Tuinvogelonderzoek 2011

Transcriptie

1 Tuinvogelonderzoek 2011 Vogelwerkgroep Het Gooi en Omstreken Subgroep Avifauna E.C.G. (Egbert) Leijdekker Rapportnummer 206 Pagina 1 / 24

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Conclusies Top Totaal aantal getelde vogels Tabel 1 Winter meerjarenoverzicht Tabel 2 Lente meerjarenoverzicht Tabel 3 Zomer meerjarenoverzicht Tabel 4 Herfst meerjarenoverzicht Tabel 5 - Winteroverzicht Tabel 6 - Lenteoverzicht Tabel 7 - Zomeroverzicht Tabel 8 - Herfstoverzicht Winter aantal getelde vogels Lente aantal getelde vogels Zomer aantal getelde vogels Herfst aantal getelde vogels Toelichting koude- en warmtegetal Toelichting tabellen Pagina 2 / 24

3 1. Inleiding De doelstelling van de tuinvogeltelling is om zoveel mogelijk gegevens over onze tuinvogels te verzamelen en vast te leggen. Hiermee kunnen veranderingen worden geanalyseerd over een historische periode. Dit tuinvogelonderzoek loopt al vanaf 1992 en is oorspronkelijk gestart met inwoners in het Gooi, maar in de loop der jaren zijn een aantal trouwe tellers verhuisd en toch deel blijven nemen. De consequentie hiervan is dus dat de resultaten zich niet alleen beperken tot dit deel van het land. In de afgelopen jaren is het aantal deelnemers teruggelopen en dat is natuurlijk erg jammer, maar onze vereniging kent een groot aantal leden en naar aanleiding van een artikel in het Vliegensvluggertje in 2011 en een promotie tijdens de nieuwe ledenavond in 2012 hebben veel nieuwe deelnemers zich aangemeld. Thans zijn er circa 55 personen die meedoen aan dit onderzoek en dat is een verheugende ontwikkeling. De deelnemers aan het onderzoek ontvangen ieder kwartaal een formulier, waarin wekelijks van elke vogelsoort het hoogst waargenomen aantal wordt genoteerd. Deze gegevens worden in een totaaloverzicht opgenomen, waarbij dan het aantal tuinen wordt geteld waarin een bepaalde soort was gezien. Voor wat betreft de verwerking van de gegevens is een nadere toelichting gewenst. Door de deelnemers worden kwartaalresultaten genoteerd, maar de maanden maart (winter) en september (zomer) zijn overgangsmaanden en daarom worden van die periodes alleen de resultaten van de eerste negen weken meegenomen. Aan de totaaloverzichten is ook een getal opgenomen dat betrekking heeft op de weersomstandigheden. Deze getallen betreffen het zogenaamde koude- en warmtegetal en zijn overgenomen van de website van het KNMI. In het kort wordt uitgelegd wat de essentie van deze getallen is en later in het verslag wordt een meer gedetailleerde uitleg gegeven. Deze uitleg is overigens ook overgenomen van de website van het KNMI. Koudegetal: Classificatie van de kou in de winterperiode gebaseerd op het dagelijks etmaalgemiddelde van de temperatuur. Dat is het gemiddelde over 24 uur, dat bepaald wordt uit de 24 uurlijkse temperatuurmetingen op een dag. Alle etmaalgemiddelden beneden het vriespunt over de periode 1 november tot en met uiterlijk 31 maart worden opgeteld, zodat uiteindelijk één (koude)getal wordt verkregen. Daarvan wordt het minteken weggelaten. De methode om winters te classificeren werd geïntroduceerd door de Duitse meteoroloog Gustav Hellmann ( ). Voordeel is de mogelijkheid van een tussentijdse balans van de kou. Bovendien telt ook vorst in het voor- en naseizoen meetelt, dit in tegenstelling tot meteorologische winter die alleen betrekking heeft op de kalendermaanden december, januari en februari. Warmtegetal: Het warmtegetal biedt de mogelijkheid voor een dergelijk tussentijdse balans. Het warmtegetal wordt berekend door het aantal graden dat de gemiddelde etmaaltemperatuur van elke dag boven de 18,0 graden ligt, op te tellen. Een dag met gemiddeld over 24 uur een temperatuur van 20,2 graden draagt dus 2,2 bij aan het warmtegetal. Zo komen we dus uiteindelijk tot een totale som die het mogelijk maakt de warmte in het jaar te classificeren. Aan top staat de zomer van 1947 met een warmtegetal van 221,3, dieptepunt was de zomer van 1965 met een warmtegetal van slechts 3,9. Pagina 3 / 24

4 Uitbreiden rapportage Tot en met 2009 werden de gegevens van de telformulieren handmatig verwerkt en dat was een enorm tijdrovende aangelegenheid. Vanaf 20 worden de gegevens echter verwerkt in de krachtige toepassing Excel en dan zijn er veel mogelijkheden. In 2012 zal er worden onderzocht wat er nog meer kan worden gedaan met de verzamelde gegevens en het uitgangspunt is dat de rapportage in 2013 een uitgebreidere versie gaat worden. Er moet dan worden gedacht aan het rapporteren over bijvoorbeeld soorten per regio, want onze tellers zijn nogal verspreidt qua woonplaats en dat geeft weer extra dimensies. Voorts zullen we nagaan hoe om te gaan met het feit dat er in een aantal gevallen niet aaneensluitend wordt geteld. Het meedoen aan het tuinvogelonderzoek is op volstrekt vrijwillige basis en als vereniging zijn we zeer dankbaar dat leden hieraan willen bijdragen. Het kan echter voorkomen dat tellers langdurig niet in de gelegenheid zijn om te tellen en daardoor kunnen gemiddelden worden beïnvloed. Ook in de huidige rapportage zijn deze uitkomsten overigens wel meegenomen. Toelichting Het is aardig om eens te kijken naar het aantal getelde vogels, want stel dat bijvoorbeeld spreeuwen alle 13 weken in een tuin zijn gezien en 0 koolmezen maar weken, dan scoort de spreeuw dus hoger. Om nu een beter beeld te krijgen is er een top samengesteld van het totaal aantal getelde vogels opgenomen en vergeleken met uitkomst 20. Opgemerkt moet wel worden dat, zoals bij de inleiding al aangegeven, niet alle tellers elk kwartaal hebben ingevuld en dat kan de aantallen enigszins beïnvloeden. In het hoofdstuk Totaal aantal getelde vogels wordt nader ingegaan op het aantal getelde vogels en om de uitkomsten te visualiseren zijn er ook enkele grafieken toegevoegd. Het geheel bestaat uit twee tabellen en daaraan gekoppelde grafieken met een specifieke onderverdeling. De huismus is bewust niet opgenomen, omdat het totaal daarvan zo groot is (zie bovenstaande top ) dat daardoor de grafieken onleesbaar worden. Ter bevordering van de leesbaarheid zijn er tabellen samengesteld die zijn gebaseerd op minder en meer dan 0 vogels per jaar. Pagina 4 / 24

5 2. Conclusies Top Dit is het tweede jaar dat er een top is samengesteld en aan de hand van de uitkomsten over 2011 kan worden geconcludeerd dat de Huismus opnieuw op de eerste plaats staat. Opvallend is wel het verschil in aantallen bij een aantal vogelsoorten ten opzichte van 20, maar daar mag nog geen voorbarige conclusie uit worden getrokken. De indruk zou kunnen zijn dat er in de zomer van 2011 substantieel meer Huismussen zijn geteld (2824 ten opzicht van 1739), maar die conclusie is niet correct. De simpele oorzaak is dat er in 2011 meer tuinvogeltellers waren of dat in 20 niet iedereen het zomerseizoen heeft geteld. In de nieuwe opzet van de rapportage in 2013 zal hier rekening mee worden gehouden. In 20 waren een aantal andere vogelsoorten, zoals de Merel en de Pimpelmees die in bijna ieder seizoen op dezelfde plaats in de top stonden, maar 2011 heeft die trend doorbroken en een logische verklaring is daarvoor niet te geven. Totaal aantal getelde vogels De grafieken 1 en 2 hebben betrekking op dezelfde gegevens, maar zijn grafisch iets anders opgezet. Gelijk aan de conclusie bij de top is duidelijk te zien dat de Huismus koploper is. Het aardige van grafiek 1 is echter dat er per seizoen goed het verloop is te volgen per vogelsoort. Wanneer we de Huismus niet meenemen, dan is bijvoorbeeld te zien dat de Spreeuw en Vink van plaats verwisselen in de winter en de zomer. Percentage tuinen Op het inventarisatieformulier zijn de vogelsoorten opgenomen die de afgelopen jaren het meeste waren gezien, maar er zijn door de tuinvogeltellers ook andere soorten waargenomen en gerapporteerd. Met ingang van 20 zijn die in de tabellen opgenomen en dat is de reden waarom er bij sommige soorten een korte historie is. Als gevolg van een technische storing is de Waterhoen niet meegeteld in Winter: Veelal blijven de percentages in de lijn van voorgaande jaren en in meer dan 80% van de tuinen zijn de Ekster, Heggenmus, Houtduif, Koolmees, Merel, Pimpelmees en de Vink waargenomen. De Kramsvogel is alleen in 20 opvallend vaak gezien, maar thans ligt het percentage weer in de lijn van voorgaande jaren. De Gaai is een vogelsoort die de laatste drie jaar in toenemende mate wordt gezien, maar de Winterkoning komt in 2011 in een fors minder aantal tuinen voor. Opvallend is de Huismus, want ondanks dat deze in aantallen het meeste voorkomt, blijkt dat toch niet in een groot percentage van de tuinen. Lente: Dit seizoen kent in tegenstelling tot vorig jaar wat meer verschillen. In meer dan 80% van de tuinen zijn de Houtduif, Huismus, Koolmees en de Merel waargenomen. Ten opzichte van 20 zijn de Roodborst, Spreeuw en Zwarte Kraai fors afgenomen. Opvallend is dat de Zwartkop na een aantal jaren van terugloop weer meer is gezien. Zomer: Het zomerseizoen kent een aantal opmerkelijke wijzigingen, want er is een aanzienlijk aantal minder tuinen waarin de Gaai, Heggenmus, Houtduif, Pimpelmees, Turkse Tortel, Vink en Winterkoning zijn waargenomen. Of hier een verklaring voor kan worden gegeven is nog niet te stellen en uit de resultaten over 2012 zal moeten blijken of deze trend zich doorzet of dat er sprake is van een incident. Pagina 5 / 24

6 In meer dan 80% van de tuinen zijn alleen de Koolmees en Merel gezien. Herfst: Gelijk aan de seizoenen Lente en Zomer is ook thans een opvallende daling te zien bij een aantal vogelsoorten, want er zijn in minder tuinen de Ekster, Gaai, Heggenmus, Kauw, Roodborst en Vink gezien. In meer dan 80% van de tuinen werd de Koolmees, Merel en Pimpelmees waargenomen. Samenvattend valt de conclusie te trekken dat er in nagenoeg alle seizoenen bij een aantal vogelsoorten een afname is voor wat betreft het percentage tuinen waarin deze is gezien. Het is ook zo dat bij een aantal soorten het percentage een gelijke trend vertoont ten opzichte van voorgaande jaren. Overige tabellen. De overige tabellen geven inzicht in het aantal tuinen waarin een vogelsoort is gezien, gecombineerd met het aantal vogels. Pagina 6 / 24

7 3. Top 2011 top WINTER soort aantal Huismus 1698 Koolmees 882 Kauw 636 Vink 596 Spreeuw 590 Merel 554 Houtduif 517 Pimpelmees 493 Turkse Tortel 376 Staartmees 304 top LENTE soort aantal Huismus 2266 Kauw 597 Merel 586 Koolmees 575 Houtduif 411 Turkse Tortel 392 Pimpelmees 352 Ekster 318 Heggenmus 280 Gaai 190 top ZOMER soort aantal Huismus 2824 Koolmees 386 Kauw 327 Merel 311 Turkse Tortel 257 Pimpelmees 248 Ekster 245 Houtduif 225 Heggenmus 131 Gaai 113 top LENTE soort aantal Huismus 2022 Kauw 625 Merel 614 Koolmees 536 Houtduif 432 Ekster 346 Pimpelmees 330 Turkse Tortel 330 Heggenmus 290 Spreeuw 242 top ZOMER soort aantal Huismus 1739 Koolmees 405 Merel 369 Kauw 323 Pimpelmees 270 Houtduif 256 Turkse Tortel 254 Ekster 226 Gaai 161 Heggenmus 159 top HERFST soort aantal Huismus 3479 Spreeuw 909 Kauw 649 Koolmees 639 Merel 637 Pimpelmees 563 Turkse Tortel 501 Ekster 452 Vink 411 Houtduif top WINTER soort aantal Huismus 1812 Spreeuw 796 Merel 693 Vink 671 Kauw 561 Koolmees 506 Pimpelmees 434 Turkse Tortel 398 Houtduif 363 Kokmeeuw 321 top HERFST soort aantal Huismus 2836 Koolmees 834 Merel 794 Kauw 691 Houtduif 600 Vink 598 Pimpelmees 588 Spreeuw 572 Turkse Tortel 451 Ekster 426 Pagina 7 / 24

8 Zwarte Kraai Win terkoning Vink Turkse Tortel Tjiftjaf Staartmees Spreeuw Roodborst Ringmus Pimpelmees Merel Keep Kauw Huismus Houtduif Heggenmus Grote Bonte Specht Groenling Gierzwaluw Gaai Ekster Boomkruiper Boomklever 4. Totaal aantal getelde vogels Grafiek1 winter lente zomer herfst Pagina 8 / 24

9 0 aantal Zwartkop Zwarte Mees Zanglijster Wilde eend Sperwer Sijs Roodkopbuulbuul Roek Meerkoet Kuifmees Koperwiek Kokmeeuw Knobbelzwaan Halsbandparkiet Goudv ink Goudhaantje Fitis Buizerd Boerenzwaluw Blauwe reiger aantal Zwa rte Kra ai Winterkoning Vink Turkse Tortel Tjiftjaf Staartmees Spr eeuw Roodb orst Ringmus Pimpel me es Merel Kee p Kau w Huismu s Houtduif Hegge nmu s Gro te Bon te Spe cht Gro enling Gie rzwalu w Gaa i Ekster Boo mkruip er Boo mklever Grafiek2 winter lente zomer herfst Grafiek3 winter lente zomer herfst Pagina 9 / 24

10 5. Tabel 1 Winter meerjarenoverzicht Zie hoofdstuk toelichting tabellen voor een nadere uitleg van de tabellen. Pagina / 24

11 6. Tabel 2 Lente meerjarenoverzicht Pagina 11 / 24

12 7. Tabel 3 Zomer meerjarenoverzicht Pagina 12 / 24

13 8. Tabel 4 Herfst meerjarenoverzicht Pagina 13 / 24

14 9. Tabel 5 - Winteroverzicht Zie hoofdstuk toelichting tabellen voor een nadere uitleg van de tabellen. Pagina 14 / 24

15 . Tabel 6 - Lenteoverzicht Pagina 15 / 24

16 11. Tabel 7 - Zomeroverzicht Pagina 16 / 24

17 12. Tabel 8 - Herfstoverzicht Pagina 17 / 24

18 13. Winter aantal getelde vogels T= aantal tuinen V = aantal getelde vogels Pagina 18 / 24

19 14. Lente aantal getelde vogels T= aantal tuinen V = aantal getelde vogels Pagina 19 / 24

20 15. Zomer aantal getelde vogels T= aantal tuinen V = aantal getelde vogels Pagina 20 / 24

21 16. Herfst aantal getelde vogels T= aantal tuinen V = aantal getelde vogels Pagina 21 / 24

22 17. Toelichting koude- en warmtegetal Koudegetal De meteorologische winter bestaat uit de maanden december, januari en februari. Vorst in november en maart telt voor de wintergemiddelde temperatuur dus niet mee. Vandaar dat er daarnaast een berekening bestaat, het zogenaamde koudegetal van Hellmann ( ), waarin ook vorst in het voor- en naseizoen meetelt. Het koudegetal is ook geschikt om een tussentijdse balans van de winter op te maken. Voor de berekening wordt gebruik gemaakt van het dagelijks etmaalgemiddelde van de temperatuur. Dat is het gemiddelde over 24 uur, dat bepaald wordt uit de 24 uurlijkse temperatuurmetingen op een dag. Alle etmaalgemiddelden beneden het vriespunt over de periode 1 november tot en met uiterlijk 31 maart worden opgeteld, zodat uiteindelijk één (koude)getal wordt verkregen. Daarvan wordt het minteken weggelaten. Bedraagt de gemiddelde etmaaltemperatuur op een bepaalde dag -0,5 graden en de volgende dag -0,8 graden, dan is het koudegetal over die twee dagen dus 1,3. De winter krijgt op grond van het koudegetal in De Bilt aanduidingen als streng, koud, zacht of zeer zacht. Een winter met een koudegetal van minder dan 20 wordt zeer zacht genoemd. Het KNMI heeft statistieken gemaakt van de koudegetallen van alle winters sinds De winter van 1989 was met een 1,9 de zachtste sinds 1901, op twee staat 1975 (3,2) en op drie 2000 (3,6). Een koude winter heeft een koudegetal tussen 0 en 160 (koud). Een koude winter is in de afgelopen 111 jaar 21 keer voorgekomen. Zes keer lag het koudegetal tussen 160 en 300 (zeer koud), drie winters kwamen boven 300 uit (streng). Het koudst was de winter van 1963 met een koudegetal van 345,9. De winter van 1947 staat op de tweede plaats met 342,8 en daarna volgt die van 1942 met 331,8. Het koudegetal van Hellmann, berekend uit de som van alle negatieve etmaalgemiddelden van de temperatuur, is in de winter van 2009/20 opgelopen tot 94,7. De winter was daarmee de koudste sinds 1997 met een koudegetal van 131,6. In de vorige winter van 20/2011 is het koudegetal voornamelijk door de bijdrage van de zeer koude december opgelopen tot 80,6. Dit jaar is het een heel ander verhaal en stond het koudegetal eind januari nog op een magere 1,3. Februari heeft daar drastisch verandering in gebracht. Het koudegetal is dankzij de koudegolf met sprongen omhoog geschoten en staat inmiddels op 88,4. Dat is iets minder dan in de winter van 20 (koudegetal 94,7) maar iets meer dan in de winter van 2011 (80,6). De winter van 2012 bezet de 33e plaats op de ranglijst van de "koudste" winters sinds De bijdrage aan het koudegetal van de afgelopen winter kwam vrijwel volledig voor rekening van de periode 29 januari tot en met 12 februari (bron: KNMI) Pagina 22 / 24

23 Warmtegetal Het warmtegetal is een waarderingscijfer voor de zomerwarmte. Voor de berekening van het warmtegetal worden de dagelijkse waarden boven 18 graden van de etmaalgemiddelde temperaratuur in De Bilt tussen april en oktober opgeteld. Een dag met gemiddeld over 24 uur een temperatuur van 20,2 graden draagt dus 2,2 bij aan het warmtegetal. Bedraagt het etmaalgemiddelde 18,0 graden of lager dan levert die dag dus geen bijdrage aan het warmtegetal. Met deze methode kan zowel tussentijds als achteraf de balans worden opgemaakt van de hoeveelheid warmte die de zomer oplevert. Voorheen telden april en oktober niet mee bij de berekening van het warmtegetal maar door het warmere klimaat is de kans op hogere temperaturen ook in die maanden groter geworden. Een dag met een etmaalgemiddelde temperatuur van minstens 18 graden wordt als vrij warm of warm ervaren zodat deze grenswaarde een representatief beeld geeft van de genoten hoeveelheid warmte. Het warmtegetal voor de zomer is de tegenhanger van het koudegetal dat voor de winter wordt gebruikt en dat van alle dagen met een etmaalgemiddelde onder nul de negatieve waarde van de temperatuur sommeert. Het warmtegetal geeft alleen een indruk van de warmte in het zomerhalfjaar. Een relatief hoge score zegt dus niets over bijvoorbeeld neerslag of zon en kan ook bereikt worden in een verregende zomer. Zo liep het warmtegetal in 20 op tot 95,3, goed voor de twintigste plaats op de ranglijst van de warmste zomers, terwijl de zomer vrijwel volledig in het water viel. In de tabel van alle warmtegetallen sinds 1901 gerangschikt naar warmteproductie staat de zomer van 1947 aan de top met een warmtegetal van 221,3. Daarna volgen de zomers van 2006 (201,2), 1995 (169,7), 1976 (163,7) en 1994 (147,9). De laagste score staat op naam van de zomer van 1965 met slechts 3,9 als warmtegetal. Daarna volgen de zomers van 1956 (4,9), 1962 (6,7), 1974 (11,6) en 1907 (11,8). Om een totale indruk te krijgen van de kwaliteit van het zomerweer moeten ook andere grootheden, zoals regen en zon, meegenomen worden. Daarvoor zijn andere methodes in gebruik zoals het in kaart brengen van het aantal mooi-weerdagen, ook wel aangeduid als ADS-dagen. Dat zijn dagen met een gemiddelde temperatuur ruim boven wat voor de tijd van het jaar normaal is (decadegemiddelde), hooguit 0,2 mm neerslag en een zonneschijnduur van minstens 50 procent. (bron: KNMI) Pagina 23 / 24

24 18. Toelichting tabellen Meerjarenoverzichten (tabel 1 t/m 4) Om de leesbaarheid te bevorderen zijn er alleen getallen in de tabellen opgenomen, maar die getallen zijn percentages. Hoe komen deze nu tot stand en wat betekenen deze uitkomsten? Eerst wordt het aantal tuinen bepaald waarin een waarneming heeft plaatsgevonden; welke soort is dan niet relevant. Niet getelde weken, bijvoorbeeld vanwege vakantie, worden niet meegenomen om de totalen niet onnodig negatief te beïnvloeden, want in die week is immers niet geteld. Het totaal van de getelde tuinen is dus de basis voor de berekening en vervolgens wordt daarna vastgesteld welke soort is waargenomen. Voorbeeld: Totaal 13 weken in een seizoen en deelnemers; in dit voorbeeld wordt er voor onderstaande berekening vanuit gegaan dat alle weken zijn geteld. Totaal getelde tuinen : deelnemers x 13 weken = 130 tuinen. In die periode waargenomen: Spreeuw 60 keer, Huismus 1 keer en Kauw 20 keer. Het aantal getelde vogels is niet van belang. Dat wil dus zeggen dat, wanneer er in één week 35 Spreeuwen zijn, dan telt dat als één. De uitkomst voor het voorbeeld is dan: Basis: 130 tuinen Spreeuw: 60 keer waargenomen 60/130 = 46% Basis: 130 tuinen Huismus: 1 keer waargenomen 1/130 = 85% Basis: 130 tuinen Kauw: 20 keer waargenomen 20/130 = 15% De Spreeuw is dus in 46% van de getelde tuinen in een bepaald seizoen waargenomen. Koude- en warmtegetal Deze getallen geven een bepaalde waarde aan van het seizoen en zijn bepaald door het KNMI. In een apart hoofdstuk wordt hiervan een nadere uitleg gegeven. Historie In deze tabel wordt een historisch verloop weergegeven van de afgelopen jaren, waarbij het jaar 1992 het eerste jaar is geweest dat er vogels in de tuinen zijn geteld. Overzichten (tabel 5 t/m 8) In deze overzichten wordt per seizoen en dan per week aangegeven hoe vaak een vogelsoort is waargenomen. De wijze is gelijk aan wat in het vorige hoofdstuk toegelicht; het totaal aantal getelde vogels wordt dus niet meegenomen. Aantal getelde vogels In afwijking van voorgaande tabellen wordt in dit overzicht het werkelijk aantal getelde vogels weergegeven. Hier worden (nog) geen conclusies aan verbonden en zijn alleen ter informatie. T= aantal tuinen V = aantal getelde vogels Pagina 24 / 24