Beheervisie Park Angerenstein

Transcriptie

1 1 Beheervisie Park Angerenstein Een visie op het beheer van park Angerenstein Datum: December 2005 Dienst Stadsbeheer Afdeling Openbare Ruimte Van Oldenbarneveldtstraat 90 Postbus HA Arnhem Vastgesteld ST Regie d.d Ter informatie naar ST Onderhoud d.d Vastgesteld MT Stadsbeheer d.d Vastgesteld Staf Stadsbeheer d.d

2 2

3 Inhoud 1 Inleiding Wat hebben we? Gebiedsbeschrijving Landschap (Geomorfologie) Cultuurhistorie + Landschap Water Ecologie Gebruik Kader Wat willen we? Visie samenhang Groene wig Visie ruimtelijke opbouw park Streefbeelden park Hoe moet dat? Maatregelen Opzet uitvoeringsplan Financiële consequenties Bronnen...35 BIJLAGEN...37 Bijlage 1: Programma Beheer aanvraag Bijlage 2: Bestemmingsplan Paasberg en omgeving, Bijlage 3: Huidige en potentiële flora en fauna...41 Bijlage 4: BGB Angerenstein en Binnentuinproject...45 Bijlage 5: Keuze beplantingstypen...46 Bijlage 6: Consultatie intern en extern Kaarten...51 Kaart 1 Historische kaart Kaart 2 Eigendommen...51 Kaart 3 Historische kaart...51 Kaart 4 Monumenten...51 Kaart 5 Visie Groene wig...51 Kaart 6 Visie Landschap en cultuurhistorie...51 Kaart 7 Visie Water...51 Kaart 8 Visie Ecologie...51 Kaart 9 Visie Gebruik...51

4 4

5 1 Inleiding 5 In 2002 is het Groenplan Arnhem / 2015 door de Raad vastgesteld. Hierin staat onder andere dat er voor de grote groeneenheden, waaronder park Angerenstein, beheervisies moeten worden opgesteld. De beheervisies geven de grote lijnen aan voor het beheer. Het is het beleidsmatige kader voor het reguliere beheer van het park door Bossen & Parken. Het beheer is gericht op het realiseren en in stand houden van de gewenste streefbeelden. Daarnaast is er een afspraak met bewoners in het kader van BuitenGewoonBeter Angerenstein om voor het park Angerenstein een beheervisie op te stellen. Het park Angerenstein is als pluslocatie benoemd. Beheervisie park Angerenstein In de beheervisie park Angerenstein worden vanuit cultuurhistorie, landschap, ecologie en gebruik (recreatie) kaders aangegeven voor het beheer. Voor het park is de cultuurhistorie leidend. Veel cultuurhistorische elementen zijn nog aanwezig in het park. De beheervisie dient als de basis voor een uitvoeringsprogramma en voor ontwerpen. De visie is opgesteld door de sector Regie in samenwerking met de dienst Stadsontwikkeling, afdeling Ruimtelijke Ordening. Verder zijn externe betrokkenen geraadpleegd. Zie voor gedetailleerde lijsten en opmerkingen bijlage 6. Het uitvoeringsprogramma wordt door de sector Onderhoud opgesteld. In de Staf MOR wordt de beheervisie vastgesteld. Nadat de Staf de beheervisie heeft vastgesteld, zal voor de visie een wijzigingsvergunning in het kader van de Monumentenverordening gemeente Arnhem 2000 (artikel 6) worden aangevraagd. Zo hoeft er niet voor iedere maatregel apart een vergunning worden aangevraagd. Parkoverleg en schouwgroep Een aantal keren per jaar is er een vakinhoudelijk parkenoverleg. Hierin wordt de problematiek en de voortgang van onderhoud en beheer besproken tussen de sectoren Onderhoud en Regie en Stadsontwikkeling RO/Landschap. Participatie van omwonende is belangrijk voor de inbreng bij het opstellen van het uitvoeringsprogramma. Het Groenplan geeft aan dat er voor alle herkenbare terreineenheden in het grote groen met een schouwgroep zal worden gewerkt. Voor Park Angerenstein betekent dit dat de gemeente (vertegenwoordigers van Regie en Bossen & Parken) samen met de parkcommissie jaarlijks een schouw doet. Het rapport bestaat uit de volgende hoofdstukken: Wat hebben we? : Een gebiedsbeschrijving, een samenvatting van de beleidnota s (Structuurplan 2010, Groenplan Arnhem / 2015, Monumentenbeleid, Waterplan), het beheerplan park Angerenstein en het bestemmingsplan Paasberg en een beschrijving van de Cultuurhistorie / Landschap, Ecologie, Water en Recreatie. Wat willen we? : Een opsomming van de doelstellingen, potenties en beheer op hoofdlijnen voor het park vanuit Cultuurhistorie / Landschap, Ecologie, Water en Recreatie in streefbeelden. Hoe moet dat? : De gemaakte keuzes worden vertaald in een opzet voor het uitvoeringsprogramma en de financiële consequenties worden globaal in beeld gebracht.

6 2 Wat hebben we? 2.1 Gebiedsbeschrijving 6 Ligging Park Angerenstein maakt deel uit van de groene wig Oost (figuur 1). De Groene wig oost bestaat tevens uit de monumentale begraafplaats Moscowa, park Klarenbeek, Hoogte 80, Rennen Enk (stichting Insula Dei), Sacre Coeur en park Presikhaaf. Rosendaalseweg Bernhardlaan Beek op de Paasberg Park Angerenstein Rennen Enk Julianalaan Park Sacre Coeur Figuur 1: Park Angerenstein in de groene wig Oost Park Angerenstein is circa 12 hectare groot. Het heeft een bosgebied van circa 5 ha en een open parkgebied bestaand uit gras met solitaire bomen van circa 7 ha. Het park is een gemeentelijk monument. Angerenstein vormt samen met het landgoed Rennen Enk een groene eenheid, maar zijn verschillend in gebruik en eigendom. Het park wordt gekenmerkt door bos, gazons, kronkelende paden, grote en kleine vijvers, beeklopen, monumentale bomen, lanen en een landhuis. Het landhuis is het oudste gebouw en heeft een centrale plek in het park. Er is een koetshuis, een voormalige forelkwekerij, skatehal (voormalig CIOS sporthal), schaftlokaal en er is een bijentuin (Angelenstein). Binnen de contouren van het park liggen 2 basisscholen, een aan de Julianalaan en een aan de Bernhardlaan.

7 7 Figuur 2: Luchtfoto Park Angerenstein en Rennen Enk, voorjaar Landschap (Geomorfologie) De stad Arnhem ligt op de overgang van de beboste en reliëfrijke Veluwe en het dynamische rivierenlandschap. De Veluwe is ontstaan tijdens de ijstijden. De uit het noorden afkomstige ijsmassa stuwde de bovenste bodemlagen op tot stuwwallen. De vlakten op de stuwwallen zijn opgevuld met materiaal dat werd achtergelaten door smeltwater. Omdat de bodem grotendeels uit grof zand bestaat, kan het hemelwater infiltreren, om in de erosiedalen weer aan de oppervlakte te komen en de vele beken te voeden. Op de plekken waar grondwater uit de bodem kwam zijn sprengen gegraven en de beken in het gebied zijn gekanaliseerd. Diepere grondwaterstromen voeren kwelwater tot ver in de ondergrond van het rivierengebied. Park Angerenstein ligt op de overgang van de zuidelijke stuwwal van de Veluwe en het Rivierengebied. Het ligt in een erosiedal, dat tijdens de laatste ijstijd door smeltwater is uitgeslepen. Het hoogste punt in het park ligt in de noordwestpunt aan de Rosendaalseweg (32,5 m boven NAP) en het laagste punt in de zuidoostpunt van het park (15 m boven NAP). Er is dus een hoogteverschil van ongeveer 17 m. De bodem bestaat uit grof zand met daarin leemlagen (keileem). Fijnzandig leem en grof leemarm zand komen over geringe afstanden naast elkaar voor. Het vochtleverend vermogen en de vochttoestand verschillen daardoor sterk. Het park staat bekend om de vele kwelplekken en het bronbos. Door de afwisseling van bodem en waterhuishouding is de vegetatie divers. De oorspronkelijke begroeiing is voornamelijk bos. In de droge delen is dit Zomer en Winter eik en Beuk. In de vochtig tot natte delen is dit Zwarte els.

8 2.3 Cultuurhistorie + Landschap Het stuwwallenlandschap bood aantrekkelijke vestigingsmogelijkheden. In eerste instantie was er een agrarisch landschap. Al in de vroege middeleeuwen werd op de Veluwe beekwater gebruikt om molens aan te drijven. De beken hadden echter geen constante wateraanvoer. Daarom werden er later sprengen gegraven en stuwvijvers aangelegd. De opkomst van de papierindustrie (eind 16 e, begin 17 e eeuw) betekende een grote stimulans voor dergelijke activiteiten. In de 19 e eeuw deed de Engelse landschapsstijl haar intrede in het park en de stuwvijvers werden tot siervijvers omgevormd. Hieronder worden in verschillende periodes de verschillende stijlen, ontwerpen en beelden van het park geschetst door de tijd. 17 e eeuw, eerste vermelding De vroegste vermelding van de naam Angerenstein dateert uit Het gebied had een agrarische functie. In 1684 toen Angerenstein in bezit kwam van de Arnhemse burgemeester Engelbert Engelen, was het landgoed circa 400 hectare groot en vormde toen één geheel met Rennen Enk en Klarenbeek. 18 e eeuw, de Franse stijl In de 18 e eeuw werd de Franse stijl geïntroduceerd met lanen, bossen en tuinen, waarvan momenteel nog enkele restanten in het park aanwezig zijn. Ook het zichtkanaal, ofwel grand canal, de zevenspreng (een spreng waarop een aantal paden uitkomen), de cascades en de kruislings springende fonteinen stammen uit deze tijd. Daarnaast lag om het landhuis een gracht e eeuw, de Engelse landschapsstijl Begin 19 e eeuw deed de Engelse landschapsstijl zijn intrede. Verfraaiing van het landschap door intensief sturen van de natuur was kenmerkend voor het romantische denken. De Tulpenboom voor het landhuis is in deze periode aangeplant en is nu een monumentale boom. De sprengenbeken brengen in combinatie met de vijverpartijen beweging, sfeer, sierlijkheid en afwisseling in het landschap. In het midden van de 19 e eeuw werd het landhuis uitgebreid met twee bijgebouwen, een oranjerie en een koetshuis. In 1880 werd vermoedelijk de siertuin (binnentuin) aangelegd. De buitenranden hadden een natuurlijke, gesloten heesterbeplanting. De tuin was strak en cultuurlijk vormgegeven, met een rozentuin en een pergola. Het rapport van L. Schellevis (Park Angerenstein, Ontwerpvoorstel herstel park en siertuin, maart 2003) geeft het ontwerp. In het kader zijn de algemene principes van de Engelse landschapsstijl opgesomd, die in het park zichtbaar zijn. Algemene principes van de Landschapsstijl Algemeen: - Romantisering van de natuur, de natuur als idylle. - Zichtlijnen eindigen op een gebouw of bijzondere boomgroepen. - Uitgekiende taferelen met zichtlijnen en dieptewerkingen, waardoor de wandelaar voortdurend voor ruimtelijke verrassingen komt te staan. Beplanting: - Bos bestaand uit bomen van één soort: eiken, beuken, iepen, linden, kastanjes. - Bomen en boomgroepen in weilanden: clumps, 2 bomen (beuk langs pad), 4 bomen, 3 bomen. Onderlinge afstand is 3 tot 7 meter. - Een rijk assortiment aan solitairen: kastanje, valse acacia, trompetboom, treurbeuk, rode kastanje, berk, valse acacia, esdoorns, linden, zomer en wintereik, esdoorn, moseik, beuk, douglas, den, lariks, ceder, sequoia, thuja, hulst, taxus en rododendron. De treurwilg markeert bruggen. - Standaardcombinaties bomen: diverse esdoorns, diverse eiken, diverse kastanjes, groene en rode beuk, beuk met kastanje. - Op markante punten bloeiende heesters, zoals rododendrons.

9 - Taxushagen ter afscheiding van erven en tuinen. Paden - Paden hebben verschillende breedtes, zijn natuurlijk en volgen het glooiende terrein. - Langs paden staan boom- en struikgroepen, met daartussen open ruimtes. - Afsplitsingen van paden zijn ingeplant met rododendrons, voor verrassingseffect. - Paden waren van een puin fundering, met een laag zand en vervolgens grind erover. Grasland - Weiland is open kijkgroen. Maaien bij gras met een hoogte van 20 cm. Water - De vijver en beekloop kennen een vorm met gebogen, zachte lijnen en glooiend aflopende oevers, waardoor de natuurlijke loop van een rivier werd gesuggereerd. - Overhangende boomkronen over water. - De cascades en fonteinen hebben een idyllische uitstraling , de kaart Op de kaart van 1865 (bijgewerkt tot 1912) (figuur 3) zijn veel elementen en structuren uit bovenstaande teksten herkenbaar. 9 Figuur 3: Historische kaart , architect Samuel Voorhoeve Het is bekend dat in 1886, toen Klarenbeek overging naar de gemeente, de tuinarchitect H.A.C. Poortman werd ingeschakeld, maar wat hij precies heeft gedaan is tot op heden onduidelijk. Dit zelfde geldt voor het werk van tuinarchitect S. Voorhoeve ( ). Daarnaast is er in de Tweede Wereldoorlog veel archiefmateriaal verloren gegaan, waaronder wellicht materiaal van Voorhoeve. Er zijn dan ook geen ontwerpen van Voorhoeve van het park Angerenstein zijn teruggevonden. Wel is er een korte beschrijving bekend van het park Angerenstein en van de architect Voorhoeve uit het boek van C. S. Oldenburger Ebbers e.a. Gids voor de Nederlandse tuinen landschapsarchitectuur. Deze beschrijvingen gaan in op algemene ontwerpbeelden van Voorhoeve.

10 Het parkgebied werd verfraaid, het landhuis verbouwd en enkele bijgebouwen, waaronder het koetshuis, werden vernieuwd. Daarnaast werd de forellenkwekerij gebouwd. De oude 18 de eeuwse structuren van de buitenplaatsen zijn nog enigszins te onderscheiden. Buiten deze structuren zijn er nog specifieke ontwerpprincipes van Voorhoeve. Deze zijn: - Park in landschapsstijl, gecombineerd met een formele aanleg bij het landhuis. - Behoud van natuurschoon, zoals het bronbos. - Gebruik van de hoogteverschillen voor een comfortabel en natuurlijk padenpatronen , de kaart (Bijlage kaart 2 en 3) Op de kaart van 1930 (figuur 4) is de eerste kaart na het ontwerp van Voorhoeve. Deze kaart wordt dan ook gebruikt als de referentie voor de cultuurhistorische kaart. Kaart 3 in de bijlage geeft de cultuurhistorische kaart weer, die als basis dient voor de visie en de streefbeelden in hoofdstuk 3. Figuur 4: Historische kaart 1930 Wanneer de historische kaart van 1930 over de bestaande structuren van het park wordt gelegd (zie kaart 1), valt op dat de ruimtelijke opbouw van 1930 veelal nog aanwezig in het park. De belangrijkste ontwerpbeelden zijn: - Aan de padenstructuur is te zien dan Rennen Enk gescheiden is van park Angerenstein. - Er zijn 3 hoofdwegen (oranje op de kaart) richting het landhuis. Alleen de hoofdweg vanaf de Velperweg en vanaf de hoek Bernhardlaan / Rosendaalseweg zijn in de huidige situatie nog aanwezig. - Achter het koetshuis ligt een holle weg richting de huidige Bernhardlaan. Deze holle weg is nog steeds herkenbaar in het landschap, maar in de huidige situatie nier meer aanwezig. - Op de kaart zijn het landhuis, het koetshuis, de forellenkwekerij en de oranjerie te zien. Verder is er een gebouw in het zuidwesten van het park Angerenstein, gelegen aan een open gebied. In de huidige situatie ligt hier de buitenschool en een speelveld. - Het terrein om het landhuis is verhard en heeft een open karakter. - De binnentuin is omgeven door beplanting. - Op het grote en kleine grasland zijn boomgroepen (clumps) aanwezig.

11 - De laanstructuren zijn op deze kaart niet herkenbaar, maar gezien de huidige situatie wel aanwezig. - De vijver aan de zuidwestzijde van het landhuis is niet getekend. Op de kaart van en op de latere kaart van 1943 is deze wel te zien. Er zijn 2 opties. Of de vijver is tijdelijk gedempt of de vijver is niet belangrijk gevonden in het ontwerp en dus niet ingetekend. Dat laatste is het meest waarschijnlijke. - Er is een open gebied, daar waar in de huidige situatie de skatehal ligt / 1943, eigendom gemeente In 1941 werd het park eigendom van de Gemeente, waardoor het een openbare ruimte werd en intensief gebruikt ging worden. Op de bedrijfskaart van 1943 (figuur 5) zijn de huidige contouren van park Angerenstein te herkennen. Angerenstein Zuid is bebouwd en het voormalige park Klarenbeek is verdwenen. Ook Angerenstein Noord is bebouwd en een deel van het bos van park Angerenstein is verdwenen. Tussen de toegangsweg en de Julianalaan is een vijverpartij aangelegd met een fontein en watervallen. Deze wordt gevoed vanuit de nieuwe verlegde Klarenbeek. De vijver aan de noordzijde van het landhuis is vergroot. De 2 ingangen aan de Bernhardlaan, waaronder de holle weg, zijn in de huidige situatie niet meer aanwezig. Wel is er een andere ingang gemaakt, het huidige fietspad. Figuur 5: Bedrijfskaart Water In 1997 is het beheer van de beken in Angerenstein overgenomen door het Waterschap. Het Waterschap houdt zich bezig met de waterbeheersing (waterkwaliteit en waterkwantiteit), het onderhoud van de watergangen. In 1998 en 1999 is in het kader van het Project Beheeren onderhoudsplan Beek op de Paasberg het bekenstelsel opgeknapt met subsidie van het Rijk. De verbindingen met Rennen Enk zijn opgeknapt en er is gebaggerd in de vijvers in het park. Bijna overal is sprake van een houten beschoeiing. Op sommige plaatsen zijn

12 ingemetselde keien hersteld en enka-mat toegepast. Dit project had betrekking op het traject vanaf de sprengkop bij de Rosendaalseweg tot aan de Velperweg. 12 Het beleid van het Waterschap geeft verder aan dat de waterloop tussen het grand canal en de zevenspreng spartelwater is. Hier is ruimte om speelaanleidingen met water te maken. Later is een beektraject in zuidelijke richting doorgetrokken, onderdoor de Velperweg richting park Sacre Coeur. Watersysteem Park Angerenstein ligt in een erosiedal. Het watersysteem van park Angerenstein wordt vanuit een aantal plekken gevoed: - De Beek op de Paasberg - Sprengkoppen achter het landhuis - Kwelplekken in het park - Grand canal - Bronbos achter landhuis De waterkwaliteit in het park is van nature goed omdat het sprengwater betreft, afkomstig van de Veluwe. Het verhardingswater dat op de beek wordt geloosd wordt gefilterd. Dit gefilterde hemelwater bereikt park Angerenstein via de Beek op de Paasberg en stroomt via deze beek in zuidoostelijke richting naar de Velperweg. Wel komt er nitraat in het water voor door de bemesting in de landbouw dat een bedreiging vormt voor karakteristieke natuurwaarden. Er zijn geen gegevens over de visstand. Wel is bekend dat er genoeg vis aanwezig is voor een gezond ecosysteem. Dit is bijvoorbeeld belangrijk voor de ijsvogel. Beschoeiingen De beektrajecten en de vijvers hebben over het algemeen een harde beschoeiing van hout. Op veel plekken zijn er gaten tussen beschoeiing en oever en de houten schoten steken boven het maaiveld uit. In de vijver achter het landhuis is een stenen muur gemetseld. Deze muur was nodig om afspoeling van de oever door kweldruk te voorkomen. Op een enkele plek in het bos is de beschoeiing afwezig en oogt de beek natuurlijk. Bij de bron achter het landhuis is een beschoeiing van basaltstenen aanwezig, waarbij later een houten beschoeiing tegenaan gezet is. Bruggen en duikers Daar waar het beektraject de hoofdroute en de omgeving van het landhuis kruist zijn duikers aanwezig. Op een aantal plekken zijn bruggen aanwezig. Alleen liggen veel bruggen met de onderkant op de waterlijn. Er zijn hier dan geen doorkijken onder door de brug. Fonteinen en cascades Op 5 plekken in de vijvers zijn fonteinen. Daarnaast is er in de vijver van de binnentuin een fontein, die in het oorspronkelijk ontwerp een beeld met spuitmond was. De hoogteverschillen in het park worden overbrugd met cascades en stuwen. Stuwen zijn uitgevoerd in baksteen met cirkelvormige smeedijzeren hekwerken. De cascades zijn uitgevoerd in keien en ogen idyllisch.

13 2.5 Ecologie Het park kent abiotische en biotische milieuverschillen die ertoe bijdragen dat dit gebied een grote ecologische waarde heeft. Hierbij moet vooral gedacht worden aan verschillen tussen hoger gelegen, drogere gedeelten en lager gelegen nattere gedeelten en de aanwezigheid van kwelplekken. Over het algemeen is aanwezig de vegetatie die hoort bij het type Droog wintereiken beukenbos. Op de kwelplekken (bronbos) is vegetatie aanwezig (o.a. groot springzaad) horend bij het type Elzenbronbos. De verdroging van het bronbos zorgt voor een ongewenste overwoekering van braam. Gebieden met ecologische waarden zijn: - Wintereiken beukenbos - Elzenbronbos - Beuken- en eikenlanen - Bloemrijke graslanden - Open ruimtes (graslanden) met bomen - Sprengbeken en bronnen - Kwelplekken De inventarisatielijst in de Bijlage 3 geeft een samenvatting van de soorten die in het park zijn waargenomen. Daarnaast geeft het de soorten weer die potentieel en van nature in het park thuishoren. Daarnaast zijn er 3 verspreidingskaarten opgenomen. 13 Er zijn 4 vaatplanten aanwezig, beschermd conform de Flora- en faunawet. De gebieden met waarde voor vaatplanten zijn de bronbosjes, de bloemrijke graslanden en de bosranden. De randen van het bos en de stamvoet van oude eiken en beuken vormen voor paddestoelen en schimmels belangrijke gebieden. Belangrijke plekken voor mossen zijn de (bron)beken en kwelplaatsen. De bloemrijke graslanden zijn de voornaamste vlindergebieden. Libellen komen voor aan het water. Alle vogels zijn beschermd conform de Flora- en faunawet en de soortbescherming van de Europese Vogelrichtlijn. Er broeden vogels in holen uit de Grote bonte specht groep en Boomklevergroep. Twee soorten staan op de Rode lijst vermeld. Dit is een lijst van in Nederland bedreigde dier- en plantensoorten. Alle amfibieën zijn beschermd conform de Flora- en faunawet. Uit de huidige inventarisaties is niet bekend waar zich exact de verschillende biotopen bevinden. Voor de zoogdieren in het park zijn vooral de oude bossen en bomen belangrijk. Er is een vliegroute van vleermuizen die van het buitengebied ten noorden van Arnhem via de groene wig oost richting de uiterwaarden loopt (Bron: VLEGEL, 1991). In de zuidpunt van de binnentuin is een boom met holen waarin rosse vleermuis verblijft (Bron: Vlegel). De zoogdieren zijn beschermd conform de Flora- en faunawet. De vleermuizen zijn ook nog eens beschermd conform de soortbescherming Europese Habitatrichtlijn, Bijlage IV. 2.6 Gebruik Park Angerenstein is een park met grote recreatieve waarde. Het is een buurtpark met een hoog gebruik. Dit is vooral te danken aan het unieke landschap, de gunstige ligging. Recreatieve functies Het park kent verschillende gebruikers. Het gebruik is onder te verdelen in: - Wandelen en genieten van de rust. - Sporten en spelen (speeltuin). Onder andere voetballen (zie figuur 13) en trimmen. - Hond uitlaten. In het park is een hondenlosloopgebied.

14 - Bijzondere evenementen, als een volleybaltoernooi en kerstboomverbranding. 14 Stadsenquête Uit de Stadsenquête over de Arnhemse parken, 2004 blijkt het volgende: - 80 % van de gebruikers is afkomstig uit de omliggende wijken % van de bezoekers komt er om te wandelen en 20 % om de hond uit te laten % van de bezoekers in het park komt er omdat de kortste route door het park loopt. Speelvoorzieningen Het wordt veel gebruikt door gezinnen en kinderen. Het grote grasveld wordt gebruikt om onder andere te voetballen. In het park zijn voor de jeugd enkele speelvoorzieningen aanwezig. Bij de binnentuin is een speelplek (0-6 jaar) en in het nabijgelegen bosje liggen boomstammen voor wat oudere kinderen. Tussen het bronbosje en de school ligt aan de Julianalaan een speelveldje met voorzieningen voor tafeltennis, basketbal en voetbal (6-12 jaar). Hiermee voldoet het park aan de behoefte van verschillende leeftijdscategorieën om te kunnen spelen in de nabije woonomgeving. Honden Borden met een kaart van het park bij de hoofd- en subentrees geven aan waar honden los mogen lopen. Verder zijn er borden in het park die het hondenlosloopgebied aangeven. Er is geen ruimte voor een honden-uitlaatservice. Bestemmingsverkeer Bewoners van het landhuis en koetshuis mogen de auto in het park parkeren. Bezoekers parkeren regelmatig hun auto in het park. Dit is een ongewenste situatie. Meubilair In het park zijn standaard banken en afvalbakken aanwezig. Ze staan op goede plekken. In de binnentuin staan witte Engelse banken met de standaard prullenbak. Een wens is deze prullenbakken te vervangen. De route waar bestemmingsverkeer over rijdt en de fietsroute zijn verlicht met lantaarnpalen, typisch voor een park. Hekwerk Om het gehele park (dus ook om de scholen) staan niet dezelfde hekwerken. De sector Stadsingenieurs is bezig hiervoor een uniform hekwerk te ontwerpen. Dit hek moet ook om Rennen Enk en deels tussen Rennen Enk en park Angerenstein staan. Poorten en hekwerken in het park geven een onrustig beeld en zijn niet gewenst. Toegankelijkheid en padenstelsel Het park is toegankelijk via diverse entrees en een uitgebreid padenstelsel, waardoor de recreant verschillende rondjes kan lopen. De aansluiting van het padenstelsel op de omliggende parken (onder andere Beek op de Paasberg) en de omliggende wijken Angerenstein Noord en Zuid kan beter. De oostwest verbinding voor fietsers, die als doorgaande route fungeert, is niet logisch opgebouwd. Alle paden in het park worden gebruikt als fietspad. Wel maakt de grootste stroom, vooral schoolgaande jeugd, gebruik van het aangewezen fietspad van oost naar west. Bij de hoofdingangen missen informatieborden over het park.

15 2.7 Kader 15 Beleidskader Structuurplan Arnhem 2010 In het Structuurplan Arnhem 2010 staat park Angerenstein met de functie park aangegeven. Het park maakt onderdeel uit van de Groene wig Oost en is een onderdeel van de groene hoofdstructuur van de stad. Kwaliteiten van het park zijn: - De groene wig is een uitloper van de Veluwe. De hoofdfuncties zijn natuur en landschap, met hoogwaardige ecologische kwaliteiten en ecologische verbindingen op schaalniveau van de stad en de stadsdelen. - Parkruimten zijn opgenomen in recreatieve routes naar het buitengebied. Ontwikkelingen tot 2010 zijn: - Stedelijke activiteiten in het gebied moeten de kwaliteiten van de groene wig versterken. De randen bepalen als grens van het stedelijke gebied. - Renovatie in het park, beken bovengronds brengen en met elkaar verbinden. Monumentenbeleid (kaart 4) Het gehele park Angerenstein heeft de status van gemeentelijk monument. Het gebied is van belang voor de Gemeente Arnhem wegens de cultuurhistorische, landschappelijke en tuin architectuurhistorische waarde. Alles wat aan een monument wordt gewijzigd behoeft een vergunning. Daarnaast zijn de volgende elementen in het park beschermenswaardig als Gemeentelijk monument in de Gemeente Arnhem: Het landhuis, het koetshuis en het hekwerk. Het schaftlokaal en de voormalige forellenkwekerij zijn in 1999 hier aan toegevoegd. Deze objecten zijn van belang voor de Gemeente Arnhem wegens hun cultuurhistorische, stedenbouwkundige (landschappelijk en ensemblewaarde) en/of architectuurhistorische waarde. De Tulpenboom voor het landhuis is een monumentale boom. Het Groenplan Arnhem /2015 Integrale groenvisie: De gemeente Arnhem streeft ernaar om de landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarden van het groen, door versterking en zonering, optimaal tot hun recht te laten komen, waarbij er voldoende ruimte voor recreatief medegebruik moeten zijn. De ontwikkelingsinitiatieven en het beheer in en om de stad worden afgestemd op dat groene streefbeeld. Park Angerenstein maakt deel uit van het GIS (Groot Groen in de Stad) en behoort tot de categorie stadsparken. Het gaat hier om structureel groen. Het GIS is een drager van de natuurlijke en culturele identiteit van Arnhem en herbergt landschappelijke, monumentale en natuurwaarden van de stad. Het grote groen is van belang voor een aantal natuurlijke ecotopen en de daarvan afhankelijke wilde flora en fauna. Het vormt ook een uitloopgebied voor de stadsbewoner. De streefbeelden zijn: - Landschap: Een voormalig landgoed met een bospark en een cultuurlijke kern rondom het oorspronkelijke landhuis. Het heeft een goede padenstructuur en goed beekstelsel. Dit vormt een aantrekkelijk landschap waar de historische identiteit en de hoge beeldkwaliteit leidend zijn. - Ecologie: Groene natuurlijke groenzone, bestaand uit structuurrijk groen met bomen, struiken en kruiden van lemige zandgronden. De Beek op de Paasberg is een

16 Natuurzone + stapsteen. De gebiedstypen hebben hun eigen natuurdoeltypen. Voor gebouwen en muren geldt het stimuleren van typische stadsnatuur. - Gebruik: Het park wordt tot het Stadsdeel en wijkgroen gerekend. Een intensieve padenstructuur en voorzieningen geven het park veel gebruiksruimte. Het park heeft een eigen karakter dat aansluit op die van de wijk en op die van de grote groeneenheden in de omgeving. De evenementen die hier plaats mogen vinden zijn zeer kleinschalig, zoals kamermuziek, het volleybaltoernooitje op het grote grasland en een kerstboomverbranding op het hondenuitlaatveld. Natuurkalender De Flora- en faunawet kent een zorgplicht voor beschermde inheemse planten en dieren. Om verstoring van planten en dieren zoveel mogelijk te voorkomen, is het tijdstip of de periode voor het uitvoeren van werkzaamheden van belang. Om te voldoen aan de zorgplicht moet het beheer in overeenstemming met de Natuurkalender worden uitgevoerd. Waterplan Het Waterplan streeft naar het bovengronds brengen van de beken. Hierbij is er een wederzijdse versterking van groen en water. Water is een belangrijk element in de kwaliteit van de openbare ruimte. Water moet om die reden een grotere rol gaan spelen in het stadsbeeld. Een speciaal aandachtspunt daarbij is het bovengronds halen en beschermen van de ecologische waarden van de sprengbeken in Arnhem-Noord. De beken en waterpartijen in het park moeten de historische omgeving versterken en op gebiedseigen wijze worden opgenomen in de omgeving. De cultuurhistorie is dus leidend. 16 Beheersplan Oppervlaktewater Het in het Beheersplan Oppervlaktewater Gemeenten Arnhem genoemde wensbeeld voor dit beektraject is: Een continu watervoerend, voldoende stromend, sterk tot nauwelijks beschaduwd beektraject met deels beschoeide oevers. Het plan geeft ook aan dat voor de Beek op de Paasberg vooral de trajecten in de parken en op het landgoed Rennen Enk ontwikkelingsmogelijkheden bieden voor natte natuur. Specifiek Ecologische Doelstelling Figuur 6: HEN / SED wateren Het beekwater heeft een Specifiek Ecologische Doelstelling (SED) toekenning. Deze wordt beschreven in het Provinciaal Waterhuishoudingsplan (WHP3). Hier gelden zwaardere normen voor de waterkwaliteit en via de inrichting moet aan de gestelde eisen worden

17 voldaan. Het beheer en onderhoud zijn afgestemd op de SED beek. Het betreft traditioneel onderhoud, waarbij niets extra s wordt gedaan voor de doelsoorten. Het is de bedoeling dat in deze spreng een halfnatuurlijk watersysteem wordt ontwikkeld. De oevers kunnen natuurlijk worden ingericht. 17 Begrenzing Bebouwde kom Boswet en Programma Beheer aanvraag (Bijlage 1) Angerenstein valt buiten de Bebouwde kom Boswet. Dit betekent dat het bos in het park valt onder de Boswet. De aanvrager komt in aanmerking voor beheersubsidie. De Gemeente Arnhem heeft subsidie aangevraagd voor het beheer van 2005 tot In het Programma Beheer aanvraag worden de voorwaarden uiteengezet waaraan bepaalde soorten groen moeten voldoen wil de gemeente voor de subsidie in aanmerking willen komen. Voor park Angerenstein is alleen het Basispakket Bos van toepassing. Het Basispakket Bos is dus bepalend voor wat er in het bos gedaan wordt. Bestemmingsplan (bijlage 2) Park Angerenstein is opgenomen in het bestemmingsplan van de wijk Paasberg en omgeving (Bestemmingsplan Paasberg e.o., 2003). Het bestemmingplan is sinds onherroepelijk. Het park heeft de bestemming park, waarvoor een aanlegvergunningstelsel van toepassing is. Eigendom gemeente (kaart 1) Op kaart 1 is aangegeven welke gronden in het park gemeentelijk eigendom zijn. Het water is in eigendom van het Waterschap Rijn en IJssel. Voor het landhuis en koetshuis geldt dat de gemeente de zakelijke rechten heeft. Een aantal gebouwen worden door de gemeente verhuurd. Het gaat om het schaftlokaal, de voormalige forellenkwekerij, de skatehal en het tuintje met de bijenkasten (Angelenstein). Verder zijn de 2 schoolterreinen eigendom van de gemeente. De scholen zijn elementen die historisch gezien niet in het park thuishoren en geen eenheid met het park vormen. De school aan de Julianalaan was voorheen een perceel met een huis en bouwland. De school aan de Bernhardlaan was voorheen weiland. Rennen Enk Rennen Enk is privaat eigendom en is geen openbaar gebied. Het is niet vrij toegankelijk. Er is wel een ruimtelijke samenhang (visueel), met doorzichten. Tussen park Angerenstein en Rennen Enk staat een hekwerk en vormt de beek een natuurlijke barrière. De ruimtelijke samenhang tussen park en Rennen Enk moet worden versterkt. Lopende projecten Op dit moment worden in park Angerenstein een aantal maatregelen en ingrepen uitgevoerd in het kader van twee lopende projecten: - BGB BuitenGewoonBeter: voor het park Angerenstein zijn de zogenaamde plusgelden beschikbaar. In Bijlage 4 zijn de plusopties opgenomen. Onder andere worden aangepakt de entrees en de speeltoestellen in de speeltuin. In 2005 wordt dit project afgerond. - Het opknappen van de binnentuin (baroktuin). Dit project wordt gefinancierd door gelden die resteren van het Project Monnikenhuizen. Bijlage 4 geeft een opsomming van de werkzaamheden. Gezien de monumentenstatus van het park moesten voor deze projecten wijzigingsvergunningen worden afgegeven.

18 3 Wat willen we? In de volgende paragrafen zijn de analyses en de kaders in het vorige hoofdstuk uitgewerkt in visies en streefbeelden. Er is een verdeling gemaakt in een visie voor de Groene wig, een visie voor de ruimtelijke opbouw van het park en streefbeelden van het park voortkomend uit de Cultuurhistorie en Landschap, Water, Ecologie en Recreatie. Per onderdeel zijn kaarten opgenomen in de bijlagen. Bijlage 7 geeft foto s van verschillende situaties weer Visie samenhang Groene wig De visie voor de samenhang van de Groene wig (kaart 5) Park Angerenstein maakt onderdeel uit van een doorlopende groene, blauwe en recreatieve dooradering, waardoor meer continuïteit in de oostelijke groene wig wordt gerealiseerd. Er is een duidelijke grens van het park met het stedelijke gebied en de toegangen op en dus de relatie met de omliggende wijken zijn helder. 3.2 Visie ruimtelijke opbouw park De ruimtelijke opbouw van het park is onder te verdelen in landschap en cultuurhistorie en in ecologie. De inrichting van het water en het recreatief medegebruik is afgestemd op de cultuurhistorie. De ruimtelijke opbouw van 1930 is veelal nog aanwezig in de huidige situatie en vormt dus het uitgangspunt voor de visie en de ontwerpbeelden. Het gehele park Angerenstein heeft de status van gemeentelijk monument, wegens de cultuurhistorische, landschappelijke en tuin architectuurhistorische waarde. Kaart 3 geeft de cultuurhistorische kaart, die de basis is voor de visie en de streefbeelden in hoofdstuk 3. Visie voor de ruimtelijke opbouw van het park - landschap en cultuurhistorie (kaart 6) Het park is een voormalig landgoed met een bospark en een cultuurlijke kern rondom het oorspronkelijke landhuis. De beschrijvingen van de ontwerpprincipes van architect Voorhoeve van 1921, met de kaart van 1930 (eerste kaartbeeld na Voorhoeve, kaart 1), de historische kaart (kaart 3) de algemene ontwerpprincipes van de Engelse landschapsstijl en de restanten van de Franse stijl en Engelse landschapsstijl in het park vormen de basis. Kaart 6 is hiervan het resultaat, geeft de ruimtelijke opbouw weer en vormt de basis voor nieuwe ontwerpen. Verder geeft bijlage 5 een soortenlijst per beplantingstypen dat past binnen het historisch perspectief en dat voor nieuwe ontwerpen uitgangspunt is. De beplantingstypen komen voort uit de algemene ontwerpprincipes van de Engelse Landschapsstijl. Visie voor de ruimtelijke opbouw van het park - water (kaart 7) De beken en vijvers vormen een onderdeel van de cultuurhistorische opbouw van het park. De inrichting en vorm is hierop aangepast. Uitgangspunt is de beektrajecten bovengronds te halen en bij kruisingen met wegen waar mogelijk bruggen of rooster te gebruiken. Visie voor de ruimtelijke opbouw van het park - ecologie (kaart 8) Het park is een groene natuurlijke groenzone, met structuurrijk groen. De bomen, struiken en kruiden zijn kenmerken voor lemige zandgronden, met bijbehorende kenmerkende diersoorten. Beheer (bijvoorbeeld dunning) in het bos en de beplanting moeten gefaseerd plaatsvinden.

19 Visie voor de ruimtelijke opbouw van het park - gebruik (kaart 9) Het gebruik van het park is afgestemd op de cultuurhistorische setting van het park. Het park heeft een intensieve padenstructuur en de voorzieningen geven het park veel gebruiksruimte. Er is ruimte voor wandelen en om de hond uit te laten. Verder is er ruimte voor verschillende vormen van spelen. Onder andere zijn er speeltoestellen en is er een trapveld. Het park heeft een eigen karakter dat aansluit op die van de wijk en op die van de grote groeneenheden in de omgeving. De evenementen die hier plaats mogen vinden zijn kleinschalig, zoals kamermuziek, het volleybaltoernooitje op het grote grasland en een kerstboomverbranding op het hondenuitlaatveld. 3.3 Streefbeelden park De bovenstaande visies kunnen worden verwoord in streefbeelden. Per onderdeel wordt kort het streefbeeld verwoord en wat momenteel het knelpunt is. Daarbij geven de cultuurhistorische waarden en de landschapswaarden de kaders aan voor het beheer en het behoud en de ontwikkeling van de ecologische waarde en gebruikswaarde. Streefbeelden samenhang Groene wig (kaart 5) - Een doorgaande wandelroute: Een doorgaande wandelroute vanaf park Klarenbeek / Hoogte 80 richting park Sacre Coeur, met een aftakking richting de Beek op de Paasberg. De aansluiting met deze parken is duidelijk, er zijn goede oversteken en eenvormige toegangen. Knelpunten: Voor de aansluiting met Hoogte 80 vormt het tankstation een obstakel. De wens om een doorgaande wandelroute richting de Beek op de Paasberg te maken wordt door o.a. SB, SO en de Parkcommisie gedragen. Probleem is de ruimte. Het huidige park is smal. Aan de ene kant ligt er de school aan de Bernhardlaan en aan de nader kant Rennen Enk. Rennen Enk wil het terrein niet openstellen voor publiek. En de begrenzing van de school staat momenteel niet ter discussie. Er zijn verschillende varianten die nog verder uitwerking behoeven op haalbaarheid en inpassing. Beide routes als project oppakken. - Doorgaand beektraject: Een bovengronds beektraject van de Beek op de Paasberg, door park Angerenstein, richting park Sacre Coeur en richting de Schaapsdrift. In het zuidelijke deel is een beektraject bovengronds doorgetrokken richting park Sacre Coeur. Het beektraject richting de Schaapsdrift wordt al als project opgepakt. Knelpunt: Geen. - Een betere ruimtelijke samenhang met Rennen Enk: Tussen het park en Rennen Enk zijn doorzichten, open hekwerken in dezelfde stijl als het parkhek en waar mogelijk is de beek is de natuurlijke barrière. Knelpunt: Het hekwerk heeft een afwijkende vorm en is begroeid met klimop. Er is op plekken veel ondergroei, waardoor er geen zichtrelatie is. Bij de ingang van de Velperweg kan de beek de functie van het hekwerk overnemen. - De school aan de Julianalaan betrekken bij het park: Het schoolperceel valt binnen de begrenzing van park als gemeentelijk monument. De beplanting op het schoolterrein sluit aan op het park en het hekwerk om de school is in dezelfde stijl als het parkhek. Een wens is de school af te breken en het terrein bij het park te voegen. Knelpunt: Het huidige hekwerk past niet bij het parkhek. Afdeling Erfgoed is hierover met de school in overleg. Wanneer er sprake is van het wijzigen van de situatie van de school 19

20 (bijvoorbeeld de school gaat fuseren en gaat op deze locatie weg), met het perceel deel uit gaan maken van het park. - De school aan de Bernhardlaan visueel betrekken bij het park: De beplanting op het schoolterrein sluit aan op het park. Hoewel de school buiten de begrenzing van park als gemeentelijk monument valt, is het een wens om de school (deels) bij het park te voegen. Knelpunt: Zie Een doorgaande wandelroute. - Een eenduidige begrenzing van het park als onderdeel van de Groene wig: Rennen Enk en de school aan de Julianalaan vormen ruimtelijk één geheel met park Angerenstein, door eenzelfde soort hekwerk. Het hek wat er nu staat is een gekopieerd historisch hek. Knelpunt: Het hekwerk is momenteel niet eenvormig. De sector Stadsingenieurs is bezig met het ontwerp voor een parkhek en toegangen. - Aansluiting op de omliggende wijken: Duidelijke en eenvormige toegangen aan de zijde van de wijken Angerenstein Noord en Zuid. Knelpunt: De toegangen zijn momenteel niet eenvormig. De sector Stadsingenieurs is bezig met het ontwerp voor een parkhek en toegangen. 20 Streefbeelden ruimtelijke opbouw park Landschap en cultuurhistorie (kaart 6) - Zichtlijnen: De herkenbaarheid en de eenheid in het park zijn versterkt door zichtlijnen. De ruimte van de zichtlijn is open, door water en/of grasland. Aan het eind van de zichtlijnen staat een gebouw of een bijzondere boomgroep. Op plekken staat aan het begin van een zichtlijn een bank. Knelpunt: Op verschillende plekken zijn de zichtlijnen dichtgegroeid met bomen en struiken. Zichtlijn over groot grasveld Zichtlijn over zevenspreng en grand canal - Bos: Het bos bestaat uit Wintereik (40%), Zomereik (40%), Beuk (15%), Ruwe berk (5%). De struiken zijn Wilde lijsterbes (10%), Hulst (5%) en Wilde kamperfoelie (5%). Er is ruimte voor dood stamhout of takkenrillen op de grond, in totaal 5% van de bodem. Op een enkele plaats mag een dode boomstam of een boomstronk van een omgewaaide boom blijven liggen. Langs de paden is dit niet toegestaan. Knelpunt: In het bos zijn ongewenste bomen en struiken aanwezig.