Het heksenproces tegen Lucia de Berk Waarheidsvinding of winstbejag?

Transcriptie

1 Het heksenproces tegen Lucia de Berk Waarheidsvinding of winstbejag? Een onderzoek naar de berichtgeving in De Telegraaf en NRC Handelsblad over het strafproces tegen de Haagse verpleegkundige Lucia de Berk. Gemaakt door Chantal Desirée Bakker ( ) In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen Scriptiebegeleidster: Pien van der Hoeven Groningen, maart 2012

2 Dankwoord Het scriptiepad bewandelen. Ik had het in 2009 al eens gedaan voor mijn rechtenstudie. En het bleek toen een moeizame wandeling. Ik zag er dan ook tegenop om voor mijn studie journalistiek nog een scriptie te moeten maken. Alleen van het woord kreeg ik al de kriebels! Toch is het me gelukt om er een te schrijven. Maar dit was me niet gelukt zonder de steun van een fijne groep mensen om me heen. Allereerst wil ik Pien van der Hoeven bedanken voor de fijne begeleiding. Bedankt voor de hulp tijdens mijn verlof en voor de bemoedigende woorden die me door de laatste fase van mijn scriptie heen hebben gesleept. Ik kon op je rekenen als ik aan mezelf twijfelde en je stond meteen klaar om mij van nuttige kritiek te voorzien nadat er weer een hoofdstuk in je mailbox opdook. Deze scriptie was ook nooit tot stand gekomen zonder de goede zorg van mijn ouders tijdens mijn maand studieverlof. Ik heb in totaal vijf weken lang in alle rust aan mijn scriptie kunnen werken en hoefde nergens aan te denken. Mama, dank je wel voor je goede zorg, de vele vitamientjes en lekkernijen en het geduld als de stress meester van me werd. Papa, dank je wel voor de rekenhulp en je bemoedigende woorden. Zussen Kirsten en Desirée, vriendinnen Willemijn en Diana en mijn vriend Thijs. Bedankt voor jullie luisterende oor, bemoedigende woorden en voor de afleiding. Niet onbelangrijk natuurlijk in zo n intensieve periode. Tot slot wil ik de persoon bedanken waar deze scriptie over gaat: Lucia. Zij heeft me tijdens onze ontmoeting in Den Haag in augustus 2010 geraakt met haar verhaal en geïnspireerd om deze scriptie te maken. Bedankt Lucia, dat je je verhaal met me wilde delen. Ik wens je alle goeds toe. Chantal Bakker Maart

3 Inhoudsopgave Dankwoord Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding 5 Hoofdstuk 2: Het proces tegen Lucia de Berk Van verpleegkundige naar veroordeelde Amber Aangifte Het proces 2.2 Van levenslang naar levenslang én tbs Van het hof naar opnieuw levenslang Van levenslang naar een heropening van het proces Van heropening naar vrijspraak 19 Hoofdstuk 3: Theoretisch kader Trial by media Trial by media: het begrip Trial by media: de bezwaren Kwaliteitskrant versus Populaire krant Kranten met karakter Diepe kloof? Onderzoek 28 Hoofdstuk 4: Onderzoeksresultaten Periode 1: Van verpleegkundige naar veroordeelde Serialization Commodification Personification Drama en Entertainment Conclusie Periode 2: Van levenslang naar levenslang en tbs Serialization Commodification Personification Drama en Entertainment Conclusie Periode 3: Van het hof naar opnieuw levenslang Serialization Commodification Personification Drama en Entertainment Conclusie Periode 4: Van levenslang naar heropening Serialization Commodification Personification Drama en Entertainment Conclusie Periode 5: Van heropening naar vrijspraak Serialization 74 3

4 4.5.2 Commodification Personification Drama en Entertainment Conclusie 80 Hoofdstuk 5: Conclusies Onderzoeksresultaten Trial by media in België.. 87 Bronvermelding 90 4

5 1. Inleiding Een rechtszaal is geen voetbalveld. Het gaat niet om winnen of verliezen maar om een integere zoektocht naar de waarheid. Dit is een uitspraak van de topman van het Openbaar Ministerie, Herman Bolhaar. 1 Hij deed hem op 24 november 2011 in een uitzending van actualiteitenprogramma EenVandaag. Justitie moest volgens hem lering trekken uit geruchtmakende strafzaken zoals de Schiedammer Parkmoord, de Puttense moordzaak en de zaak tegen Lucia de Berk. 2 Dit zijn allen rechtszaken waarin personen werden veroordeeld voor moorden die ze niet hadden gepleegd. Rechtszaken waarin justitie volgens Bolhaar de zoektocht naar de waarheid opofferde voor de winst in de rechtszaal. 3 Op het moment dat actualiteitenprogramma EenVandaag dit interview met Bolhaar uitzond, werkte ik hard aan de afstudeerscriptie die nu voor u ligt. De scriptie waarin ik onderzoek hoe de media berichtten over de rechtszaak tegen de Haagse verpleegkundige Lucia de Berk. Zij werd op 24 maart 2003 veroordeeld tot levenslang. De rechter achtte bewezen dat De Berk in de ziekenhuizen waar ze had gewerkt vier moorden had gepleegd en daarnaast drie pogingen tot moord had gedaan. Haar slachtoffers zouden ernstig zieke kindjes en bejaarden zijn geweest. De veroordeling was opvallend omdat van direct bewijs voor de moorden elk spoor ontbrak. Er werden geen moordwapens, vingerafdrukken of DNA-sporen gevonden en getuigen die Lucia hadden zien moorden, waren er niet. De rechter was er desondanks van overtuigd dat Lucia een moordenaar was. In de veroordeling werd gewezen op de uitspraak van een door het Openbaar Ministerie (OM) opgeroepen deskundige dat de kans dat Lucia bij toeval aanwezig was bij zoveel sterfgevallen en reanimaties 1 op de 342 miljoen zou zijn. Dat Lucia op de dag dat een van haar patienten overleed in haar dagboek schreef dat ze weer had toegegeven aan haar compulsie was voor de rechters eveneens een belangrijke aanwijzing dat Lucia een moordenaar was. Direct bewijs ontbrak volgens de rechter alleen omdat de verdachte.. bij haar handelen zeer geraffineerd en planmatig te werk gegaan waardoor de kans op ontdekking van haar misdaden gering was. 4 Inderdaad, dacht ik dan ook toen ik topman Bolhaar hoorde praten op de televisie. Als er een rechtszaak is waarbij winst misschien wel boven waarheidsvinding werd verkozen, dan was dat wel De Schiedammer parkmoord betreft de moord op de tienjarige Nienke Kleiss op 22 juni 2000 in het Beatrixpark. Haar elfjarige speelvriendje Maikel werd neergestoken. De man die voor deze moord werd veroordeeld, Cees B, heeft steeds volgehouden onschuldig te zijn. Nadat hij meer dan vier jaar had vastgezeten en zijn veroordeling in hoger beroep en cassatie in stand was gelaten, werd door de bekentenis van Wik H. duidelijk dat justitie de verkeerde had veroordeeld. De Puttense moordzaak betreft de moord op Christel Ambrosius, die plaatsvond op 9 januari 1994 in Putten. Ambrosius, een 23-jarige stewardess, werd op die dag verkracht en vermoord in het huis van haar oma. De zwagers Wilco Viets en Herman du Bois werden voor dit misdrijf in 1995 tot een gevangenisstraf van 10 jaar veroordeeld. In een herzieningsprocedure in hoger beroep werden ze in 2002 alsnog vrijgesproken. In 2008 werd een nieuwe verdachte, Ronald P., opgepakt. Hij werd veroordeeld tot 18 jaar celstraf Idem. 5

6 tijdens het monsterproces tegen Lucia de Berk. Zelfs de hoogste rechter in Nederland, de Hoge Raad, zag in 2006 ondanks het ontbreken van direct bewijs voor de moorden aanvankelijk geen reden om de zaak opnieuw te laten beoordelen. Er moesten twee deskundige burgers Metta de Noo en Ton Derksen aan te pas komen om een herziening van het proces in te luiden. In het boek De reconstructie van een rechterlijke dwaling laten arts De Noo en wetenschapper Derksen geen spaan heel van het vonnis van de rechter. De bewijsconstructie in deze zaak deugde van geen kant, schrijven zij. Direct bewijs voor de moorden was er niet. Het indirecte bewijs dat werd gebruikt om de moorden toch te kunnen bewijzen, was door wetenschappers verkeerd geïnterpreteerd en had nooit tot een veroordeling mogen leiden, aldus De Noo en Derksen. Justitie en de rechterlijke macht lieten zich enkel en alleen leiden door tunnelvisie en de gedachte dat het geen toeval kon zijn dat Lucia toevallig aanwezig was bij zoveel sterfgevallen. Het boek werd de basis voor een nieuw proces. Op 14 april 2010 oordeelde de rechter in dit nieuwe proces dat De Berk jarenlang onschuldig achter de tralies had gezeten. Ik was vrij. Maar ik wist dat ik getekend was voor het leven, zei Lucia hierover tegen mij in een interview. Ik interviewde Lucia de Berk in augustus 2010 in haar volkstuintje in Den Haag. Voor een reportage verdiepte ik me in de vraag: hoe ga je als levenslanggestrafte om met de wetenschap dat je nooit meer op vrije voeten komt? In Nederland betekent levenslang in tegenstelling tot in de rest van Europa gevangenschap voor de rest van het leven. De Berk had zes jaar lang in de veronderstelling geleefd dat ze haar leven lang achter de tralies moest blijven voor iets wat ze niet had gedaan. Hoe ga je daarmee om? Het gesprek met Lucia was inspirerend. Ik merkte dat Lucia nog veel wrok koesterde. Niet alleen jegens het OM en de rechters maar ook tegen de media. Niet alleen justitie raakte volgens De Berk namelijk het spoor bijster tijdens haar zoektocht naar de waarheid. Ook de media deelden volgens haar mee in de negatieve beeldvorming. Ze schilderden me af als een heks. Een verpleegster des doods. Who the fuck is die Lucia de B.? dacht ik toen ik sommige kranten las. Ik zat achter de tralies en de media schreven mij de schuld in de schoenen. Ik voelde me zo machteloos. De Berk kreeg bijval van schrijver Maarten t Hart. Hij schreef: Een heks. Op de meeste tekeningen was zij afgebeeld als iemand die je wilt verbranden. Steen om de nek en kijken of ze blijft drijven. Wij hebben de laatste zes jaar van de kranten precies gekregen die ze dachten dat we wilden zien. De engel des doods. Maar ja, engelen des doods verkopen nu eenmaal kranten. 5 5 Zie: 6

7 T Hart noemde de zaak tegen de Haagse verpleegkundige Lucia de Berk een hedendaags heksenproces. Justitie en de media hadden Zuster Dood Lucia reeds veroordeeld voordat er een rechter aan te pas was gekomen, meende hij. 6 De toenmalige advocaat van Lucia de Berk, Stijn Franken, beaamde dit: Over Lucia werd in de beginfase van de zaak heel negatief geschreven. En ze werd heel onvoordelig getekend. Grote, wat kromme neus, piekhaar. Ik heb wel eens gezegd: alleen de bezemsteel ontbrak nog. Door deze zaak heb ik wel geleerd wat het belang is van beeldvorming. En dat het moeilijk is voor mensen en dus ook voor rechters om zich daaraan te onttrekken. 7 De zaak tegen de Haagse verpleegkundige Lucia de Berk is regelmatig in een adem genoemd met het begrip media trial. Van een media trial is volgens wetenschappers Helena Machado en Philippe Santos sprake als een zaak of persoon door veelvuldige, soms suggestieve media-aandacht terechtstaat voor het publiek in plaats van voor de rechtbank. 8 Wetenschapper Ray Surrette spreekt van een regionale of nationale nieuwsgebeurtenis waarin de media het rechtssysteem zien als een bron van drama, sensatie en entertainment. 9 Uit deze definities kan worden afgeleid dat er bij media trials sprake is van massale media-aandacht voor rechtszaken en van misdaadverslaggeving die focust op drama en entertainment. Motké constateert dat bij media trial sensatie boven informatie komt. Volgens Schuijt worden dit als een gevaar gezien door vele mediadeskundigen omdat de angst en opvatting is dat misdaadverslaggeving uitglijdt tot sensatiezucht en puur amusement. 10 In mijn scriptie onderzoek ik hoe kranten over de zaak tegen De Berk berichtten. Verkozen de Nederlandse kranten inderdaad sensatie boven informatie in de berichtgeving over de rechtszaak tegen De Berk? De volgende onderzoeksvraag staat centraal: In hoeverre was er sprake van trial by media in de berichtgeving van de rechtszaak over Lucia de Berk in De Telegraaf en NRC Handelsblad? Mijn onderzoek is in die zin beperkt dat voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag slechts twee Nederlandse kranten zijn geselecteerd, namelijk De Telegraaf en NRC Handelsblad. Hierdoor kunnen de onderzoeksresultaten enkel een indicatie geven over de aanwezigheid van kenmerken van een media trial in andere Nederlandse dagbladen. 6 NRC Handelsblad, 7 oktober 2006, Een hedendaags heksenproces. En: 5 april 2008, Op bezoek bij Lucia de B. Verslag van een bezorgde burger. 7 Schouten (2011), Trial by Media. Wie beschermt de verdachte in een mediaproces?, p Machado & Santos (2009), The disappearance of Madelein McCann: Public drama and trial by media in the Portugese press, Crime, Media, Culture, 5(2), p Surette (1998), Media, crime and criminal justice: images and realities, Belmont: West/Wadsworth, p Schuijt (2006), Vrijheid van nieuwsgaring, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, p

8 Ik heb voor NRC Handelsblad en De Telegraaf gekozen omdat ze volgens de theorie een verschillende kant van de dagbladenmarkt vertegenwoordigen. Zo wordt De Telegraaf wel een populaire krant genoemd en NRC Handelsblad een kwaliteitskrant. Een populaire krant legt volgens de theorie meer de nadruk op nationaal nieuws en bericht uitgebreider over rampen en misdaden. 11 Ook presenteren en verwoorden populaire kranten het nieuws sensationeler. 12 Kwaliteitskranten kenmerken zich juist door genuanceerde, zakelijk berichtgeving, een sobere opmaak met minder foto s en minder sensationele titels. 13 Mijn onderzoek bekijkt of er een verschil zit in de manier waarop massakrant en van oudsher law and order krant De Telegraaf berichtte over het proces vergeleken met kwaliteitskrant NRC Handelsblad. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, heb ik uit de twee gekozen kranten in totaal 194 artikelen geselecteerd: 74 uit De Telegraaf, 120 uit NRC Handelsblad. Die artikelen zijn gevonden in de online krantendatabank LexisNexis. En wel door op de volgende trefwoorden te zoeken: Lucy, Lucy de B., Lucia, Lucia de B., Lucia de Berk, Verpleegster, Verpleegkundige, Seriemoordenares, Juliana Kinderziekenhuis, Rode Kruis Ziekenhuis, Levenslang, Kindermoord(en). In tijd beperkte de selectie zich tussen de data 11 september 2001 en 21 april De begindatum is die waarop de zaak voor het eerst in de media verscheen. De directeur van het Juliana Kinderziekenhuis sprak toen in een persconferentie de verdenking tegen Lucia de Berk uit. De zoektocht eindigt op 21 april Hoewel de zaak op 14 april ten einde kwam, leek het me de moeite waard om te bekijken of de vrijspraak van Lucia de Berk nog enige tijd onderwerp van discussie bleef. Voordat ik een poging zal wagen om de onderzoeksvraag te beantwoorden, geef ik in het komende hoofdstuk eerst een uitgebreid overzicht van de zaak-de Berk, die uiteindelijk zo n negen jaar duurde. Want hoe zat de zaak ook alweer in elkaar? In het derde hoofdstuk van deze scriptie wordt de zaak in een theoretisch kader geplaatst. Wat is een trial by media precies? En aan welke kenmerken wordt in deze scriptie getoetst om te kunnen onderzoeken of het proces tegen De Berk zo n trial by media kan worden genoemd? Het vierde hoofdstuk geeft een overzicht van de onderzoeksresultaten. In het vijfde en laatste hoofdstuk zal uit al deze resultaten een conclusie worden getrokken. 11 Kussendrager en Van der Lugt (2007), Basisboek journalstiek, Groningen: Wolters Noordhoff, p Motké (2011), Trial by Media: de botsing tussen Vrouwe Media en Vrouwe Justitia. Onderzoek naar de berichtgeving van de Vlaamse kranten Het Laatste Nieuws en De Standaard over de rechtszaak van de parachutemoord, p. 13. En: Dahlgren & Sparks (1992), Journalism and popular culture. Londen: Sage Publications, p Stouthuysen (1999), Cultuurpessimisten hebben ongelijk. De vermeende verpulping van de kwaliteitskrant., Ons Erfdeel, p.42. 8

9 2. Het proces tegen Lucia de Berk In dit hoofdstuk geef ik een overzicht van de zaak tegen Lucia de Berk. Omdat de zaak in totaal negen jaar duurde, zal die in dit hoofdstuk in vijf fasen worden ingedeeld. Ook de inhoudsanalyse die ik in hoofdstuk vier op de krantenartikelen van NRC Handelsblad en de Telegraaf loslaat, zal in deze vijf perioden zijn opgedeeld. 2.1 Van verpleegkundige naar veroordeelde (11 september maart 2003) Amber De kranten berichtten op 11 september 2001 voor het eerst over Lucia de Berk. Een dag eerder liet directeur Paul Smits van het Juliana Kinderziekenhuis en het Rode Kruis Ziekenhuis in Den Haag weten dat een verpleegkundige voorlopig op non-actief was gesteld. Dit in verband met de dood van een vijf maanden oude baby Amber Zuiderwijk in de nacht van 3 op 4 september. 14 Het kindje had diverse aangeboren afwijkingen, waaronder aan het hart. Enkele weken voor haar dood onderging ze een open hartoperatie waar ze aanvankelijk goed van herstelde. Maar begin september ging Amber achteruit. Ze gaf over, had diarree en toenemende ademhalingsproblemen. 15 Op maandagnacht 3 september werd ze nog uitgebreid onderzocht. Later die nacht stierf Amber. Artsen wisten de achteruitgang van haar gezondheid en haar sterven niet te verklaren maar sloten niet uit dat die was ingetreden door een van de complexe aangeboren afwijkingen. 16 Twee collega s hadden desondanks een vreemd gevoel bij dit incident. Het was hen opgevallen dat telkens als hun collega Lucia dienst had, er patienten stierven. Ze spraken af op haar te letten maar ontdekten niets opmerkelijks, zo erkenden ze zelf, en lieten het daarom rusten. 17 Toen Amber overleed en Lucia ook op dat moment dienst bleek te hebben, was de maat voor een van hen vol. Want als iemand zoveel reanimaties heeft als Lucia, dan moet er wel iets zijn Aangifte Een collega-verpleegkundige stapte naar de directie. Die besloot daarop tot een intern onderzoek. De statussen van alle patiënten die tot twee jaar voor de dood van Amber waren overleden, werden opnieuw onderzocht en ook alle reanimatiegevallen uit deze periode werden nog eens tegen het licht gehouden. Uit deze gegevens bleek dat er in die twee voorgaande jaren tijdens of vlak na de diensten van De Berk onder kinderen vijf sterfgevallen waren geweest op de afdeling en vier 14 De Noo (2010), Er werd mij verteld, over Lucia de B., Soesterberg: Aspekt, p. 15. De Telegraaf, 11 september 2001,Verpleger op non-actief na dood baby en NRC Handelsblad, 11 september 2001, Verpleegkundige op non-actief na dood baby 15 Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p Enzlin (2003), Alle schijn tegen. Het proces tegen de voor seriemoord veroordeelde verpleegkundige Lucia de B, Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, p Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p

10 reanimatiegevallen. In alle gevallen bleek het overlijden of de reanimatie vrij onverwacht. Ook vijf bejaarden zouden in die periode in het Rode Kruis Ziekenhuis onverwacht zijn overleden tijdens of vlak na diensten van De Berk. 19 Directeur Paul Smits liet op deze resultaten, zoals hij dat zelf noemde, statistiek van de koude grond los en concludeerde daaruit dat de kans extreem onwaarschijnlijk (1 op de 7 miljard) was dat Lucia bij al deze incidenten bij toeval was betrokken. 20 De uitslag van dit eigen interne onderzoek leidde ertoe dat directeur Smits Lucia schorste en op 17 september aangifte deed tegen haar. Het Openbaar Ministerie (OM) liet De Berk op 13 december arresteren en zag de Haagse definitief als verdachte van 14 moorden en vijf pogingen daartoe, zo bleek in mei 2002 uit de definitieve tenlastelegging. De slachtoffers zouden zeven kinderen (onder de 6 jaar) en negen ouderen (boven de 64 jaar) zijn. Onder de kinderen waren vier baby's. Volgens justitie vermoordde De B. haar patienten door hun stoffen toe te dienen zoals kalium, morfine en chloraalhydraat. 21 Opmerkelijk: voor alle sterfgevallen was aanvankelijk een verklaring van natuurlijke dood afgegeven en van geen van de zogenaamd verdachte of onverwachte reanimaties was ooit een foutmelding gemaakt Het proces In september verscheen Lucia voor de rechter. Gedurende de rechtszittingen vielen twee dingen op: direct bewijs voor de moorden ontbrak, wel kwam het OM met veel indirect bewijs. Zo waren er de dagboeken van Lucia waarin volgens officier van justitie, mr. Degeling, wel hele belastende passages stonden. Zo omschreef Lucia zichzelf als manipulatief, genadeloos en iemand met een criminele inslag. Ook schreef ze over een geheim dat meegaat in mijn graf en over dwangmatige handelingen die ik niet op papier zet. En op de dag van de moord op een bejaarde kankerpatiënte zei Lucia in haar dagboek: Vandaag heb ik weer toegegeven aan mijn compulsie. Toch maak ik er veel mensen gelukkig mee. Vreemd hoor!. Hoewel Lucia beweerde dat het geheim en de compulsie sloegen op haar voorliefde voor het leggen van tarotkaarten voor patienten zag het OM er een drang om te doden in. 23 Haar obsessie voor de dood zou bovendien blijken uit de boeken die ze in huis had, zoals: In de huid van een seriemoordenaar en De 30 meest geruchtmakende misdaden van de lage landen. Ze ontvreemdde deze lectuur uit het Penitentiair ziekenhuis, waar ze werkzaam was NRC Handelsblad, Verdachte sterfgevallen in ziekenhuis., 18 september 2001 en De Telegraaf, Verpleegster verdacht van doden patiëntjes, 18 september Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p. 28. En: NRC Handelsblad, Zes jaren strijd tegen beeldvorming en onrecht, 14 april De Noo (2010), Er werd mij verteld, over Lucia de B., Soesterberg: Aspekt, p. 15. NRC Handelsblad, Verpleegster verdacht van 14 moorden, 10 mei 2002 en De Telegraaf, Lucy de B. verdacht van 14 moorden, 10 mei Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p NRC Handelsblad, De unieke moordzaak van Lucy de B., 14 september NRC Handelsblad, De unieke moordzaak van Lucy de B., 14 september En: De Telegraaf, Lucy heeft trekken 10

11 Het OM hield zich ook vast aan de verklaringen die de moeder, zus en broer van De Berk bij de politie aflegden. Die deden tijdens hun verhoren namelijk een boekje open over het onstuimige verleden van Lucia. Zo had ze na een conflict met haar familie een keer haar eigen overlijdensadvertentie in de krant geplaatst en zou ze tegenover haar familie hebben verzonnen dat ze leukemie had. Ook zou ze een problematisch kind zijn geweest die alle aandacht naar zich toe trok en loog en manipuleerde. Dit leidde volgens haar zus tot problemen tussen hun ouders die dronken en overspel pleegden. Lucia zou verder volgens de familie zeven zelfmoordpogingen hebben gedaan en belandde toen het gezin in haar tienertijd naar Canada vertrok in de prostitutie. Met een neef vervalste ze bovendien een schooldiploma om op de verpleegkundigenopleiding te kunnen komen. 25 Ook de getuigenissen van (ex)collega s en studiegenoten waren belangrijk voor justitie. Zo zouden die hebben gezegd dat zij eruit zag als een drugsgebruiker. Dat ze zich in lunchpauzes afzonderde en daarna rook naar alcohol. Bovendien rookte ze, had ze een belletje om haar enkel en droeg ze rode slippers in plaats van de beroemde witte klompen die verpleegkundigen doorgaans dragen. En de officier van justitie had op Lucia s auto een sticker gezien met Heks on tour. Wat had dat te betekenen? Zat ze soms in occulte zaken? 26 Het viel haar collega s bovendien op dat De Berk altijd ernstig zieke of zielige patienten wilde verplegen. Volgens de officier van justitie was dit een sterke aanwijzing dat ze zou lijden aan het Moeder Theresasyndroom: Lucia had volgens haar een ziekelijke dwang om te verplegen met als achterliggend doel het respect en afhankelijkheid af te dwingen. Als er iets gebeurde met haar patiënten reageerde Lucia volgens haar collega s over-emotioneel en deed ze niets om hun levens te redden. Ze trok dan de aandacht naar zich toe en wilde getroost worden en valium hebben. Een collega had volgens de officier van Justitie ooit al de vrees uitgesproken dat Lucia, voor eigen rechter zou gaan spelen en kinderen zou ombrengen. 27 Justitie kwam naast deze belastende verklaringen ook nog over de brug met het Grote Cijfer : de verklaring van deskundige professor dr. Henk Elffers. Die werd door justitie gevraagd om de kans te psychopaat, 26 maart NRC Handelsblad, De unieke moordzaak van Lucy de B., 14 september En: De Telegraaf, Lucy heeft trekken psychopaat, 26 maart Echtgenoot Peter zou later verklaren dat de sticker al op de auto stond er al op toen hij en Lucia het Golfje tweedehands overnamen. De Telegraaf, Lucia de B. De mens in het monster, 11 november De Telegraaf, Moordende opoffering, 1 juni En: Lucy heeft trekken psychopaat, 26 maart En: NRC Handelsblad, De unieke moordzaak van Lucy de B., 14 september

12 berekenen dat Lucia bij toeval bij alle sterfgevallen tijdens haar dienst was betrokken. Volgens Elffers was die 1 op de 342 miljoen. Een tweede statisticus, opgeroepen door de rechtbank, bevestigde dit. 28 Ook liet het OM speciaal voor de zaak een FBI-agent overvliegen om meer inzicht te krijgen in de persoonlijkheid en het karakter van Lucia. De man erkende dat de achtergronden en gedragingen van de verpleegkundige zeer goed pasten bij het misdaadprofiel van een seriemoordenaar. Hij noemde het een belangrijke rode vlag dat de verpleegkundige gefascineerd leek door gewelddadige seks: De Berk was voor haar arrestatie bezig met een roman en schreef in een manuscript over een moord waarna de mannelijke dader masturbeert. 29 Het OM zag op haar beurt een waarschuwing in de uitspraak van een oud-psycholoog van de verpleegkundige: die noemde De Berk een klassieke psychopaat. 30 Onderzoekers van het Pieter Baancentrum constateerden na de observatie van Lucia juist dat ze geen psychopaat was. 31 Belangrijk voor het OM en later ook de rechtbank was verder dat in een bloedmonster van baby Amber de stof digoxine werd aangetroffen. Een hartmedicijn dat de baby op dat moment volgens haar behandelend arts niet meer kreeg voorgeschreven. Vast stond volgens de rechter dat verdachte in de nacht van 3 op 4 september 2001 als enige verantwoordelijk was voor het toedienen van medicatie aan Amber. En dat verdachte geen verklaring had gegeven voor de aanwezigheid van digoxine in het lichaam van de baby. De rechtbank stelde ook vast dat Amber een patiëntje was over wier gezondheidstoestand verdachte zich tegenover collega's bij herhaling bezorgd had uitgelaten. Dit terwijl artsen van oordeel waren dat het goed ging met Amber en zij zelfs op korte termijn naar huis mocht. De rechtbank achtte het daarom, ondanks dat direct bewijs hiervoor ontbrak, buiten redelijke twijfel dat verdachte op 4 september 2001 in ieder geval digoxine aan Amber had toegediend en dat zij als gevolg daarvan zou zijn overleden. 32 Ook achtte de rechtbank de moord op een zesjarig zwaar gehandicapt jongetje Ahmad bewezen. In zijn bloed was een overdosis van het kalmerende medicijn chloraalhydraat gevonden. Ook bij dit patiëntje was Lucia die dag verantwoordelijk voor de medicatie en gold dat er op dat moment geen enkele medische noodzaak was om dit medicijn toe te dienen. Zowel bij Ahmad als Amber ging de rechtbank daarom uit van een onnatuurlijke doodsoorzaak. Dat Lucia in haar dagboek met de dwangmatige handelingen en de compulsie doelde op het leggen van tarotkaarten, vond de rechter ongeloofwaardig. Temeer omdat oud-patiënten waar ze tarotkaarten voor zou hebben gelegd geen van allen het leggen van tarotkaarten aan de politie konden bevestigen. 33 Uit de waarschijnlijkheidsberekeningen van dr. H. Elffers volgde volgens de rechter dat 28 NRC Handelsblad, Hoofdrol statistiek in proces, 15 maart NRC Handelsblad, FBI-agent herkent type Lucy, 19 september En: De Telegraaf, Zoeken tarotklant vertraagt zaak Lucy, 20 september De Telegraaf, Lucy heeft trekken psychopaat, 26 maart NRC Handelsblad, Onderzoekers achten Lucy de B. geen psychopaat, 11 maart Rechtbank Den Haag, 23 maart 2003, LJN: AF Rechtbank Den Haag, 23 maart 2003, LJN: AF

13 het uitermate onwaarschijnlijk moet worden geacht dat verdachte de incidenten in het JKZ en RKZ bij toeval heeft meegemaakt en dat het in hoge mate waarschijnlijk is dat er een verband bestaat tussen het werkzaam zijn van verdachte en het zich voordoen van bedoelde incidenten. 34 Dat voor geen enkele moord direct bewijs (DNA-sporen, vingerafdrukken, getuigen) werd gevonden, kwam volgens de rechter doordat verdachte bij haar handelen zeer geraffineerd en planmatig te werk was gegaan waardoor de kans op ontdekking van haar misdaden gering was. Verdachte meende klaarblijkelijk naar eigen goeddunken te mogen beschikken over het leven van de slachtoffers. Allen zieke en weerloze baby's, kinderen en ouderen die aan de zorg van de verdachte waren toevertrouwd en die voor hun leven en welzijn geheel afhankelijk van haar waren. 35 Ondanks het ontbreken van direct bewijs werd De Berk op 24 maart 2003 door de rechtbank veroordeeld tot levenslang voor de moord op vier patienten en drie pogingen tot moord. Lucia, die alles gedurende het gehele proces had ontkend, verdween na de uitspraak achter de tralies met het idee dat ze haar leven lang niet meer vrij zou komen. In de cel schreef ze de emoties van zich af: Levenslang zonder bewijs, zonder ooggetuigen, zonder motief. Levenslang voor niets. 36 De advocaat van De Berk ging na de uitspraak in hoger beroep. 2.2 Van levenslang naar levenslang én tbs (25 maart 2003 t/m 19 juni 2004) Het hoger beroep diende op 28 januari 2004 bij het gerechtshof in Den Haag. Dit gerecht trok in totaal 23 zittingsdagen uit voor het proces. Er werden bovendien zo n 60 getuigen en deskundigen gehoord. In het hoger beroep draaide het wederom om de dagboeken. En om het suspecte gedrag dat Lucia zou hebben vertoond. Want hoe kon het dat zoveel (oud)collega s haar verdachten van diefstal van morfine en geld? En haar vreemd en eng noemden en verdachten van alcoholmisbruik? En waarom schreef ze in haar dagboeken: Ik heb in situaties gezeten waardoor ik dood, verminkt, in de gevangenis zou moeten, als gedetineerde, ja? En waarom deed ze zo geheimzinnig over die compulsie waar ze in haar dagboek over schreef? Was het leggen van tarotkaarten zoveel ernstiger dan haar prostitutieverleden, haar zeven zelfmoordpogingen en haar verhoudingen met een vrouw? Want daar schreef ze wel uitgebreid over in haar dagboeken, aldus de voorzitter van het gerechtshof. 37 Lucia bleef de moorden ontkennen. Ik vond het heel erg dat ik tarotkaarten legde. Dat hoorde niet in het ziekenhuis. En ik wist niet dat er regels bestonden hoe je een dagboek moet schrijven. Als ik dit had geweten had ik alles tot in detail uitgelegd Rechtbank Den Haag, 23 maart 2003, LJN: AF Rechtbank Den Haag, 23 maart 2003, LJN: AF De Berk (2010), Levenslang en tbs, Amsterdam: De Arbeiderspers, p NRC Handelsblad, Dagboeken van Lucia: tarot of moord?, 17 maart NRC Handelsblad, Dagboeken van Lucia: tarot of moord?, 17 maart

14 Het hoger beroep kenmerkte zich verder door verwarring. Verwarring bij alle procespartijen toen bleek dat Lucia niet werkte op de dag (1 februari 1997) dat zij volgens de rechtbank een vrouw zou hebben vermoord door haar een overdosis morfine toe te dienen. Maar het Openbaar Ministerie deed dit af als een vergissing: eigenlijk werd namelijk al die tijd gedoeld op een vrouw die op 12 februari onder verdachte omstandigheden zou zijn overleden. 39 Er ontstond ook verwarring omdat een getuige die eerder verklaarde dat De Berk tijdens hun gezamenlijke verblijf in het Pieter Baancentrum (PBC) eind 2002 dertien moorden aan hem had bekend, nu zijn verklaring introk. 40 De deskundige in de zaak, toxicoloog De Wolff zette daar in mei 2004 een zwaarwegende belastende verklaring tegenover. Namelijk dat de digoxine die in het lichaam van Amber was gevonden, niet afkomstig kon zijn van een therapeutische toediening van dit medicijn, tot zeven weken voor haar dood. Volgens De Wolff kon de hoge dosis die in het lichaam van Amber was gevonden alleen maar wijzen op een eenmalige toediening van een overdosis van het hartmedicijn vlak voor haar overlijden. 41 Het versterkte de overtuiging van het OM dat Amber was vergiftigd door De Berk. Op 18 mei 2004 eisten de advocaten-generaal opnieuw levenslang tegen de verpleegster wegens, inmiddels, de moord op zeven en pogingen tot moord op drie patienten. Hoewel zij erkenden dat de zaken op individuele basis gedoemd zijn in een krappe vrijspraak te eindigen, zouden zij volgens de aanklager in samenhang bezien toch tot een veroordeling moeten leiden. Temeer omdat professor dr. Elffers in het statistische rapport, dat in opdracht van ditzelfde OM was opgesteld, de kans dat De Berk bij zoveel incidenten betrokken was 1 op de 342 miljoen achtte en niet met het toeval verenigbaar noemde. 42 Het rapport van het Pieter Baancentrum, waarin De Berk volledig toerekeningsvatbaar werd verklaard, veegden het OM en de rechter in hoger beroep zonder pardon van de tafel. Volgens de advocaat-generaal van het OM had De Berk een aantal tests gemanipuleerd en had het PBC die daarom onjuist geïnterpreteerd. Bovendien had het PBC de moorden bij het onderzoek buiten beschouwing gelaten. Als het PBC er niet vanuit gaat dat de feiten zijn gepleegd, hebben we weinig aan dit advies, zei de voorzitter van het gerechtshof. Aanvullend advies vond het gerecht niet nodig. 43 Advocaat Stijn Franken eiste in zijn pleidooi vrijspraak. Volgens hem was de verdenking tegen Lucia slechts gebaseerd op willekeurige statistiek, tegenstrijdige en soms lasterlijke verklaringen van oud- 39 NRC Handelsblad, Verwarring in proces tegen Engel des doods, 28 februari NRC Handelsblad, Getuige tegen Lucia de B. trekt verklaring in, 3 maart NRC Handelsblad, Bewijs zaak Lucia de B., 18 maart NRC Handelsblad, Eis OM tegen Lucia de B.: levenslang. Zwaar accent op statistiek, 19 mei NRC Handelsblad, Advies Lucia de B. is niet bruikbaar, 16 maart

15 collega s over het gedrag en karakter van De Berk en een verkeerde en ongefundeerde uitleg van haar dagboeken. Het hof moest volgens hem inzien dat er een verschil is tussen het gevoel dat Lucia de Berk het wel zal hebben gedaan en het bewijs daarvoor. 44 Het pleidooi van de advocaat bleek tevergeefs. Een maand later volgde het hof de eis van het openbaar ministerie: levenslang. In een 207 pagina s tellend arrest redeneerde het hof dat het handelen van De Berk als meedogenloos, geraffineerd en planmatig kon worden omschreven. Volgens het hof koos de verpleegkundige bewust ernstig zieke, zeer jonge of oude, weerloze patienten uit om het risico te vermijden dat iemand haar snode plannen zou ontdekken. Met het woord compulsie werd volgens het hof gedoeld op haar vreemde dwangmatige drang om patienten om het leven (trachten) te brengen. 45 In het hoger beroep werd nadrukkelijk gebruik gemaakt van het zogenaamde schakelbewijs. Het bewijs dat het hof hanteerde om de vergiftiging van de vijf maanden oude baby Amber en het 6-jarige jongentje Ahmad aan te tonen, diende als schakel bij het bewijzen van de andere moorden. Daar had het hof weliswaar geen enkel bewijs voor maar: De levensdelicten zijn soortgelijk. De sterfgevallen of reanimatie(s) waren steeds plotseling en onverwacht en hadden steeds plaats terwijl L. de B. dienst had. 46 Lucia werd daarom op 18 juni 2004 opnieuw veroordeeld tot levenslang. Want: Alleen een zodanige straf kan leiden tot adequate vergelding van de door L.d.B. begane misdrijven, gekenmerkt door een in Nederland tot nu toe voor schier onmogelijk gehouden omvang en uitzonderlijke ernst.. Omdat levenslanggestraften in aanmerking komen voor gratie en daarmee de kans bestond dat de verdachte weer onbehandeld in de samenleving terug zou keren, veroordeelde het hof Lucia daarnaast tot tbs met dwangverpleging. 47 De advocaten van De Berk lieten na de uitspraak weten in cassatie te gaan. 2.3 Van levenslang én tbs naar de Hoge Raad (20 juni 2004 t/m 14 juli 2006) Nadat De Berk door het gerechtshof tot levenslang én tbs was veroordeeld, bleef het anderhalf jaar stil rondom de verpleegkundige. Maar op 17 december 2005 werd de stilte doorbroken door verpleeghuisarts Metta de Noo en haar broer: wetenschapsfilosoof en hoogleraar Ton Derksen (die promoveerde op een studie waarschijnlijkheidsargumentatie). In NRC Handelsblad uitten de twee die dag ernstige twijfel over de schuld van De Berk. 44 NRC Handelsblad, Lucia de B. houdt vast aan onschuld, 4 juni Gerechtshof Den Haag, 18 juni 2004, LJN 2846, r.o. 15,4 en Gerechtshof Den Haag, 18 juni 2004, LJN 2846, r.o Gerechtshof Den Haag, 18 juni 2004, LJN: AP 2846, r.o

16 Volgens hen was er bij de baby Amber, zoals Derksen dat noemde, de eerste locomotief van het schakelbewijs, helemaal geen sprake van een acute digoxinevergiftiging. De gouden standaard, de HPLC-MS, de enige methode die ook volgens de deskundigen van het hof en zelfs volgens toxicoloog De Wolff digoxine kan onderscheiden van een lichaamseigen stofje dat op digoxine lijkt (DLIS), vond namelijk geen digoxine-vergiftiging. Dit was ook het oordeel van internationale digoxine-deskundigen. Die concludeerden na onderzoek van weefsel, bloed en oogvocht van Amber dat er geen sprake kon zijn van digoxinevergiftiging. Dan had de concentratie digoxine in hart, lever en longen namelijk veel hoger moeten zijn. Bovendien trekt het hart samen bij een overdosis van dit medicijn en daarvan was bij Amber geen sprake. Maar het rapport met deze bevindingen kwam pas na het hoger beroep in handen van justitie. 48 Ook de tweede locomotief van het schakelbewijs, de moord op het zesjarige zwaar gehandicapte jongentje Ahmad, trok het volgens Derksen en De Noo niet. De twee lieten aan de hand van medicatielijsten zien dat er door verpleegkundigen dagen voor de dood van Ahmad en anders dan door Lucia fouten waren gemaakt bij de medicatie. Ahmad kreeg op twee dagen namelijk een dubbele dosis van het kalmeringsmiddel chloralhydraat. Die stapeling zou kunnen verklaren waarom hij langzaam in coma raakte. Dat er sprake was van een acute coma vanwege die ene overdosis die Lucia zou hebben gegeven, kon volgens het tweetal niet worden afgeleid uit de rapportage van de verpleegkundigen. 49 Derksen en De Noo uitten in het artikel ook hun twijfel over de kansberekening (de kans is 1 op de 342 miljoen dat Lucia toevallig tijdens haar dienst al deze sterfgevallen meemaakte) die in de zaak tegen De Berk werd gebruikt. Volgens hen was er bij de berekening van dit Grote Getal uitgegaan van verkeerde en selectieve gegevens en zou de kans bij gebruik van alle relevante cijfers uitkomen op 1 op de Volgens Derksen en De Noo had de beeldvorming die justitie rondom De Berk creëerde haar ook parten gespeeld. Ja, Lucia was prostituee geweest en had een diploma vervalst. En ja, ze had geprobeerd een boek te schrijven waarin een moord voorkwam. Maar daarmee was ze nog geen moordenaar. Toch hielp negatieve beeldvorming volgens hen mee aan de veroordeling. Evenals fatale 48 Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p NRC Handelsblad, Hoogst verdacht. Twijfels aan de schuld van een seriemoordenaar, 17 december Zie ook: Ton Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p NRC Handelsblad, Hoogst verdacht. Twijfels aan de schuld van een seriemoordenaar, 17 december Zie ook: Ton Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p

17 denkinstincten. Want met zoveel incidenten in een korte tijd (waar rook is, is vuur), waarbij Lucia als enige altijd dienst had (dat kan geen toeval zijn) en met zo n kleine kans dat ze het niet had gedaan (1 op de 342 miljoen) en dan zo n rare vrouw, een ex-prostituee met een rumoerig verleden: De Berk moest toch wel een moordenares zijn? Nee, zeiden De Noo en De Berk. Maar al die omstandigheden maakten het volgens hen voor het OM wel makkelijk om een moordenares te creëren en voor anderen om in die constructie te geloven. 51 Hun noodkreet had geen invloed op de uitspraak van de Hoge Raad op 14 maart Die oordeelde dat het gerechtshof in hoger beroep niet een levenslange gevangenisstraf had mogen combineren met de maatregel tot terbeschikkingstelling (tbs). Dit omdat tbs gericht is op een terugkeer in de samenleving en het opleggen van een levenslange gevangenisstraf die terugkeer nu juist moet voorkomen. Het moest volgens de Hoge Raad één van de twee zijn. Of levenslange gevangenisstraf. Of een kortere gevangenisstraf in combinatie met de maatregel tbs. De zaak werd daarom terugverwezen naar het gerechtshof. Dát Lucia de moorden had gepleegd, stond voor het hoogste rechtscollege in Nederland vast: in de uitspraak stond dat de schuld- en bewijsvraag door het hof niet opnieuw konden worden onderzocht." 52 Op 17 maart, een paar dagen na deze onherroepelijke uitspraak, kreeg Lucia een beroerte in de gevangenis en werd ze met verlammingsverschijnselen opgenomen in het Penitentiair Ziekenhuis in Scheveningen. De plek waar zij zelf ooit werkte. Drie maanden later, op 13 juli 2006, brachten Derksen en De Noo hun boek Lucia de B. De reconstructie van een gerechtelijke dwaling op de markt. Een wetenschappelijk boekwerk waarin zorgvuldig uiteen wordt gezet hoe het hof op grond van verkeerde feiten en bewijsconstructies naar een veroordeling van Lucia toewerkte. 53 Het boek kwam echter te laat voor Lucia. Op 13 juli 2006 velde het gerechtshof namelijk opnieuw het oordeel levenslang. Een minuscuul lichtpuntje voor Lucia was dat het Amsterdamse hof in de uitspraak wel liet weten het als een beperking te hebben ervaren dat het gebonden was aan de bewezenverklaring van het hof in Den Haag. Toch weerhield dit diezelfde rechter er niet van om de levenslange gevangenisstraf passend en geboden te noemen. De slachtoffers van De B. waren weerloos en toevertrouwd aan de deskundige zorg van verdachte, aldus het hof Ton Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines, p Hoge Raad, 14 maart 2006, LJN AU Ton Derksen (2009), Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling., Diemen: Veen Magazines. 54 Gerechtshof Amsterdam, 13 juli 2006, LJN: AY

18 2.4 Van levenslang naar een heropening (15 juli 2006 t/m 8 oktober 2008) Op 27 juli 2006, twee weken nadat Lucia opnieuw en onherroepelijk tot levenslang werd veroordeeld, diende Ton Derksen een herzieningsverzoek in bij de commissie-buruma. 55 Dit was een commissie die beoordeelde of de afgesloten strafzaak tegen De Berk mocht worden toegelaten tot de Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken (CEAS). En die heeft op zijn beurt tot doel na te gaan of zich ernstige fouten hebben voorgedaan in de opsporing van strafbare feiten of in de behandeling van de strafzaak. 56 In oktober 2006 vroeg de commissie-buruma om toelating van de zaak tot de CEAS. En onder leiding van advocaat-generaal Grimbergen oordeelde de CEAS, mede op basis van het boek van Derksen, dat zowel de politie als het OM Lucia te snel als verdachte en als énige verdachte hadden aangemerkt. En dat er onvoldoende oog voor alternatieve scenario s was. De statistische berekeningen waren volgens de commissie op verkeerde informatie en definities gebaseerd. En ook waren alternatieve wetenschappelijke inzichten over de digoxineproblematiek rondom baby Amber onvoldoende aan de orde gekomen. Bovendien was er zoveel tegenstrijdige informatie over deze digoxinevergiftiging boven tafel gekomen, dat rechters het volgens de commissie, zouden ze de zaak nu behandelen, niet meer als bewijs zouden accepteren. Het driemanschap van de CEAS adviseerde dan ook op 25 oktober 2007 aan het OM een herzieningsverzoek in te dienen bij de Hoge Raad. 57 Daar kreeg advocaat-generaal mr. G. Knigge de leiding over het onderzoek. Hij liet een onderzoek uitvoeren door professor Meulenbelt. Die geeft leiding aan het Hoofd van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Een instituut dat keer per jaar onderzoek doet naar vergiftigingen. Meulenbelt verwierp na zijn onderzoek de Metta de Noo en sympathisanten houden lichtjestocht voor Lucia. conclusie van de rechter(s) dat de zes maanden oude baby Amber zou zijn overleden aan een overdosis van het hartmedicijn digoxine. Volgens Meulenbelt waren er op basis van het medische dossier en lijkschouwingen geen aanwijzingen dat Lucia het meisje zou hebben vergiftigd en was het zeer waarschijnlijk dat ze door langdurig zuurstoftekort was 55 De commissie is door het OM in het leven geroepen naar aanleiding van de commissie-posthumus, die de gang van zaken in de Schiedammer parkmoord onderzocht. Daar bleek sprake te zijn van een gerechtelijke dwaling. Bij de opsporing en vervolging in die zaak werden vele fouten gemaakt, waardoor een verdachte vier jaar onschuldig vastzat. 56 De Noo (2010), Er werd mij verteld, over Lucia de B., Soesterberg: Aspekt, p NRC Handelsblad, Herziening bepleit van zaak Lucia de B. Commissie kritiseert politie en justitie, 29 oktober En: Gerechtshof wil niet horen van gerechtelijke fouten. De conclusie van de commissie over de zaak Lucia de B. schaadt het vertrouwen in de geloofwaardigheid van de rechter, 30 oktober En: De Telegraaf, Weinig oog voor andere scenario s, 30 oktober

19 overleden. 58 Met deze conclusie ontkrachtte hij het bewijs dat leidde tot een bewezenverklaring voor de moord op Amber. En die bewezenverklaring vormde het begin van de ketting waar de andere moorden aan waren geschakeld. Zonder bewijs voor de moord op Amber, konden de andere moorden niet worden bewezen. Advocaat-generaal mr. Knigge volgde op 2 april 2008 de conclusie van professor Meulenbelt. In het rapport dat hij op die dag aan de Hoge Raad aanbood, noteerde hij uit te gaan van een natuurlijk overlijden van baby Amber. Ook wees hij erop dat er inderdaad veel patiënten stierven of gereanimeerd moesten worden tijdens diensten van Lucia maar dit kwam in een van de ziekenhuizen ook voor in 1997, toen De Berk daar niet werkte. Mogelijk waren er dus vaker pieken in de sterftecijfers. 59 Dit rapport leidde ertoe dat de minister van Justitie Lucia nog diezelfde dag voorlopige vrijlating verleende. Na meer dan zes jaar, 2303 dagen om precies te zijn, verliet ze de gevangenis van Nieuwersluis. 60 Een half jaar later, op 7 oktober 2008, besloot de Hoge Raad tot heropening van de zaak tegen De Berk en werd deze verwezen naar het gerechtshof in Arnhem. Lucia bleef vrij in afwachting van het nieuwe proces Van heropening naar vrijspraak (9 oktober 2008 t/m 15 april 2010) Op 17 maart 2010, bijna anderhalf jaar nadat de Hoge Raad de zaak heropende, eiste het OM vrijspraak. Advocaat-generaal Rijkers stelde die dag dat, door het nieuwe deskundigenrapport van professor Meulenbelt een natuurlijke dood van de patiëntjes Amber en Ahmad, die De Berk volgens eerdere vonnissen zou hebben vermoord, niet meer kon worden uitgesloten. Hij noemde het bijzonder dat het hof het gebruikte bewijs voor twee veronderstelde moorden als schakelbewijs gebruikte om de andere moorden te bewijzen. Nu die twee moorden mogelijk aan andere oorzaken waren toe te schrijven dan aan menselijk handelen, viel de basis van het schakelbewijs weg. 62 Op 14 april 2010 volgde het gerechtshof Rijkers in zijn eis om Lucia vrij te spreken. Meer dan zeven jaar na haar veroordeling door de rechtbank tot levenslang, werd de Haagse verpleegkundige definitief vrijgesproken. Het gerechtshof in Arnhem oordeelde dat niet bewezen kon worden dat er moorden hadden plaatsgevonden, laat staan dat Lucia De Berk die gepleegd zou hebben. In zijn motivering zei 58 NRC Handelsblad, RIVM haalt schakelbewijs onderuit. Onderzoeker vindt geen bewijs dat de baby waarmee de zaak begon werd vergiftigd, 2 april NRC Handelsblad, Lucia is vrij maar nog lang niet vrijgesproken, 3 april De Noo (2010), Er werd mij verteld, over Lucia de B., Soesterberg: Aspekt, p De Noo (2010), Er werd mij verteld, over Lucia de B., Soesterberg: Aspekt, p NRC Handelsblad, OM eist na 6 jaar vrijspraak voor Lucia de B, 17 maart En: Toch kreeg ze levenslang, 17 maart

20 het hof dat van alle sterfgevallen waarvan eerder werd gezegd dat ze medisch onverklaarbaar waren, nu gezegd moest worden dat ze medisch onverklaard zijn gebleven. 63 Het hof verwierp daarnaast ook de conclusie dat de term 'compulsie' die De Berk in haar dagboeken bezigde, een drang tot moorden betrof. Volgens het hof was de interpretatie van de dagboeken afhankelijk van het perspectief, van waaruit ze werden bekeken. Als, op basis van andere bewijsmiddelen, het uitgangspunt was dat verdachte een aantal moorden had gepleegd, lag een belastende strekking voor het oprapen. In wezen geeft dan een reeds bestaande overtuiging invulling aan het bewijsmiddel en dat is niet de in de strafrechtspleging voorgestane volgorde. Als de basis op grond van andere bewijsmiddelen ontbreekt, dreigt het gevaar van een cirkelredenering, waarin allerlei op zichzelf niet draagkrachtige feiten en omstandigheden elkaar zo versterken, dat zij toch een deugdelijke bewijsconstructie lijken te kunnen vormen, aldus het Arnhemse hof. 64 Op grond hiervan kwam het gerecht tot het oordeel, dat de dagboekfragmenten niet tot bewijs van enig feit konden bijdragen. Ook merkte de rechter op dat aan schakelbewijs hetzelfde gevaar kleefde als aan de dagboekfragmenten. Namelijk dat de overtuiging dat De Berk de moordenaar was aan het wettig bewijs dat daarvoor bestond voorafging en daar ook inhoud aan gaf. Het hof acht zich daarom ontslagen van Metta de Noo en Lucia de Berk na haar vrijspraak op 14 april 2010 diepergaande beschouwingen, nu het bij geen enkel tenlastegelegd feit tot een zelfdragende bewezenverklaring komt. Zonder schakels kan nu eenmaal geen ketting worden gemaakt. 65 De vrijspraak van De Berk zorgde voor vele spijtbetuigingen. De hoogste baas van het OM, Harm Brouwer, bood persoonlijk zijn excuses aan en ook Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, betuigde publiekelijk spijt namens de rechterlijke colleges die het strafrechtelijk lot van De Berk in eerdere instanties hadden bepaald: de rechtbank, het gerechtshof in Den Haag en de Hoge Raad. Het spijt me zeer dat een rechterlijke beslissing die bij nader inzien verkeerd blijkt, zulke ingrijpende, persoonlijke gevolgen heeft gehad, zei Van den Emster. Jarenlang ten onrechte in de gevangenis zitten, dat moet een nachtmerrie geweest zijn voor haar. Demissionair minister Hirsch Ballin (Justitie) liet weten zich te realiseren hoe ijzingwekkend het is, wat Lucia is aangedaan'. De verpleegkundige kon volgens hem een 'voortvarende en ruimhartige' 63 Gerechtshof Arnhem, 14 april 2010, LJN: BM Gerechtshof Arnhem, 14 april 2010, LJN: BM Gerechtshof Arnhem, 14 april 2010, LJN: BM