Folio2: Titels van de paragrafen onder dewelke elk bezoek is beschreven

Transcriptie

1 folio 1 VISITATIO Bron: Nieuw Kerkarchief, nr. 393, Decanale verslagen district bisdom Brugge Yvette Kemel en Guido Bruyneel Enkel de visitatie van Sint-Kruis werd vertaald uit het Latijn. VISITATIE Van de parochies van het decanaat (?iiiifafensis) buiten Brugge, Beschreven in verschillende paragrafen die verwijzen naar de volgende pagina en opgesteld door mij, HUBERTUS WAGHENAERS Aartspriester van Brugge In het (ceflo) jaar Op het feest van Sint Jan de Doper 1652 Lijst van de kerken waarvan de bezoeken zijn beschreven in dit register Sint-Kruis f 2 Kapel van Vijven f 18 Assebroek f 27 Sint-Michiel f 37 Sint-Andries f 51 Sint Pieter op den Dijk f 63 Coolkercke f 81 Folio2: Titels van de paragrafen onder dewelke elk bezoek is beschreven 1 tabernakel van het heilig sacrament 14 pastorale inkomsten 2 doopvont 15 economische zorg v pastoor 3 relieken 16 kapelanen en kapelanijen 4 aflaten 17 koster 5 altaren 18 administratie van de kerkgoederen en van de armendis) 6 gebruiksvoorwerpen en versieringen in de kerk 19 broederschappen 7 sacrarium (sacristie) 20 andere stichtingen (fundaties) 8 structuur van de kerk 21 kerkelijk recht op uitvaarten, teraardebestellingen doodsklokken 9 kerkhof 22 kapellen buiten de kerk, maar binnen de parochiegrenzen 10 klokkentoren 11 kerkarchivalia 12 pastoor 13 parochieregister visitatio uit nieuw kerkarchief 1

2 folio 2 SINT KRUIS VISITATIE VAN DE PAROCHIEKERK VAN SINT-KRUIS BUITEN BRUGGE, GENOTEERD DOOR HUBERTUS WAEGHENAERS. OP 28 DECEMBER TABERNAKEL VOOR HET HEILIG SACRAMENT Het heilig sacrament wordt bewaard in een kleine houten kast op het altaar van de pas opgerichte kapel, aan de zuidkant van de kerk. Daarin treffen we aan: een zilveren ronde ciborie met twee engelen aan de zijkant, die zilveren kandelaars vasthouden, geschikt om er de monstrans op te zetten, waarvan de delen bewaard worden in het huis van de pastoor. Verder 30 à 40 hosties en één grote die in de monstrans gebruikt was en door de pastoor elke maand vernieuwd wordt. Nog een kleine zilveren vergulde pyxis waarbij aan de ene kant ook een ronde pyxis behoort die dient voor de ziekencommunie, en aan de andere kant een kleine pyxis met het heilig oliesel. Het tabernakel heeft één sleutel die altijd door de pastoor bewaard wordt. Men is van plan een nieuw houten tabernakel te maken voor het hoofdaltaar, groot genoeg om ook de potjes voor de heilige oliën te kunnen bevatten. 2. DOOPVONT De stenen doopvont bevat zuiver water en heeft een houten bekleding met twee grendels. De sleutel van de enen berust altijd in de sacristie, die van de andere is verloren gegaan, maar zonder ongemakken. De doopvont staat in de hoek van de zuidkapel op een verhoging, met een traliewerk Folio 3 De vont is onbedekt en moet zo snel mogelijk bedekt worden. 3. RELIKWIEÊN (zie folio 12, 23) 4. AFLATEN 5. ALTAREN Het hoofdaltaar schijn samen met de kerk ingezegend te zijn. Men zegt nochtans dat het zou verplaatst zijn. De retabel verhaalt de geboorte van Christus. Een ander altaar bevindt zich in de nieuwe kapel, maar is nog niet ingezegend. Het altaarschilderij stelt de (omarming?) van Onze Lieve Vrouw door de heilige Anna voor. visitatio uit nieuw kerkarchief 2

3 6. GEBRUIKSVOORWERPEN IN DE KERK De preekstoel staat bij de eerste zuil aan de epistelkant, maar behoort eigenlijk toe aan de Sint-Annakerk in Brugge. Aan de evangeliekant staat een bank voor de pastoor, de koster en de zangers. Daarachter is de ingang van de sacristie. Folio 3 De biechtstoel is nog in goede staat en bevindt zich in het midden van de nieuwe kapel aan de zuidkant. Boven de ingang van de kerk is een houten constructie waar vooral gezongen wordt door de koster en de zangers. Aan de kapelmuur naast de doopvont hangt een schilderij met de voorstelling van de mirakels van het Heilig Bloed in Wilsnaken in Duitsland, geschonken aan de kerk door de decaan van de gezworen schippers tussen Brugge en Sluis die plachten een kapel te hebben in de kerk en van wie gezegd wordt dat ze die nu hebben (?) in het hospitaal Onze Lieve Vrouw van de Potterie in Brugge. Folio 4 Bord met de namen van de decaan en de gezworenen van de confrérie van het Heilig Sacrament. Aan de noordmuur van de kerk: een groot schilderij van Onze Lieve Vrouw, dat moet hersteld worden. Ook een klein schilderijtje van Onze Lieve Vrouw met de zeven werken van barmhartigheid en de hel. 7. SACRISTIE Noordkant: een ton om het water op te vangen van het dak van de sacristie. Boven de sacristie een kamertje, te bereiken via een trap. Het is heel klaar en heeft verschillende ramen. Daarin is een haard en ernaast ook een oude kast die dient om er de gewaden en de versieringen van de kerk in op te bergen. Diverse tamelijk oude versieringen worden er aangetroffen, vele in goede staat, maar er is geen inventaris van. Ik heb de pastoor aanbevolen dat er zo snel mogelijk een inventaris moet komen van de lokalen, de versieringen, het linnen en de andere gebruiksvoorwerpen van de kerk. Folio 4 In dezelfde kast staan ook potjes voor het heilig Oliesel, o.a. een uit tin, een ander is hoog en rond en uit verguld koper en er zit ook een kleiner tinnen potje in met olie voor de ziekenzalving. Een kelk met een voet van verguld koper; de rest is van verguld zilver. De bodem van de kelk is nogal oneffen en moet hersteld worden. 8. STRUCTUUR VAN DE KERK De kerk werd gebouwd in 1614 op de plaats die tevoren gebruikt werd als plein van de oude kerk die door de ketters verwoest is. Er is ook een nieuwe kapel aan de zuidkant gebouwd in Kerk en kapel zijn in goede staat. Alle ramen zijn goed en klaar. De stenen vloer is nieuw. Het dak van de kerk is goed, dat van de kapel is nieuw. Er staan nog resten van het schip en van de toren van de oude kerk en er ligt nog veel materiaal, oud en nieuw, dat zou kunnen dienen voor een nieuwe kapel aan de noordkant, als daar gelegenheid toe is. visitatio uit nieuw kerkarchief 3

4 Er zouden middelen moeten gevonden worden om spoedig met de bouw van de nieuwe kapel te beginnen, want het materiaal ligt daar buiten en onbewaakt. Het valt te vrezen dat het zou verdwijnen of onbruikbaar worden. 9. HET KERKHOF. Het kerkhof is een groot vierkant, aan alle kanten omgeven door een stenen muur. De ingang is aan de oostkant, met een houten dwarsbalk, waardoor de toegang voor de schapen die naar het kerkhof geleid worden om te grazen, gemakkelijk is. De bomen abelen - groeien nauwelijks, maar een andere boomsoort zou op het kerkhof niet beter groeien. Folio 5 Er is geen bepaalde plaats voor het gebeente van de overledenen. Zij worden aan de voet van het kruis gelegd, niet eens afgesloten door een muur of een omheining. Er is geen aparte plaats voor de kinderen die zonder doopsel gestorven zijn. Die worden nochtans buiten de muur van het kerkhof begraven, op de akker naast de noordelijke muur. 10. DE KLOKKENTOREN. Boven de voorkant van de kerk is er een kleine klokkentoren met één klok met een gewicht van ongeveer 800 pond. Zij wordt alleen geluid voor de parochiale missen. Voor de vespers en lof alleen op feestdagen. Folio 6 Voor het luiden van de uitvaarten: betaling van 6 stuivers per uur. Bij de hoogste dienst wordt de klok ook de avond voordien een uur lang geluid en s morgens ook één uur. Voor het gelui voor en na de mis wordt één uur aangerekend. Bij een middelbare dienst: een half uur. Bij de laagste dienst ook een half uur. 11. ALGEMENE ZAKEN De kerk is toegewijd aan Sint-Marcus, rond 1614 of 1615 ingezegend door EH Carolus Philippus de Rodoan, vierde bisschop van Brugge. Het patronaat van de kerk is in handen van de eerwaarde heren decaan en het kapittel van de Sint-Donaaskathedraal van Brugge. Ze krijgen ook de tienden van heel de parochie, behalve van een sector die aan de pastoor toekomt. Er is mis op zon- en feestdagen in de zomer om 9 uur s morgens en om 9.30 in de winter. De vespers zijn om 2 uur of om 2 ½ met daarna lof. De sleutels van de kerk worden bewaard door de pastoor en door de koster. 12. PASTOOR Er zijn twee porties. Eerste portie: E.H. Aegidius Storme, 43 of 44 jaar. Tweede portie: E.H. Nicolaus Antonius Rotsaert, sinds 3 maart De pastoors hadden de gewoonte om de andere week Sint-Kruis-buiten-Brugge en Sint-Anna in Brugge te bedienen. visitatio uit nieuw kerkarchief 4

5 Maar sinds enkele jaren hebben zij een overeenkomst, in overleg met de bisschop, dat de oudste mag kiezen tussen Sint-Kruis en Sint-Anna. Egidius Storme heeft als oudste gekozen voor Sint-Anna als residentie, en dus resideert Nicalaus Antonius Rotsaert in Sint-Kruis. De twee pastoors verdelen onder elkaar de opbrengsten van tienden en landerijen gelijkmatig, maar elk behoudt de occasionele opbrengsten. folio PAROCHIEREGISTERS. DHO (Dopen, Huwelijken en Overlijdens nvdr) worden in één boek ingeschreven, begonnen eind EH Rotsaert zet dat verder. Hij heeft geen enkel register van zijn voorgangers. 14. PASTORALE OPBRENGSTEN. Tienden van het pastoraal gebied, ongeveer 14 gemeten in Sint-Kruis, voor de komst van EH Rotsaert verpacht door EH Storme voor 6 jaar in 1649, was 47 groten jaarlijks. folio 8 Kopie van de reglementen inzake begrafenisrechten vind je bijgevoegd op folio 13 en BEHEER Er zijn ongeveer 400 communicanten. Er is geen bijgeloof, geen ketterij, geen misdaad, geen tovenaars, Er zijn geen gezworen vroedvrouwen. 16. KAPELANIEEN Er zijn diverse kapelanijen gesticht, maar er is niet veel meer over geweten. folio KOSTER. Als koster treedt Ludovicus van Wiert op. Hij gedraagt zich goed en doet zijn werk goed. Hij houdt school. Hij kan op het orgel spelen. Folio 9 Adrianus Calewaert, herbergier (of winkelier?), die naast de kerk woont, fungeert als grafdelver en klokkenluider. 18. ADMINISTRATIEF BEHEER VAN DE KERK EN DISGOEDEREN; De kerkelijke goederen worden beheerd door de pastoor en de leden van de kerkraad (wachters van de kerk). visitatio uit nieuw kerkarchief 5

6 Er zijn 4 raadsleden: Judocus de Vroe, Domicellus Cornelius Nans, Joannes la Rue, Guilalmus Mestdagh. De ontvanger is Adrianus Vanderhaghe. Hij dient zijn rekening om de twee of drie jaar in. Folio 10 De recentste rekening is in april 1649 gemaakt; die had betrekking op de jaren 1645, 1646, 1647 en vertoont in totaal de som van 508, 8 s, 10 groten en 19? als ontvangsten en s 6 groten en 5? als uitgaven. Overschot 83, 9 s, 4 gr en 14. Het is ondertekend door B De Crits, aartspriester. Er zijn twee dismeesters die buiten Brugge wonen en zes die in Brugge wonen. Buiten Brugge: Livinus Wittynck, Cornelius Vander Poorte In Brugge: Nicolas vanden Dorpe, Petrus Bultynck, Joannes Schaepelynck, Jacobus van Okerhout, Guido vanden Bogaerde, Petrus Lantsoght. Folio 10v (onenigheid tussen Sint-Kruis en Sint-Anna inzake de armendis, met verzoek vanuit Sint- Kruis om die te splitsen, zoals voor de parochie) folio 11 Ontvanger van de dis: Andreas Scapelynck. Er is nog geen nieuwe disrekening, wegens de moeilijkheden bij het afsluiten van de vorige rekening. De liquidatie daarvan moet voorbereid worden en zo rap mogelijk uitgevoerd. 9. BROEDERSCHAPPEN. Broederschap van het Heilig Sacrament, beheerd door de decaan en twaalf zorgers: 6 van buiten Brugge en zes van binnen Brugge. Het broederschap heeft jaarlijks 10 of 12 gr die ontvangen worden door de decaan. Deze wordt door de pastoor en de zorgers voor een termijn van drie jaren verkozen. De zorgers worden ook verkozen, maar blijven meerdere jaren. De decaan maakt de rekening driejaarlijks voor de pastoor en de kerkmeesters. 20. ANDERE STICHTINGEN Diverse jaargetijde (geschrapte tekst: begin van de conclusie over de visitatie, met de opmerking in de rand dat ze per vergissing daar geschreven was, en verplaatst is naar folio 17 die in de kopies ontbreekt.) folio KERKELIJKE OPBRENGSTEN UIT UITVAARTEN, BEGRAFENISSEN EN KLOKGELUI (?) 22. KAPELLEN BINNEN DE PAROCHIEGRENZEN, MAAR BUITEN DE KERK VAN SINT KRUIS visitatio uit nieuw kerkarchief 6

7 Behorende tot de parochie Sint-Kruis buiten de muren een kapel te Vijven, op één mijl van de stad. Daar wordt op zon- en feestdagen een mis opgedragen ter aflossing (?) van de kapelanijen die daar gesticht zijn, met als bezitter E.H. Adrianus vander Haghe, onderpastoor in Lissewege. Maar er zijn klachten over het feit dat het volk rond die kapel er onvoldoende gebruik van maakt en niet voldoende in de christelijke leer wordt onderwezen. Er is ook geen omhaling voor de armendis, zoals in alle andere kerken op het grondgebied van de parochie: Duinenabdij, Spermalie, Predikheren, Potterie. Het zou ook goed zijn ervoor te zorgen dat deze mis in de kapel te Vyve tijdig zou eindigen, zodat de omwonenden na de mis tijdig naar de kerk van Sint-Kruis zouden kunnen gaan om de parochiemis met preek en lezing te kunnen horen. Folio 12 v 23. RELIKWIEËN (dit had voor f 3 moeten komen) Zilveren kruis van circa anderhalve voet hoog, met een knoop waarin een stuk van het heilig Kruis bevat is, met een tekst op een document. Lager is er in een andere, ovalen plaats een zilveren vergulde engel die in zijn hand een lange doorn vasthoudt, waarvan gezegd wordt dat die uit de goddelijke doornenkroon komt. Er is nog een andere reliekschrijn, maar wegens afwezigheid van de decaan van de broederschap van het heilig Sacrament, heb ik die niet kunnen zien, noch er een nota over kunnen krijgen. Tot hier de visitatie van de parochie Sint-Kruis buiten Brugge, Als besluit van het bezoek in het jaar 1652, waarvan hoger voor ondertekend Waeghenaers, aartspriester van Brugge. Folio 13 Copie van de rechten vande begraevinghen inde kercke van Sinte Cruys inghevolghe vande ordonnantie van Zijn Eerbiedw. Den bisschop van Brugghe Sola missa Celebrant enz haluen dienst visitatio uit nieuw kerkarchief 7