VRAGEN ROND STAMCELONDERZOEK EN EICELDONATIE

Transcriptie

1 BIO ETHISCHE VRAGEN VRAGEN ROND STAMCELONDERZOEK EN EICELDONATIE Juridisch / ethisch debat 1. Rond het gebruik van embryo s: Kan men overtollige IVF embryo s gebruiken? Geldt de volledige rechtsbescherming van het individu voor een embryo? De controverse rond het gebruik van stamcellen ligt voornamelijk bij de vraag of het OK is een menselijk embryo te gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek en de verbetering van de gezondheid. De embryonale stamcel is bij deze controverse betrokken. 2. Rond de aanmaak van embryo s uitsluitend voor onderzoeksdoeleinden: Wordt door aanmaak van embryo s los van fertilisatie procedures en kinderwens en/of therapeutisch kloneren waarvoor een een eicel nodig is, de eicel herleid tot een grondstof? Kan men eicellen aanwenden voor de aanmaak van ESC en cellijnen op grote schaal voor celtherapie of andere doe farmaceutische doeleindes? Deze toekomstperspectieven zullen nog heel veel tijd vragen om gerealiseerd te worden. Evenwel is nu al duidelijk dat indien deze onderzoekspistes succes opleveren, de vraag naar eicellen waaruit de ideale basis voor celtherapie kan worden aangeleverd, nl de eicel, in stijgende lijn zal gaan! 3. Rond eigendomsrechten en intellectuele eigendom: kan een octrooi of patent worden aangevraagd op eicellen, embryo s, cellijnen, ESC? In onze moderne maatschappij zijn octrooien of patenten van essentieel belang voor de het in stand houden van zowel de economie als de wetenschappelijke research. In traditioneel recht is een menselijk lichaam res nullius en kan onmogelijk eigendom zijn.

2 Toch laat de wetgeving van heel wat landen toe om lichaamseigen bestanddelen in een commerciële context te gebruiken. Er is vraag om ook in Europa, patenten op stamcellen en stamcellijnen en bewerkte eicellen toe te laten zoals in de VSA. Eicellen komen op die manier in een commercieel circuit en worden bron van profit. Dit verhoogt ook de vraag naar eicellen en maakt de eicel tot een object dat kan verhandeld worden Indien eicellen objecten zijn die kunnen verhandeld worden dan moet er een correcte prijs voor betaald worden. Hoe kan men die prijs evalueren? Zie punt 5. Indien men blijft bij het standpunt (zoals in België) dat er enkel kan sprake zijn van gift van donatie dan moet daar tegenover een tegengift staan zoals dankbaarheid, sociale erkenning, wederkerigheid, morele filantropische voldoening en andere. Hier zijn dus duidelijk nog heel onduidelijkheden die bronnen van problemen kunnen zijn. Zie: Wet Embryo Onderzoek van 11 Mai 2003 Belgisch Staatsblad 28 Mei 2003 In België heeft de Wet Embryo onderzoek van 11 mei 2003 (Belgisch Staatsblad 28 mei 2003) het principe aanvaard dat onderzoek op overtallige embryo s na IVF mogelijk maakt. Belangrijk hierbij is dat de Belgische wetgever de uitvoeringsmodaliteiten van het onderzoek nauwkeurig heeft gedefiniëerd (oa bijv: erkend labo, toezicht van een ethisch comité, volgens juiste methodologie, onder toezicht van een artsspecialist, alleen als er geen andere onderzoeksmethode mogelijk is). Bovendien is de leeftijdsgrens van het embryo vastgesteld op 14 dagen: het onderzoek mag dus slechts uitgevoerd worden op embryo s tijdens de eerste 14 dagen van de ontwikkeling van de foetus, periode van invriezing niet inbegrepen en de schriftelijke geïnformeerde toestemming van alle betrokkenen is vereist. België heeft samen met het Verenigd Koninkrijk als enige landen in EU een wettelijk kader voor de aanmaak van onderzoeksembryo s en celkerntransplantatie of klonen: het is nl toegestaan een embryo in vitro aan te maken voor onderzoek, op voorwaarde dat de voorwaarden van de Wet Embryo onderzoek vervuld zijn en op voorwaarde dat het onderzoek niet op een andere manier mogelijk is voor het doel van het onderzoek.

3 4. Kan men vrouwen onder druk zetten of door financiële lokmiddelen tot eiceldonatie aanzetten? Moeten zwakkeren beschermd worden? Zijn vrouwen zwak of onvoorbereid? In tegenstelling tot het volstrekte zelfbeschikkingsrecht van de vrouw? hoe bereikt de vrouw de geïnformeerde toestemming nodig voor eiceldonatie? Het afstaan van eicellen door de vrouw gebeurt door eicelstimulatie. Om de eisprong te stimuleren en meerdere eicellen tegelijk te plukken worden er hormooninjecties gegeven. Deze techniek is gelijk aan deze voor IVF: toch is er een groot verschil tussen het ondergaan van hormonenkuur om zelf zwanger te worden of om als donor van eicellen te fungeren. Er is grote bezorgdheid over deze laatste situatie, waarbij het duidelijk is dat zwakkere vrouwen onder druk kunnen worden gezet tot donatie over te gaan en dat financiële lokkertjes kunnen worden geboden waardoor een handel in eicellen kan ontstaan. De Belgische wetgever heeft eiceldonatie met het oog op stamcelonderzoek wel toegelaten: als de vrouw meederjarig is, zij schriftelijk toestemming heeft gegeven en als de hormonenstimulatie wetenschappelijk verantwoord is (art. 4 2 Wet Embryo-onderzoek). Evenwel rees er enorm veel protest toen een fertiliteit kliniek in Leuven een oproep plaatste aan studentes gericht voor het doneren van eicellen tegen een financiële vergoeding. Het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen laat hen toe een geldige toestemming te geven over eiceldonatie. Toch roepen organisaties zoals Zonta International en de Belgische vrouwenraden op tot voorzichtigheid en stellen dat het stimuleren van de vrouw met als enig doel de eicellen te verkrijgen voor wetenschappelijk onderzoek verboden moet worden tenzij onder bijzondere voorwaarden. Op welke basis kan een vrouw haar zelfbeschikkingsrecht laten gelden? Dit kan door informed consent : de patiënt moet met kennis van zaken een beslissing nemen. De Belgische wet over de Patiëntenrechten (art 8) preciseert dat de vrouw als eiceldonor moet ingelicht worden over de relevante risico s en nevenwerkingen van de ingreep. De specifiek te vermelden risico s zijn onder andere mogelijke overstimulatie (2 à 5% van de gevallen), risico op bloeding en/of infectie bij de afname van de eicellen, risico op reacties op de verdoving.

4 Er is ook een controverse over de inschatting van het risico tot overstimulatie want het is niet duidelijk wat de voornamelijk lange termijn effecten van deze hormonale stimulaties zullen zijn, zoals bijv. frequenter optreden van bepaalde kankers, want hierover zijn nog onvoldoende gegevens of studies bekend, frequenter optreden van goedaardige baarmoeder problemen is dan wel al bevestigd. De toestemming van de eiceldonor moet steeds schriftelijk gebeuren en kan worden ingetrokken (herroepen) totdat het onderzoek start. 5. Vragen bij COMMERCIËLE eiceldonatie Eiceldonatie voor commerciële doeleinden (om er geld uit te slaan) is verboden in België en wordt bestraft door gevangenisstraf van 1 tot 5 jaar en een geldboete van tot of één van die straffen alleen a. In België hanteert men de stelling dat eicellen niet verhandeld worden. Enkel de rechtstreekse kosten kunnen worden vergoed. Toch zijn er verwijzingen naar bijv. spermadonoren, die wél vergoeding ontvangen, en ook naar de vergoedingen uitbetaald aan vrijwilligers bij medische experimenten. Voor deze groepen is nl wél aanvaard dat ze betaald worden. b. In de USA is commerciële verkoop van eicellen wel mogelijk. Hiervoor wordt een gelijke prijs als spermadonatie betaald op basis van uurtarief. Een spermadonatie van 1 uur (een volledig natuurlijk proces) levert zo n 75 $ op. Een eiceldonatie (en dit is geen natuurlijk proces!) zou zo n 56 à 70 uur inspanningen vergen, oa voor de medische onderzoeken en opvolging door diverse medische procedures en dus zo n $ kunnen kosten als gelijke prijzen gehanteerd worden. Er wordt geen rekening gehouden met de ongemakken en eventuele latere verwikkelingen, die natuurlijk niet bestaan bij spermadonatie. De vraagstelling naar de commercialisatie van het menselijk en vooral het vrouwelijk lichaam in de context van stamcelonderzoek is heel belangrijk. Ondertussen rijzen fertiliteitsklinieken uit de grond in de armste landen. Een humane tegemoetkoming aan onvervulde kinderwens of een zorgwekkend fenomeen?

5 6. Vraag betreffende draagmoederschap Vooral de laatste punten zijn natuurlijk ook van toepassing bij draagmoederschap. Hierbij moet genoteerd dat het verband moeder kind op minstens drie pijlers berust De eicel : of aandeel van de zogenaamde biologische moeder die DNA en erfelijke eigenschappen doorgeeft De IVF en draagmoeder of baarmoeder of aandeel van epigenetica De wettelijke moeder die instaat voor verzorging en opvoeding, zoals bij adoptie. Belgische Wetten betreffende stamcellen en eicellen 23 september 2007 betreffende gebruik menselijk weefsel 11 mei 2003 betreffende embryo s 6 juli 2007 betreffende medisch begeleide voortplanting