Outreachend werken. Handboek voor werkers in de eerste lijn. Opdrachten bij de hoofdstukken. Lia van Doorn Yvonne van Etten Mirjam Gademan

Transcriptie

1 Outreachend werken Handboek voor werkers in de eerste lijn Opdrachten bij de hoofdstukken Lia van Doorn Yvonne van Etten Mirjam Gademan uitgeverij c o u t i n h o c bussum 2008

2 Deze opdrachten horen bij Outreachend werken Handboek voor werkers in de eerste lijn van Lia van Doorn, Yvonne van Etten en Mirjam Gademan 2008 Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Uitgeverij Coutinho Postbus AH Bussum info@coutinho.nl Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever. ISBN: NUR: 752 Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 2/14

3 1 Inleiding op outreachend werken 1 Neem een concrete praktijksituatie voor ogen waarin je gevraagd wordt om ongevraagd op een cliënt af te gaan. Welke criteria hanteer jij om te bepalen of je ongevraagd contact wilt maken? Motiveer je antwoord. 2 Wat zijn voor jou redenen om niet ongevraagd op iemand af te stappen? Motiveer je antwoord. 3 De termen achter de voordeur, outreachend werken en bemoeizorg komen in grote lijnen op het zelfde neer en worden ook vaak door elkaar gebruikt. Toch zijn er nuanceverschillen te benoemen. Lees voor verdere toelichting over deze termen bladzijde 23 uit het boek. Geef je mening over ongevraagd erop af gaan binnen de volgende vormen van hulpverlening: Achter de voordeur Outreachend werken Bemoeizorg Doel: Het ontwikkelen van een persoonlijke plaatsbepaling ten aanzien van outreachend werken binnen je eigen vakgebied. Individuele opdracht 4 Geef een aantal concrete voorbeelden van hoe er binnen jouw werkveld, met de doelgroep waar jij mee werkt, outreachend wordt gewerkt. 5 Waarom is er door de instelling voor deze werkwijze gekozen? 6 Ken je momenten in jouw praktijk waarop outreachend werken onterecht wordt toegepast? Licht jouw opvatting hierover toe. En moet het outreachend werken in die gevallen worden gestopt? Bespreek de antwoorden in een studiegroep. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 3/14

4 2 Een kort historisch overzicht 1 Welke lessen leer jij uit het verleden van het outreachend werken en hoe zijn ze van invloed op je eigen werkpraktijk? Noem zes punten die jij belangrijk vindt en licht deze keuze toe. Doel: Een beeld krijgen van de geschiedenis van het outreachend werken binnen je eigen werkomgeving. Individuele opdrachten 2 Onderzoek of er binnen jouw instelling in het verleden eerder outreachend gewerkt is. Waarom is er toen door de instelling voor deze werkwijze gekozen? 3 Beschrijf hoe het outreachend werken binnen jouw instelling er toen uitzag. 4 Is de instelling hiermee doorgegaan of is ze inmiddels gestopt met outreachend werken? Met welke motivatie heeft jouw instelling het outreachend werken aangehouden of juist beëindigd? Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 4/14

5 3 De doelgroep 1 Denk terug aan een situatie waarin jij het moeilijk had. Kun je je voorstellen dat je in die situatie met een hulpvraag naar een instelling zou gaan? Waarom wel of niet? 2 Als je al eens met een vraag naar een instantie bent gegaan, wat zijn je ervaringen? 3 Wat zou de reden kunnen zijn van het feit dat mensen geen contact meer willen met hulpverleningsinstellingen? 4 Geef een aantal concrete voorbeelden van situaties waarbij mensen geen contact (meer) willen met hulpverleningsinstanties. Doel: Het leren typeren van verschillende doelgroepen van het outreachend werken. Individuele opdracht 5 Onderzoek welke doelgroepen in jouw woon- of werkplaats met outreachend werken bereikt worden en door welke instantie(s) deze groepen worden benaderd. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 5/14

6 4 Legitimering van outreachend werken 1 Lees pagina 62 tot 70 van het boek. Hierin worden argumenten genoemd van werkers om niet ongevraagd op cliënten af te gaan. Welke argumenten spreken jou aan en waarom? Doel: Het verhelderen van dilemma s en positiebepaling ten aanzien van outreachend werken. Individuele opdracht 2 Lees de lectorale rede Sociale professionals en morele oordeelsvorming van Lia van Doorn bij het onderdeel Artikelen op de website. Groepsopdracht 3 Bespreek de hoofdstukken 1, 2, 3, 4 uit het handboek Outreachend werken en de lectorale rede van Lia van Doorn in je studiegroep aan de hand van de volgende vragen: In hoeverre is outreachend werken paternalistisch? Is dit erg? Hoever mag een werker in dit opzicht gaan? Wat wordt bedoeld met een normatieve professional? Wat voor normatieve professional is ieder van jullie en wat voor normatieve professional zouden jullie willen zijn? In welke thema s van outreachend werken zou je je willen verdiepen en waarom vind je juist deze aspecten belangrijk of interessant? Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 6/14

7 5 Signalen verzamelen 1 Lees ter voorbereiding op de vragen nogmaals paragraaf 5.3. Op welke etage van het signaleringsgebouw bevindt zich de organisatie waar jij voor werkt? Waaruit kan dit worden afgeleid? 2 Op welke etage bevind jij je zelf in het signaleringsgebouw? Waaruit kan je dit afleiden? Doel: Stilstaan bij wat signaleren inhoudt. Het herkennen van verschillende vormen van signaleren. Leren wat er kan worden gedaan om signaleren naar een hoger plan te tillen. Bewust worden van privacyhantering bij signaleren. Individuele opdrachten 3 Bestudeer het privacyprotocol van de instelling waarvoor je werkt. 4 Vraag een leidinggevende en enkele collega s of ze op de hoogte zijn van de inhoud van het privacyprotocol en hoe ze het protocol hanteren ten aanzien van outreachend werken. Waarom zijn je collega s niet of juist wel op de hoogte van dit protocol? Groepsopdrachten 5 Maak een groep van vijf personen. Iedereen neemt een privacyprotocol van zijn of haar instelling mee (of een privacyprotocol van een willekeurige welzijnsinstelling). Bespreek met elkaar of binnen de privacyprotocollen outreachend werken wel mogelijk is. Waaruit blijkt dat er wel of geen ruimte voor is? 6 Welke privacyprotocollen zijn niet toegespitst op outreachend werken? Pas deze aan. 7 Jullie zijn een team dat beslist wat er moet gebeuren met signalen over zorgelijke situaties. Een van jullie legt een signaal voor aan het team. Gebruik een waargebeurde casus. Neem een weloverwogen beslissing. 8 Probeer na afloop met elkaar criteria te formuleren op basis waarvan je besluit tot het al dan niet ongevraagd benaderen van een cliënt. Formuleer deze criteria met behulp van het privacyprotocol van de instelling waar de casus zich afspeelt. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 7/14

8 6 Reageren op signalen en eerste contactlegging 1 Denk terug aan een situatie waarin jij je gedrag moest veranderen omdat anderen klachten en/of zorgen over je hadden. Beschrijf deze situatie en onderzoek wat je toen dacht, wat je toen voelde en wat je toen deed. 2 Breng je antwoorden op de vorige in verband met jouw gedrag als je anderen ongevraagd gaat benaderen. Wat zal je, vanwege die ervaring, zeker wel doen en wat zeker niet? 3 Mag iemand die ongevraagd wordt benaderd, hulp weigeren? Onder welke omstandigheden wel en welke niet?wat is het beleid van de instelling waar je werkt ten aanzien van het ongevraagd op cliënten af gaan. 4 Wat is het beleid van de instelling waar je werkt ten aanzien van het ongevraagd op cliënten af gaan? Doel: De eigen handelingsvaardigheden in outreachend werken concretiseren. Een plan van aanpak maken voor outreachend werken. Praktijkonderzoek doen op basis van de theorie uit hoofdstuk 6. Individuele opdrachten 5 Bekijk de video s van de rollenspelen bij het onderdeel Video op de website bij Outreachend werken. In deze fragmenten zie je een werker die ongevraagd naar een aangemelde cliënt toe gaat. Verplaats je in de rol van de werker. Geef aan het eind van elk fragment aan wat jij zou zeggen en leg uit waarom je het zo zou aanpakken. Schrijf je antwoorden op en vergelijk deze met de tips die na elk fragment op de website gegeven worden. Zoek samen met een studiegenoot naar meer alternatieve handelswijzen. 6 Bestudeer het stroomschema bij het onderdeel Methodiek van de website. Bedenk aan de hand van dit stroomschema hoe jij zelf ongevraagd een cliënt tegemoet zou treden. Gebruik hierbij alleen het gedeelte van het stroomschema voor het bepalen van de contactlegging (briefje/telefoontje/op de stoep). Verwerk dit in een plan van aanpak. Onderzoek welke invloed het soort problematiek, de doelgroep en de culturele achtergrond van je (potentiële) cliënt heeft op je handelen en plan van aanpak. Illustreer je antwoord met beschrijvingen uit jouw praktijk. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 8/14

9 7 Neem een casus uit de praktijk waar, naar aanleiding van een signaal van derden, een potentiële cliënt ongevraagd is benaderd. Onderzoek de situatie aan de hand van de volgende vragen. Mocht je zelf geen situatie kennen dat kun je een hulp/dienstverlener uit een organisatie benaderen voor beantwoording van deze vragen. a Hoe werd de situatie door de werker in kaart gebracht? b Welke knelpunten deden zich voor in dit signaal? En hoe ging de werker daarmee om? c Welke verantwoordelijkheid nam de werker in kwestie voor dit signaal? En hoe is ermee omgegaan binnen de organisatie? d Hoe snel is er contact opgenomen met de cliënt? Wie nam contact op? Wat was daarvoor de reden? e Was er sprake van meerzijdige partijdigheid? f Hoe kwam de rapportage over dit signaal tot stand? g Welke rol nam de werker in kwestie aan ten opzichte van de potentiële cliënt? En welke rol ten opzichte van de netwerken? h Maak een ecogram van de (aangemelde) cliënt. Zie voor nadere informatie over het ecogram het onderdeel Methodiek op de website. i j Hoe werd er met de gegevens van de cliënt door de werker omgegaan? Hoe werd er met privacyhantering omgegaan door de werker en anderen binnen en buiten de organisatie? Wat valt je op na beantwoording van deze vragen, en wat neem je als aandachtspunten mee voor jouw ontwikkeling als outreachend werker? Benoem zowel relevante als irrelevante feiten die in de fase van melding aan de orde zijn geweest. Leg uit waarom jij feiten relevant of juist irrelevant vond. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 9/14

10 7 Contact met de cliënt voortzetten en afsluiten 1 Kies een concrete, ware casus uit de praktijk waarin de outreachend werker vastgelopen is in de fase dat hij of zij het contact met de cliënt moet voortzetten. Maak hier een analyse van. Gebruik methodische handvatten waarvan jij denkt dat deze je kunnen helpen bij je analyse. 2 Beschrijf een casus die je hebt afgesloten, zo mogelijk binnen een outreachend traject. Beantwoord in deze beschrijving de volgende vragen: Wie heeft bepaald dat het traject afgesloten werd? Wat was de reden om het cliëntcontact te beëindigen? Hoe heb je het contact afgesloten en waarom op deze wijze? Op welke niveaus heb je het traject na afloop geëvalueerd? Welke vragen en dilemma s ben je op de verschillende niveaus tegengekomen? Wat valt je na beantwoording van deze vragen op en neem je als aandachtspunten mee voor jouw ontwikkeling als outreachend werker? Individuele opdrachten Doel: Het verdiepen van de theorie over motiverende gespreksvoering. Bestudeer: het artikel Motiverende gespreksvoering van Gerard M. Schippers; deze vind je bij het onderdeel Artikelen op de site; de theorie van Motiverende Gespreksvoering (MG) van Miller en Rollnick; dit boek kun je opzoeken in de mediatheek, ook is er veel van deze schrijvers op internet te vinden; de motivatiecyclus van Prochaska en DiClimente in hoofdstuk 8 van het boek. 3 Beschrijf een cliëntsituatie uit jouw praktijk waarvan jij vindt dat de cliënt niet gemotiveerd is/was voor hulp. Geef aan waar je cliënt zich in de cirkel bevindt en waar dat uit blijkt. 4 Beschrijf je eigen reactie op de positie van de cliënt. Hoe ga je hiermee om? 5 Hoe zou jij als werker hierop reageren vanuit de theorie van MG? Motiveer je antwoord. 6 Voer het gesprek daadwerkelijk in de praktijk uit met de desbetreffende cliënt. Maak een verslag van het gesprek. Als je zelf geen cliënt in deze situatie hebt, vraag dan of je een gesprek van een collega mag observeren. 7 Bespreek de uitwerking van deze opdracht met een collega op je werk. Is je collega op de hoogte van de theorie van Motiverende Gespreksvoering? Wat is zijn of haar visie op de motivatie van cliënten? Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 10/14

11 8 Theoretische en methodische aangrijpingspunten 1 Bedenk een situatie waarin je jezelf ander gedrag wilde aanleren. Denk bijvoorbeeld aan afvallen, stoppen met roken, minder drinken, vroeger naar bed, bureau regelmatig opruimen, enzovoort. Loop voor jezelf de volgende vragen langs met betrekking tot de gekozen situatie: Hoe vaak heb je dit voornemen gemaakt? Na hoeveel pogingen is het je gelukt? Hoe reageerde je omgeving toen je terug viel in je oude gedrag? Wat vond je een prettige reactie en wat vond je een onprettige reactie? Hoe reageerde je er zelf op? Hoe heb je de draad weer opgepakt? Wat heeft je hierbij geholpen of kan je hierbij helpen? 2 Welke theoretische en methodische aangrijpingspunten die in dit hoofdstuk worden besproken spreken je aan? Welke punten spreken je juist niet aan? Motiveer je antwoord. Doel: Bekend raken met de presentietheorie. Bewustwording van het eigen gedrag in stadia 1 en 2 van de motivatiecyclus. Oefenen in het werken met de sociale netwerkcirkel en het professionele netwerk. Nieuwsgierig worden naar oplossingsgericht werken. Individuele opdracht 3 Bekijk de uitzending van Het derde testament van 30 september 2007 over Anna Marie Schuijtemaker, die op haar zorgboerderij voor demente dames zorgt. Je kunt deze bekijken via omroep.nl of direct via deze link. Lees het artikel Presentiefilosofie van Andries Baart via presentie.nl of klik hier om het artikel in pdf te downloaden. Lees op de pagina van presentatie.nl nog een aantal artikelen naar keuze over de presentiebenadering. a Welke elementen van de presentiebenadering zie je terug in de uitzending van Het derde testament die je hebt bekeken? b Bezoek een instelling waar men werkt volgens de presentiebenadering. Interview een medewerker, of probeer zelf volgens deze benadering te werken. Beschrijf vervolgens je ervaringen. c Welke dilemma s kan je tegenkomen als je vanuit de theorie van de presentiebenadering werkt? Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 11/14

12 Groepsopdrachten d Bespreek de individuele opdrachten over de presentiebenadering in de groep. Beschrijf wat volgens jullie het belang van de presentiebenadering is binnen het outreachend werken. Maak hierbij onderscheid tussen het belang op cliëntniveau, instellingsniveau en maatschappelijk niveau. e Wat vraagt het van jullie om een presente houding te ontwikkelen? Denk aan de kenmerken van je natuurlijke houding en handelen. 4 Uit de motivatiecyclus kan worden afgeleid dat de begeleider een belangrijke rol speelt in het stadium van voorbeschouwing (1) en overpeinzing (2). Professionals worden vooral getraind in vaardigheden op het gebied van besluitvorming (3) en consolidatie (4). Je bewust worden van het eigen gedrag in de eerste twee stadia is echter ook van groot belang. Vorm een tweetal en onderzoek jouw manier van werken in de stadia 1 en 2. Neem daarbij drie verschillende cliënten als voorbeeld. Gebruik de volgende vragen als leidraad bij jullie gesprek: Wat doe je om cliënten te verleiden een ander standpunt in te nemen of tot ander gedrag te bewegen? Wat vind jij in de fase 1 en 2 belangrijk om te doen? Denk hierbij aan zaken als informeren, overtuigen, adviseren of complimenteren. Motiveer je antwoord. Wat zou je willen leren op dit gebied? Individuele opdracht 5 Bestudeer de tekst over het sociale netwerk in hoofdstuk 8. a Hoe ziet jouw sociale netwerk er op dit moment uit? Vul voor jezelf de netwerkcirkel van pagina 163 uit het boek in. Werk van de binnenste cirkel naar buiten toe. Geef goede contacten een groene kleur, slechte contacten een rode kleur en maak twijfelcontacten geel. Benoem bij de groene contacten welk type steun je daaraan hebt: emotionele steun (waardering) normatieve steun (sociaal contact) of materiële steun (sociale en maatschappelijkeinvloed). Wat zijn je wensen voor de toekomst wat betreft je sociale netwerk? Wat roept het maken van een eigen netwerkcirkel bij je op? En wat voor effect heeft de uitkomst op je? b In het boek geven wij de suggestie om met een netwerkcirkel te werken. Is deze manier van werken bekend bij jou en/of de instelling waar je werkt of worden er daar andere werkvormen gebruikt om het netwerk in beeld te brengen? Zo ja, geef aan welke werkvorm jouw voorkeur heeft en waarom? Zo niet, werk een eigen casus uit aan de hand van de theorie van de netwerkcirkel. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 12/14

13 Opdracht in tweetallen c Vorm een tweetal. Vul allebei voor jezelf een netwerkcirkel in voor een cliënt die je begeleidt. Bespreek aan de hand hiervan de volgende vragen: Wat roept de ingevulde cirkel bij je op en welke betekenis geef je er aan? Welke informatie over de cliënt blijft onbekend? Hoe komt dat? Is dit erg? Wat is het belang van de ontbrekende informatie? Hoe kom je aan de ontbrekende informatie en hoe legitimeer je dat? Wat is de wens van de cliënt ten aanzien van zijn sociale netwerk? Individuele opdracht 6 Zoek literatuur over professionele samenwerking en bestudeer deze. Beschrijf vervolgens een situatie uit je praktijk waarin de samenwerking rondom een outreach-cliënt is vastgelopen. a Maak een netwerkanalyse van de verschillende actoren binnen de gekozen situatie. Beschrijf vervolgens hoe je deze analyse kan benutten voor je plan van aanpak voor deze cliëntsituatie. b Maak op basis van de analyse en de bestudeerde literatuur aanbevelingen voor het netwerk. 7 Lees paragraaf 8.3 over oplossingsgericht werken nogmaals. Kijk op de website van Het Netwerk Oplossingsgericht Werkenden op Lees bij het onderdeel Methodiek op hun website aanvullende theorie en artikelen over oplossingsgericht werken. Stel jezelf vijf oplossingsgerichte vragen die jou kunnen helpen om, in plaats van probleemgericht, oplossingsgericht te werken. Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 13/14

14 9 Voorwaarden om outreachend te kunnen werken 1 Bedenk welke van jouw eigen persoonlijkheidskenmerken passen in het profiel van een outreachend werker. Gebruik hierbij de test op de website (bij het onderdeel Test ) of de lijst met gedragskenmerken voor werkers uit bijlage 1 van het boek. 2 Welke gedragskenmerken bezit je niet maar zou je wel willen leren? Hoe denk je dat te gaan doen? 3 Hoe zou jouw organisatie jou kunnen helpen je verder te ontwikkelen als outreachend werker? 4 Hoe kan jij de volgende aspecten in je handelen verenigen: Het individuele perspectief en het maatschappelijke perspectief Emanciperen en disciplineren 5 Leg uit in hoeverre de volgende elementen een rol spelen bij de ontwikkeling van outreachend werkers: Maatschappelijke betrokkenheid en engagement Passie in je werk Talent om te improviseren Drang om nieuwe dingen te ontwikkelen Meerdere jaren ervaring in het social work Ervaringsdeskundigheid: het cliëntenperspectief* * Laatstgenoemde element (gebruik maken van ervaringsdeskundigheid) betekent dat een werker cliënten met ervaringen rondom psychische ziekte, verslaving, trauma, etc. inzet in het proces van hulpverlening aan andere cliënten. 6 Hoe denk jij als outreachend werker een burn-out te voorkomen? Opdrachten bij Outreachend werken - blz. 14/14