Hazentellingen in de schijnwerper Hoe bruikbaar zijn schijnwerpertellingen bij het opvolgen van hazenpopulaties? Reportage

Transcriptie

1 Hazentellingen in de schijnwerper Hoe bruikbaar zijn schijnwerpertellingen bij het opvolgen van hazenpopulaties? Auteurs: Frank Huysentruyt, Thomas Scheppers & Jim Casaer in samenwerking met het Kenniscentrum van HVV 1 10

2 Hazen tellen Het belang van haas (Lepus europaeus) als jachtwildsoort hoeft in Vlaanderen geen betoog. Naast het feit dat hazen in nagenoeg alle WBE s worden bejaagd is de soort ook koploper voor wat de economische waarde van de productie van wildbraad betreft. In Vlaanderen worden echter sinds enige tijd jaar na jaar minder hazen geschoten, een trend die past binnen een algemeen dalende populatietrend van hazen in de rest van Europa. Daarenboven zijn er grote variaties in de jaarlijkse aangroei van een hazenpopulatie als gevolg van zowel een zeer onvoorspelbare voortplanting, als van grote schommelingen in de zomersterfte bij jonge hazen. In het kader van een duurzame jacht is het voor de WBE s van belang een goed zicht te hebben op de populatiestand, idealiter de populatiestand vlak voor de start van het jachtseizoen. Met uitzondering van een aantal zeer intensieve methodes, is het tellen van hazen in het open veld vlak voor de opening van de jacht zeer moeilijk en vaak minder betrouwbaar als gevolg van de sterke begroeiing en daarmee gepaard gaande lage zichtbaarheid. Een betrouwbare telling in het voorjaar, die een weerspiegeling geeft van de voorjaarsstand, is echter wel mogelijk. Op zich levert de trend van de voorjaarsstand op lange termijn ook al belangrijke informatie op. Ze geeft immers een beeld van het kapitaal dat aanwezig is, waarbij de aangroei als het ware als de rente beschouwd kan worden. Wanneer de trend van de voorjaarstellingen over enkele jaren continu sterk stijgt of daalt, is dat een indicatie hoe het met de populatie gaat. Op basis van de trend in de voorjaarsstand, kunnen jagers en WBE s hun afschotcijfers bijstellen. Waarnemingen tijdens het jaar, een najaarstelling en waarnemingen van hazen tijdens het jachtseizoen zorgen hierbij voor een verdere fine-tuning van het afschot, zodat een duurzame oogst wordt gerealiseerd. Beschikken over betrouwbare gegevens van de voorjaarsstand is dan ook een absolute must! In 2001 startte het INBO daarom, in samenwerking met een aantal WBE s, met een project om na te gaan of schijnwerpertellingen op vaste trajecten in Vlaanderen praktisch en haalbaar zijn voor het bepalen van trends in de voorjaarsstand van haas. In een notendop Richtlijnen voor het organiseren van hazentellingen binnen een WBE: - Tel in deelgebieden van ongeveer 800ha. - Voorzie daarbinnen ongeveer 1 traject van ongeveer 1 km per 100ha. - Maak trajecten niet te klein (bij voorkeur > 800m) maar zeker ook niet te lang (bij voorkeur < 1200 m), zorg er daarbij voor dat spotlichten langs zo goed als het ganse traject mogelijk is. - Kies voor trajecten die altijd vlot bereik- en berijdbaar zijn, afhankelijk van het type wagen. - Voorzie 4-5 tellingen per jaar (ca. 1 per week). - Tel in de maanden januari tot en met maart, zoveel mogelijk aansluitende weken, beperkt in de tijd (4-6 weken totaal). - Tel elk jaar gedurende dezelfde periode. - Tel met minimaal 2 personen, en hou het aantal tellers zo constant mogelijk (bvb. niet ene week met 2, volgende week met 4). - Bewaar altijd de ruwe telgegevens (datum, traject (+lengte), aantal hazen), op die manier kunnen de gegevens altijd opnieuw worden verwerkt en berekend. 2 Foto 1: Tellen van hazen met schijnwerpers gemonteerd op een 4x4. INBO Foto 2: Robert-Jan Asselbergs 11

3 Kaart: Verdeling van de teltrajecten (rode lijnen) in het 329 ha groot telgebied in Bertembos, afgelijnd rekening houdend met aanwezige bossen, woonzones en grote verkeersassen. In de toenmalige proefopzet werden 15 korte trajecten geselecteerd met een gemeenschappelijke lengte van 6,3 km. Dit betekende een dekking van 93% bij 300 m zichtbaarheid (lichtgrijs) en 63% bij 150 m zichtbaarheid (donkergrijs), ver boven de vereiste 50% dekking. Volgens de huidige richtlijnen zouden hiervoor een 4-tal trajecten van ongeveer 1 km worden aangeraden. INBO Het project werd opgedeeld in twee luiken: - In het eerste luik, dat uitgevoerd werd binnen één WBE (WBE Bertembos), voerden de medewerkers van het INBO zelf tellingen uit. Op die manier hadden onze wetenschappers een goed zicht op de volledige procedure van het verzamelen en het verwerken van de data, en kon ze betrouwbare uitspraken doen over de haalbaarheid van de telmethode en de over de verschillende factoren die de betrouwbaarheid van de methode beïnvloedden. - Het tweede luik van het project werd in 11 verschillende WBE s, verspreid over Vlaanderen, uitgevoerd. De telmethode werd in al deze verschillende WBE s toegepast om vooral de praktische haalbaarheid te kunnen evalueren en om de precisie onder verschillende omstandigheden na te kunnen gaan. Hazen werden geteld langs vaste trajecten die s avonds met de auto werden gereden. Hierbij werd gebruik gemaakt van schijnwerpers. Deze methode werd al voor de start van het project door verschillende jachtgroepen in Vlaanderen toegepast en wordt ook in het buitenland frequent gebruikt. Daarom beschouwde de jachtsector deze methode dan ook als een logische keuze. Er werd geopteerd om alle tellingen te laten plaatsvinden tussen eind januari en eind maart. Bij het begin van het project werd gekozen voor een zeer hoog aantal tellingen (zes tot zeven per jaar), wat doorheen de projectperiode werd afgebouwd tot ongeveer vier per jaar. Van aantallen naar indexen Op basis van de getelde hazen, berekende INBO een kilometerindex (aantal hazen per gereden kilometer). Deze kilometerindex kan fungeren als een relatieve maat voor de populatiedichtheid, net zoals bij het tellen van ree in Vlaanderen. De index per teldag wordt daarbij berekend als een gemiddelde van alle kilometerindexen op de verschillende trajecten binnen eenzelfde dag. Op die manier worden ruimtelijke verschillen binnen het gebied uitgemiddeld. Hazen hebben immers de neiging zich s nachts sterk te groeperen, vaak om samen te foerageren. Per gebied kon vervolgens voor elk jaar een gemiddelde worden berekend van de gemiddelde kilometerindexen per teldag. Op dit overkoe- 12

4 3 4 pelend gemiddelde werd ook een betrouwbaarheidsinterval berekend. Dit laat toe om na te gaan of er statistisch relevante verschillen tussen de verschillende teljaren bestonden. Rol van aantal tellingen of trajecten Op de verzamelde gegevens werden vervolgens zogenaamde gevoeligheidsanalyses uitgevoerd. Via deze analyses testten de wetenschappers van INBO welke factoren de betrouwbaarheid van de telmethode het meest beïnvloedden. Zo konden ze vaststellen welke randvoorwaarden WBE s in acht moeten nemen als ze via de telmethode een betrouwbaar beeld willen verkrijgen van de evolutie van de hazenstand. De resultaten tonen dat het tellen van hazen met schijnwerpers op trajecten een geschikte en goed uitvoerbare methode is om lokale hazenpopulaties in Vlaanderen op langere termijn te monitoren. Hierbij geldt wel als voorwaarde dat de gegevens op een voldoende gestandaardiseerde manier worden verzameld. Uit de gegevens vanuit de verschillende WBE s waarin hazentellingen werden uitgevoerd blijkt dat er in Vlaanderen voldoende mankracht, motivatie en bereidwilligheid aanwezig is om kwaliteitsvolle en hoogwaardige telgegevens te verzamelen op lange termijn. De tellingen in Vlaanderen worden in de regel van januari tot maart uitgevoerd. Deze volledige periode blijkt ook goede resultaten op te leveren. Wel blijft het aangewezen om de spreiding van de tellingen in de tijd te beperken binnen een zo kort mogelijke periode en jaarlijks dezelfde periode te hanteren voor het uitvoeren van de tellingen. Het is dus meer aangewezen elk jaar vier tellingen uit te voeren in februari, dan deze vier tellingen te spreiden over de volledige periode januari-maart. Uit de analyses van de telgegevens van de WBE Bertembos blijkt dat trajecttellingen voor haas in Vlaanderen resultaten kunnen opleveren die geschikt zijn om trends op langere termijn te herkennen. De kleinste verschillen tussen onderlinge jaren die konden worden vastgesteld lagen hierbij in de grootteorde van 4,5 tot 6 hazen per kilometer. Ook uit de gegevens van de 11 andere WBE s blijkt dat verschillen tussen jaren van vier hazen per kilometer in de meeste analyses als betekenisvol werden herkend. Wanneer dus bij de opzet van toekomstige tellingen met de richtlijn van 1 traject van ongeveer 1 km per 100 ha wordt gewerkt en de tellingen correct en continu gebeuren, valt het te verwachten dat een verschil van gemiddeld 4 hazen per km traject telkens statistisch te detecteren zal zijn. Meewerkende WBE s WBE Bertembos WBE De Bekkevoortse WBE Groot-Ranst WBE Kessenich WBE Land Van Aalst WBE Meetjesland- Noord WBE Moervaart-Noord WBE Retie WBE Warmbeekvallei WBE Westhoek WBE Willekesberg WBE Wulfsberg-Hollendries Bedankt voor de medewerking! Foto 3 en 4: Robert-Jan Asselbergs 13

5 5 Uit de gevoeligheidsanalyses blijkt dat vooral het aantal tellingen per jaar van cruciaal belang is om betrouwbare gegevens te bekomen, en om belangrijke veranderingen in de kilometerindex te detecteren. Deze veranderingen in de kilometerindex weerspiegelen op hun beurt veranderingen in de populatiegrootte. Een minimum van vier tellingen per jaar is hiervoor noodzakelijk, Daarnaast is het ook van belang het aantal tellingen constant te houden over de jaren heen. Eén of enkele trajecten weglaten tijdens een teldag heeft minder impact op de kwaliteit van de resultaten dan het annuleren van de volledige teldag. Toch gebeurt ook dit best niet meer dan één keer per jaar om nog een betrouwbaar resultaat te bekomen. Het is daarom belangrijk de telparcours zo uit te werken dat alle trajecten vlot bereik- en berijdbaar zijn en dus zo goed als altijd kunnen worden geteld. Uit het onderzoek blijkt dat 1 traject met een lengte van 800 tot 1200 m per 100 ha gebied volstaat om een betrouwbaar beeld te bekomen van de evolutie van de hazenstand. Verder blijkt dat voor het opzetten van tellingen best niet al te grote gebieden worden gekozen zodat alle trajecten in een paar uren binnen een nacht kunnen worden afgewerkt. Het is dan ook best om het werkingsgebied van de WBE in te delen in verschillende deelgebieden met een beperkter aantal trajecten per deelgebied, zodat het haalbaar is alle trajecten in het deelgebied op een avond te tellen. De ervaringen uit dit project leerden dat op een enkele avond een gemiddelde van ongeveer 8 trajecten goed haalbaar was, goed voor een ideale oppervlakte van ongeveer 800 ha telgebied per telploeg. Jaarlijks wordt het aantal tellingen per deelgebied best beperkt tot 4 à 5, waarbij het aantal tellingen constant blijft per jaar. Wanneer deze richtlijnen in acht worden genomen kan, met een beperktere tijdsbesteding dan momenteel in de verschillende WBE s werd besteed, de kwaliteit van de gegevens nog aanzienlijk worden verhoogd. Foto 5: Peter Van Hoey Godshertogestraat Aarschot tel: 016/ lidyarms@live.be Vind ons leuk op Facebook! BAUER X-Bolt Compo SF x 56 L patronen Balistic Silvertip + foedraal + draagriem Actie geldig zolang de voorraad strekt