Teksten Seneca en Ovidius Latijn II Eindtentamen juni 2015

Transcriptie

1 Teksten Seneca en Ovidius Latijn II Eindtentamen juni 2015 Oranje = Nominativus Paars = Gerundivum Blauw = Genitivus Roze = Gerundium Groen = Dativus Zalmroze = Participium Rood = Accusativus onderstreept = Indicativus Geel = Ablativus dubbelonderstreept = Conjunctivus Donkerblauw= Stijlfiguren Mosgroen = Superlativus/ comparativus Seneca r Latijn/ Nederlands Aantekeningen XX VII I. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM Seneca groet zijn Lucilius 1 Hoc tibi soli putas accidisse et admiraris quasi rem novam quod peregrinatione tam longa et tot locorum varietatibus non discussisti tristitiam gravitatemque mentis? Meen jij dat dit voor jou als enige gebeurd is en verwonder jij je erover als het ware als over een nieuwe (onbekende) zaak dat jij door zo'n lange tocht en door een verscheidenheid van zoveel plaatsen niet je somberheid en zwaarte van je geest hebt afgeschud? 1 Animum debes mutare, non caelum. dicit Jij moet je geest veranderen, niet de hemel. 1 Licet vastum traieceris mare, licet, ut ait Vergilius noster, terraeque urbesque recedant, sequentur te quocumque perveneris vitia. Ook al heb je de onmetelijke zee overgestoken, ook al wijken, zoals onze Vergilius zegt, landen en steden, je gebreken zullen je volgen waarheen je ook naartoe gegaan zult zijn. 2 Hoc idem querenti cuidam Socrates ait, 'quid miraris nihil tibi peregrinationes prodesse, cum te circumferas? Tegen iemand die over ditzelfde klaagde, zei Socrates: wat verwonder je je dat de reizen voor jou niets van nut zijn, omdat je jezelf ronddraagt (= omdat je maar met jezelf loopt te zeulen). 2 Premit te eadem causa quae expulit'. Dezelfde oorzaak die jou naar buiten gedreven heeft, bedrukt je. 2 Quid terrarum iuvare novitas potest? licet + conj. ( traieceris, recedant): ook al perveneris: fut. ex. sequentur: fut. querenti + acc. (hoc idem) quae nom. vrl. ev. Wat kan de nieuwheid van landen helpen? Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 1/10

2 2 Quid cognitio urbium aut locorum? Wat (kan) het leren kennen van steden en van plaatsen (helpen)? 2 In irritum cedit ista iactatio. Dat heen en weer gereis loopt uit op iets zonder resultaat. 2 Quaeris quare te fuga ista non adiuvet? Tecum fugis. Vraag je waarom die vlucht jou niet helpt? Jij vlucht met jezelf. 2 Onus animi deponendum est: non ante tibi ullus placebit locus. De last van de geest moet worden afgelegd: niet eerder zal enige plaats jou bevallen. 3 Talem nunc esse habitum tuum cogita qualem Vergilius noster vatis inducit iam concitatae et instigatae multumque habentis in se spiritus non sui: bacchatur vates, magnum si pectore possit excussisse deum. Bedenk je dat jouw houding nu zodanig is, zo(danig) als onze Vergilius opvoert van de priesteres die al opgewonden is en in extase en die veel aan geest in zich heeft, niet van haarzelf: de priesteres gaat als een bacchante tekeer, om te zien of zij de grote god uit haar borst kan hebben geschud. 3 Vadis huc illuc ut excutias insidens pondus quod ipsa iactatione incommodius fit, sicut in navi onera immota minus urgent, inaequaliter convoluta citius eam partem in quam incubuere demergunt. gerundivum van verplichting niet van haarzelf maar van Apollo; dze priesteres is Pythia si: hier: om te zien of excussisse: pf., want het gaat om resultaat ut + conj. (excutias) Jij gaat hierheen, daarheen, om de aan jou vastzittende last af te schudden, die ongemakkelijker wordt door het heen en weer gaan zelf (precies), zoals de onbewogen lading (mv.) op een schip minder drukkend is (mv.), (maar) ongelijkmatig opgerold, dat deel waar ze zijn heengeschoven, sneller neerdrukt (mv.). 3 Quidquid facis, contra te facis et motu ipso noces tibi; aegrum enim concutis. noces + dat. (tibi) Dat wat je doet, doe je tegen jezelf en door de beweging zelf schaad jij jezelf; je schudt immers een zieke door elkaar. 4 At cum istuc exemeris malum, omnis mutatio loci iucunda fiet; in ultimas expellaris terras licebit, in quolibet barbariae angulo colloceris, hospitalis tibi illa qualiscumque sedes erit. Maar wanneer jij dat slechte daarvandaan weggehaald zult hebben, zal elke verandering van plaats aangenaam worden; ook al zul je naar de uiterste landen worden verdreven, ook al word je geplaatst in wat voor uithoek dan ook van de barbaarse wereld, die woonplaats, welke dat dan ook is, zal voor jou gastvrij zijn. at: geeft aan dat er een wending is exemeris: fut. exactum fiet: futurum expellaris: ind. praesens 2de ev passief Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 2/10

3 4 Magis quis veneris quam quo interest, et ideo nulli loco addicere debemus animum. Het is meer van belang als wie je gekomen bent, dan (het van belang is) waarheen jij gaat, en daarom moeten wij aan geen enkele plaats onze ziel toezeggen. 4 Cum hac persuasione vivendum est: 'non sum uni angulo natus, patria mea totus hic mundus est'. Met deze overtuiging moet worden geleefd: niet ben ik voor één uithoek geboren, (integendeel) deze hele wereld is mijn vaderland. 5 Quod si liqueret tibi, non admirareris nil adiuvari te regionum varietatibus in quas subinde priorum taedio migras; prima enim quaeque placuisset si omnem tuam crederes. Maar als dit voor jou helder zou zijn, zou jij je niet verwonderen dat jij in geen enkel opzicht wordt geholpen door de verscheidenheid van streken naar welke je vervolgens uit afkeer voor de eerdere (streken) verhuist; want de eerste de beste (streek) had jou behaagd als je elke (streek) als de jouwe zou beschouwen. 5 Nunc <non> peregrinaris sed erras et ageris ac locum ex loco mutas, cum illud quod quaeris, bene vivere, omni loco positum sit. Nu reis je <niet>, (maar) dwaal je en word je geleid en verwissel je plaats na plaats, hoewel dat wat je zoekt, (namelijk) goed te leven, op elke plek is geplaatst. 6 Num quid tam turbidum fieri potest quam forum? Kan iets zo druk worden als het forum? 6 Ibi quoque licet quiete vivere, si necesse sit. veneris: conj. pf. want afhankelijke vraag addicere + dat (nulli loco) cum + abl. (hac persuasione) liqueret: conj. impf. admirareris: conj. impf. passief (irrealis van het heden) sit: conj. in de afhankelijke vraag num: vraagwoord waarbij je een negatief antwoord verwacht Ook daar is te leven in rust, mocht het noodzakelijk zijn. 6 Sed si liceat disponere se, conspectum quoque et viciniam fori procul fugiam; nam ut loca gravia etiam firmissimam valetudinem temptant, ita bonae quoque menti necdum adhuc perfectae et convalescenti sunt aliqua parum salubria. Maar als het mogelijk is over zichzelf te beslissen, dan zal ik de aandacht en nabijheid van het forum verder ontvluchten; want zoals zware plaatsen zelfs de meest stabiele gezondheid op de proef stellen, zo zijn ook voor een goede maar nog niet voltooide en nog aan het herstellende geest, sommige (plaatsen) te weinig gezond. fugiam: ind. futurum convalescenti: dat. ev vrl ppa perfectae: ppp dat. ev. vrl. menti: dat. ev. vrl. firmissimam: superlativus Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 3/10

4 7 Dissentio ab his qui in fluctus medios eunt et tumultuosam probantes vitam cotidie cum difficultatibus rerum magno animo colluctantur. Ik verschil van mening met dezen, die naar het midden in de golven gaan en (die), omdat zij een onrustig leven aanvaarden dagelijks met de moeilijkheden van dingen worstelen met een grote geest (= met veel enthousiasme). 7 Sapiens feret ista, non eliget, et malet in pace esse quam in pugna; non multum prodest vitia sua proiecisse, si cum alienis rixandum est. De wijze zal die dingen dragen, hij zal ze niet uitkiezen, en hij zal liever in vrede willen zijn dan in gevecht; het heeft niet veel nut je gebreken (van jezelf) af te hebben geworpen, als met andermans (gebreken) moet worden gevochten. 8 'Triginta' inquit 'tyranni Socraten circumsteterunt nec potuerunt animum eius infringere.' Dertig tirannen, zei hij, stonden om Socrates heen, maar niet konden zij zijn geest aan het wankelen brengen. 8 Quid interest quot domini sint? futurum: feret, eliget, malet rixandum: gerundivum onz. nom. ev. (gerundiv. van verplichting) de 30 mensen die de macht grepen aan het eind van de Peloponnesiss che Wat doet het ertoe hoeveel heersers er zijn? 8 Servitus una est; hanc qui contempsit in quanta libet turba dominantium liber est. Het is één slavernij; hij die deze (slavernij) veracht heeft, is in zo'n grote menigte van heersers dan ook vrij. 9 Tempus est desinere, sed si prius portorium solvero. Het is tijd te stoppen, maar pas als ik eerst havengeld betaald zal hebben. 9 Initium est salutis notitia peccati. Het begin van het welzijn is het opmerken van de fout. 9 Egregie mihi hoc dixisse videtur Epicurus; nam qui peccare se nescit corrigi non vult; deprehendas te oportet antequam emendes. Epicurus schijnt mij toe dit uitstekend te hebben gezegd; want hij die niet weet dat hij een fout maakt, wil zich niet verbeteren; dat je jezelf betrapt, voordat je jezelf verbetert. liber = nmwrdl. deel v/h gezegde solvero: fut. ex. Seneca sluit met een bon mot corrigi: praes. passief inf.; reflexief gebr. (vgl. Griekse medium) NB: denk erbij: ut; ut hoort tot de zinskern! Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 4/10

5 10 Quidam vitiis gloriantur: tu existimas aliquid de remedio cogitare qui mala sua virtutum loco numerant? Zekere mensen scheppen op over hun gebreken: meen jij dat zij die hun slechte eigenschappen rekenen op de plaats van hun deugden, ook maar een beetje (iets) nadenken over een remedie? 10 Ideo quantum potes te ipse coargue, inquire in te; accusatoris primum partibus fungere, deinde iudicis, novissime deprecatoris; aliquando te offende. Dus overtuig jezelf zoveel je kunt van schuld en zoek zelf bewijzen tegen jezelf; vervul als eerste de delen (= de rol) van aanklager, vervolgens die van rechter en als laatste van verdediger: beledig jezelf af en toe. Vale. coargue, inquire, fungere, offende: allen imperativi novissime: superlativus Tot ziens. Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 5/10

6 Ovidius Pygmalion Pygmalion schept een beeld. Op Cyprus, het eiland waar Venus bijzonder werd vereerd, leefde eens de beeldhouwer Pygmalion. Toen hij zag dat de vrouwen op Cyprus zich prostitueerden, besloot hij niet te trouwen. r Latijn/ vertaling Aantekeningen/ verklaringen Quas quia Pygmalion aevum per crimen agentis viderat, offensus vitiis, quae plurima menti femineae natura dedit, sine coniuge caelebs vivebat thalamique diu consorte carebat. Omdat Pygmalion had gezien dat dezen hun leven leidden middels een misdaad, en beledigd door hun onfatsoen (mv.), dat (mv.) de natuur als zeer vele heeft gegeven aan de vrouwelijke geest, leefde hij zonder echtgenote, ongehuwd, en lange tijd miste hij een deelgenote van het bed. Interea niveum mira feliciter arte sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci nulla potest, operisque sui concepit amorem. Intussen beeldhouwde hij succesvol sneewwitte ivoor met wonderbaarlijk vakmanschap en hij gaf haar schoonheid, waarmee geen enkele vrouw geboren kan worden, en vat liefde op voor zijn werk. Virginis est verae facies, quam vivere credas, et, si non obstet reverentia, velle moveri: ars adeo latet arte sua. Het gezicht van het meisje is dat van een echt meisje, je zou kunnen geloven, dat zij leefde, en als schroom niet in de weg stond, dat zij zich wilde bewegen: de kunstmatigheid is zozeer verborgen door haar eigen kunstvaardigheid. A.c.P.: quas agentis tautologie: sine coniuge caelebs agentis: acc. mv. vrl. (archaïsch) quas: subjectsacc. in de A.c.I aevum: objectsacc. in de A.c.I per + acc. (crimen) carebat + abl. (consorte) vanaf hier: praesens historicum hij = Pygmalion alliteratie: nasci nulla hyperbaton: niveum ebur hyperbaton: mira arte arte: lett. kunst subject bij nasci potest = femina ellips: haar (bij formam dedit) operis sui = gen. object. amorem: nomen actionis alliteratie: virginis verae vivere ellips: facies (bij virginis verae) conj. potentialis: credas credas + 2x A.c.I A.c.I: (se) vivere A.c.I: (se) velle moveri = reflexief gebruikt: zich is toegevoegd (of is het een seksgrap?) reverentia: schroom bij het beeld ars: lett. kunst assonantie: ars adeo arte ars adeo arte: poëticale duiding Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 6/10

7 Pygmalion verliefd Latijn/ vertaling Miratur et haurit pectore Pygmalion simulati corporis ignes. Pygmalion bewonderde zich en drinkt het vuur van de liefde voor het nagebootste lichaam in in zijn borst. Saepe manus operi temptantes admovet, an sit corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur. Vaak legde hij zijn handen op het werk, die aftastten of dat het een lichaam was of dat ivoren (werk), en hij gaf niet toe dat het nog steeds ivoor was. Oscula dat reddique putat loquiturque tenetque et credit tactis digitos insidere membris et metuit, pressos veniat ne livor in artus, et modo blanditias adhibet, modo grata puellis munera fert illi: conchas teretesque lapillos et parvas volucres et flores mille colorum liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas Heliadum lacrimas; ornat quoque vestibus artus: dat digitis gemmas, dat longa monilia collo; aure leves bacae, redimicula pectore pendent: cuncta decent; nec nuda minus formosa videtur. Hij gaf (afscheids)kussen en meende dat de kussen werden teruggegeven en hij praatte en hij hield het vast en hij geloofde dat zijn vingers verzonken in de aangeraakte ledematen, en vreesde dat er een blauwe plek kwam op haar ledematen die gedrukt waren en nu eens gebruikte hij vleiende woordjes, dan weer brengt hij haar geschenken, aangenaam voor meisjes: schelpen en gladde stenen en kleine vogels en bloemen van duizenden kleuren en lelies en beschilderde ballen, de van de bomen gegleden tranen van de Heliaden; hij versierde ook haar lichaam met kleren: hij geeft aan de vingers edelstenen, hij geeft aan haar nek lange halskettingen; aan haar oor hangen lichte parels, kettingen hangen op haar borst: allen staan (haar) goed; maar naakt lijkt zij niet minder mooi. Aantekeningen/ verklaringen metonymie: ignes (vuur)=> liefde haurit ignes => het vuur van de liefde indrinken alliteratie: pectore Pygmalion simulati corporis: gen. object. admovet + dat. (operi) temptantes + conj. (sit) sit = conj.praes, want indirecte reden assonantie: admovet an an assonantie: ebur esse ellips: oscula (bij reddi) A.c.I (passief): (oscula) reddi A.c.I: digitos insidere insidere + dat. (membris) hyperbaton: tactis membris in + acc. (artus) ne na metuit => ne = positief! haar = illi ab + abl. (arbore) alliteratie: pictasque pilas assonantie ab arbore poeta doctus: Heliadum lacrimas alliteratie: pectore pendent alliteratie: nec nuda metonymie: volucres (261) dichterlijk mv: colla aure = auribus (metri causa) litotes: minus formosa (iets ontkennend zeggen maar positief bedoelen) chiasme r. 264: digitis gemmas monilia collo anafoor: et (r ) et et et anafoor: dat... dat (r. 264) metafoor: tranen van Heliaden van een boom => barnsteen (r 263) Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 7/10

8 Conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis appellatque tori sociam adclinataque colla mollibus in plumis, tamquam sensura, reponit. Hij plaatste haar op kussens geverfd met Sidonisch purper en hij noemde haar bedgenoot en hij legde haar nek, alsof die dat zou voelen neer in de veren, zodat die leunde in de zachte veren. alliteratie: stratis Sidonide hyperbaton: stratis tinctis tinctis = abl. tori sociam => lett. deelgenote van het bed prolepsis: adclinata: zodat ze leunt (iets van tevoren noemen wat resultaat aanduidt, bv ik sla een blauw oog) in + abl. (plumis) sensura = ptc. fut. Het feest van Venus r Latijn/ Nederlands Aantekeningen Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro venerat, et pandis inductae cornibus aurum conciderant ictae nivea cervice iuvencae, turaque fumabant, cum munere functus ad aras constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis, sit coniunx, opto," non ausus "eburnea virgo" dicere, Pygmalion "similis mea" dixit "eburnae." dies: vrl. aras: dichterlijk mv. functus + abl. (munere) De feestdag van Venus, zeer druk bezocht door heel Cyprus was gekomen, en jonge koeien, voorzien van goud op hun gekromde horens, getroffen op hun sneeuwwitte hals, waren gevallen, en wierookoffers brandden, toen was hij, zijn taak volbracht hebbend, bij het altaar gaan staan en beschroomd zei Pygmalion: als jullie, goden, alles kunnen geven, dan wens ik dat (dit meisje), gelijkend op dit ivoren meisje, mijn echtgenote is, niet durvend te zeggen dit meisje van ivoor. Sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis, vota quid illa velint et, amici numinis omen, flamma ter accensa est apicemque per aera duxit. Zij merkte, omdat de gouden Venus in eigen persoon aanwezig was bij haar eigen festiviteiten, van die gebeden wat die wilden en, als teken van de welwillendheid van haar goddellijke macht, is er driemaal een vlam aangestoken en leidde zij de top (van die vlam) door de lucht. Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 8/10

9 Het beeld komt tot leven Latijn/ vertaling / 288/ 289 Ut rediit, simulacra suae petit ille puellae incumbensque toro dedit oscula: visa tepere est; admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat: temptatum mollescit ebur positoque rigore subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole cera remollescit tractataque pollice multas flectitur in facies ipsoque fit utilis usu. Zodra hij terugkeerde, gaat hij op zoek naar het beeld van zijn meisje en terwijl hij ging liggen op het bed gaf hij het kussen: zij scheen warm te zijn, hij bewoog opnieuw zijn mond ernaartoe, met zijn handen raakte hij ook haar borsten aan: nadat het was afgetast werd de ivoor zachter en nadat de hardheid was afgelegd, week het voor zijn vingers, en de bijenwas werd zacht, zoals de berg van Hymettus zacht wordt door de zon en bewerkt door de duim boog het zich tot veel vormen en werd een lichaam door het gebruik zelf van een voorwerp. Dum stupet et dubie gaudet fallique veretur, rursus amans rursusque manu sua vota retractat; corpus erat: saliunt temptatae pollice venae. Terwijl hij stomverbaasd was en zich aarzelend verheugde en vreesde dat hij werd bedrogen, betastte hij steeds opnieuw, haar beminnend, het voorwerp van zijn wens met zijn hand; het was een lichaam: de aderen bonsden, aangeraakt door de duim. Aantekeningen/ verklaringen ut + ind. (rediit) dichterlijk mv: simulacra visa est => het meisje schijnt echt te bestaan ille = Pygmalion alliteratie: simulacra suae alliteratie: temptat temptatum dichterlijk mv: simulacra incumbens + dat (toro) abl.abs: positoque rigore chiasme: r. 282 admovet os pectora temptat cedit + abl. (wijken voor iets) ellips: remollescit (bij ut Hymettia sole) in + acc. (multas facies) hyperbaton: multas facies ellips: artus (bij fit) alliteratie: flectitur facies fit corpus = nmwl deel v/h gezegde dubie = bijwoord A.c.I: (se) falli trikolon: stupet gaudet veretur dichterlijk mv: sua vota Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 9/10

10 Eind goed al goed Latijn/ vertaling Tum vero Paphius plenissima concipit heros verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem ore suo non falsa premit dataque oscula virgo sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen attollens pariter cum caelo vidit amantem. Toen sprak werkelijk de held van Paphos een vloed van woorden, waarmee hij Venus dank betuigde en uiteindelijk drukte hij met zijn mond op de wel degelijk echte mond en het meisje voelde de gegeven kussen en begon te blozen, gelijktijdig met de hemel zag ze haar geliefde terwijl ze haar schuchtere blik naar het licht oprichtte. Coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis cornibus in plenum noviens lunaribus orbem illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen. De godin was aanwezig bij het huwelijk, dat zij heeft gesloten, nadat de sikkels (hoorns) van de maan tot een volle cirkel 9 maal bij elkaar gebracht waren, baarde zij Paphos, aan wie het eiland de naam ontleent. Aantekeningen/ verklaringen poeta doctus: Paphius => Paphos was een stad op Cyprus met een tempel van Venus (grieks: Aphrodite) alliteratie: Paphius plenissima hyperbaton: Paphius heros hyperbaton: plenissima verba litotes: non falsa (niet onecht => wel degelijk echt!) ora = de mond van het beeld ore suo = met Pygmalion's mond dichterlijk mv: lumina ad + acc. (lumina) attollens + acc. (lumen) alliteratie: lumina lumen pariter cum + abl. (caelo) alliteratie: cum caelo hyperbaton: timidum lumen ethiologisch aspect => mythe van Cyprus coniugio = plaatsbepaling alliteratie: coactis cornibus hyperbaton: cornu lunaribus hyperbaton: in plenum orbem illa = zij = ivoren beeld (nu een vrouw) Paphon = naam dochter Pygmalion, ook wel Paphia tenet de + abl. (qua) chiasme: r. 297 illa genuit tenet insula Seneca en Ovidius Latijn II 2015 Tara Fokker 10/10