Ze blijven komen, maar blijven ze?

Transcriptie

1 EMBARGO TOT DINSDAG 18 MAART 10:00 UUR Ze blijven komen, maar blijven ze? MOE-migratie als beheersbare ontwikkeling Haagse Hogeschool: Sen-G Man Begeleiding Leefbaar Rotterdam: drs. Marianne van den Anker Rotterdam, september 2007 maart 2008

2 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? 2

3 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Voorwoord In het kader van mijn studie Bestuurskunde aan de Haagse Hogeschool heb ik in opdracht van Leefbaar Rotterdam dit verslag geschreven. Gedurende een stageperiode van zes maanden heb ik onderbegeleidingvanmijnstagebegeleidereenonderzoekverrichtnaardeproblematiekrondomde komstvanmidden-enoost-europesearbeidsmigranten.inhetbijzonderenvoorhetgemakwordtin dit verslag meerdere malen de Poolse bevolking in Rotterdam aangeduid. Voor Poolse arbeidsmigrantengeldengeenstrenggrenscontrolebeleid,enzijnwerkvergunningennietmeernodig. Vandaardatzijeenbijzondereplekhebbeninditonderzoek,maarditonderzoekstrektzichverderuit naardemoe-migranteninalgemenezin. Dit onderzoeksrapport is bestemd voor Leefbaar Rotterdam. Binnen het politieke besluitvormingsproceskanditrapportgebruiktwordenalsachtergrond,basisofuitgangspuntvoorhet innemenvaneenpolitiekepositieenhet(bij)sturenvanbeleid. TenslottewilikgraagdefractievanLeefbaarRotterdambedankenvoordeleerzameperiode.Inhet bijzonderdankikmariannevandenankervoorhaarbegeleidingenhaargedetailleerdecommentaar, Maarten Struyvenberg voor zijn dagelijkse begeleiding op het fractiekantoor en mijn docent Wim Ronnerdankikvoorzijnopbouwendekritiek. Sen-GMan Rotterdam,maart2008 3

4 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Voorwoordbegeleider HetonderzoekdatSen-GManinopdrachtvanLeefbaarRotterdamheeftuitgevoerdnaardegevolgen vandekomstvanmoe-migranteninrotterdam,heeftgeresulteerdineenuitputtendebeschrijvingen analyse van een actueel politiek-maatschappelijk vraagstuk. Dat serieus rekening gehouden dient te wordenmetpermanenteimmigratievanmoe-migranten,isinmiddels,ookblijkensditonderzoek,een vaststaandfeit.leefbaarrotterdamwildezeimmigratieniettegenhouden,maarwildatmaatregelen worden getroffen om de ontwikkeling beheersbaar te houden. Dit vraagt om een overheid die leiderschap toont, een overheid die anticipeert en een overheid die algemene belangen en leefbaarheidsteltbovenheteigenbelangvananderespelersenvandeoverheidzelf. De toestroom van MOE-migranten en de permanente vestiging van een deel van deze mensen legt een druk op de lokale gemeenschap (leefbaarheid, sociale cohesie), een claim op voorzieningen (woningen, onderwijs, gezondheidszorg, uitkeringen, inburgering, etc.) en vraagt om extra inzet van van-huis-uitschaarseinstrumenten(bijvoorbeeldbestuursrechtelijkeenstrafrechtelijkehandhaving). De tot nu toe ondernomen acties van het Rotterdamse stadsbestuur, waar Leefbaar Rotterdam meerdere malen op heeft aangedrongen en waartoe Leefbaar Rotterdam in de gemeenteraad met succesconcretevoorstellenheeftgedaan,blijvenstekeninpapier.delijstmetbeloftes,toezeggingen en nog uit te voeren moties is aanzienlijk. De resultaten van de onderhandelingen met het Rijk (Polentopdecember2007)vindtLeefbaarRotterdammager. Leefbaar Rotterdam gaat het Rotterdamse stadsbestuur houden aan het nakomen van gemaakte afsprakenenwildatallepijlenopdeuitvoeringvandieplannenwordengericht.deuitvoeringblijftop dit moment verontrustend achter bij de praktijk. Verder gaat Leefbaar Rotterdam concrete eisen stellenaanhetlangetermijnbeleidvandegemeenterotterdam. Voorts streeft Leefbaar Rotterdam naar een beheersbare instroom en immigratie van MOE-landers met als doel de positieve kanten van arbeidsmigratie te verstevigen en de negatieve aspecten in te dammen. Alle voorstellen en aanbevelingen uit dit onderzoek gaan wat Leefbaar Rotterdam betreft dusdeeluitmakenvanhetlange(re)termijnbeleidvandegemeenterotterdam. Leefbaar Rotterdam dankt Sen-G Man voor haar enthousiasme, collegialiteit en inzet van het afgelopenhalfjaar.nieuwsgierig,betrokkenenmeteengrootdoorzettingsvermogenheeftsen-gzich naaronzevolletevredenheidingezetvooronsenvoorditonderzoek. MariannevandenAnker LeefbaarRotterdam 4

5 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Voorwoordbegeleider... 4 Afkortingenlijst... 6 Samenvattingenaanbevelingen Inleiding DeelI:Werken Tekortaanarbeidskrachten Inzetopdearbeidsmarkt Rechtopsocialevoorzieningen DeelII:Verblijf Huisvesting Integratie Onderwijs Verslavings-engezondheidszorg DeelIII:Eindconclusie Bronnenlijst Bijlage1 Overzichtgesprekspartners Bijlage2 IntroductiebriefvoorgeïnterviewdeMOE-landers Bijlage3 VragenlijstMOE-landers

6 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Afkortingenlijst CIL CentraalInburgeringsloket CWI CentrumvoorWerkenInkomen EU EuropeseUnie FIOD FiscaleInlichtingen-enOpsporingsdienst GBA GemeentelijkeBasisadministratie IOM InternationaleOrganisatievoorMigratie IVI Illegaleverblijfsinrichtingen JOS Jeugd,OnderwijsenSamenleving MOE Midden-enOost-Europeanen NEN NederlandseNorm NUG Niet-Uitkeringsgerechtigden SKIA StichtingKeurmerkInternationaleBetrekkingen SoZaWe SocialeZakenenWerkgelegenheid TWV Tewerkstellingsvergunning UG Uitkeringsgerechtigden VAR VerklaringArbeidsrelaties VIA VerenigingInternationaleArbeidsbemiddelaars VNG VerenigingvanNederlandseGemeenten Wav Wetarbeidvreemdelingen ZZP ZelfstandigeZonderPersoneel 6

7 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Samenvattingenaanbevelingen De komst van een grote groep arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa (MOE) heeft de afgelopen jaren geleid tot een maatschappelijk en politiek vraagstuk in onze Nederlandse samenleving. Het kabinet heeft inmiddels kenbaar gemaakt dat het van belang is om de juiste aandacht te schenken aan deze snelgroeiende nieuwe groep arbeidsmigranten. Een aantal gemeenten heeft de problemen die deze groep migranten met zich meebrengt, op het gebied van huisvestingenarbeidsmarkt,aangekaartenhiermeeeensignaalafgegevenaanhetrijk.hetkabinet dateerstalleenhetbelangvandenederlandsearbeidsmarktvooropsteldebinnendeeucontextvan hetvrijeverkeervanwerknemers,zietinmiddelsookdatdezekomstvanmidden-enoost-europese werknemers leidt tot problemen en overlast, slechte huisvesting, malafide bemiddelingsactiviteiten dooruitzendbureausenopdelangetermijndrukzalleggenopdewoningvoorraad,samenleving,het onderwijsendegezondheidszorg. Uit dit onderzoek blijkt dat er aanvullende afspraken gemaakt moeten worden tussen het Rijk, gemeenten,werkgeversendeuitzendbrancheoverhetoplossenvandeproblemendiezichvoordoen indehuisvesting,inburgering,informatiewisselingenzakendiemetwerktemakenhebben. Dehuisvestingsproblematiekishetgevolgvaneenzwakbeleidvanuitdeoverheid.Toendegrenzen voor de jongste EU-lidstaten nog beperkt open waren en er dus voor hen nog geen volledige mogelijkheid was om deel te nemen aan het vrije verkeer van werknemers binnen Europa, werd in Nederland te weinig rekening gehouden met de ontwikkelingen die hebben geleid tot de huidige situatie. Men ging er toen van uit dat arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa wel weer terug zouden keren omdat tijdelijke arbeid niet zou leiden tot langdurig verblijf in Nederland. Door de blijvendevraagnaartijdelijkearbeidopdehuidigearbeidsmarktkenthetwerknemersverkeertussen NederlandenOost-Europaeenflinkestijging.Werknemersuitlandenwaardelonengemiddeldeen stuklagerliggendanhetminimumloonzoalswijdathierinnederlandhanteren,reizenafnaarlanden waar arbeid hogere tarieven kent. Het gevolg is dat we op de lange termijn, als in de toekomst de NederlandsearbeidsmarktinzaktofalsdevraagnaarMOE-arbeidersdaalt,erkansisdatdezegroep mensenaanspraakgaatdoenopuitkeringenbijdenederlandsesocialedienst.detotalekostenopde langetermijnzullendanwaarschijnlijkhogerzijndanweopditmomentkennen. Belangrijk is dat de Europese wetgeving arbeidsmigratie binnen Europa toelaat en het vrije werknemersverkeer hierdoor weinig beperkingen meer heeft. De kern van het probleem ligt niet zozeerbijmigrerendearbeidskrachtendiedekanskrijgenomineenandereuropeeslandarbeidte verrichten tegen hogere arbeidslonen. Vaak zijn zij een welkome aanvulling op de krappe arbeidsmarkt. Voor een groot deel ligt het probleem bij de huisvestings- en werksituatie waarin migrerende arbeidskrachten uit Midden- en Oost- Europa terechtkomen. Verschillende belangen zijn erdeoorzaakvandatongewenstesituatiesontstaanzoalsuitbuitingenillegaleoverbewoning.zulke situatiesverdienenextraaandachtvanzoweldelokaleoverheidalsvanhetrijk. DegemeenteRotterdamheefteenaanpakdieopkortetermijnresultaatmoetopleveren.Dehuidige maatregelen zijn voor een groot deel gericht op de huisvestings- en sociale problematiek van MOElanders.Indecember2007organiseerdedegemeenteRotterdameenbestuurdersconferentieoverde komst van tijdelijke arbeidskrachten uit Midden- en Oost-Europa (MOE-landers). De Rotterdamse Wethouder Wonen heeft de MOE-landers-problematiek in Rotterdam uiteengezet en samen met bestuurders van andere gemeenten ervaringen uitgewisseld. Oplossingen met betrekking tot huisvesting, werkgelegenheid, veiligheid, volksgezondheid, inburgering en onderwijs werden vastgelegdinafspraken.vanhetrijkwordtgevraagdomactieveroptetredenenomdegemaakte afspraken tussen gemeenten mogelijk te maken door wettechnische zaken die de uitvoering belemmerenoptelossen. 7

8 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Vooral van Poolse arbeidskrachten die nu zonder beperkingen in Nederland mogen werken wordt verwacht dat zij een nieuwe migratiebevolking gaan vormen waaraan aandacht geschonken dient te worden.hetiszaakomvroegtijdigintegrijpenomverdereverblijfsproblementegente gaan.inhet verleden ging men er ook van uit dat gastarbeiders vanzelf weer zouden vertrekken. Toen de Marokkaanse en Turkse gastarbeiders massaal naar Nederland kwamen en arbeid verrichtten die toenvantijdelijkeaardwas,werdgeenrekeninggehoudenmethetfeitdateengrootdeelnietmeer terugkeerde. In de huidige samenleving zijn de gevolgen van die denkfout zichtbaar. Partners en kinderenkwamennaarnederlandengezinnenherenigden.dooreengebrekaaneenvisieoplange termijn toentertijd hebben de ontwikkelingen van migrantengroepen in Nederland de vrije loop gekregen.vooralindegrotestedenzijndenadeligegevolgenterugtezieninoverlast,criminaliteiten eengebrekaansocialecohesie. Inhetkadervanditonderzoekiseeninventarisatiegemaaktvandehuidigemaatregelenenditheeft hetvolgendeopgeleverd: WatdoetdegemeenteRotterdamalopkortetermijn? Inzetvaninterventieteams De gemeentelijke interventieteams hebben meerdere taken. In het kader van de handhavingtaak waarbij opsporing, signalering en opvolging de boventoon voeren, gaan de interventieteams op huisbezoek op basis van bijvoorbeeld binnengekomen meldingen van buurtbewoners die overlast hebbenvanmogelijkoverlastgevendeofoverbewoondepanden.dezemaatregelisreactiefvanaard. Spreiding Het spreidingsbeleid is er op gericht om te voorkomen dat concentraties van groepen arbeidsmigranten ontstaan in de zwakkere wijken. Verloedering van woonwijken krijgt als gevolg hiervanminderkans.dezemaatregelbestaatuithetspreidenvanmoe-landersoverrotterdamen ookrandgemeentenmoetenmoe-landersgaanhuisvesten. Alijda-aanpak Hoewel de Alijda-aanpak niet ontstaan is als antwoord op overbewoning door Oost-Europese arbeidsmigranten, wordt deze aanpak wel gebruikt in het kader van de MOE-migranten. De Alijdaaanpak moet leiden tot een verbetering van woonsituaties. Het doel van deze maatregel is om uitbuiting en illegale overbewoning in Rotterdam geen kans te geven. Instrumenten binnen deze aanpak zijn onder andere het (mogelijk) aankopen van panden van malafide eigenaren en het strafrechtelijkenbestuursrechtelijkvervolgenvanhuisjesmelkers.partnersvandegemeenteinde Alijda-aanpakzijnondermeerdepolitie,hetOM,deFIODendeBelastingdienst. WatzoudegemeenteRotterdamopdekortetermijnnogmoetendoen? Hieronder volgt een opsomming van de toezeggingen van College van B&W en een overzicht van aangenomen moties die het Rotterdamse stadsbestuur moet gaan uitvoeren, maar waar nu nog op wordtgewacht: Langetermijnvisie Aan het College is een integrale langetermijnvisie gevraagd aangaande de huisvesting en werkgelegenheidvanmoe-landersinrotterdam,inclusiefdebenodigdebijdragevanhetrijk.hierin moet uitvoerig worden omschreven hoe de gemeente Rotterdam de problematiek rondom de komst vanmoe-landersdenktoptelossen.depresentatiewordtverwachtinheteerstekwartaalvan

9 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Halfjaarlijkserapportage Het College heeft met de gemeenteraad afgesproken dat elk half jaar een rapport verschijnt over huisvesting,werkgelegenheidenaanspraakvanmoe-landersopsocialevoorzieningen.actuele situatieswordeninkaartgebrachtopdattijdigbeleidontwikkeldenuitgevoerdkanworden. Financieelkostenplaatje HetCollegebrengtinhetkadervandehuisvestingenwerkgelegenheidvanMOE-landersdekosten enopbrengstenvanarbeidsmigratievoordestadinkaart. Verblijfsinrichtingen/wijziginggebruiksbesluit Omtevoorkomendatarbeidsmigrantenondergebrachtwordeninillegaleverblijfsinrichtingen(IVI)wil de gemeente Rotterdam het huidige gebruiksbesluit wijzigen waarin staat dat twee personen met verschillende achternamen in een woning mogen wonen. Rotterdam wil dat gemeenten de mogelijkheidkrijgenomwijkentekunnenaanwijzenwaarviermensenmetverschillendeachternamen ineenwoningmogenwonen. Voorlichtingcampagnes Door middel van campagnes die gericht zijn op MOE-landers die in eigen land en die in Nederland verblijven worden de rechten en plichten en het gewenste gedrag bekend gemaakt. MOEarbeidskrachtenzijnindehuidigesituatienietopdehoogtevandeNederlandserechtenenplichten diebetrekkinghebbenopwerkenenwonen.ookgedragsregels,alshetgaatomprobleemwijkenen overlast,wordendoorvoorlichtingkenbaargemaakt. Mensenuitbijstandaanhetwerk Degemeentemoetwerkgeversstimulerenomwerklozeuitkeringsgerechtigdeneerstintezettenop vacaturesdienuingevuldwordendoormoe-landers. ScherpecontroleopZZP ers Het College van B&W heeft aangegeven de groei van het aantal Zelfstandigen Zonder Personeel (ZZP) in de gaten te houden en te controleren op naleving van regels. Vaak zijn de opgegeven woonadressendiebijdekamervankoophandelbekendzijnongeldig. Aangenomenmoties: SteunpuntMOE-landers KlachtenenoverlastmeldingendietemakenhebbenmetMOE-landerskunnengemeldwordenbijeen speciaalopgerichtemeldpunt.bewoners,werknemersenmoe-landerskunnengebruikmakenvandit eerstelijnsmeldpunt.degemeenteraadheefteenmotieaangenomenwaarinhetcollegeverzocht wordtomhetinitiatieftenemenvooreenmeldpuntspeciaalvoormoe-landersenrotterdammersdie overlastondervinden. Actiefspreidingsbeleid TervoorkomingvanconcentratiesMOE-landersindezwakkewijkenvanRotterdamdienthetCollege eenactiefspreidingsbeleidtevoerenwaarbijhetaanbodvanwoningenvoorarbeidskrachtenuitmoe- landenoverderegioverspreidwordt. Controleadressenvergunningsplichtigen DegemeentedientsluitendeafsprakentemakenmethetCentrumvoorWerkenInkomen(CWI)op het gebied van controle van woonadressen. Indien nodig gemeentelijke interventieteams hierop inzetten. Ook zal de Raad elk kwartaal geïnformeerd worden over aanvragen en controles van werkvergunningen. 9

10 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? De gemeente Rotterdam heeft lokaal de verantwoordelijkheid voor de effecten van gewijzigde Europeseregelgeving.Hetisnoodzakelijkomtijdigbeleidteontwikkelenvoordelangeretermijnom nietnogmaalsdezelfdefoutentemaken.erisextrainspanningnodigvanbetrokkenpartijenvoorhet ontwikkelenenuitvoerenvaneenstructureleaanpakvandeproblematiek. Met het oog op het beleid dat op lange termijn zal moeten leiden tot positieve integratie in de Nederlandse samenleving en om het werknemersverkeer via legale kanalen te laten lopen, zal rekening gehouden moeten worden met de terreinen: huisvesting, werkgelegenheid, integratie, veiligheid, volksgezondheid en onderwijs. Met name op het gebied van huisvesting is een goede samenwerking tussen de gemeente, werkgevers, uitzendbureaus, woningcorporaties en particuliere huursectoreenabsolutenoodzaak.inrotterdamissprakevaneenspreidingvanhuisvestingoverde stad,datookgeldttervoorkomingvanhetvormenvanconcentratiesmoe-landersinbepaaldewijken. Om deze toestroom in goede banen te leiden is een lange termijn visie nodig en de benodigde bijdragevanhetrijk.hetrotterdamsecollegezalinheteerstekwartaalvan2008eenintegralelange termijn visie over MOE-landers uitbrengen. In afwachting van de nog te komen lange termijn visie brengtditonderzoekdeverschillendebelangengroepeninkaartomeenhelderbeeldtekrijgenvan dehelesituatierondomdemoe-problematiek. Aanbevelingen: Hoezouhetbeleidoplangetermijneruitmoetenzien? Regelshandhavenencontroleren Bestaandehuur-enhuisvestingswettenen-regelsstrengblijvenhandhavendoormeerenscherpere controlesuittevoerenopillegalebewoningindeparticulierehuursector.oost-europesewerknemers wordenvaakinmeerdanhettoegestaneaantalinéénwoninggehuisvest. Huisvestingdoorparticulieremarkt Huisvesting van MOE-migranten aan de particuliere markt overlaten. Dit is nog geen ingenomen standpuntvanhetrotterdamsecollege,maarhiervoorisweleenbreedpolitiekdraagvlak.geziende bestaandewachtlijstenhuisvestingvooroost-europeanendoorwoningcorporaties,diepubliek gefinancierdworden,nietopprijsgesteld. QuotumMOE-landers Het instellen van een quotum voor een maximaal aantal Oost-Europeanen dat in Rotterdam mag komenwonen.hiermeekanrotterdamgripkrijgenopde(grote)toestroommoe-landersdiemassaal naar de stad toetrekken. Een aanzienlijk deel van deze migranten woont in Rotterdam, maar werkt buitendestad. Toezichtencontroleuitzendbureaus Meer toezicht en controle op de uitzendbranche waarbij extra controle wordt verricht naar GBAregistratie, regeling van huisvesting en de werkwijze van arbeidsbemiddeling. Met name de nietgecertificeerdeuitzendbureausstrengergecontroleerdtewordenopmalafidepraktijken.hetdoelvan dezemaatregelisomhet legale deelvandeuitzendbranchetevergrotenenhet illegale deelzoveel mogelijkwegtewerken. Meerbevoegdhedeninterventieteams Gemeentelijkeinterventieteamseenactievereopsporingsbevoegdheidtoekennendoorookhenopte leiden tot buitengewoon opsporingsambtenaren (boa). Daarmee kunnen ook de gemeentelijke interventieteamsmeerenbeterecontrolesuitvoerenophetgebiedvanhuisvesting. Extrapolitiecapaciteit 10

11 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? OpditmomentlegtdekomstvanMOE-landerseenextrabeslagopdecapaciteitvanpolitieenjustitie. Anderwerkblijfthierdoorliggen,terwijleraleenhoopwerkvoordezepartijenligt. Politieenjustitie dienengecompenseerdtewordenvoordehuidigeextrainspanningenenovervoldoendemankracht indetoekomsttebeschikken.eenextramaatschappelijkprobleemligtopdeloer.deroemenenen Bulgarendie,zondertegenberichtin2011zullenkomen,zijnafkomstiguitlandenwaarveelsprakeis van corruptie en waar de georganiseerde criminaliteit diepe sporen heeft getrokken in de maatschappij.inhetkadervandecorruptesituatieindielandendientrekeninggehoudenteworden met de toestroom van criminelen. Een scherper toezicht en handhaving door politie en het OM is geboden.initalieheeftmenrecentmoeteningrijpenmetextraenstevigerpolitieoptredenvanwegede criminaliteitenoverlastdoormensenuitoost-europa. Afsprakeninburgering Het is noodzakelijk om afspraken te maken over inburgering. Op dit moment voelen de meeste werkgevers niet de morele en financiële verantwoordelijkheid om de MOE-migranten die zij naar Nederland halen te ondersteunen bij het leren van de taal en inburgering. Het zou goed zijn als werkgevers deze morele en financiële verantwoordelijkheid wel aanvaarden en krijgen, waarbij de focus in eerste instantie komt te liggen op het leren van de (werkgerelateerde) Nederlandse taal. MensendienaarNederlandkomenzijninprincipezelfverantwoordelijkvoorhetlerenvandetaalen daar zouden immigranten ook op aangesproken moeten worden. Nu kan dit alleen maar op morele grondenomdatdeeu-afsprakenniettoelatendateu-ingezetenenonderdeinburgeringsplichtvallen. FinancieringextraschakelklassendoorRijksoverheid KinderendieinNederlandverblijvenmoetennaarschool.Deuniverselerechtenvanhetkinddienen gerespecteerdenuitgevoerdteworden.erdientdusgeïnvesteerdtewordeninextraschakelklassen om in de toekomst problemen met taalachterstanden te voorkomen. Kinderen afkomstig uit MOElandenverdienendezeextraaandachtomtaal-enleerproblemenindetoekomsttebeperken.Ditkan aangepaktwordendoorhetaanbiedenvanspecialeprogramma s.definanciëlemiddelendiehiervoor nodigzijn,kunnennietafgewenteldwordenopeengemeente.deverheiddientgemeentenhierin tegemoettekomen. Greencard-systeem Invoerenvaneen greencard-systeem binneneuropazodateuropeanenalleenrechthebbenopeen langerverblijfdandriemaandenindienzijarbeidverrichtenineenandereuropeesland.alsergeen sprake is van arbeidsinvulling dan zouden zij gebruik moeten maken van de voorzieningen in eigen land.ditsysteemzoudoorhetrijkgepleitmoetenwordeninovereenstemmingmetalleeu-landen. Draaiboeknieuwearbeidsmigranten Ontwerp een draaiboek dat gericht is op de komst van nieuwe migranten, met daarin heldere en concrete taakbeschrijvingen van alle actoren en instellingen die te maken hebben met de toestroom van Europese arbeidskrachten in Rotterdam. De boodschap is Rotterdam niet tegen het werknemersverkeeris,maarweltegendeslechtgeregeldesituatieswaarinnieuwemigrantenterecht komen.hethuisvestingsbeleidendeverblijfsregelsmoetenaangescherptwordenenvragenomeen extra inspanning om te voorkomen dat negatieve gevolgen, zoals criminaliteit, aantasting van het leefgenotennegatievestadsbeelden,oplangetermijnzullenplaatsvindenofuitbreiden. Permanenteimmigrantenkoppelenaanvrijwilligers Hetalbestaandeprogramma WelkominRotterdam datindevorigeperiodedoorwethouderpastors isgeïntroduceerdkaningezetwordenomdeimmigrantendiezichpermanentgaanvestigenwegwijs temakeninderotterdamsesamenleving. 11

12 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Dehierbovenbeschrevenaanbevelingenzijngebaseerdopeenintensiefonderzoekvaneenhalfjaar. Alle aanbevelingen dienen in samenhang te worden bezien en uitgevoerd. De uitdaging waar de Rotterdamse samenleving voor staat is een diversiteit aan effectieve, uitvoerbare en uitgevoerde maatregelentetreffendiedepositievekantenvanmoe-migratieversterkenendenegatievekanten indammen.kortom:moe-migratiealsbeheersbareontwikkeling! 12

13 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? 1. Inleiding Hetopheffenvandebeperkingenper1mei2007 heeftnietgeleidtoteenextrastijgingvan hetaantalarbeidsmigrantenuitdebetreffende Midden-enOost-Europeselanden. 1 Deverdringingopdearbeidsmarktlijktzeerbeperkt (MinisterDonner) Aanleiding ArbeidsmigratieuitMidden-enOost-Europeselandenisdeafgelopenjarenflinkgestegen.Sindsde afschaffing van strenge grenscontroles en werkvergunningen voor Polen is het aantal Poolse migrantengegroeid.vanuithetperspectiefvandegemeenterotterdamzijnertweeinvalshoekenvan waaruit deze migratie bezien kan worden. Deze twee invalshoeken vinden we tevens terug in het politieke en maatschappelijke debat over de komst en de consequenties van de Midden- en Oost- Europese(MOE)migranten. In de eerste plaats is er een economische invalshoek op metaniveau. Wil Nederland haar concurrentiepositie behouden en willen individuele bedrijven in de arbeidsintensieve en dienstverlenendesectorkunnenblijvenvoortbestaandanishetvanbelangdathetpersoneelbestand tijdelijk of duurzaam kan worden uitgebreid en aangevuld met werknemers uit de MOE-landen. Bij deze invalshoek hoort ook dat migratie binnen EU-landen steeds vaker voor zal komen en zal normaliserenendatarbeids-enkennismigratieeenoptimalematchistussenmoe-migrantenenhet bedrijfsleven. De aanhangers van deze invalshoek zijn positief gestemd over de ontwikkeling dat steedsmeermoe-landersinnederlandkomenwerken.ministerdonnerachthetzelfsnoodzakelijken vindt dit een vanzelfsprekend gevolg van de afspraken die binnen de Europese Unie zijn gemaakt overhetvrijewerknemersverkeer.dezeeconomischeinvalshoekopmetaniveaukentookeenandere zijde,namelijkdaterindeontvangendelandenwerklozenindebijstandzittenendateenactiefbeleid nodig is om deze mensen aan het werk te laten gaan. Verschillende EU-landen gaan daar op een verschillendemaniermeeom.zoheeftduitslandervoorgekozenomdearbeidsmarkttot2011voor Poolse en andere werknemers uit andere nieuwe lidstaten gesloten te houden. Duitsland had al tot 2009 beperkingen gesteld aan het vrije verkeer van Oost-Europese werknemers. We hebben nog steeds meer dan drie miljoen werklozen, aldus de Duitse minister voor Arbeid, Olaf Scholz. Met dit argument onderbouwt de Duitse minister waarom het wat Duitsland betreft niet goed is om de arbeidsmarktgeheelopentestellen. 2 Duitslandheeftdejuridischemogelijkheidomditstandpuntinte nemen omdat binnen de Europese Unie is afgesproken dat de West-Europese landen hun arbeidsmarktpasin2011volledigmoetenopenstellen. 3 LeefbaarRotterdam(LR)heeftinhetRotterdamsedebataandachtgevraagdvoordeverdringingop de arbeidsmarkt door de komst van een grote groep arbeidsmigranten uit Polen en andere MOElanden.LRvindtdatdevacatureswaarnuMOE-landersopingezetwordeneerstdoorNederlandse werkloze uitkeringsgerechtigden moeten worden ingevuld. De inzet van goedkope(re) MOE-landers die harder, langer en beter werken voor een lager tarief is vooral van doorslaggevend belang voor werkgevers. Als Nederlandse werkgevers hun arbeidskrachten uit Oost-Europa blijven inzetten op Nederlandsevacatures,danzalhetwegwerkenvandemensenuitdebijstandgeremdworden. 1BriefvandeMinisterDonnervanSoZaWeaandeTweedeKamer,kamerstuk112818/29407/nr.75. 2Duitslandbeperktarbeidsinstroom,NRCHandelsblad,22februari In veel West-Europese landen, waaronder ook Nederland, gaan er in de politiek geluiden op om voor de Roemenen en Bulgarenookdiedatumuittestellen. 13

14 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? De komst van werknemers uit Oost-Europa wordt in het huidige politiek-maatschappelijke debat niet alleen bekeken vanuit een economische invalshoek, maar ook vanuit een sociaal oogpunt. Deze invalshoek is op microniveau, op het niveau van een stad of gemeente. Binnen deze sociale invalshoekstaanvooralaspectencentraaldiezichtbaarenvoelbaarzijnindegemeenschapwaarde MOE-landers werken, wonen en leven. In Rotterdam wonen, leven en werken relatief veel MOElanders. Burgers die last ondervinden vragen extra aandacht van de gemeente. Zij zien negatieve gevolgen. SommigeburgersvanRotterdamzienenervarendatdekomstvandeMOE-migrantengepaardgaat metexcessenenonbedoeldeenonvoorzieneeffecten.erzijnteveelconcentratiesvanteveelmoemigranten in bepaalde delen van de stad waar geluidoverlast, dronkenschap en vechtpartijen er samenvoorzorgendathetleefgenotwordtaangetast.endemoe-migrantenzorgenvooreenextra druk op huisvesting en werkgelegenheid en op lange termijn zal steeds meer aanspraak op sociale voorzieningengemaaktworden. Woningcorporaties kampen met een wachtlijst voor woningzoekenden in de huursector. Deze druk wordtdoordekomstvanarbeidsmigrantenversterkt.volgenspolitiekebevindingenmogenmigranten geen voorkeur krijgen op het gebied van wonen. Om Rotterdammers die al langer op de wachtlijst staanniettebenadelendoordekomstvandezegroeparbeiders,zaldeparticuliereverhuursectorzijn dienstmoetendoen.hierbijmagnietuitgeslotenwordendatmalafideverhuurdersopdeloerliggen. Hierbijissprakevanfinanciëleuitbuitingenillegaleverblijfsinrichtingenwaarbijveelmeerpersonenin eenwoninggehuisvestwordendanwettelijkwordttoegestaan.deproblematiekdiehieruitvoortvloeit zijno.a.geluidsoverlast,gevoelvanontheemdheidbijbuurtbewonersennegatievepubliciteit. Toen per 1 mei 2007 de grenzen open gingen voor de Polen en zij niet langer over een tewerkstellingsvergunninghoefdentebeschikkenominnederlandaandeslagtekunnengaan,was in Rotterdam het politieke debat al maanden bezig. Vooral Leefbaar Rotterdam heeft vanaf het allereerstebeginaangegevendat: 4 erveelmeerpolenzoudenkomendanwasvoorzien; deze Polen zouden blijven vanwege de aantrekkelijke perspectieven (uitkering na half jaar, zicht op definitief verblijf, hoge(re) lonen dan in thuisland, betere woon- en verblijffaciliteiten daninthuisland,etc.); dezepolendedrukzoudenvergrotenopde(illegale)huizenmarkt; dezepolenhetrisicolopenuitgebuitteworden(huisjesmelkers,werkgevers,etc.); dezepolenzichzoudengaanvestigeninwijkenwaartochaleengrotemaatschappelijkedruk oprust; dezepolenvooroverlastzoudengaanzorgen; veel Polen werk zouden komen verrichten dat werkloze Nederlanders ook zouden kunnen uitvoerenendatduseerstingezetzoumoetenwordenophet leegmaken vandebakkenbij desocialedienst. Het Rotterdamse stadsbestuur heeft samen met en in navolging van het kabinet lange tijd de ogen geslotenvoordezeontwikkelingen.hetzouallemaalmeevallenenhetwasjuistgoedvoorrotterdam omdatvacaturesopgevuldkondenworden. 5 Mendachtdatextramaatregelennietnodigwaren. Meldingenvanoverlast,onderzoekendoorpolitieenjustitie,signalenvanburgersenobservatiesvan interventieteamshebbenervoorgezorgddathetpolitiekedebatisaangescherpt.inmiddelsisvriend 4MarcoPastorsheeftineenbriefaanhetCollegevanB&WverzochtommetoplossingentekomenvoordekomstvanOost- EuropeaneninRotterdam. 5Zowellandelijkalslokaaldachtendiversebestuurdersaanhetbeginaaneenpositievebijdrageaandearbeidsmarktenpasin eenlaterstadium,toendeproblemenzichtbaarwerden,zagenbestuurdersindatextramaatregelenhardnodigwaren. 14

15 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? envijandheterovereensdatbreder,intenserenintegralermoetwordengekekennaardekomsten hetverblijfvandepoleninrotterdam,nietindelaatsteplaatsomdatderoemenenenbulgarenook dezekantopkomen. Het College van B&W 6 heeft in een brief van 16 oktober 2007 aangegeven dat extra maatregelen genomen moesten worden. In die brief werd echter ook vermeld dat zich toen inmiddels meer dan 3.700PolenhaddeningeschrevenalsinwonervanRotterdam. Hetbovenstaandevormtdeaanleidingvoorditonderzoek. 6BriefvanhetCollegevanB&Waandegemeenteraad,16oktober,Raadsstuk

16 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Doelstelling Dit onderzoek zoomt in op de werkgelegenheid en het verblijf van arbeiders uit MOE-landen die in Rotterdam gevestigd zijn en richt zich op beleid dat op korte en lange termijn gevoerd zou moeten worden.methetoogoplangdurigofpermanentverblijfinnederlandwordtaandachtbesteedaande ontwikkelingen,hetoverheidsbeleidendetoekomstvanmoe-landersinrotterdam. De komst van MOE-migranten heeft, zoals hiervoor is beschreven, aantoonbare gevolgen voor de samenleving.hetisnoodzakelijkomalsoverheidhieropteanticiperenenzoveelmogelijkinformatie te verzamelen over welke kanten het op lange termijn op kan gaan en om informatie te verzamelen overopwelketerreinenerextramaatregelengetroffenmoetenworden. Leefbaar Rotterdam heeft mij gevraagd om de maatregelen in kaart te brengen die op korte termijn zijn genomen. Dit alles in het kader van het lange termijn beleid dat het College van B&W van de gemeente Rotterdam in het eerste kwartaal van 2008 zal presenteren. De resultaten van dit onderzoekkunnengebruiktwordenomditlangetermijnbeleidmedevormtegeven. Deuitdrukking L histoireserepete isquainspiratieleidendgeweest.beleidsmakersenpoliticidienen beleidsmaatregelen te nemen om de komst en het mogelijke verblijf van de MOE-landers in goede banen te leiden en op lange termijn zoveel mogelijk rekening te houden met de mogelijke consequentiesvoordesamenleving.allesignalenenwaarschuwingenuitdesamenlevingdienenzo goedmogelijkinkaartgebrachttewordenomtevoorkomendatdegeschiedeniszichherhaalt.hetals onwenselijk beschouwen dat de geschiedenis zich herhaalt, wijst uit dat de overheid haar lerende vermogen toont bij vergelijkbare vraagstukken. Inhoudelijk wordt verwezen naar de overeenkomsten met de komst met die van de gastarbeiders in de vorige eeuw die zich in Nederland tegen alle verwachtingen in blijvend gingen vestigen. In de huidige samenleving is het integratieprobleem zichtbaar door cultuurverschillen.het vorige kabinet sprak over waarden en normen die betrekking hebben op acceptatie en waardering in de Nederlandse maatschappij. Het huidige thema van het kabinetluidt: samenwerken,samenleven.erwordtnogsteedsgeprobeerdombruggentebouwen tussen verschillen in de samenleving. Met het oog op permanent verblijf van een grote groep MOEmigranten in Rotterdam heeft de Wethouder Wonen en Ruimtelijke Ordening op verzoek van onder andereleefbaarrotterdamtoegezegddatinheteerstekwartaalvan2008ookeenlangetermijnvisie ophetmoe-beleidgepresenteerdzalworden. Hetdoelvanditonderzoekisomerachtertekomenhoehethuidigeoverheidsbeleidopkortetermijn inspeeltopdegroeivanhetaantalarbeidsmigrantenuitmoe-landeninrotterdam.ditbeleidopde korte termijn wordt geanalyseerd en vervolgens worden er aanbevelingen geformuleerd ter verbeteringvanhetbeleidopkortetermijn. Onderzoeksvraag Decentralevraaginditonderzoekluidtalsvolgt: Wat beoogt het huidige korte termijn beleid op de groei van MOE ers in Rotterdam en hoe zou het beleidopdelangetermijnontwikkeldmoetenwordenomdeontwikkelingenrondommoe-migratiete beheersen? Hoofdstukindeling Hetinleidendehoofdstukbevatdeinleidingendeonderzoeksopzet.Hieropvolgteenhoofdstukover migratie en de komst van migranten in het algemeen. Het rapport bevat vervolgens twee delen: werkenenverblijf. 16

17 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? IndeelIligtdenadrukopwerk.Ditisindriehoofdstukkenonderverdeeld.Hoofdstuk2gaatinophet tekortaanarbeidskrachten.hierinwordtaandachtbesteedaanmalafideenbonafidepraktijkendoor uitzendbureausdiebemiddeleninwerkenverantwoordelijkzijnvoorgoedehuisvesting.inhoofdstuk 3wordtaandachtbesteedaandeinzetvanMOE-migrantenopdeNederlandsearbeidsmarktinrelatie totdenoggroteaantallenuitkeringsgerechtigdeninnederland.inhoofdstuk4wordtingegaanopde rechtendiemoe'ersopbouwenopsocialevoorzieningen,waarmeeeenclaimopdetoekomstwordt gelegd. IndeelIIvanhetrapportligtdenadrukophetverblijfvanarbeidsmigrantenafkomstiguitMOE-landen. Hoofdstuk 5 gaat in op de huisvestingsproblematiek en de veiligheid/leefbaarheid in Rotterdamse wijkenwaardeproblematiekhetmeestvoorkomt.ookillegalehuisvestingkomthieraandeorde.in hoofdstuk 6 wordt stilgestaan bij de integratie van MOE-landers die ook tot burgers van de EU behoren.inhoofdstuk7wordtaandachtbesteedaanhetonderwijsvaneennieuwegroepkinderen. Hoofdstuk8gaatkortinopdeverslavings-engezondheidszorgvoorMOE-landers. Alle hoofdstukken worden afgesloten met een tussenconclusie. Tot slot wordt het rapport afgesloten meteeneindconclusie. Onderzoeksmethode Voor dit onderzoek zijn verschillende bronnen geraadpleegd en bestudeerd. In een half jaar tijd is naastbestuderingvandiverseopenbronnen,literatuurenbeleidsstukken,ookgebruikgemaaktvan kwalitatieve informatie door middel van interviews met verschillende actoren die te maken hebben MOE-migratie. Daarnaast zijn de bevindingen van dit onderzoek gebaseerd op een korte stage bij Bureau Frontline, het bijwonen van raadsvergaderingen en interviewgesprekken met diverse gemeentelijke en andere instanties. Tevens zijn de bevindingen gebaseerd op interviews met MOElanderszelf. Migratie De komst van arbeidsmigranten in het algemeen en MOE-migranten in het bijzonder wordt in dit hoofdstukineentheoretischenhistorischperspectiefgeplaatst.indetheorieengeschiedenisisveel bekendovermigratieenwordtgesprokenoververschillendemigratiecategorieën.hetoorspronkelijke migratiemotief van arbeidsmigranten is werken. De aanwezigheid van werkgelegenheid in Nederland maakt het aantrekkelijk voor migranten, in dit geval uit o.a. Oost-Europa waar de economischeontwikkelingnogmindersterkvooruitgaatdanhierinnederland. Methetvooruitzichtoptijdelijkverblijfineenanderlandwerddeterm gastarbeiders gebruiktinde jarenvijftig,zestigenzeventig.migratiekenteenonderscheidtusseninsidersenoutsiders 7 enhet beleid dat daarop gericht is, wordt gevormd door diverse ambtenaren, politici, juristen en anderen die betrokken zijn bij de complexe praktijk van het migratieproces. 8 Er spelen hierbij diverse belangen die het proces en de acceptatie bij verschillende belangengroepen moeizaam kunnen latenverlopen. NadeTweedeWereldoorlogbrakenmoeilijkejarenaan.Indejarenvijftiggroeidedeeconomiein Nederland.Netalsdeomringendelandenleiddedeeconomischegroeitoternstigetekortenopde arbeidsmarkt. Arbeidsmigranten uit het Middellandse Zeegebied kwamen als gastarbeiders naar 7 Vreemdelingen die om toegang vragen maar door beleidsmakers de toegang geweigerd kunnen worden. Buitenstaanders/outsiders zijn de mensen wie de toegang geweigerd wordt, insiders zijn de mensen wie toegang niet wordt geweigerdenzichduslegaalbinnendegrenzenbevinden.ditsteltsaskiabonjourineenartikel(2007)overbeleidsvormingop hetgebiedvangezinsmigratieinnederlandvandejaren 50totheden. 8Migrantenstudies,2007,nr.1:SaskiaBonjour,GezinenGrens,p.4. 17

18 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Nederland.Doormiddelvanwervingsovereenkomstentussendeontvangendelandenendelanden van herkomst werden selecties van werk en verblijf van de arbeidsmigranten gemaakt. Migranten verbleventijdelijkinnederlandengavenzelfookaandathunvoorkeuruitgingnaaraaneentijdelijk verblijf.buitenlandsearbeidersbestondeninhetbeginstadiumvooraluititalianenenspanjaarden. Zij keerden na een verloop van tijd terug naar het land van herkomst, toen de economie in eigen landweerbegonaantetrekken.vervolgenswerddegroepgastarbeidersgevulddoorsteedsmeer Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten. Deze groepen mensen migreerden naar Nederland om ineenkortetijdzoveelmogelijkgeldteverdienenenvervolgenshetgespaardegeldmeeterugte nemennaarhuneigenland. Toen in de jaren zeventig de Nederlandse economie getroffen werd door economische crises, verscherptedenederlandseregeringhetarbeidsmigratiebeleid.detoelatingvanarbeidsmigranten werd stopgezet. Met name de Turkse en Marokkaanse gastarbeiders die al in Nederland waren beslotenomzichvooreenonbeperktetijdinnederlandtevestigen.indehuidigesamenlevingisaf te leiden dat veel gastarbeiders hun leven in Nederland hebben voortgezet en hun gezinnen hier naar toe lieten overkomen (gezinshereniging). Een deel van hen is een gezin gaan vormen in Nederland. Gezinsmigratie was in de jaren vijftig en zestig nog zelden een debatonderwerp in de EersteenTweedeKamer. 9 ToekomstperspectiefPolen Tabel1ToestroomBulgaren,RoemenenenPoleninNederland Bron:CentraalPlanBureau In tabel 1 zien we de weergave van een sterke toename van Bulgaren, Roemenen en Polen in Nederland. Poolse arbeidskrachten vormen de grootste groep. In 2007 is de groei aanzienlijk gestegendoordeversoepelingvanhetwerknemersverkeervandejongsteeu-lidstaten.indatjaar voorspelde de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) in een halfjaarlijkse rapportage dat de Nederlandse economie oververhit zou raken. Er zou meer vraag naar producten zijn dan er in werkelijkheid geproduceerd kan worden en Nederlandse werkgevers zullenbuitendegrenzenzoekennaargoedkopewerknemers.volgenscorpeleijn(2007)vormende economische situatie en de werkloosheid niet voldoende factoren om de groei van het aantal werknemers uit MOE-landen in Nederland te verklaren. Ook de situatie van werkloze uitkeringsgerechtigden spelen een rol bij de toename van arbeidsmigranten. Het kleine verschil tussenuituitkeringsgeldenhetminimumloonvormtgeenaantrekkelijkvoordeelvoormenseninde bijstand. 9Migrantenstudies,2007,nr.1:SaskiaBonjour,GezinenGrens,p.5. 18

19 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? Emmer en Obdeijn (1998, p. 17) stellen dat de geschiedenis leert dat migratie niet te stoppen valt zolang rijkdom en vrijheid geconcentreerd zijn in een deel van de wereld, en armoede en onderdrukking in een ander deel. Zij veronderstellen dat migratie zal ophouden zodra alle tegenstellingenindewereldzijnopgeheven.polenprobeertopditmomentdeeigeneconomieaante latentrekken.hetfeitdatveelpolenvertrekkenuiteigenlandleidttoteenongewensttekortaaneigen Poolse werknemers. De regering probeert emigratie wegens economische redenen minder aantrekkelijktemakendoordelonenteverhogen.daarnaastwordteenlokmiddelingezetompoolse burgers die wegens arbeidsmigratie naar een ander land vertrokken zijn, terug te laten keren naar Polen.DitdoetdePoolseregeringdoorremigrerendePolengeeninkomstenbelastinginPolenmeer telatenbetalen.dezemaatregelgeldtvoorallepolendielegaalinéénvandeeu-lidstatenhebben gewerkt. 10 Ook om een andere reden is het voor de Poolse regering van belang dat Poolse werknemersweerterugkerennaarhuneigenland.deopgedanewerkervaring,degelegdecontacten eninsommigegevallendegenotenopleidingkunnennuttigingezetwordenvoordetoekomstvande Poolseeconomie.Ditvoertnietdirectdeboventoonmaarhetkomtinsteedsmeerpublicatiesterug. Het gevolg van deze maatregelen is dat een deel van de arbeiders terug zal keren naar Polen. Met namedeouderenwaarvanfamilieengezininpolenwonenzullensnellerterugkeren.deredenisdat zijverdergeentoekomstperspectievenzienwanneergekozenwordtomarbeidineen vreemd landte blijvenverrichten.ditblijktuitverschillendegesprekkenmetmoe-werknemerswaarvanhunkinderen ookmeeverhuisdzijnnaarnederland. DekansdatvooraljongerePoolsearbeiderszichpermanentinNederlandzullenvestigenisgroot.Dat komtomdatdetoekomstervaakrooskleurigeruitzietvoordejongeregeneratie.demogelijkheidom binnendeeuvrijtereizen,wonenenwerkenmaakthetvoorhenonaantrekkelijkomteremigrerenzij hebben vaak (nog) geen gezinnen die hen aan Polen bindt. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zullen niet alle Oost-Europese immigranten zich permanent in Nederland vestigen. VandePoolseimmigrantenuit2004istotenmet2006bijnaeenkwartweerteruggekeerd.Remigratie isdusnoggering. Als we naar het aantal Nederlandse werkloze uitkeringsgerechtigden kijken dan zou het toekomstperspectief voor Polen niet zo groot moeten zijn. Het is immers landelijk, maar ook lokaal beleidomdenederlandsewerklozeneerstaanhetwerktezetten.degemeenterotterdamheeftals speerpuntinhunlokalebeleiddatwerklozerotterdammerseerstingezetzoudenmoetenwordenop vacatures waar nu MOE-landers het werk doen. Vacatures in de schoonmaak, de horeca, de tuinbouw, de vleesverwerkende industrie en de (wegen)bouw zijn de meest voorkomende sectoren waarin MOE-landers werkzaam zijn in Nederland. In die sectoren zijn Poolse en andere MOEwerknemersnogsteedsaantrekkelijkvoorwerkgeversdoordelagetarievenenhetarbeidsethosvan arbeidsmigranten. Er zijn pogingen gedaan om Nederlandse uitkeringsgerechtigden in te zetten op deze openstaande vacatures. Kenmerkend voor deze functies is dat het arbeidsintensieve functies betreft waar minder hoog opgeleiden of niet-opgeleiden voor nodig zijn. De diverse pogingen om op deze functies Nederlandse uitkeringsgerechtigden te plaatsen hebben tot nu toe weinig succes gekend. In Rotterdamzijnnogsteedsveeluitkeringsgerechtigdendiegeenarbeidverrichten.Geziendeaardvan de functies, waarvoor vaak geen opleiding nodig is, kunnen zij makkelijk op deze openstaande vacatures ingezet worden. Volgens de politiek, met name Leefbaar Rotterdam, is het zaak om uitkeringsgerechtigdenuitdebijstandtehalenenhenopdebanentezettendiemomenteelingevuld wordendoormoe-landers.indepraktijkgebeurtdatniet. Demislukkingvandeverschillendepogingenkunnenverklaardwordendoor: 10Innovember2007werdditgepubliceerdindemedia.DenieuweregeringTuskwiltmetditlokmiddeldewerknemersuithet buitenlandweghalen. 19

20 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? 1) Hetkleineverschiltussenarbeidsloonenuitkeringsgeld(armoedeval); 2) degeringeinteresseinlaagbetaaldebanendieals hetvuilewerk wordenervaren; 3) teweinigdrukvanuitdesocialedienst. Hierop volgt dat werkgevers massaal op zoek zijn naar arbeiders uit andere landen die genoegen nemen met het minimumloon in sectoren zoals de bouw. De loonverschillen tussen Nederland en PolenmakenhetaantrekkelijkvoorPoolsearbeiders. Actorenenhunbelangen Doordebelangenendehoudingvandediversebetrokkeneninzichtelijktemakenkanverklaard wordenwaaromindepraktijkvaaknietgebeurtwattheoretischinkaartwordtgebracht.voorde onderstaandeanalysegeldtdatdezetotstandisgekomendoorbestuderingvanbeleidsstukken, krantenberichten,opiniestukken,vraaggesprekkenenobservatie.moe-migratiekentverschillende actorenmetiederhuneigenbelang.vanuiteenbestuurskundiginvalshoekishetrelevantomde verschillendebelangengroepeninzichtelijktemakenomhiermeeinzichtenbegriptecreërenover welkemotieveneenrolspelenbinnendemoe-problematiek.hetgedragvaniedereactorwordt bepaalddoorheteigenbelang.hetgedragofdebelangenvanalleactorenbinnenhetbeleidsveld resulteertnietineensituatiewaarbijhetalgemeenmaatschappelijkbelanggediendis.hetbewaken enrichtinggevenaanditmaatschappelijkbelangiswatvan(derotterdamse)politiekenbestuurders verwachtmagworden.voorderotterdamsesituatiewordthieronderingegaanopdebelangen, houdingenopvattingenvandearbeidsmigrantenzelf,dewerkgevers,rotterdamse uitkeringsgerechtigden,deuitzendbureausendegemeente. Arbeidsmigranten Het belang van werknemers uit MOE-landen is dat ze relatief veel geld verdienen in korte tijd bij Nederlandse werkgevers. Europese regelgeving maakt het werknemersverkeer binnen Europa mogelijk. Nu ook de jongste EU-lidstaten uit Midden- en Oost-Europa, waar de economie nog geen sterke concurrentiepositie kent, mogen deelnemen aan het vrije verkeer van werknemers, zien veel arbeidsmigrantenuitdielandendekansominanderelidstatenmeergeldteverdienendanineigen land.menverlangtnaargoedkopehuisvestingopdatzominmogelijkgeldwordtuitgegevenaaneen onderkomenenmeergeldwordtovergehoudenvooranderedoeleindenzoalsprivésituatiesineigen land.hetbesefvanuitbuitingdoorwerkgeversofarbeidsbemiddelaarsisvaakgeringdooreengebrek aankennisvaneninformatieoverarbeids-enhuisvestingsregelgeving. Werkgevers Werkgevers geven de voorkeur aan buitenlandse werknemers omdat zij belang hebben bij relatief goedkopearbeidskrachtendiehardwerken.hierdoorkunnenondernemingengoedkoperproduceren eneenbetereconcurrentiepositieverkrijgen.vooralindearbeidsintensievebrancheiserveelvraag naar laaggeschoolde arbeiders. Het vinden van goedkoop personeel is vaak moeilijk. Verder kampt Nederlandmethetprobleemdatvakmanschapnietvoorhandenis,waardoordezeuithetbuitenland moet worden aangetrokken. Ook de dienstverlenende sector kent een tekort aan kwalitatief goede werknemers, waardoor werkgevers zich verder oriënteren op de buitenlandse markt van arbeidskrachten. Op dit moment kampt niet alleen het bedrijfsleven, maar ook de semi-publieke dienstverlening in Nederland met een tekort aan werknemers waardoor deze zich in navolging van anderelandensteedsverderopensteltvoormoe-landers. 11 Uitzendbureaus Arbeidsbemiddelaars zijn in veel gevallen onmisbaar voor buitenlandse arbeidskrachten en Nederlandsewerkgevers.UitzendbureaushebbengeldelijkbelangbijdekomstvanMOE-werknemers 11In Oostenrijk werken veel Oost-Europeanen onder erbarmelijke omstandigheden zonder dat andere belanghebbenden en verantwoordelijkenzichdaarietsvanaantrekken.zoblijktuithetartikel Eenparticuliereverpleegstervoor1,20europeruur van22februari

21 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? endoelenopmaximalebemiddelingomhetwerkaanbodinnederlandsearbeidsmarktoptevullen.zij bemiddelen tussen arbeidsmigranten en werkgevers en zorgen ervoor dat buitenlands arbeidspotentieel bij Nederlandse werkgevers aan de slag kan. Uitzendbureaus werken zo efficiënt mogelijk en dragen de verantwoordelijkheid voor de huisvesting van werknemers. Het is van belang dat werknemers bij elkaar op een vast adres wonen, zodat ze met meerderen tegelijk opgehaald kunnenwordenenomvervoerdtewordennaardearbeidsplaats. Gemeente De gemeente heeft te maken met een sociale problematiek in de zwakke wijken. Een deel van de MOE-landerswerktbuitendestad,maarwoontinRotterdam.Hetverloederenvanstadswijkenheeft geen enkel belang voor de gemeente en heeft nadelige gevolgen voor de omwonende burger. Voor een deel heeft de komst van MOE-landers voor de stad een economisch belang. Op moeilijk vervulbare vacatures kunnen Oost-Europese werknemers ingezet worden. Ter voorkoming van verdringingopdearbeidsmarkt,dienengemeentenhetbelangvaneeneerlijkearbeidsmarktvoorop te stellen. Het belang voor de stad Rotterdam is bovendien om de behaalde resultaten in hotspotgebiedenveiligtestellen.hetwoon-enleefgenotmogennietaangetastworden. Conclusie Verschillende groepen belanghebbenden hangen met elkaar samen binnen de MOE-problematiek. We spreken over actoren die afhankelijk zijn van elkaar zodat de arbeidsmarkt kan worden toegetredendoormoe-migranten.indeeersteplaatsmaaktdeeu-wetgevinghetwerknemersverkeer ook mogelijk voor de jongste EU-lidstaten uit Midden- en Oost-Europa. De beperkingen voor grensoverschrijdende arbeid en huisvesting worden steeds meer versoepeld en voor Polen is sinds mei 2007 geen sprake meer van een grensbeperking. Nederlandse werkgevers hoeven voor Poolse arbeidskrachtengeenwerkvergunningenmeeraantevragen.dezegroeparbeidsmigrantenbeweegt zich legaal op de Europese arbeidsmarkt en geniet van alle rechten en plichten zoals in ieder Europees land gelden. Deze vrijheidsbeweging is gunstig en vooral in het belang van burgers uit landen waar de lonen in vergelijking met bijvoorbeeld Nederland hoger zijn. Met het oog op hogere salarissen reizen arbeidsmigranten af naar landen waar vraag is naar buitenlandse arbeidskrachten dieoptijdelijkevacaturesingezetwillenenkunnenworden. Er bestaat dus een verband tussen Nederlandse werkgevers en buitenlandse arbeidskrachten. Door de economische groei in Nederland is de vraag naar en het aanbod van arbeid gestegen. In 2007 waarschuwde de OESO voor oververhitting van de Nederlandse economie. In deze halfjaarlijkse rapportagewerdeenvoorspellinggedaanoverdekansdatermeervraagnaarproductenzalzijndan waterwerkelijkgeproduceerdkanworden.nederlandsewerkgeverszoekenbuitendegrenzennaar beschikbare en goedkope werknemers. Het inzetten van goedkope arbeidskrachten is van belang voorondernemingenomhunconcurrentiepositietebehouden.doorzominmogelijkteinvesterenin arbeidslonen zal de winst van een onderneming stijgen. Ook is er sprake van toenemende concurrentie waarbij bedrijven hun producten zo goedkoop mogelijk aanbieden. Efficiëntie is voor werkgevershetsleutelwoordvoorprofijt. 21

22 Zeblijvenkomen,maarwaarblijvenze? DeelI:Werken 2.Tekortaanarbeidskrachten Arbeidsmigranten leveren een belangrijke bijdrage aan de groei van de Nederlandse economie. Vooral de industriële sector kent een tekort aan arbeidskrachten. Daar waar gevraagd wordt naar lager geschoold personeel, zetten bedrijven arbeidsmigranten in afkomstig uit landen waar de lonen een stuk lager liggen dan het wettelijke minimumloon in Nederland. Dit hoofdstuk gaat in op de structurele vraag naar (tijdelijke) arbeid op de Nederlandse arbeidsmarkt. Hoe komt het dat Nederlandse bedrijven massaal arbeidsmigranten inzetten? En waarom spreekt men over tekorten aanarbeidskrachtenalsweinnederlandeengrootaantalwerklozeuitkeringsgerechtigdenhebben? Verder wordt aandacht besteed aan arbeidsbemiddelaars die werkgevers helpen om de vraag naar arbeidskrachtenzogoedmogelijkoptevullen. Arbeidsmarkt Vooralindeindustriëlesectorblijftdevraagnaarongeschooldeoflageropgeleidearbeidersbestaan. Deze onderkant van de arbeidsmarkt kent een structureel tekort aan goedkope arbeidskrachten. Bij een groeiende economie is er veel werkaanbod. Nederlandse bedrijven proberen hun concurrentiepositietebehoudendoordearbeidslonenlaagtehouden.vaakkiezenwerkgeversvoor relatief goedkope arbeidskrachten die moeilijk te vinden zijn. Vooral in de volgende sectoren is de vraag naar goedkope en tijdelijke arbeidskrachten in Nederland groot: de land- en tuinbouw, de vleessector, de transportsector en de zakelijke dienstverlening. Zoals veel West-Europese landen is NederlandsindsdewederopbouwnadeTweedeWereldoorlogeenindustriëlemarktgeworden.Veel banenindeindustriëlesectorwerdenvooralingevulddoorlageropgeleidewerknemersenhettekort werd vooral in de vorige eeuw opgevuld door arbeidsmigranten. Arbeidsmigratie speelt een belangrijkerolopdearbeidsmarkt.doordekomstvandekenniseconomie 12 endedaarbijbehorende globaliseringisereendalingvanhetaanbodvanwerknemersinde lowqualifiedoccupations.lager geschooldofongeschooldarbeidwordensteedsmeeruitgevoerddoorbuitenlandsearbeidskrachten. Verderkennenbedrijvenstructureletekortenaangekwalificeerdtechnischpersoneel.Deinstroomvan jongereninbèta-entechnischeopleidingenisaljarenlangtelaag. 13 ArbeidskrachtenuitOost-Europa zijnrelatiefgoedkoperdannederlandseuitkeringsgerechtigden.teneersteheeftdattemakenmetde lagelonendieinoost-europagelden.moe-landersverdieneninnederlandrelatiefgezienmeerdan ze in hun eigen land zouden verdienen. Op de tweede plaats gaan Nederlandse uitkeringsgerechtigden bij aanvaarding van werk er financieel op achteruit: bepaalde belastingen worden dan niet meer kwijtgescholden en zij verliezen bepaalde extra voorzieningen zoals vergoedingenvoordeaanschafvanhuishoudelijkeapparatuuruitdebijzonderebijstand. Toetredenarbeidsmarkt (Tijdelijke) arbeidsmigranten in Nederland zijn voornamelijk afkomstig uit Midden- en Oost-Europa: Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Hongarije, Tsjechië, Polen, Slovenië, Bulgarije en Roemenië. Werkgevers die MOE-werknemers in dienst nemen, worden onder de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) verantwoordelijk gesteld voor hun werknemers. Het aanvragen van een tewerkstellingsvergunning(twv)iséénvandevoorwaardenomwerknemerszondereennederlands paspoortaanhetwerktestellen,metuitzonderingvanpolen.alleenvoorpolengeldtdatwerkgevers sinds2007geentwvmeerhoevenaantevragen.voorarbeidsmigrantenuitdeoverigemoe-landen geldtdeaanvraagvooreentwvnogwel.hetaantaltwv sgroeitjaarlijks;in2004werdhetaantal 12Odé(1996)beschrijftinzijnproefschrift HedendaagseinternationalemigratiegerichtopdeNederlandsearbeidsmarkt o.a. deredenvanarbeidsmigratieenhetaanbodvanlaagopgeleidebanenindearbeidsmarkt. 13VNO-NCQ(juli2004)schetstindenota Nederlandmoetactiever detoekomstigearbeidsmarktin2010waarinvoorstellen wordengedaanvoorintensiveringvanhetarbeidsmarktbeleidopdiverseterreinen. 22