Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water

Transcriptie

1 Imagine the result Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water Contact ARCADIS Nederland BV - Divisie Water Lichtenauerlaan 100 Postbus AE Rotterdam T M water@arcadis.nl I Of één van onze andere kantoren: Amersfoort, T Apeldoorn, T Arnhem, T Assen, T Bodegraven, T Goes, T s-gravenhage, T s-hertogenbosch, T Hoofddorp, T Hoorn, T Maastricht, T Marknesse, T Wageningen, T Zwolle, T Contactpersoon voor blauwalgen: Mw. Renee Talens T E renee.talens@arcadis.nl

2 12 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water 1 Inhoud 2 Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water 3 Wat doet ARCADIS om problemen met blauwalgen te lijf te gaan 4 ARCADIS onderzoekt, adviseert en bestrijdt blauwalgenproblemen 4 Onderzoek 4 Advies 5 Bestrijding 6 Onderzoeksprojecten 7 BaggerNut: maatregelen Baggeren en Nutriënten 7 Project BEZEM 7 Diffuse Uitspoeling van Nutriënten vanuit de Veehouderij (DOVE) 8 Adviesprojecten 8 Beheeradvies natuurbad Rekken 8 Haalbaarheidsstudie bestrijding blauwalgen strand Hellevoetsluis 8 Beheeradvies Bovenwater (Lelystad) 10 Bestrijdingsprojecten 11 Menging in de Haarlemmermeerse Bosplas (Hoofddorp) 11 Bestrijding met waterstofperoxide

3 2 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water 3 Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water Het is zomer. De recreatiestranden liggen er weer mooi bij. Maar vaak van korte duur, want zodra het warmer wordt komen ook de waarschuwings- en zwemverbodborden weer uit de opslag. Niet alleen de waterrecreanten genieten van de oplopende tempe raturen, ook blauwalgen profiteren van de zon zeker in combinatie met gunstige voedselomstandigheden (met name fosfaat). Blauwalgen hebben de laatste jaren gezorgd voor een forse toename van het aantal zwemverboden op zwemlocaties. Ze produceren giftige stoffen waar mensen en dieren ziek van kunnen worden. Daarnaast veroorzaken blauwalgen stankoverlast en de drijflagen zijn onaangenaam om te zien. Daarmee is de bloei van blauwalgen ook vervelend in stedelijke wateren, zoals stadsvijvers. Naast de directe overlast voor recreanten of aanwonenden, bedreigen de blauwalgen de bedrijfsvoering van recreatiebedrijven die afhankelijk zijn van voldoende bezoekers. Vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) zijn doelstellingen voor oppervlaktewaterkwaliteit vastgesteld. Deze zijn gekoppeld aan ecologische doelen. In veel Nederlandse plassen en meren is sprake van te hoge concentratie aan voedingsstoffen, zogenaamde eutrofiëring, waarvan de blauwalgen profiteren. Eutrofiëring en blauwalgen vormen een belemmering voor het behalen van de ecologische doelen. Wat doet ARCADIS om problemen met blauwalgen te lijf te gaan: Onderzoek naar de bronnen en sturende mechanismen die de bloei van de blauwalgen veroorzaken. Advies over welke aanpak op specifieke locaties het meest geschikt is, op korte en op lange termijn. Bestrijden van blauwalgenbloei met een waterstofperoxidebehandeling door een unieke, gepatenteerde, doseertechniek.

4 4 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water 5 ARCADIS onderzoekt, adviseert en best rijdt blauwalgenproblemen Onderzoek Bestrijding Uiteindelijk is de beste remedie voor het probleem een aanpak aan de bron. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de blauwalgenproblematiek. Samen met diverse wetenschappelijke instellingen doet ARCADIS onderzoek naar stuurfactoren voor het voorkomen van blauwalgen. ARCADIS onderzoekt ook de economische aspecten van de blauwalgenproblematiek. Hoe groot is de inkomstenderving voor een exploitant bij een zwemverbod? Wat zijn de kosten van maatregelen die waterbeheerders kunnen nemen om de blauwalgenproblemen te lijf te gaan? Door dit type onderzoek ontstaat inzicht in de (maatschappelijke) kosten van blauwalgenproblemen. Onderzoeken met bijdragen vanuit ARCADIS Bronnenonderzoek en balansstudies van voedingsstoffen. Onderzoek naar de bijdrage van nutriënten door landbouw aan oppervlaktewater en de te nemen maatregelen hier omtrent. BaggerNut: Uitgebreid onderzoekstraject waarin de nalevering van nutriënten uit waterbodem wordt onderzocht. Advies Met als basis de opgedane kennis uit de verschillende (wetenschappelijke) onderzoeken, zijn we in staat u inzicht te geven in maatregelen die blauwalgenbloei kunnen voorkomen of afremmen. Hiervoor worden eerst alle locatiespecifieke aspecten die van invloed zijn op de blauwalgenproblemen in beeld gebracht. Vervolgens worden inrichting- en beheermaatregelen benoemd om de gewenste situatie te bereiken. Inrichting- en beheermaatregelen zijn in eerste instantie gericht op het voorkomen van verrijking van het water met nutriënten. Gedacht kan worden aan maatregelen als baggeren, maaibeheer en het aanpassen van de water huishouding (aanvoer van water). Maatregelen die het systeem veerkrachtiger maken zijn de aanleg van natuurvriendelijke oevers en visstandbeheer. Natuurvriendelijke oevers bieden met een afwisseling van diepe en ondiepe delen gunstige omstandigheden voor waterplanten die op hun beurt nutriënten aan zich binden. Ook valt te denken aan aanpassingen aan het watersysteem die bijvoorbeeld gericht zijn op het verkrijgen van betere doorstroming, zodat blauwalgenoverlast uitblijft. Adviesstudies die ARCADIS heeft uitgevoerd Adviseren van de gemeente Veendam over inrichtingsmaatregelen voor blauwalgenbestrijding in de zwemplas Het Koetshuis. Opstellen van een plan van aanpak waterkwaliteit voor de Stichting Natuurbad Rekken. Een analyse van de huidige situatie en advies om het troebele water helder te krijgen en te houden. Het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie algenbestrijding Haarlemmermeerse Bosplas in opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland. Soms zijn maatregelen aan de bron lastig of kost het tijd voordat ze gerealiseerd kunnen worden of effect hebben. Daarom is het in sommige gevallen gewenst om symptomen te bestrijden. Dat kan bijvoorbeeld door het mengen en in beweging houden van het water, het behandelen met waterstofperoxide, het tegenhouden van inwaaiende drijflagen met behulp van olieschermen of het verwijderen van drijflagen. Bestrijdingsprojecten die ARCADIS heeft uitgevoerd Voor de Haarlemmermeerse Bosplas een mengsysteem ontwikkeld om doorstroming te creëren. De Veerplas Spaarnwoude (nabij Haarlem), de recreatieplas Het Koetshuis (gemeente Veendam en Waterschap Hunze en Aa s) en een stadsvijver in Born succesvol behandeld met waterstofperoxide. Cyanobacteriën Spreken we in de volksmond over blauwalgen, in feite gaat het om bacteriën, de zogenaamde cyanobacteriën. Cyano bacteriën halen energie uit zonlicht en gebruiken deze energie om voedingsstoffen om te zetten in koolhydraten en zuurstof (fotosynthese). Door het blauwe pigment van de cyanobacteriën, in combinatie met het vermogen tot fotosynthese, staan ze beter bekend als blauw algen. Er zijn veel soorten cyanobacteriën; niet elke soort is giftig. Innovatieve bestrijdingsmethode: behandeling blauwalgen met waterstofperoxide De blauwalg is bijzonder gevoelig voor waterstofperoxide, zelfs in heel lage concentraties. Dat is gebleken uit een reeks laboratoriumproeven, uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam (UvA). Reden voor ARCADIS en UvA om gezamenlijk een methode te ontwikkelen waarbij waterstofperoxide wordt gebruikt om blauwalg te bestrijden. In 2009 is deze bestrijdingsmethode ingezet en zijn een aantal succesvolle experimenten uitgevoerd. Met een gepatenteerd doseersysteem wordt de waterstofperoxide in zeer lage concentraties toegediend in de plas. Door deze lage concentratie ondervindt alleen blauwalg een schadelijk effect van de waterstof peroxide, terwijl andere organismen (zoals vissen en watervlooien) geen hinder ondervinden. Waterstofperoxide breekt binnen een paar dagen af tot water en zuurstof, er blijft dus niets achter in het milieu. De methode is succesvol toegepast maar tevens nog in ontwikkeling.

5 6 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water 7 Onderzoeksprojecten BaggerNut: maatregelen Baggeren en Nutriënten Een uitgebreid onderzoeksproject (met 12 waterschappen en 6 andere partijen) met het doel het probleem van interne eutrofiëring en bagger helder te krijgen en oplosbaar te maken. In relatie tot blauwalgenproblematiek eveneens heel relevant. Het project is een van de projecten uit het Subsidieprogramma Innovatieprojecten Kaderrichtlijn Water. Met de resultaten van dit project kunnen waterbeheerders de komende jaren routinematig en op grote schaal de mate van interne eutrofiëring bepalen. Met deze kennis kunnen bestaande en in ontwikkeling zijnde maatregelen op hun effectiviteit worden getoetst. Kwaliteitsbaggeren wordt daarmee een kosteneffectieve maatregel. De waterbeheerders krijgen de beschikking over een aantal eenvoudige instrumenten om de grote hoeveelheid aan kennis over interne eutrofiëring en bagger praktisch toe te passen. Project BEZEM In het kader van BEZEM (Bestrijding Eutrofiering Zuidelijke Randmeren) is ondermeer voor het Eemmeer gekeken welke lozingen van stikstof en fosfaat plaatsvinden en hoe deze te reduceren zijn om de blauwalgenproblematiek in de randmeren te verminderen. Binnen het beheergebied van Waterschap Vallei en Eem betrof dat vooral de lozing van de Eem. Naar aanleiding hiervan heeft het waterschap een gedetailleerder model voor de tien waterlichamen (inclusief de Eem) laten opstellen. Met dit model, op het niveau van water- en stofbalansen per waterlichaam, zijn de effecten van maatregelen (zoals randenbeheer, aanleg van 4 e trap bij de rioolzuiveringsinstallatie) binnen de stroomgebieden op de emissie naar de Eem inzichtelijk gemaakt. Diffuse Uitspoeling van Nutriënten vanuit de Veehouderij (DOVE) Het DOVE project is uitgevoerd in opdracht van de STOWA en gefinancierd door de STOWA, de ministeries van LNV, VROM en V&W. In het kader van dit project werd gedurende een aantal jaren praktijkonderzoek uitgevoerd op een drietal locaties (zand, veen en klei). Het onderzoek is uitgevoerd door Alterra, RIVM en ARCADIS in nauwe samenwerking met een aantal waterschappen. ARCADIS heeft binnen dit project het overall projectmanagement uitgevoerd, het opstellen van een aantal deelrapportages en de synthese van de eindresultaten. In dit project is intensief samengewerkt met onderzoekers, waterschappen en met boeren. Er is inzicht gekregen in het belang van de bedrijfsvoering voor boeren, het belang van het onderscheiden van verschillende routes van nutriëntentransport en van een boerenbedrijf. In de synthese zijn de complexe resultaten vanuit de verschillende rapporten vertaald naar heldere conclusies over de uitspoeling van metsstoffen.

6 8 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water ARCADIS Duurzame bedrijventerreinen Cradle to cradle 9 Adviesprojecten Beheeradvies natuurbad Rekken Voor de Stichting Natuurbad Rekken - wat te kampen heeft met troebel water heeft ARCADIS een plan van aanpak geschreven voor het verbeteren van de waterkwaliteit in het natuurbad Rekken. Op basis van een inventarisatie van de huidige situatie zijn een aantal concrete aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen zijn gericht op extra onderzoek naar de voorkomende soorten algen, een nadere inventarisatie naar de bronnen van fosfaat en het bepalen van het zuiveringsrendement van het helofytenfilter. Haalbaarheidsstudie bestrijding blauwalgen strand Hellevoetsluis In opdracht van de Groenservice Zuid-Holland heeft ARCADIS onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van bestrijding van de vorming van blauwalgen op de strandjes aan het Haringvliet in de gemeente Hellevoetsluis. Het onderzoek had het karakter van een haalbaarheidsstudie. De oorzaak van de problematiek werd geanalyseerd en er is een technische oplossing voor het probleem aangedragen. Voorgesteld werd het transport van drijflagen van het open water naar de strandjes te voorkomen door een half open afscheiding aan te brengen. Hierdoor is nog steeds voldoende uitwisseling tussen het open water van het Haringvliet en het zwemgedeelte. Beheeradvies Bovenwater (Lelystad) Het Bovenwater nabij Lelystad is een aangelegd meer voor de zeilsport. Sinds de aanleg zijn waterplanten uitbundig tot ontwikkeling gekomen. Om de bevaarbaarheid te behouden heeft de gemeente jarenlang de bodem geveegd. Hierdoor waren alle waterplanten verdwenen, maar konden (blauw) algen tot ontwikkeling komen. Omdat dit zowel voor de recreatie als voor de aanwonenden overlast kan veroorzaken, heeft ARCADIS op verzoek van de gemeente Lelystad, in nauwe samenwerking met het Waterschap Zuiderzeeland, advies gegeven over het beheer van het meer. Daarbij is een analyse gemaakt van de waterkwaliteit (stofbalansen) en zijn gegevens verzameld over waterplanten, algen en vissen. Gebaseerd op de theorieën over actief biologisch beheer en de maaiproeven op het Veluwemeer heeft ARCADIS het advies gegeven de waterplanten in zekere mate tot ontwikkeling te laten komen en op 1 meter waterdiepte te maaien. De waterplanten die zo gedeeltelijk tot ontwikkeling kunnen komen, moeten in staat zijn de algengroei binnen de perken te houden. Tevens heeft ARCADIS de monitoring van het project verzorgd en het onderzoekt naar de effecten op de ecologie en de waterkwaliteit. Op basis van een fosfaatbalans die door ARCADIS is opgesteld, is ook het waterbeheer gewijzigd.

7 10 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water 11 Bestrijdingsprojecten Menging in de Haarlemmermeerse Bosplas (Hoofddorp) In de Haarlemmermeerse Bosplas treedt vrijwel iedere zomer een bloei op van drijflaagvormende blauwalgen. Dit leidt tot een verstoring van het ecologisch systeem en veel overlast voor recreanten. Door de ligging van de Bosplas heeft dit ook effect voor de Floriade die in 2002 gehouden is. In opdracht van het Hoogheemraadschap van Rijnland is door ARCADIS een haalbaarheidsstudie algenbestrijding uitgevoerd. Naast een analyse van de problematiek omvatte deze studie het uitwerken van een aantal scenario s. Om op de korte termijn de vorming van drijflagen te voorkomen is gekozen voor geforceerde menging van de plas, door een beluchtings installatie. ARCADIS heeft samen met de UvA de menginstallatie ontworpen. Na de toepassing met waterstofperoxide daalde het celaantal binnen tien dagen met 92-99%. In beide zwemplassen kon het geldende zwemverbod voor 6 tot 8 weken worden opgeheven. In de stadsvijver in Born is microcystis spp. de dominante algensoort, met hier en daar drijflaagvorming. Het aantal cellen van de blauwalg is ook hier drastisch verminderd. De methode wordt verder onderzocht en ontwikkeld. Bestrijding met waterstofperoxide In 2009 zijn de zwemplassen Het Koetshuis (Veendam) en Veerplas (Spaarnwoude) en een stads - vijver (Born gemeente Sittard-Geleen) behandeld met de nieuwe methode voor de bestrijding van blauw algen. De experimenten zijn nauwkeurig gemonitoord: naast de blauwalg- aantallen en het microcystine-gehalte zijn ook andere parameters gevolgd, de waterchemie, de fyto- en zoöplankton samenstelling, evenals de visuele inspectie op de effecten voor vis en macrofauna. Het Koetshuis en de Veerplas werden gedomineerd door de blauwalg Planktothrix agardhii.

8 12 ARCADIS Blauwalgen te lijf voor schoon (zwem)water