2e en de 3e stand wereldlijke veiligheid; de geestelijkheid bood de 1e en 3e stand geestelijke verzorging; de 3e stand bood de 1e en de 2e stand verzorging d.m.v. voedsel en arbeidskracht. De adel onderling was sterk feodaal gestructureerd. De geestelijkheid was de grootste opdrachtgeefster van kunstenaars. Kloosters. Inleiding. De betekenis van de kloosterlijke levenswijze voor cultuur en politiek religie in de hoge Middeleeuwen kan nauwelijks overschat worden. Het belang van de middeleeuwse kloosterorden wordt alleen al duidelijk door het grote aantal monniken en kloosters. Tot de belangrijke congregatie van Cluny behoorden op het hoogtepunt van haar ontwikkeling meer dan 1000 kloosters. Het woord klooster is afgeleid van het Latijnse woord cloustrum, dat omsloten plaats betekent. Al in de eerste eeuwen van het christendom ontstonden leefgemeenschappen waarbinnen men zich hoofdzakelijk met het geloof bezig hield. De vorming van een dergelijke gemeenschap is te vergelijken met de manier waarop de academies in de Klassieke Oudheid ontstonden. Een geleerd en gerespecteerd persoon heeft een bepaald aanzien, waardoor anderen zich bij hem aansluiten als zijn leerlingen. De gemeenschappelijke factor binnen de vroegchristelijke communes was het denken en praten over het geloof. Hoewel uit de periode allerlei regels en beschrijvingen zijn overgeleverd, geldt toch Benedictus van Nursia (ca ?) als grondlegger van het westelijk monnikendom, omdat hij de opsteller is van "De Regel" die nu nog onverkort en vrij letterlijk als wet en basisprincipe van het kloosterleven geldt. Benedictus is de stichter van de Christelijke leefgemeenschap die het voorbeeld werd voor alle kloosters die daarna in West-Europa gesticht zouden worden (529, in Monte Cassino in Italië). Hier werd niet alleen met elkaar gepraat over het christendom, men probeerde ook op de manier van Christus te leven om zo het geloof ook in praktijk te brengen. De leefregel, die door Benedictus werd opgesteld en door alle monniken moest worden nageleefd, had tot doel op aarde de glorie van God na te streven. Dit doel kon bereikt worden door een eenvoudige en deugdzame manier van leven, die de monniken een bepaalde mate van heiligheid verschafte. Hierdoor konden zij de glorie van God op aarde vertegenwoordigen. De regel hield in dat hun leven gericht moest zijn op nederigheid, gehoorzaamheid, innerlijke discipline, onthechting en het beheersen van de hartstochten. In praktijk betekende dit o.m. dat niemand persoonlijk eigendom mocht hebben. Zonder armoede kan een monnik zich niet echt los maken van materiële bindingen. Zo konden de monniken het evangelisch ideaal van de navolging van Christus in praktijk brengen en elkaar steunen in een gemeenschappelijk leven van gebed en arbeid ("ora et labora": bid en werk). Christus staat centraal: is de bron en het doel van het kloosterleven. De liefde die Christus voor zijn goddelijke vader aan de dag legde is de 3
4 hoogste vervulling van de monnik. Het klooster was geheel van de buitenwereld afgesloten, zodat de monniken alleen met elkaar te maken hadden en niet beïnvloed werden door hetgeen zich buiten de kloostermuren afspeelde. Wel stonden de poorten van het klooster altijd open voor gasten van buitenaf die onderdak, eten of bescherming zochten. De monniken hadden vaste tijden van gebed: 's nachts en zeven maal overdag. Elke week zongen zij alle 150 psalmen. Om de kloostergemeenschap van voedsel te voorzien, werkten ze op hun landerijen en hielden wat vee. De gemeenschap functioneerde volledig zelfstandig, ze bouwden zelfs hun eigen gebouwen. De monniken mochten het klooster nooit verlaten. De monnik leert zich steeds bewust in Gods tegenwoordigheid te leven bij het gebed zowel als bij het werk; hij zal God ontmoeten in zijn abt, zijn medebroeders, de gasten en de armen. Alleen op deze manier kon men, volgens Benedictus, een bepaalde graad van goedheid bereiken die kan leiden tot heiligheid. Deze Benedictijner leefregel werd later in vele West-Europese kloosters overgenomen. De groep religieuzen die deze leefregel naleefden, wordt de Benedictijner Orde genoemd. Het klooster kan gezien worden als symbool van iets dat vooruitgrijpt op een andere werkelijkheid. Terwijl in de hedendaagse cultuur de tijd als bedreigend wordt gezien, wacht men in het klooster geduldig, want op elk moment kan de hemel zich openen en de Heer door de poort komen binnenwandelen. De invloed van de kloosters. Na de val van het Romeinse Rijk (476 n.c.) bleef het lange tijd onrustig in West- Europa. De eeuwen die volgden, werden beheerst door de volksverhuizingen. De barbaarse volken die vanuit het oosten Europa binnenvielen, zochten allemaal een eigen plaats om te wonen. Uiteraard verliep dit proces niet zonder slag of stoot. Bestaande nederzettingen en steden werden geplunderd en hun bewoners verjaagd. Deze mensen moesten op hun beurt weer een nieuwe woonplaats zoeken. Het zal duidelijk zijn dat in een dergelijke situatie nauwelijks sprake kon zijn van een bloeiend cultureel leven. Op de eerste plaats, omdat men wel iets anders aan zijn hoofd had dan het maken van kunstwerken. Ten tweede had het zwervende bestaan van de volken tot gevolg dat nog nauwelijks grote bouwwerken werden uitgevoerd en andere kunstwerken alleen in klein formaat gemaakt werden, zodat ze makkelijk vervoerd konden worden. Ook andere cultuuruitingen zoals literatuur, filosofie en zelfs het christelijk geloof raakten steeds meer op de achtergrond. Op allerlei terreinen ging daarom veel kennis verloren. Deze periode wordt wel de Donkere Eeuwen genoemd. De barbaarse volken hadden nog een heidens geloof en toonden geen respect voor de christelijke gemeenschappen. Een groot aantal monniken en kluizenaars verliet daarom het onrustige vasteland en trok zich terug in Ierland en Engeland. Deze groepen gelovigen stichtten gemeenschappen, waardoor de christelijke cultuur vooral in dit gebied bewaard bleef. Op het ogenblijk dat barbaren de oude Romeinse beschaving in het westen onder de voet liepen, werden in deze geloofsgemeenschappen de brokstukken van de klassieke cultuur bewaard en in het onderwijs in de kloosterscholen doorgegeven aan volgende geslachten. De onrust in Europa duurden voort tot ongeveer 700 n.c. Vanaf die tijd werd langzamerhand orde op zaken gesteld onder leiding van een machtig en invloedrijk geslacht, namelijk dat van de Karolingers. De bekendste uit die familie was Karel de Grote, die het karolingische Rijk enorm wist uit te breiden. Door het herstel van de rust in Europa keerden vele monniken terug naar het vasteland om het christendom opnieuw in West-Europa te verspreiden. Bij de evangelisatie in Nederland en Duitsland waren actief: Willibrord, Bonifatius (in 754 vermoord door de Friezen) en Lebuïnus. Er 4
5 werden vele kloosters gesticht die allemaal de Benedictijner Leefregel overnamen. In de kloosters werden scholen opgericht, die in het kersteningproces een enorm belangrijke rol hebben gespeeld. Die scholen waren niet alleen voor de monniken toegankelijk, maar ook voor leken. Deze in kloosterscholen opgeleide leken kregen natuurlijk allemaal een bestuurlijke functie, omdat zij konden lezen en schrijven en geestelijk goed ontwikkeld waren. Op die manier kreeg het christendom een enorme invloed op de samenleving. Karel de Grote ( ) en zijn zoon Lodewijk de Vrome ( ) hadden de kloosters een belangrijke culturele taak toegewezen: de verzorging van de Latijnse liturgie en de boekproductie, ofwel het behoud van de Christelijk-Romeinse traditie en scholing. De monniken kregen tot taak om, naast het gebed, de voor de scholing onontbeerlijke handschriften te kopiëren. Aan dit monnikenwerk dankt Europa zijn basiscollecties van zijn bibliotheken en daarmee het voortbestaan van zijn band met de wereldlijke en geestelijke kennis die werd opgedaan in de oudheid. Als gevolg van deze karolingische hervorming van het scholingssysteem ontwikkelde zich de karolingische renaissance. De kloosters waren niet alleen een bron van (christelijke) kennis, maar ook van grote economische welvaart. De monniken werkten hard op het land, maar zij verbruikten weinig van hetgeen ze produceerden door hun eenvoudige leefwijze. Wat overbleef werd verkocht aan de omringende dorpen en steden. Op die manier verwierven de kloosters een enorme rijkdom, die werd opgeëist door de leider van het klooster, de abt, omdat de monniken geen persoonlijk bezit mochten hebben. De abten van de kloosters kregen hierdoor veel aanzien door hun rijkdom en hun macht. Wereldse machthebbers wilden ook profiteren van deze rijkdommen: sinds Karel de Grote stichtten edelen zgn. eigenkloosters: de adellijke stichter en diens opvolgers hadden het recht om de abt aan te stellen en zich met het inwendig bestuur van het klooster te bemoeien. Daardoor werden vaak bevriende maar ongeschikte personen als abt aangesteld en werden de kloosters meer en meer betrokken bij de kerkelijke en wereldlijke politiek. De Benedictijner regel raakte steeds meer op de achtergrond en het belangrijkste doel van het klooster werd het vergaren van rijkdom en macht onder een religieuze dekmantel. Natuurlijk volgden op deze ontwikkeling van het doordringen van wereldse machthebbers in kloosterorganisatie reacties vanuit serieuzere christelijke kringen. Van deze hervormings-bewegingen was die van het klooster van Cluny de meest succesvolle. In 909/910 werd op het landgoed Cluny (in Bourgogne, ten n.w. van Macon) een benedictijner abdij gesticht door hertog Guilliaume d'aquitiane (Willem de Vrome van Aquitanië), die hij rechtstreeks onder het gezag van de paus stelde. Het klooster was dus exempt (d.w.z. niet onder jurisdictie van de plaatselijke bisschop) en vrij van ingrijpen van wereldse machthebbers, en er kon van buitenaf toezicht gehouden kon worden op het naleven van de regels. Deze kloostergemeenschap keerde weer terug naar de oorspronkelijke Leefregel van Benedictus van Nursia. Vanuit dit klooster werden andere kloosters hervormd: vanaf 932 werd een aantal kloosters onderhorig aan Cluny. Zo ontstond de congregatie van Cluny. In de 12e eeuw hoorden bij deze congregatie zo'n 1000 kloosters in Frankrijk, Italië, Spanje en Engeland. De oorspronkelijke Benedictijner regel werd in zoverre gewijzigd, dat de handenarbeid steeds meer aan leken overgelaten werd. Alle monniken die daar geschikt voor waren, moesten priester worden en hoefden geen lichamelijk werk meer te verrichten. Hun bezigheden bestonden enkel uit gebed en studie. Vooral het laatste heeft grote invloed op de ontwikkeling van de wetenschappen gehad. De kennis die tijdens de volksverhuizingen verloren was gegaan, werd in de 10de en 11de eeuw weer langzaam opgebouwd. Het studiemateriaal bestond namelijk hoofdzakelijk uit 5
6 geschriften uit of gebaseerd op de Klassieke Oudheid. Tevens heeft de hervormingsbeweging van Cluny grote invloed gehad op de ontwikkeling van de beeldende kunst en de architectuur: rond het jaar 1200 had het klooster ruim 1000 grote en kleine kloosters onder haar gezag. Dit gegeven is van groot belang voor de Europese architectuur. Geschiedenis van de kloosters. Met het geld dat deze kloosters bijeenbrachten, door werk maar ook door de vele schenkingen, werden nieuwe kerken en kloosters gebouwd. Voor het eerst sinds de val van het Westromeinse Rijk werd weer op grote schaal de bouwkunst bedreven. De bouw van kerken en kloosters had bovendien een opleving van de beeldhouwkunst tot gevolg. De kerken werden immers versierd met monumentaal beeldhouwwerk. Het geheel van kerkelijke bouwvormen verwijst direct naar de Goddelijke stad (kerkvader Augustinus behandelde deze symboliek in zijn verhandeling "De civitate Dei"). De enorme groei van de sacrale bouwkunst in de Romaanse periode zorgde tevens voor een explosieve groei van de vraag naar relikwieën. Ook andere kunstvormen kwamen in de Middeleeuwen tot bloei door toedoen van de kloosters. Monniken, maar ook leken die bij de monniken woonden, specialiseerden zich in het kopiëren (overschrijven, boekdrukkunst was nog niet uitgevonden) en illustreren van handschriften. Verder waren ze bedreven in het leer- en edelsmeedwerk, weven en tapijtknopen, klokkengieten, boekbinden, glasblazen en pottenbakken. De rijkdom van de kloosters komt in deze periode niet toe aan de abt, maar aan de kerk. Het werk in dienst van God kan daardoor met grote luxe voor en ter ere van God omgeven worden. Doordat alle kloosters met elkaar verbonden zijn door hun afhankelijkheid van Cluny, vertonen de gebouwen en kunstwerken stilistisch vele overeenkomsten. De stijl die tussen 1000 en 1200 ontstaan en verspreid is, wordt Romaans genoemd. Tegen de geest van de regel van Benedictus (ora et labora, bid en werk) werd het koorgebed zeer uitgebreid ten koste van de arbeid. In Cluny kreeg de liturgieviering een tot dan toe ongekend centrale plaats in het kloosterleven en het menselijk bestaan toegewezen. De missen werden met ongekende pracht gevierd. Ook de ver doorgevoerde centralisatie van de Congregatie van Cluny was niet volgens de regel van Benedictus. Er ontstond dan ook een hervormingsbeweging vanuit het klooster te Cîteaux onder de stuwende leiding van Bernard van Clairvaux ( ): de beweging van de Cisterciënzers. Het belangrijkste verschil met Cluny was het opnieuw benadrukken van het armoede-ideaal en daarmee samenhangend de eigen arbeid van de monniken. Het Benedictijnse kloosterleven bereikte zijn hoogtepunt rond Mede o.i.v. de ontwikkeling van de stadscultuur nam de invloed na 1200 af. Door de opkomst van de kathedraalscholen en universiteiten was de wetenschap niet langer het privilege van de monniken. Tevens ontstonden er bedelorden, waaronder de navolgers van Franciscus van Assisi (1181/ ) en van diens geestverwante Clara van Assisi: de Franciscanen en de Clarissen. Ook de Gotiek is vanuit de kloosters ontwikkeld en verspreid. De orde van de cisterciënzers liet over heel Europa haar kloosters in gotische stijl bouwen. Architectuur. In de architectuur zien we een geleidelijke overgang van de Romaanse stijl: horizontaal gericht met een zwaar, gesloten, sober uiterlijk (ca.1000-ca.1150) naar de gotische stijl: verticaal gericht met een licht, open, versierd uiterlijk (ca.1150-ca.1420). In de Romaanse kerken wordt de druk van de torens en de daken opgevangen door de muren en de steunberen. In de Gotische kathedralen wordt deze druk veelal opgevangen door 6
7 een uitwendig schoorsysteem, waardoor het de buitenkant van deze kathedralen er nogal verwarrend uit ziet. Veel Gotische kathedralen zijn een Gesamtkunstwerk in die zin, dat architect, steenhouwers, bouwlieden, beeldhouwers, schilders en glazeniers nauw hebben samengewerkt aan de totstandkoming van het gebouw. Fig. 1 Voorbeeld romaanse architectuur: Nevers (Frankrijk) volgende bladzijde: Fig. 2 Voorbeeld gothische architectuur: Dom Keulen (Duitsland) 7
8 8 Fig. 2 Voorbeeld gothische architectuur: Dom Keulen (Duitsland)
Tijd van monniken en ridders (500 100 n. Chr.) 3.3 Christendom in Europa. De verspreiding van het christendom in geheel Europa.
391 n Chr Onder keizer Theodosius wordt het christendom de staatsgodsdienst in Romeinse Rijk 496 n Chr De Frankische koning Clovis en vele andere Franken bekeren zich tot het christendom Wat waren de belangrijkste
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieNu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in
750 0 500 Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in God 4 de 10 de eeuw 10 de 13 de eeuw 13 de
Nadere informatieVerspreiding christendom vmbo12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 12 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieV4 cp3 Romaans Gotiek
ART HISTORY De middeleeuwen 500-1400 V4 cp3 Romaans 1000-1200 Gotiek 1200-1400 Tijdlijn Vroege middeleeuwen Gotiek RomaRoans Romaans Christendom als bindende factor Doordat het centrale gezag in Europa
Nadere informatieDordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4
Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 1 t/m 4 Werkboek 7 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 1 t/m 4 Hoofdstuk 3 en 4 gaat over de bekering. Hoofdstuk 3 en 4 heeft 17 artikelen. In dit werkboek
Nadere informatieVerspreiding christendom vmbo12
banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieweetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje
Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 1 4 Rond Sint-Macharius
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieOnderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten?
Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Rond 1080 bedreigen de minder tolerante Seldjoeken Constantinopel. Het werd voor christelijke pelgrims steeds moeilijker
Nadere informatieDe gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten
De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen
Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken
Nadere informatieGeworteld leven. Je weg gaan in de Geest van Jezus 14 JANUARI 2015
Geworteld leven Je weg gaan in de Geest van Jezus 14 JANUARI 2015 Psalm 1 Gelukkig de mens Die vreugde vindt in de wet van de HEER en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht. Hij zal zijn als een boom,
Nadere informatieAls wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.
Huwelijk Eucharistische gebeden 2. Eucharistisch Gebed XII-b Jezus, onze Weg. Brengen wij dank aan de Heer, onze God. Heilige Vader, machtige eeuwige God, om recht te doen aan uw heerlijkheid, om heil
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom Naam: Het Christendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden
Nadere informatieExamen Geschiedenis. Geef de 7 tijdsvakken: Mintiens Quintin
Examen Geschiedenis Geef de 7 tijdsvakken: Prehistorie :... 3500 v.c Stroomculturen : 3500 v.c 800 v.c Klassieke Oudheid : 800 v.c 500 n.c Middeleeuwen : 500 n.c 1450 n.c Nieuwe tijd : 1450 n.c 1750 n.c
Nadere informatie5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.
Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Benedictijns klooster
Werkstuk Geschiedenis Benedictijns klooster Werkstuk door een scholier 2156 woorden 14 december 2008 6,4 74 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave Inleiding Regel van Benedictus Kloosterlingen
Nadere informatieGeloven in Jezus Christus
Geloven in Jezus Christus Zoon van God Jezus krijgt God een menselijk gezicht. Immanuel wordt Hij genoemd: God met ons. Het is de naam die Hij bij zijn geboorte krijgt. ZIn Daar begint zijn bijzondere
Nadere informatieHet kerkgebouw Huis van God
Het kerkgebouw Huis van God Tekenwaarde TTemidden van vele andere gebouwen die worden gebruikt voor bewoning en bedrijvigheid is een kerk de ruimte voor de ontmoeting met God. Kerken staan meestal op een
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieSamenvattingen Geloof ABC
Samenvattingen Geloof ABC Info 1ABC: Wat is geloof? Het gaat in dit project om de belangrijkste wereldgodsdiensten: jodendom, christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Deze godsdiensten geven antwoorden
Nadere informatieIdentiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in
Identiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in 1. We willen gereformeerd zijn 2. We geloven in genade 3. We zijn samen op reis Gereformeerd onderwijs voor christenen Met de Bijbel op weg de wereld
Nadere informatieTIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN
e-book Deze serie bestaat uit... 978-94-6175-209-3 (HB) 978-94-6175-153-9 (HB) 978-94-6175-963-4 (e-book) 978-94-6175-967-2 (e-book) 978-94-6175-210-9 (HB) 978-94-6175-155-3 (HB) 978-94-6175-154-6 (HB)
Nadere informatieDE ERVARING VAN DE EENHEID IN DE VROEGE KERK
DE ERVARING VAN DE EENHEID IN DE VROEGE KERK Les 5 voor 3 november 2018 De vroege kerk is een geweldig voorbeeld van eenheid. Hoe bereikten ze die eenheid? Kunnen we dezelfde eenheid hebben in de kerk
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatieHet sacrament van. Het vormsel. Sacramenten
Het sacrament van Het vormsel Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de Kerk
Nadere informatieKroontje van de H. Aartsengel Michaël
Kroontje van de H. Aartsengel Michaël en begin met de eerste grote kraal (1), zeggend: Eerste Groet (1) Door de voorspraak van de H. Michaël en van het Koor der Serafijnen, Heer God, ontsteek in onze harten
Nadere informatieHet sacrament van. Het vormsel. Sacramenten
Het sacrament van Het vormsel Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de Kerk
Nadere informatieDe gelijkenis van het huis op de rots en op het zand.
De gelijkenis van het huis op de rots en op het zand. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatie[vanuit de middenbeuk, met de rug naar het westportaal heb je de volle ruimte vóór je.]
Mannaerts R., De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen: een openbaring mits de juiste sleutel, Antwerpen, 2012 [vanuit de middenbeuk, met de rug naar het westportaal heb je de volle ruimte vóór je.]
Nadere informatieEucharistieviering van 15 augustus 2013 Maria Tenhemelopneming
Eucharistieviering van 15 augustus 2013 Maria Tenhemelopneming Openingslied: ZJ 501: Magnificat, strofen 1 en 2. Begroeting en inleiding P. Op het feest van de ten hemelopneming van Maria, Jezus moeder,
Nadere informatieMiddeleeuwen. door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013
Middeleeuwen door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013 Inhoud blz 1. Voorpagina blz 2. Inhoud blz 7. Sint Willibrord blz 8. De Landheer blz 3. De Middeleeuwen blz 9. Munten blz 4. Carcassonne blz 10.
Nadere informatieHeilig Jaar van Barmhartigheid
Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme
Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatieZeven struikelblokken bij het binnengaan van het Koninkrijk van God
DBO 46 Zondag 8 november 2015 Zeven struikelblokken bij het binnengaan van het Koninkrijk van God Welkom bij het programma De Bijbel Open. Dit is een wekelijks programma, waarin we samen de Bijbel lezen
Nadere informatieHoofdstuk 14: De romaanse en gotische kunst
Hoofdstuk 14: De romaanse en gotische kunst Inleiding Inleidende oefening: bespreek met je buur de chronologische volgorde van deze zes gebouwen en noteer de corresponderende letters in die volgorde A
Nadere informatieDe geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.
Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een
Nadere informatieChristendom. Wat uit dit geloof spreekt je aan?
Christendom In Christendom zijn de Bijbel en Jezus het belangrijkste. In de wereld is het de grootste godsdienst, gevolgd door de Islam. In het Christendom geloven de mensen in één God, die uit Drie Personen
Nadere informatieTijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatie18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.
Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden
Nadere informatieSamenvatting CKV Kunsthistorisch overzicht 1 - Klassieke oudheid tot de 19e eeuw
Samenvatting CKV Kunsthistorisch overzicht 1 - Klassieke oudheid tot de 19e eeuw Samenvatting door S. 721 woorden 4 juni 2004 4 24 keer beoordeeld Vak CKV Beknopte samenvatting van het schoolboek Kunsthistorisch
Nadere informatieverzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen
Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst
Nadere informatieDe rijkdom van het evangelie
22 sep 07 20 okt 07 17 nov 07 15 dec 07 12 jan 08 23 feb 08 22 mrt 08 De rijkdom van het evangelie De gerechtigheid van God God maakt levend Gods Geest en het echte leven Het herstel van Israël Leven als
Nadere informatieDe straf op de zonde 15
A1 1 De straf op de zonde 15 Lezen en bespreken Romeinen 2:1-12 Wat is het gevolg van de zonden van de mens? (vers 3) Hoe komt het dat mensen zich niet bekeren tot de Heere? (vers 5) Welke mensen ontvangen
Nadere informatieInfo plus Het leenstelsel
Project Middeleeuwen F- verrijking week 1 Info plus Het leenstelsel Inleiding De Middeleeuwen betekent letterlijk de tussentijd. Deze naam is pas later aan deze periode in de geschiedenis gegeven. De naam
Nadere informatieMaria verscheen in Lourdes aan een meisje. Wat was haar naam? Op wat voor plaats verscheen Maria aan Bernadette?
Maria verscheen in Lourdes aan een meisje. Wat was haar naam? Op wat voor plaats verscheen Maria aan Bernadette? Waarmee vullen bedevaarders hun flessen aan de grot van Lourdes? Welke twee gebeden bid
Nadere informatieHet sacrament van. De ziekenzalving. Sacramenten
Het sacrament van De ziekenzalving Sacramenten Sacramenten In de Bijbel Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap
Nadere informatieSofie Van Butsele Scriptie Stadsvisioenen Les 7, 2 de graad
TITEL ACTIVITEIT beschrijving: Wat geloof jij? 2 de graad Beginsituatie: De leerlingen hebben in eerdere lessen gewerkt rond geloven vroeger en nu. Daarin zijn hoogstwaarschijnlijk al verschillende godsdiensten
Nadere informatie5.3. Samenvatting door een scholier 947 woorden 4 april keer beoordeeld. Kunstgeschiedenis. Vroeg christelijke kunst. Voor de middeleeuwen
Samenvatting door een scholier 947 woorden 4 april 2016 5.3 12 keer beoordeeld Vak Kunstgeschiedenis Vroeg christelijke kunst. Voor de middeleeuwen Na de dood van Jezus, verspreidde de christelijke kunst
Nadere informatieHet sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten
Het sacrament van Het huwelijk Sacramenten Sacramenten IIn de Bijbel Deze geloofsboekjes gaan over de In het evangelie willen Farizeeën Jezus op de proef stellen zeven sacramenten. Sacramenten met een
Nadere informatieHet christendom. : *nog een hoofdstad *de christenen werden belangrijker in Europa *het kloosterleven *begrippen
Het christendom : *nog een hoofdstad *de christenen werden belangrijker in Europa *het kloosterleven *begrippen Les 1 nog een hoofdstad Romeinen Na de Romeinse tijd brak een andere tijd. Het was een onrustige
Nadere informatieUitvaart voorbede Voorbeeld 1.
Uitvaart voorbede Voorganger: Genadige en barmhartige God. U ziet ons hier bijeen in ons verdriet rond het sterven van N. Hij / zij was één van ons, wij zullen hem / haar missen. Geef ons de kracht samen
Nadere informatieVraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?
Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk
Nadere informatie5,6. Werkstuk door een scholier 1133 woorden 12 oktober keer beoordeeld. Levensbeschouwing. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 1133 woorden 12 oktober 2004 5,6 36 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inhoudsopgave: Voorwoord Het Christendom Het ontstaan van het Christendom Christelijke stromingen Video
Nadere informatieSan Damiano, weg naar het heiligdom
God, onze Leidsman, de eeuwen spreken van Uw stem, die gehoord werd door mensen die vanuit de diepte van hun hart uitzagen naar Uw licht. Uw roepstem hebben wij verstaan en onbevreesd zijn wij op weg gegeaan.
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatie3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd
Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken
Nadere informatieHet Christendom in Rome
Het Christendom in Rome Paragraaf 1: De weg van het Christendom naar Rome Het Christendom is ontstaan doordat men ging geloven dat jezus uit de dood opstond en de zoons van god was. De laatste woorden
Nadere informatieDordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14
Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 12 t/m 14 Werkboek 10 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 12 t/m 14 Boven artikel 12 t/m 14 schrijven we : wedergeboorte en geloof In dit werkboek gaat
Nadere informatie1. Gods eigendom. Op Toonhoogte 265
Jaarreeks 1: Jaarreeks 1: 1. Gods eigendom Abba, Vader, U alleen U behoor ik toe. U alleen doorgrondt mijn hart. U behoort het toe. Laat mijn hart steeds vurig zijn, U laat nooit alleen U behoor ik toe.
Nadere informatieBASISREADER KG: BEELDEND
BASISREADER KG: BEELDEND Ontwikkelingen in de beeldende kunst in de Middeleeuwen. HOOFDSTUK: BEELDENDE KUNST - in de Middeleeuwen 2011 -M.T. van de Kamp - van www.kunstcontext.com 1 Hoofdstuk: Beeldende
Nadere informatieDeel 6 Disciple. De nederigen van hart zullen het koninkrijk zien les 1 DISCIPLE
De nederigen van hart zullen het koninkrijk zien les 1 Deel 6 Disciple De Romeinen gebruikten vroeger het woord cultuur als zij spraken over het bebouwen van hun akker. De filosoof Cicero introduceerde
Nadere informatie"En Kaïn sprak met zijn broer Abel. En het gebeurde, toen zij op het veld waren, dat Kaïn zijn broer Abel aanviel en hem doodde.
Les 1 voor 6 oktober 2018 De eenheid en harmonie die God voor de mensheid had gepland, werd verstoord door de zonde. God toonde echter Zijn liefde voor ons door een plan te ontwerpen om de eenheid te herstellen.
Nadere informatieInleiding Christendom
Wie zijn de grondleggers van het christendom? Jezus zei: Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hun te leren
Nadere informatieRITUS VOOR DE SLUITING VAN DE DEUR VAN BARMHARTIGHEID BIJ GELEGENHEID VAN HET JUBILEUM-JAAR IN PLAATSELIJKE KERKEN
RITUS VOOR DE SLUITING VAN DE DEUR VAN BARMHARTIGHEID BIJ GELEGENHEID VAN HET JUBILEUM-JAAR IN PLAATSELIJKE KERKEN Drie-en-dertigste zondag door het jaar, 13 november 2016 Nederlandse vertaling: NRL, 2015
Nadere informatiePastorale Theologie Soteriologie. Soteriologie Inleiding. Indeling
Pastorale Theologie Soteriologie Centrum voor Pastorale Counseling v.z.w. Soteriologie Inleiding Indeling Algemene genade Uitverkiezing Het reddende Evangelie De wedergeboorte Bekering Rechtvaardigverklaring
Nadere informatieOpen je hart en verwacht een wonder van Jezus!
Open je hart en verwacht een wonder van Jezus! Voordat je het onderstaande gaat doorlezen wil ik je vragen om het onderstaande gebed te bidden: Almachtige God, Schepper van hemel en aarde, ik mag op dit
Nadere informatieZIEKENZALVING. Jakobus 5:
ZIEKENZALVING Jakobus 5: Laat iemand die ziek is de oudsten van de gemeente bij zich roepen; laten ze voor hem bidden en hem met olie zalven in de naam van de Heer Pastorale handreiking nr. 9 Ziekenzalving:
Nadere informatieOP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL
OP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL Lokatie: school en stadswandeling Doelgroep: groep 5 en 6 Duur: aantal lessen naar eigen inzicht. (2 a 3) doel: leren van feitelijke en begripmatige
Nadere informatieInleiding geschiedenis Griekenland
Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse
Nadere informatieHet sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten
Het sacrament van Het huwelijk Sacramenten Sacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de Kerk
Nadere informatieDe Dordtse Leerregels
De Dordtse Leerregels Hoofdstuk 1 Artikel 6 t/m 11 Werkboek 2 Dordtse Leerregels Hoofdstuk 1 artikel 6 t/m 11 In werkboek 2 gaan we verder met het bespreken van de Dordtse Leerregels. In werkboek 1 staat
Nadere informatieGemeentevisie van de evangelische gemeente te Ommen (aanvaard februari 2014 )
Gemeentevisie van de evangelische gemeente te Ommen (aanvaard februari 2014 ) 1. Het hoofd van de gemeente: Onze Here Jezus Christus is het hoofd van Zijn gemeente. Hij werkt in en door de gemeente door
Nadere informatieLiturgie 23 juni bevestiging ambtsdragers
Liturgie 23 juni 2019 bevestiging ambtsdragers Votum en groet Zingen Hemelhoog 475 God maakt vrij In de naam van de Vader, in de naam van de Zoon, in de naam van de Geest voor Uw troon, zijn wij hier gekomen
Nadere informatieDe stap tussen u en de genezing
De stap tussen u en de genezing profeet T.B. Joshua Introductie Er is een stap tussen u en het herstel, de genezing, de zegen en redding. Die stap is geloof in Christus. Jezus staat aan de ene kant en
Nadere informatieLicht op Maria Maria gezien vanuit de oecumenische gemeenschapsspiritualiteit van Focolare.
Licht op Maria Maria gezien vanuit de oecumenische gemeenschapsspiritualiteit van Focolare. Mijn naam is Hanneke Steetskamp, ik maak deel uit van een van de leefgemeenschappen hier op het terrein, ben
Nadere informatieGehele lied 2x zingen 1. We zijn hier bij elkaar om de Koning te ontmoeten. We zijn hier bij elkaar om te eren onze Heer.
Gehele lied 2x zingen 1. We zijn hier bij elkaar om de Koning te ontmoeten. We zijn hier bij elkaar om te eren onze Heer. 2. We zijn hier bij elkaar om te vieren dat Hij goed is. En wij prijzen en aanbidden
Nadere informatieDe rijkdom van het evangelie. Ik ervaar meer dood dan leven Gods Geest en het echte leven
22 sep 07 20 okt 07 17 nov 07 15 dec 07 12 jan 08 23 feb 08 22 mrt 08 De rijkdom van het evangelie De gerechtigheid van God God maakt levend Ik ervaar meer dood dan leven Gods Geest en het echte leven
Nadere informatieInleiding over het kernwoord zonde
Inleiding over het kernwoord zonde Door Eline Lezen: Mattheüs 5 : 21 t/m 48 Zingen: Psalm 6 : 1 en 4 1. Waarom moeten wij weten wat zonde is? Toen ik deze inleiding begon te maken vroeg ik me af wat ik
Nadere informatie1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8
[1] [2] [3] Johannes 3:16 1 Korintiёrs 1:9 Johannes 3:19 God wil met ons omgaan God wil met ons omgaan Zonde brengt scheiding [4] [5] [6] Romeinen 3:23 Marcus 10:45 Romeinen 5:8 Zonde brengt scheiding
Nadere informatieEen nieuw begin. De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10
Een nieuw begin De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10 God heeft door te spreken de hemel en de aarde gemaakt. Onvoorstelbaar machtig is God. Wat een wijsheid zien we in al die mooie schepselen
Nadere informatieInleiding Ontwikkelingen op maatschappelijk en cultureel gebied: De Middeleeuwen worden doorgaans in drie perioden verdeeld:
Inleiding De periode tussen 500 en 1500 wordt de Middeleeuwen genoemd. Wat weet je van de middeleeuwen? Het wordt ook wel de donkere periode genoemd. Waarom? Tijdens de middeleeuwen was het geloof heel
Nadere informatieHet sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten
Het sacrament van Boete en verzoening Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van
Nadere informatieGeloven is je hart wenden
Geloven is je hart wenden Eerste druk, juli 2012 2012 Henk Wiesenekker Corrector: Inge Hofman Illustraties: Corrie van der Poel Fotograaf: Christiaan Th. Wiesenekker isbn: 978-90-484-2512-9 nur: 728 Uitgever:
Nadere informatieWaarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?
Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatieGrote gebeurtenissen die onze wereld veranderden Hoofdstuk 10/11 - De protestantse Reformatie
Grote gebeurtenissen die onze wereld veranderden Hoofdstuk 10/11 - De protestantse Reformatie Bron: http://www.middletownbiblechurch.org/ Alle Schriftaanhalingen komen uit de Statenvertaling (1977 of HSV)
Nadere informatieInleiding geschiedenis Griekenland
Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse
Nadere informatieJEZUS IS MIJN SUPERHELD
JEZUS IS MIJN SUPERHELD NAAM Studielessen voor 8-12 jarigen Lessen zijn geschreven door Beryl Voorhoeve, Ilja Witte en Judith Maarsen Mei 2007Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK
Nadere informatieSamenvattingen Geloof ABC
Samenvattingen Geloof ABC Info 1ABC: Wat is geloof? Het gaat in dit project om de belangrijkste wereldgodsdiensten: jodendom, christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Deze godsdiensten geven antwoorden
Nadere informatieGoede vrijdag Zie Het Lam!
Goede vrijdag 2019 Zie Het Lam! Voorganger: Organist: ds. A. Baas Arjen van Vliet Orgelspel In stilte komen we de kerk binnen. We groeten elkaar en denken aan dat wat de Heere Jezus op die Vrijdag lang
Nadere informatieHet sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten
Het sacrament van Boete en verzoening Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van
Nadere informatieOver de website en de boodschappen
Over de website en de boodschappen De website De website is opgericht om een reeks goddelijke boodschappen te publiceren waarvan een getrouwde moeder van een jong gezin, woonachtig in Europa, zegt dat
Nadere informatie