Limburgse milieukrant

Transcriptie

1 Limburgse milieukrant 15/2 In dit nummer: Bijen in nood 2 Nieuw onroerend erfgoed-decreet 6 Radioactief afval 9 Pietpraat 12 Activiteitenkalender 13 Driemaandelijkse Milieukrant Wordt elektronisch verzonden aan de 54 aangesloten verenigingen die op hun beurt zorgen voor de verdere verspreiding onder hun abonnees/leden. Bijlage bij: Milieugroep Mangelbeek (22ste jg-2) Verantwoordelijke uitgever: Feyen August, Boogstraat Houthalen

2 Pagina 2 Bijen in nood Het voorjaar staat bij provincie Limburg in het teken van de bij. Deze bestuiver (en honingmaker) heeft het de laatste tijd niet makkelijk: wereldwijd gaat de bijenpopulatie achteruit. Er zijn verschillende plant- en diersoorten achteruitgaand of bedreigd, maar deze verdient extra aandacht. Want Als de bij uitsterft, volgt de mensheid binnen twee jaar. Het zou een uitspraak zijn van Albert Einstein, hoewel hij zich als natuurkundige wel buiten zijn hokje waagde met zo n bewering. Hij duidde hiermee op het feit dat 75 % van onze landbouwgewassen al dan niet exclusief op bijen rekenen voor bestuiving. Soorten bijen Om te beginnen maken we onderscheid tussen de bekende honingbijen, die in kolonies leven en hun volk tot de dood verdedigen als dat moet (lees: steken, wanneer fysiek bedreigd), en wilde bijen die alleen leven (uitgezonderd hommels). Bijen en hommels behoren tot de familie van de Apidae. Wereldwijd zijn er zo n soorten bekend. In België zijn er 376 soorten bekend, waarvan er 252 in Limburg voorkomen. Ruim 25 soorten hiervan komen bijna uitsluitend voor in Limburg. Dit dankzij de unieke variatie aan biotopen: zandige Kempen, bloemenrijke Maasvallei, lemig en kalkrijk Haspengouw en mijnterrils. Honingbijen worden gekweekt en geselecteerd op hun zachtaardig karakter, groot broednest en hoge honingproductie. Hierdoor is onze inheemse donkere bij (ook zwarte bij genoemd) (Apis mellifera mellifera) in de verdrukking geraakt. Thans zijn donkere bijen relatief rustig; het zijn de hybriden die als agressief worden ervaren. Helaas werd dit al te vaak toegeschreven aan de agressieve donkere bij, die hierdoor vermeden werd. De meeste in Nederland en Vlaanderen voorkomende bijen zijn kruisingen tussen wilde honingbijen en gekweekte honing- Meer info over bijensoorten: wilde-bijen

3 Pagina 3 bijen. De genetisch zuivere donkere bij kan de sleutel zijn tot resistentie tegen ziekten en plagen. Bijenleven Bijen leven van stuifmeel (eiwitten), nectar (suiker, energie) en water. Ze broeden in de grond of in holle stengels. Het onderscheid tussen generalisten en specialisten is over generaties heen gegroeid. Acties voor de bij in het algemeen zijn daarom niet altijd gunstig voor alle bijen. Variatie is de sleutel tot succes. Onder de natuurlijke vijanden horen allerlei insecteneters. Bij honingbijen kunnen ook honingliefhebbers zoals beren en dassen ravage aanrichten. Bijenvolkeren kunnen ook geparasiteerd worden door insecten, bacteriën en mijten. Vuilbroed is een verzamelnaam voor verschillende bacteriën. Een infectie verandert de larven in een slijmerige massa die de hele korf kan aantasten. De bekendste mijt is de varroamijt. Deze zuigt bloedvloeistof bij volwassen bijen en zet eitjes af in de kraamkamers, bij de larven. Wanneer deze larven transformeren naar volwassen bijen krijgen zij allerlei misvormingen waardoor ze nutteloos worden voor het volk. Varroamijt Waar zijn de bijen naartoe? Naast de insecteneters en de parasieten zijn er tegenwoordig nog andere factoren die een rol spelen in de overlevingskansen van wilde bijen en honingbijen. Bij honingbijen wordt al een aantal jaren op rij, wereldwijd vastgesteld dat het volk verdwijnt. Dit fenomeen, Colony Collapse Disorder of bijenverdwijnziekte, blijft tot op heden wetenschappelijk onverklaard. Plots verdwijnt 80 tot 100 procent van de bijen binnen een korf. Dit fenomeen werd voor het eerst wereldwijd bekendgemaakt door de Amerikaanse imker David Hackenberg in In Frankrijk kende men een gelijkaardig fenomeen al sinds 1994, het jaar dat men systemische insecticiden begon te gebruiken. Vermoedelijk is er niet één oorzaak, maar spelen verschillende factoren zoals klimaatverandering, gebrek aan bloemen, pesticiden, de nocemaziekte en de varroamijt een rol. Er wordt ook een verhoogd percentage wintersterfte waargenomen (normaal %; nu tot 30 %), dat mogelijk het gevolg is van genetische verarming door kweekprogramma s. Bee-gone, bijenverdwijnpoeder Doodt alle insecten behalve bijen? Monoculturen van bijvoorbeeld maïs vormen een groene woestijn voor bijen: er valt tientallen meters niets te eten en er worden liters pesticiden gespoten.

4 Pagina 4 Moderne pesticiden werken systemisch: zaden worden behandeld met het product, waardoor besproeien niet meer nodig is. Op korte termijn blijkt de dosis die bijen tot zich nemen niet dodelijk, maar het tast hun oriëntatievermogen, spijsvertering, zenuwstelsel, immuunsysteem langzaam aan. Dit is een vermoeden dat tot nu toe niet werd bewezen, want onderzoek naar deze effecten op langere termijn is niet evident. Fabrikanten van pesticiden hebben dit absoluut niet onderzocht, toch verklaren ze hun producten honderd procent bijveilig. Ook interactie met andere pesticiden werd nooit onderzocht. Verdwaalde of verzwakte bijen die langzaam sterven zouden kunnen verklaren waarom bij de verdwijnziekte slechts een handvol levende en een handvol dode bijen nabij de korf te vinden zijn. Waar zijn de andere bijen naartoe? De Europese Commissie stelde op 29 april 2013 een richtlijn voor om het landbouwkundig gebruik van 3 (van de 5) neonicotinoïden, imidacloprid, clothianidine en thiamethoxam te beperken. Deze stoffen worden gebruikt in systemische pesticiden tegen vliegen, mieren en kakkerlakken. Imidacloprid wordt vooral gebruikt bij appelbomen, koolsoorten en sierplanten; clothianidine wordt vooral gebruikt bij zaaizaden van onder meer wintertarwe, rogge, haver en bieten; thiamethoxam wordt gebruikt bij perenbomen, aardappelen en zaaizaden. Tot op heden zijn er geen Vlaamse normen voor neonicotinoïden in oppervlaktewater bepaald. Ook op Europees niveau zijn er geen normen voor neonicotinoïden vastgesteld. Wel is de groep opgenomen in de lijst van aandachtsstoffen van de Europese commissie. Vanaf 1 oktober 2013 mogen deze stoffen niet meer gebruikt worden op bloeiende gewassen die aanlokkelijk zijn voor bijen of op zaden van dergelijke gewassen en granen. Bovendien werd het gebruik beperkt tot professionele gebruikers. Vanaf 1 december 2013 mochten behandelde zaden niet meer uitgezaaid worden. Uiteindelijk tegen eind 2015 zullen de intussen uitgevoerde studies op bijen geëvalueerd worden om te bepalen of de beperking moet worden herzien. De VMM startte dus in 2014 met een eerste monitoringscampagne om een algemeen beeld te krijgen van de aanwezigheid van bepaalde neonicotinoïden in de waterlopen. Hiervoor werden 92 meetplaatsen geselecteerd, gebiedsdekkend voor Vlaanderen. Een toetsing gebeurt enkel voor de meetplaatsen die in 2014 voldoende bemonsterd zijn. Concreet moeten er minstens 4 bemonsteringsresultaten voorhanden zijn, gelijkmatig verspreid over het kalenderjaar. De resultaten zijn effenaf onthutsend: op 90 % van de meetplaatsen wordt imidacloprid aangetroffen met een

5 Pagina 5 analyseresultaat boven de bepaalbaarheidsgrens, clothianidine werd aangetroffen op 26 % van de meetplaatsen en thiamethoxam op 44 %. De toetsing toont aan dat imidacloprid voor alle getoetste meetplaatsen de toetswaarde van 8 ng/l overschrijdt (100 %). Ondanks de beperkingen, opgelegd door Europa, blijken er zware overschrijdingen vastgesteld te zijn in Vlaanderen. En dat heeft een significant effect op het ecosysteem. Indien er dus eind dit jaar blijkt dat de bijenpopulaties niet (voldoende) recupereren, is dit nog geen sluitend bewijs dat neonicotinoïden onschuldig zijn. De meetresultaten geven immers duidelijk aan dat deze stoffen overvloedig aanwezig zijn in het milieu. Meer uitleg en tips: be/help-de-bij Help de bij Het is moeilijk om voor 376 verschillende soorten bijen tegelijk goed te doen in een enkele tuin of wegberm. Toch willen we enkele algemene tips meegeven, om met een positieve noot af te sluiten. Gebruik bijenplanten, bij voorkeur inheemse, en vermijd variëteiten met dubbele bloem. Wees niet bang voor vliegende punaises, want honingbijen steken zelden en solitaire bijen kunnen ons niet steken. Maak of koop insectenhotels, en plaats deze in de zon. Denk hierbij ook aan zandbijtjes en voorzie een open plekje losse zand. En tot slot: vermijd woestijnen, zowel betonnen woestijnen als groene woestijnen. Ga volop voor variatie! De bij zal u bijzonder dankbaar zijn. Of nog: volg een cursus imkerij. Is Einsteins voorspelling waarheid of fictie? Laten we hopen dat het nooit zover moet komen dat we hierop het antwoord in de praktijk kunnen vaststellen. Els Ferson August Feyen Links: uw supermarkt gesponsord door de Bij; Rechts: uw supermarkt tijdens staking van de bijen. Oftewel: zonder bijen (geen) weinig groenten en fruit.

6 Pagina 6 Het nieuwe Onroerend Erfgoeddecreet Sedert 1 januari dit jaar is het onroerend erfgoeddecreet (vastgesteld door de regering op 12 juli 2013) in voege. Er zijn dus nu enkele instrumenten om het behoud van onroerend erfgoed in Vlaanderen te verzekeren. Het meest klassieke instrument is een bescherming. Daarnaast zijn er nu nog drie alternatieven om erfgoedwaarden te vrijwaren voor de toekomst: het onroerend erfgoed wordt vastgesteld, opgenomen in een onroerenderfoedrichtplan of opgenomen in een erfoedlandschap. Richtplannen Ankerplaatsen die onder de oude regelgeving werden aangeduid, zijn gelijkgesteld met een item uit de landschapsatlas en met een onroerenderfgoedrichtplan. Om onroerend erfgoed te behouden kan de Vlaamse overheid het erfgoed vaststellen in een inventaris. Hiermee bevestigt de bevoegde minister dat alle erfgoeditems op de lijst erfgoedwaarde bezitten en nog altijd bewaard zijn. Reeds vanaf 2009 wordt de inventaris van het bouwkundig erfgoed jaarlijks vastgesteld. Erfgoedobjecten die waardevol zijn, maar niet beschermd, krijgen hierdoor toch een aantal rechtsgevolgen. Dit principe wordt vanaf nu uitgebreid naar vijf bijkomende inventarissen: - De inventaris van het bouwkundig erfgoed - De landschapsatlas - De inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde - De inventaris van historische tuinen en parken - De inventaris van de archeologische zones In de inventaris van het bouwkundig erfgoed zijn gebouwen van alle mogelijke typologieën, gebouwengroepen, complexen, interieurs, infrastructuur erfgoed, beeldhouwwerken De inventaris bevat ook beschrijvingen van gehelen zoals straten, gehuchten, stadswijken, begijnhoven, steenkoolmijnen Maar liefst erfgoedobjecten zijn momenteel opgenomen in de inventaris, die niet alleen een overzicht van het erfgoed geeft, maar ook bepaalde rechtsgevolgen. Deze rechtsgevolgen zijn vooral bedoeld om bepaalde negatieve ingrepen op het erfgoed te beperken of te voorkomen. Zo mag worden afgeweken van bepaalde normen inzake energieprestaties en binnenklimaat. Zonevreemde gebouwen kunnen gemakkelijker een nieuwe functie krijgen. Bij afbraak is vooraf advies nodig over de erfgoedwaarde van het gebouw. De landschapsatlas is een wetenschappelijke inventaris van waardevolle landschappen in Vlaanderen. De inventaris geeft een overzicht van historische landschapselementen, structuren en gehelen. De relicten zijn afkomstig van verschillende periodes. In de landschapsatlas zijn onder meer ankerplaatsen opgenomen. Dit zijn vanuit erfgoedperspectief de meest waardevolle landschappen. In het verleden konden ankerplaatsen aangediend worden. Dit is nu niet meer voorzien. Wel kunnen alle items uit deze atlas vastgesteld worden in de landschapsatlas. Ankerplaatsen die onder de oude regelgeving werden aangeduid, zijn gelijkgesteld met een item uit de landschapsatlas en met een onroerenderfgoedrichtplan. De onroerenderfgoedrichtplannen bestaan vanaf 1 januari Zulk plan kan opgemaakt worden voor een afgebakend gebied zoals riviervallei, of rond thema s zoals sociale huis-

7 Pagina 7 vesting. Momenteel zijn er een 70 onroerenderfgoedrichtplannen. Het gaat hierbij om de gebieden die vroeger aangeduide ankerplaatsen werden genoemd. Een onroerenderfgoedrichtplan laat toe de ontwikkeling van het onroerend erfgoed geïntegreerd te benaderen en in samenspraak met andere sectoren en bestuursniveaus verschillende doelstellingen te formuleren. Zo n plan wordt opgesteld door de Vlaamse regering en kan herzien worden. Ten uitvoering van het plan kan een actieprogramma onroerend erfgoed worden opgemaakt. In dit actieprogramma worden concrete acties opgenomen om de doelstellingen op het terrein te realiseren. Het richtplan vormt een sectoraal voorstel voor inrichtingsplannen en ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP's). Hierbij worden de maatregelen voor het behoud van de efgoedwaarden en kenmerken ingeschreven in de stedenbouwkundige voorschriften. De vroeger aangestipte ankerplaatsen zijn vanaf 1 januari 2015 gelijkgesteld met onroerenderfgoedrichtplannen. De maatregelen kunnen nadien verder vorm gegeven worden in een actieprogramma onroerend erfgoed. Dit actieprogramma bevat concrete acties om de doelstellingen op het terrein te realiseren. Erfgoedlandschappen Door het nieuwe decreet wordt de definitie van een erfgoedlandschap verbreed. Erfgoedlandschappen zijn steeds een groter ruimtelijk geheel van erfgoedelementen en waarden. Aan erfgoedlandschappen zijn rechtsgevolgen verbonden, met name de stedenbouwkundige voorschriften uit het RUP. Dit houdt in dat de afbakening van een erfgoedlandschap dient te gebeuren op basis van een onroerendefgoedrichtplan. Zowel de gemeente, de provincie als het Vlaams Gewest kunnen een RUP opmaken met als bedoeling het erfgoedlandschap te behouden en te beschermen. Tevens kunnen ze in een RUP dat opgesteld wordt om de planologische bestemming van een gebied te wijzigen eveneens een erfgoedlandschap afbakenen en beschermingsmaatregelen vastleggen. Deze combinatie tussen ruimtelijke ordening en bescherming/behoud van erfgoed geeft een aantal mogelijkheden voor het erfgoed. Deze link wordt ook in internationale conventies, zoals het verdrag van Malta over archeologie en de landschapsconventie gelegd. In het ruimtelijk planningsproces moet wel duidelijk gesteld worden welke houding wordt ingenomen tegenover het aanwezige erfgoed. Streeft men naar integraal behoud, behoud van de vormkarakteristieken, behoud door waardering, behoud door gebruik of behoud door bewustmaking. De beoogde doelstelling wordt uitgewerkt en vastgelegd in het RUP. Landschappelijk erfgoed kan betrekking hebben op zowel solitaire relicten (solitaire boom, poel, waterplas)als om grotere landschappelijke gehelen (waterloop, dreef, open landschap). Bij deze relicten zijn zowel de locuswaarde als de belevingswaarde erg hoog. Het gaat immers vaak om grotere natuurlijke gehelen of structuren die een waardevol geheel vormen. Om het levend karakter van het erfgoed te behouden is het vaak aangewezen om enerzijds het gebruik en beheer van het landschap te behouden, dit kan onder meer door de planologische bestemming vast te leg-

8 Pagina 8 gen, anderzijds moeten vaak typische elementen of handelingen beschermd worden zoals het behouden van hagen en/of knotbomen, dit kan door beheer- of inrichtingsvoorstellen op te leggen en door landschapsbeheer. Om algemeen een meer beschermend kader op te maken voor het erfgoed kan men ook een verordening vaststellen (voorbeeld kapverordening) die typische elementen beschermt. Landschappelijk en bouwkundig geheel Er is vastgelegd onroerend erfgoed, beschermd onroerend erfgoed en erfgoedlandschappen. Hier gaat het om een combinatie van een bouwkundig en een landschappelijk luik, zoals een kasteel met kasteeldomein, een hoeve met erf en aanpalende gronden. De waarde van het geheel daalt zeer sterk als een van beide elementen verdwijnt, in verval raakt of oneigenlijk gebruikt wordt. Nochtans moet vaak rekening gehouden worden met de herbestemming van de gebouwen om ze te kunnen behouden voor te toekomst. De impact van deze herbestemming kan zowel het gebouw als de omgeving sterk onder druk zetten. Dit maakt vaak een gebiedsgerichtere aanpak van het geheel noodzakelijk. Om onroerend erfgoed te behouden voor de toekomst moet er beheerd worden. Om de beheerdoelstellingen te realiseren kan (moet) door de eigenaar/gebruiker een beheerplan worden opgemaakt en goedgekeurd door de administratie. Voor de opmaak en de uitvoering hiervan is er overheidssubsidie voorzien. Het nieuwe onroerendefgoeddecreet en het bijhorend besluit bevatten werkingsinstrumenten om te beschermen en te beheren. Naast vastgesteld onroerend erfgoed, waarbij rekening gehouden moet worden met bepaalde rechtsgevolgen, en beschermd onroerend erfgoed, met andere en dwingender rechtsgevolgen, zijn er dus de erfgoedlandschappen die verankerd moeten worden in een ruimtelijk uitvoeringsplan. Dit laatste schept mogelijkheden, maar houdt ook zekere risico s in: het is uiterst belangrijk dat bij de opmaak van een RUP door de overheid wordt nagegaan of het betrokken gebied of een deel ervan in aanmerking komt voor een vorm van bijkomende bescherming. In principe kan dit best door de bevoegde overheid worden voorgesteld, maar soms is het zinvol dat wij als amateurs alert zijn en de overheid op haar verantwoordelijkheid wijzen, want soms vergeet de overheid wel een en ander. August Feyen Kiosk in Overpelt

9 Pagina 9 Radioactief afval Of je nu voor of tegen kernenergie bent, feit is dat kernenergie radioactief afval achterlaat. Er is wereldwijd geen enkele manier om dit afval onschadelijk te maken, behalve de tand des tijds. Hoeveel tijd? Dat kan gaan van 300 jaar (peulschil) tot duizenden jaren (ietsje langer). Om mens en milieu te beschermen tegen de schadelijke straling moeten er dus oplossingen uitgewerkt worden voor termijnen die veel, veel langer zijn dan een gemiddelde regeerperiode. Radioactiviteit, geven we straks allemaal licht? Radioactiviteit of straling is een natuurlijk fenomeen. Een waarneembare vorm van straling is bijvoorbeeld zonlicht. Er komt ook straling uit de bodem. Er is steeds een beperkte achtergrondstraling aanwezig, dit laat zich meten met een geigermeter. Straling is grillig en niet constant. Daarom zal de meter een of enkele piepjes geven, met een willekeurig interval. Is dit schadelijk? Hangt er van af wie antwoordt. Straling ontstaat wanneer een atoom teveel energie heeft. Elk element heeft zijn eigen stabiele configuratie, maar sommige atomen hebben nu eenmaal teveel energie. Wanneer de kern van een afzonderlijk atoom teveel energie heeft, geeft hij deze af in de vorm van deeltjes of golven, op zoek naar een stabiele toestand. Uraan, radium en radon bezitten van nature teveel energie in de atoomkern ten opzichte van de ideale stabiele configuratie. De mens is allerlei vormen van straling ook gaan gebruiken in het dagelijks leven. Denk maar aan de microgolfoven, infrarood, radio en tv, GSM De discussie over de mogelijke gevolgen hiervan op lange termijn laait periodiek op. Schadelijk, niet schadelijk, de tijd zal het uitwijzen. Wellicht hebben blootstellingsduur en de hoeveelheid straling een belangrijke rol hierin te vervullen. Van röntgenstralen is het algemeen bekend dat men de blootstelling eraan moet beperken. Deze stralen zitten op een hogere frequentie dan zichtbaar licht, terwijl microgolven, radio-,tv- en GSM-signalen op een lagere frequentie zitten dan zichtbaar licht. De lagere frequentie betekent dat deze stralen te zwak zijn om voor ionisatie te zorgen, ze zijn niet-ioniserend en worden als onschadelijk beschouwd. Ioniserende straling daarentegen is krachtig genoeg om bij botsing met andere atomen elektronen weg te slaan of zelfs de atoomkern te splijten. Vanzelfsprekend is deze straling beter te vermijden. Radioactiviteit is iets natuurlijks. Er is altijd een (onschadelijke) achtergrondstraling aanwezig. De radioactiviteit die in kernreactoren gebruikt wordt om energie op te wekken is nog een ander verhaal: hier wordt gewerkt met verrijkt uranium of plutonium. Deze stoffen worden gemanipuleerd opdat ze nog instabieler zijn en dus nog meer radioactief. Alfa, bèta, gamma Een onstabiele atoomkern op zoek naar stabiliteit straalt, zoals gezegd, golven of deeltjes uit. Op een gegeven moment is de stabiele toe- Straling wordt opgedeeld in alfa, bèta en gamma.

10 Pagina 10 stand bereikt en is de kern niet meer radioactief. De tijd die hiervoor nodig is, noemt men de levensduur van radioactiviteit. Kortlevende stoffen zijn al stabiel na enkele minuten, terwijl langlevende stoffen honderden, duizenden of miljoenen jaren nodig hebben. In de praktijk spreekt men van de halveringstijd: de tijd die een radioactieve stof nodig heeft om te halveren, dus al voor de helft stabiel te zijn. Dit betekent ook dat de straling na verloop van tijd afneemt. De energie die een atoomkern uitstraalt wordt opgedeeld in drie categorieën: alfa, bèta en gamma. Alfastralen zijn sterk ioniserend, maar kunnen niet door papier. Bètastralen kunnen nog door papier, maar niet door aluminium. Ze zijn iets minder ioniserend. Gammastralen tot slot zijn het minst ioniserend, maar kunnen slechts tegengehouden worden door beton, lood of ijzer. Gammastralen bestaan ook niet uit deeltjes, maar uit elektromagnetische golven. Radioactief afval Ongeveer 80 % van het radioactief afval in België is afkomstig van kerncentrales. Ook de ontmanteling van oude nucleaire installaties brengt heel wat radioactief materiaal met zich mee. Het overige komt uit geneeskunde, landbouw, en industrie. Radioactief afval bestaat uit zowel radioactief materiaal, als besmet materiaal, zoals beschermingskledij, besmette betonnen muren, injectiespuiten Dit wordt onderverdeeld in laagactief (80 %), middelactief (19 %) en hoogactief (1 %) afval. De exploitatie van een kerncentrale genereert laagactief en middelactief afval. Berging Kortlevend gaat tot 300 jaar mee; langlevend afval kan duizenden, miljoenen jaren straling afgeven. Kortlevend afval heeft een halveringstijd van maximum 30 jaar. De algemene aanname is dat tien keer de halveringstijd voldoende is om een massa radioactief materiaal tot nul (bij benadering) te herleiden (1/2, ¼, 1/8, ). Voor de duidelijkheid, dit wil natuurlijk niet zeggen dat het vat waar het afval inzat nu leeg is: de massa blijft behouden, maar de atomen zijn nu stabiel. Tien maal 30 jaar is 300 jaar. In geologische context stelt dit niets voor, maar in menselijke context betekent dit meerdere generaties. Het is dan ook van groot belang om goede, stabiele bergingssystemen te ontwikkelen. In België valt het beheer van het radioactief afval onder NIRAS (Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen). Deze instelling moet steeds verantwoording afleggen bij, en goedkeuring vragen aan de federale regering. In de praktijk voert Belgoprocess, dochtermaatschappij van NIRAS, de verwerking en berging uit in Dessel (Mol). Hoe wordt radioactief afval precies verwerkt? We nemen je mee in vogelvlucht. Eerst gaat het afval per vrachtwagen naar Dessel. Dit transport moet voldoen aan de door NIRAS opgelegde voorwaarden. Dan volgt de eerste fase van verwerking: reductie van volume. Dit bestaat uit een chemische behandeling bij vloeistoffen, verbranding van vast brandbaar laagactief afval, persing van vast niet-brandbaar laagactief afval of versnippering van niet-persbaar afval. De eindproducten hiervan zijn assen in, samen-

11 Pagina 11 geperste 200-litervaten of versnipperd materiaal. De assen en het versnipperd materiaal worden verzameld in 200-litervaten. Hoogactieve stoffen worden verglaasd. In de tweede fase worden de (al dan niet samengeperste) 200-litervaten ingesloten in 400-litervaten met behulp van beton. Dit proces heet ook conditioneren. Deze grote vaten worden tijdelijk opgeslagen in bunkers met betonnen muren van 25 cm (laagactief afval) of 80 cm tot 150 cm gewapend beton voor middelactief en hoogactief afval. Schema fases 1 en 2 en tijdelijke opslag. Bron: NIRAS Voor opslag en beheer op lange termijn zijn concrete oplossingen nog in ontwikkelingsfase voor hoogactief afval, en in uitwerkingsfase voor laagactief afval. Voor opslag op lange termijn speelt de levensduur van het materiaal een cruciale rol. Opnieuw worden er categorieën bepaald: A (80 % volume; 0,5 % radioactiviteit), B (19 % volume; 2 % radioactiviteit)en C (1 % volume; 97,5 % radioactiviteit). A is geconditioneerd laag- en middelactief kortlevend afval, B is geconditioneerd laag- en middelactief langlevend afval en C is hoogactief afval. De federale regering gaf in 2006 groen licht voor de lange termijn berging van categorie A in Dessel. Dit project omvat een bovengrondse berging van clusters van 4 vaten, ingesloten in beton, opgeslagen in een bunker met metalen dak, op termijn af te schermen met aarde, waardoor tumuli gecreëerd worden. Voor categorieën B en C denkt men aan ondergrondse opslag in kleilagen. Tsjernobyl en Fukushima Berging op lange termijn: categorie A, B en C, naargelang activiteit en levensduur. Bunker voor tijdelijke opslag van 400- litervaten. Na de ramp in Tsjernobyl liggen nog 100 ton uranium en 1 ton plutonium in de verwoeste reactorgebouwen. Het enorme betonnen dak dat als noodoplossing gebouwd werd boven de centrale vertoonde al na 10 jaar scheuren. Een nieuwe constructie zou eind 2017 klaar moeten zijn. Ook in Fukushima zal er gewerkt moeten worden aan een degelijke afscherming. Dat is kernenergie: hoewel de kans op een ramp klein is, is de omvang van de ramp eerder enorm. Els Ferson Voor meer informatie over berging van nucleair afval:

12 Pagina 12 Pietpraat Broekbroek Ik heb het nooit begrepen en zal het ook nooit begrijpen, daarvoor is mijn leeftijd te ver gevorderd. Mijn harde schijf zit vol en ik heb daar zulke leuke herinneringen opstaan dat ik die weiger te deleten om plaats te maken voor deze kwestie. Dat is het me niet waard, er zijn belangrijker dingen in het leven. Ik hecht niet zoveel belang aan kleding.. Telkens mijn echtgenote vraagt om mijn goei broek aan te doen geeft dit problemen. Ik heb namelijk, zonder te willen bluffen, vele goei broeken. Hoezeer ik me ook inspan: in die gevallen neem ik dan meestal de verkeerde en dat resulteert dan in dubbel werk. Het is immers een wet van Meden en Perzen dat je naar bepaalde gelegenheden trekt met je goeie broek, je goed hemd en je beste pull. Onlangs trok ik het Schulensbroek in om amfibiefuiken te lichten in de hoop een kamsalamander te ontmoeten. Uiteraard een modderige bezigheid want die activiteiten spelen zich af in grachten en poelen. Zoals voorzien werd het inderdaad een modderige bedoening. Bij mijn thuiskomst stel ik vast dat ik vergeten was om mijn kwaai broek, mijn Broekbroek aan te doen De broek die ik droeg en waarvan ik vermoedde dat het een goei broek was, vertoonde ernstige sporen van leem en klei tot ongeveer heuphoogte. Mijn mannelijke intuïtie vertelde me dat dit mogelijke problemen zou kunnen opleveren. Hier was actie vereist en zelfs onmiddellijk want over enkele uren zou mijn teergeliefde in onze nederige stulp neerstrijken na het ijverig vervullen van haar dagtaak. We trokken dadelijk de broek uit en deponeerden ze in wasmachine met een kort programma. Nadien een extra beurt zwieren op hoog toerental. Er was een behoorlijke wind dus de broek werd op de waslijn gehangen. Terwijl we ons verder verdiepten in de dagelijkse beslommeringen op ons domein zoals onkruid uittrekken en andere minder nuttige bezigheden, stelden we vast dat het drogen niet zo snel verliep als we hadden gehoopt. Een tijdje droogkast loste ook dit probleem op. Een zeer lichte strijkbeurt en we konden de broek terug aantrekken om zo goed mogelijk de staat van de ochtend te benaderen. Even voor de verwachte thuiskomst van de geliefde, hingen we de broek netjes op de kleerhanger en trokken onze tuinbroek aan. Vrouwlief komt lustig op ons perceel gefietst en neemt haar domein in ogenschouw. Op de slaapkamer gekomen vraagt ze me: waarom hangt die tuinbroek hier? Ze is wat vuil, ik zal ze maar eens wassen en het resultaat van al mijn zorgen inspanningen belandt in de wasmand Ik heb het nooit begrepen en zal het ook nooit begrijpen. Piet

13 Pagina 13 Activiteitenkalender Woensdag 1 juli Virga Jesse College (Hasselt) Gierzwaluwen-happening tot uur Virga Jesse College, Campus Guffenslaan 27, Hasselt i.s.m. stad Hasselt Domein Kiewit kiewit@hasselt.be Watering (Lommel) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Watering Lommel, oude Maai 80, Lommel i.s.m. Slobkousjes Jan Wyers jan.wyers@skynet.be Invloed van het Maaswater en Alpenzaden op de flora in de Watering in Lommel Vrijdag 3 juli Glabbekerzavel (Waterschei) Nachtzwaluwtocht tot uur Parking kerkhof Waterschei, Genk Rik Brys Zaterdag 4 juli As Nachtzwaluw tot uur Parking Tilcas Boys, Herengracht, As Natuurpunt As André Vincken Bosbeekvallei (Opoeteren) Beheerdag 9.00 tot uur Schoolstraat 11, Opoeteren Natuurpunt Maasland-Noord Jaak Raes Aangepaste kledij en werkhandschoenen Eten en drank worden voorzien Surkijn Wijvenheide (Zonhoven) Dagvlinder- & libellenexcursie van het SAP-clubje tot uur Infobord, einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Kim Windmolders kim.windmolders@telenet.be Zondag 5 juli Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Overleven in en met de natuur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen- Helchteren. 2,00 deelname, leden gratis Vervolgactiviteit bij Bushcraft Belgisch Limburg van 7 tot 9 augustus com Hasselterbroek (Kinrooi) Grauwe Klauwierenwandeling Parking Woutershof, Grootbroekstraat 46, Kinrooi. 2,00 deelname, leden gratis Maasbempter Greend (Maasmechelen) Vlinderwandeling met natuurgids Parking sporthal de Schietskuil, Poelsweg 11, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Nathalie Schoffelen De Maten (Genk) Natuurwandeling met natuurgids Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist Reitje (Diepenbeek) Natuurwandeling met natuurgids Buurtlokaal De Kei, Keistraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers Op zoek naar libellen en waterjuffers Schulensmeer (Lummen) Kris Kras Kruidentocht Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek schulensmeer@natuurpunt.be Op zoek naar wilde kruiden aan het Schulensmeer Nationaal Park Hoge Kempen (As) Op stap met een Ranger: Minitrein for kids Toegangspoort Station As, Stationstraat zn, As Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 8,00 per gezin, inschrijven niet nodig Connecterra (Maasmechelen) Natuurwandeling Parking Toerisme, Zetellaan 35, Eisden-Maasmechelen Orchis vzw (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Natuurgids en Ranger: André Terwingen, De Vloeiweiden (Lommel- Kolonie) Geleide Natuurwandeling tot uur uur: Wateringshuis uur: einde Koloniestraat Lommel Luc Winters Provinciaal domein Nieuwenhoven (Sint-Truiden) Wandeling De Kelsbeek, parva, sed apta Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Bezoekerscentrum domein Nieuwenhoven Erwin Vandermeeren Stevige wandelschoenen, aangepaste kledij Van maandag 6 tot vrijdag 10 juli Schulensmeer (Lummen) Natuurkamp 1: Medior Ranger tot uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum Schulensmeer schulensmeer@natuurpunt.be Voor kinderen van 10 tot 12 jaar Deelname 60,00 inschrijven verplicht Dinsdag 7 juli De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) Kriebelbeestjes Camping Holsteenbron, Hengelhoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw toerisme@zonhoven.be Woensdag 8 juli Mombeekvallei (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Parking kruispunt Steenberg- Muntelbeekstraat-Sasput en Bekstraat Sint-Lambrechts-Herk Jan Wyers jan.wyers@skynet.be Op zoek naar karwijselie en andere graslandplanten

14 Pagina 14 Zaterdag 11- en zondag 12 juli (Halen) 24 uur natuur voor 25 jaar werking tot uur Einde Broekstraat kruispunt met Molenstraat en Bakelstraat, Zelem Natuurpunt Regio Zelem Peter Vanlommel Diverse activiteiten waaronder Big Jump Zondag 12 juli Dommelvallei (Hechtel-Eksel) Wandeling in het Dommeldal 8.00 tot uur Zuiveringsstation, Eikelbosstraat, Eksel Gerard Jannis Laarzen kunnen nuttig zijn Rijkel (Hoepertingen) Dag van de kers tot uur Kasteel Rijkel, D. van Leeuwenstraat, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Gerhagen Tessenderlo Verhaaltjes en weetjes Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert Pater Sangers-brug (Maaseik) BIG JUMP Volg de website big jump Pater Sangers-brug Maaseik Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee Diepenbeek Big Jump evenement tot uur. Springen om uur Pomperikweg z/n, zijstraat van Stationstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers Zwempak voor de jumpers Wilde-kruidenwandeling (Hechtel-Eksel) Vertelwandeling Resterheide, parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel Het Wik (Genk) Natuurwandeling met natuurgids PNC, Craenevenne 86, Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) Kriebelbeestjes Camping Holsteenbron, Hengelhoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw toerisme@zonhoven.be Woensdag 15 juli Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Op bezoek bij Bea (imkerij) Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Gratis deelname Mijnterril Winterslag (Genk) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Parking C-Mine, Winterslag Jan Wyers jan.wyers@skynet.be De specialekes van de mijnterril Zaterdag 18 juli Pijnven (Hechtel-Eksel) Vlinderuitstap naar de Veewey ism Hesperia tot uur Parking Staatsbos Pijnven, Kiefhoekstraat, Hechtel-Eksel Vlindergroep Hesperia Rudi Wouters Albert Geuens Op zoek naar de nachtzwaluw tot uur Honden kunnen niet mee Zondag 19 juli Hochter-Bampd (Lanaken) Grote grazers in Hochter-Bampd Kruising Geulerweg en Kupweg, Neerharen 2,00 deelname, leden gratis De Wulp (Neerpelt) Vlinderwandeling De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt Wandelen door bos en beekvallei Nationaal Park Hoge Kempen (Zutendaal) Op stap met een Ranger: Junior Ranger Toegangspoort Lieteberg, Stalkerweg zn, Zutendaal Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Kleine Brogel (Peer) Ontdekkingstocht in de Dommelvallei tot Parking kringwinkel Esmeralda, Steenweg Wijchmaal 66, Peer Natura Limburg Mathieu Brebels en Jos Brands Woensdag 22 juli Wijvenbroeken (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Kapel van OLV van Altijddurende Bijstand Goorstraat, Hasselt Jan Wyers jan.wyers@skynet.be Blauwe knoop, vlottende bies en wat kunnen we hier nog meer vinden? Zaterdag 25 juli Vallei van de Ziepbeek (Rekem-Lanaken) Avondwandeling, ontmoeting met de nachtzwaluw en andere nachtdieren tot uur Parking Natuurreservaat, Daalbroekstraat, Rekem-Lanaken Orchis vzw (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Gids: Jos Bijnens Zondag 26 juli Caetsweyers (Diepenbeek) Ontdek de Caetsweyers Kruising Zandstraat en Onderwijslaan, Diepenbeek 2 euro deelname, leden gratis Duinengordel (Maaseik) Natuurwandeling Oudsberg Camping Zavelbos, Kattebeekstraat 1, Opoeteren Project Duinengordel Jimmy Wertelaers agenda/wandeling-met-gidsoudsberg-zavelbos-1 Deelname: 2,00 per persoon, kinderen < 12 j gratis Inschrijven is niet nodig. Op naar de top van de terril van Heusden-Zolder

15 Pagina 15 Van maandag 27 tot vrijdag 31 juli Schulensmeer (Lummen) Natuurkamp 2: Junior Ranger tot uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum Schulensmeer Voor kinderen van 7 tot 9 jaar Deelname 60,00 inschrijven verplicht Woensdag 29 juli Kiewit (Hasselt) Kinderactiviteit, Boeboekstocht & knutselen Domein Kiewit, Herenhuis BC Kiewit Putvennestraat 112, Hasselt BC Kiewit Over kriebelbeestjes en zoveel meer. Iedere keer weer een nieuw avontuur. Met knutselactiviteit Maasvallei (Elsloo) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Einde van de Koeweide (straat), Elsloo Jan Wyers jan.wyers@skynet.be Naar het eiland van Meers, gekke soorten langs de Maas Zaterdag 1 en zondag 2 augustus Heempark (Genk) Vlinderactiviteit Heempark Genk Jos Lycops Vlinderactiviteit i.s.m. de Zomerse zondagen van het Heempark Zaterdag 1 augustus Dommelvallei (Eksel) Beheerswerken in het Dommeldal 9.00 tot uur Hoksenstraat Gerard Jannis beemd, Eksel Gerard Jannis Maaisel afvoeren Zondag 2 augustus Gerheserheide (Heppen) Heide- en boswandeling Zwembad de Merel, Spechtenstraat, Heppen Natuurpunt Leopoldsburg-Heppen Guy Vanzeir gvanzeir@yahoo.com Sluisbemden (Diepenbeek) Vlinderzoektocht UH Campus, parking aan bushalte hoofdgebouw, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers Jubileumactiviteit, 30 jaar Natuurpunt Diepenbeek Grote Brogel (Peer) Vlinderwandeling Kruispunt Hoogstraat Reppelerweg, Grote-Brogel (knooppunt 06) Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Robert Van Dingenen Goed toegankelijk terrein De Maten (Genk) De woudaapjes Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist Oeterfeesten (Opoeteren) Kom eens langs bij onze info- en verkoopstand Natuurpunt Maasland-Noord Jaak Paes Vrijwilligers om te helpen zijn natuurlijk welkom Natuuratelier: Vlinder mee Claire Jacobs Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname 5,00 per kind Vlinderhuis knutselen en schilderen, buitenspel Vlinderwandeling Vlinder mee weekend De Vloeiweiden (Lommel- Kolonie) Geleide Natuurwandeling tot uur uur Wateringshuis uur einde Koloniestraat, Lommel Luc Winters Albert Mertens Schulensmeer (Lummen) Fladderende vlinderzondag Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek schulensmeer@natuurpunt.be Activiteit rond vlinders, gratis Nationaal Park Hoge Kempen (As) Op stap met een Ranger: Minitrein for kids Toegangspoort Station As, Stationstraat zn, As Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 8,00 per gezin, inschrijven niet nodig Bergerven (Maaseik) Natuur-, Libellen-, Sprinkhanenwandeling Parking einde Ketelstraat, Neeroeteren-Maaseik Orchis vzw (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Gids: Robert Delbroek Woensdag 5 augustus Mijnterril Zolder (Heusde-Zolder) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Parking ingang terril, Halstraat, Zolder Jan Wyers jan.wyers@skynet.be De tweede terril met zeldzaamheden Zaterdag 8 augustus Kanne Riemst Natuurwerkdag Tiendeberg en Brouhire d tot uur Parking Avergat, Zusserdel, Kanne Natuurpunt Riemst i.s.m. Natagora, JNM en Natuurmonumenten Gabriël Erens Werkhandschoenen Broodjes, soep en frisdrank worden voorzien Inschrijven voor het middagmaal: natuurpuntriemst@hotmail.com Zondag 9 augustus Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Honing slingeren en bijenexpo Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen- Helchteren Gratis deelname Kalkeifel (Duitsland) Bloemenwandeling 7.30 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel Zomer aan de Zwarte Beek

16 Pagina 16 (Hechtel-Eksel) Vlinderwandeling Resterheide, parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel Het Wik (Genk) Natuurwandeling met natuurgids PNC, Craenevenne 86, Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist Van maandag 10 tot vrijdag 14 augustus Schulensmeer (Lummen) Natuurkamp 3: Medior Ranger tot uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum Schulensmeer schulensmeer@natuurpunt.be Voor kinderen van 10 tot 12 jaar Deelname 60,00 inschrijven verplicht Maandag 10 tot zaterdag 15 augustus Stiemerbeekvallei (Genk) Zomerse werkweek en/of tot uur Parking sportcentrum, E. Vandorenlaan, Genk Jos Lycops Licht werk op ieders maat. Versnaperingen zijn voorzien. Werkhandschoenen en stevige schoenen vereist. Vrijdag 14 augustus Kuttekoven (Borgloon) Nachtvlindertelling tot uur Kuttekoven Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus Zondag 16 augustus Averbode Bos en Heide rond Averbode Poort van abdij van Averbode, Abdijstraat 1, Averbode Natura Limburg René Steegmans Carpooling om uur aan de ijzerwegparking (Delhaize) naast de Luikersteenweg te Hasselt De Wulp (Neerpelt) Heidewandeling De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt De Maten (Diepenbeek) Heidewandeling met natuurgids Parking De Pengel, Havenlaan langs het kanaal, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek David Berx Jubileumactiviteit, 30 jaar Natuurpunt Diepenbeek Wijshagen (Meeuwen-Gruitrode) Heidewandeling Parking RLKM, Weg op Zwartberg, Meeuwen-Gruitrode Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Robert Van Dingenen Goed toegankelijk terrein Reservaat De Veewey (Hechtel- Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsopgang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Albert Geuens Verrekijker of telescoop aangewezen Op ontdekking in het bos Nationaal Park Hoge Kempen (Genk) Op stap met een Ranger: Junior Ranger Toegangspoort Kattevennen, Planetariumweg 19, Genk Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Woensdag 19 augustus Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Kabouterwandeling Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen- Helchteren 2,00 deelname, leden gratis Surkijn Wijvenheide (Zonhoven) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Jan Wyers jan.wyers@skynet.be Op zoek naar zeldzame sterrenkrozen Donderdag 20 augustus De Wijers de Teut (Zonhoven) Op de purp ren hei Parking van de Teut, einde Donderslagseweg, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw toerisme@zonhoven.be Provinciaal domein Nieuwenhoven (Sint-Truiden) Luisteren naar vleermuizen tot uur Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden BC domein Nieuwenhoven Erwin Vandermeeren Stevige wandelschoenen, aangepaste kledij. Gratis deelname, wel vooraf inschrijven Zondag 23 augustus Gors-op-Leeuw Algemene vergadering en ledenfeest tot uur Zaal Leeuwerik, Gors-op-Leeuw Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsopgang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Albert Geuens Verrekijker of telescoop aangewezen Stapwandeling naar de terril van Heusden-Zolder (Hechtel-Eksel) Heidewandeling Hoek Oude Barrierstraat- Hoefstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechteleksel@skynet.be Neerharerheide (Neerharen- Lanaken) Heidewandeling Parking ziekenhuis Sint-Barbara, Bessemerstraat 478, Lanaken Orchis vzw (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Natuurgids: Theo Hellofs De Wijers de Teut (Zonhoven) Op de purp ren hei Parking van de Teut, einde Donderslagseweg, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw toerisme@zonhoven.be

17 Pagina 17 Maandag 24 augustus Blekerheide en Riebos (Lommel) Natuurwandeling 9.00 tot uur In de Putten aan het kruispunt, Lommel Natuurpunt Noor-Limburg ism Bosland Luc Winters Goede wandelschoenen Woensdag 26 augustus Kiewit (Hasselt) Kinderactiviteit, Boeboekstocht & knutselen Domein Kiewit, BC Kiewit Putvennestraat 112, Hasselt BC Kiewit Over kriebelbeestjes en zoveel meer. Iedere keer weer een nieuw avontuur. Met knutselactiviteit Kiewit (Hasselt) Film in het bos, Minuscule en de Mierenvallei tot uur Putvennestraat 108, Hasselt In het bos aan de parkvijver Stedelijk domein Kiewit Marleen Ritzen Geschikt voor alle leeftijden Verplicht inschrijven op Bijdrage: 4,00 voor volwassenen, 2,00 kinderen Domein Kiewit (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-clubje uur tot het donker is Parking domein, Putvennestraat 112, Hasselt Jan Wyers jan.wyers@skynet.be Plantenrijkdom in de nieuw aangelegde vijvers Vrijdag 28 augustus Negenoord-Kerkeweerd (Dilsen- Stokkem) Grote grazers langs de Maas Maascentrum de Wissen, Medaerstraat 42, Dilsen-Stokkem 2,00 deelname, leden gratis (Lummen) Nacht van de Vleermuis tot uur De Winning, Sint-Ferdinandstraat 1, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel vanduffel.jos@gmail.com Zaterdag 29 augustus Grootloon (Borgloon) Nacht van de vleermuis tot uur Grootloon, Borgloon Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Meylandt, Heusden-Zolder Nacht van de vleermuis Vanaf uur Parking Kasteel Meylandt, Meylandtlaan, Heusden-Zolder 2,00 deelname, leden gratis Mazenhoven (Maasmechelen) Nacht van de vleermuis tot uur Kapel van Mazenhoven, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Frank Kusters en Bertie Vanderlee Pomperik (Diepenbeek) Avondwandeling vleermuizen en nachtvlinders tot uur Pomperikweg,z/n, zijstraat van Stationstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers Zaklamp Natuuratelier: Dieren van de nacht Claire Jacobs Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname 5,00 per kind Lokkertjes voor nachtdieren, workshop rare snuiters Nacht van de Vleermuis tot uur Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche natuurpunt.beringen@telenet.be Zammelen (Kortessem) Avondwandeling tot uur Zammelen, Sint-Amandusstraat 14, Kortessem Natuurpunt, afdeling Toeteleer Kortessem Kris Castro Kiewit (Hasselt) Vleermuizenwandeling tot uur Putvennestraat 108, Hasselt Biolokaal aan de kruidentuin Stedelijk domein Kiewit i.s.m. Marleen Ritzen Geschikt voor alle leeftijden Verplicht inschrijven via domein Kiewit Bijdrage: 1,00 kan ter plaatse betaald worden Zondag 30 augustus Gerhagen Tessenderlo Heidewandeling met natuurgids Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Heide-doe-wandeling Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren 2,00 deelname, leden gratis Bergerven (Dilsen-Stokkem) Heidewandeling Bergerven Parking Kapel van de Weerstand 2,00 deelname, leden gratis Duinengordel- Ophovenderheide (Opglabbeek) Natuurwandeling met natuurgids Kerkhof, Oude Kerkstraat 72, Opglabbeek Project Duinengordels Jimmy Wertelaers Deelname: 2,00 per persoon, kinderen < 12 j gratis Inschrijven is niet nodig. Gruitrode (Meeuwen-Gruitrode) Herinneringswandeling Pol Vandewal Parking Sporting Nevok, Groenstraat 38, Meeuwen-Gruitrode Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Willy Lipkens Goed toegankelijk terrein Reservaat De Veewey (Hechtel- Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsopgang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Albert Geuens Verrekijker of telescoop aangewezen De heide op haar mooist Donderdag 3 september Cursus ROOFVOGELS for dummies Data: 3 september (19u30-22u30) en 5 september (10u-13u) (1 theorieles en 1 excursie) Prijs: 16 euro, 13 euro voor leden Natuurpunt/OSM Lesgever: Koen Leysen (NP Educatie) Inschrijven via schulensmeer@natuurpunt.be of 013/

18 Pagina 18 Zaterdag 5 september Helshoven (Hoepertingen) Natuurwerkdag Eggelingenmolen, Helshovenstraat 33, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus Wateringshuis (Lommel-Kolonie) Ledenfeest Natuurpunt noord- Limburg uur start wandeling en aansluitend om uur barbecue tot uur Wateringshuis, Lommel Paula Alaerts Annemie Vanendert-Alaerts Inschrijven voor 1 september Stiemerbeek (Genk) Beheerswerken 9.00 tot Parking sportcentrum, E. Vandorenlaan, Genk Jos Lycops Stevig schoeisel voorzien en werkhandschoenen beschikbaar Zondag 6 september Bolderberg (Heusden-Zolder) Heidewandeling op de Bolderberg Parking hoofdingang Domein Bovy, Galgeneinde 22, Bolderberg 2,00 deelname, leden gratis Kanne Riemst Spinnentocht op de Tiendeberg Parking Avergat, Zusserdel, Kanne Natuurpunt Riemst Luc Crevecoeur en Gabriël Erens Wandelschoenen Gerolstein (Duitsland) Bloemenwandeling met natuurgids 7.30 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel Rouwmortelven (As) Wandeling met natuurgids Parking Melkerijkestraat, As Natuurpunt As André Vincken Dauteweyers (Diepenbeek) Boomkikkersafari Parking natuurgebied, Sint- Servatiusstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers Dautenweide (Diepenbeek) Op zoek naar de boomkikker Parking Koutermanstraat, Diepenbeek Natuurpunt Alken Gustraaf Grouwels Stevig schoeisel De Maten (Genk) Natuurwandeling De heide op zijn mooist Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist Caetsbeek (Genk) Beheerswerken 9.00 tot Parking Lambrechts, Taunusweg 8, Genk Wim Jambon Stevig schoeisel voorzien en werkhandschoenen beschikbaar Hoelbeek (Bilzen) Jonkholtwandeling (3 km) Kerk Hoelbeek Natura Limburg Edgard Stevens Reservaat De Veewey (Hechtel- Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsopgang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Albert Geuens Verrekijker of telescoop aangewezen De Vloeiweiden (Lommel- Kolonie) Geleide Natuurwandeling tot uur uur: Wateringshuis uur einde Koloniestraat, Luc Winters Stevig stappen door de Koerselse bossen (Lummen) Heidewandeling langs de Venusberg Kerk Meldert, Meldertsebaan, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel vanduffel.jos@gmail.com Schulensmeer (Lummen) Natuurrijmpjes Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek schulensmeer@natuurpunt.be Poëtische wandeling met gedichten over de natuur, gratis Nationaal Park Hoge Kempen (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: Struinen door de paarse heide Toegangspoort Mechelse Heide, J. Smeetslaan 280, Maasmechelen Aan de schuilhut Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Bichterweerd en Meerheuvel (Dilsen-Stokkem) Natuurwandeling met natuurgids tot uur Kerk Rotem, Hoogstraat, Rotem, Dilsen-Stokkem Orchis vzw (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Natuurgids: Theo Hellofs Van afspraakplaats klein stukje carpoolen naar startplaats wandeling Dinsdag 8 september De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) In het spoor van de rendierjagers Camping Holsteenbron, Hengelhoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw toerisme@zonhoven.be Zaterdag 12 september Dommelvallei (Hechtel-Eksel) Wandeling in het Dommeldal Schansdijkstraat, Hechtel-Eksel Gerard Jannis Domein Kiewit (Hasselt) Dagvlinder- en libellenwandeling van het SAP-clubje tot uur Parking Domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Kim Windmolders kim.windmolders@telenet.be Zondag 13 september Gerhagen Tessenderlo Paddenstoelenwandeling met natuurgids Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert Itterbeekvallei (Meeuwen- Gruitrode) Schapendrijfdemo en houtwandeling Parking nabij Muisvenstraat 130, Meeuwen-Gruitrode Deelname 2,00 leden gratis De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsopgang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Albert Geuens Verrekijker of telescoop aangewezen