Omgaan met evenwichtsstoornissen

Transcriptie

1 Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Leven met Multipele Sclerose uitgave 7 dr. Leo Visser. Visser is neuroloog in het St Elisabeth ziekenhuis te Tilburg en heeft als aandachtsgebied onder andere MS. Omgaan met evenwichtsstoornissen Nationaal msfonds Voor meer informatie: Landelijk Bureau: Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25, 3142 CR Maassluis Tel.: Fax: info@nationaalmsfonds.nl GIRO 5057 U wordt al voor minimaal 15 euro per jaar lid van het Nationaal MS Fonds, dé organisatie voor voorlichting, coaching en epidemiologisch onderzoek. Deze brochure is mede tot stand gekomen door ondersteuning van sanofi-aventis en TEVA Pharma Nederland die Copaxone op de markt brengen. E E N U I T G A V E V A N H E T N A T I O N A A L M S F O N D S

2 Inleiding Evenwichtsstoornissen ontstaan als het niet lukt om de bewegingen van de benen of de romp te coördineren. We spreken dan van stuurloosheid of ataxie. Bij stuurloosheid in de benen wordt het lopen wijdbeens en slingerend. Bij stuurloosheid van de romp zwaait de romp heen en weer bij opstaan of lopen. Het lopen lijkt op de gang van iemand die dronken is. Het overkomt mensen met deze klachten nogal eens dat ze verdacht worden van dronkenschap. Stuurloosheid kan ook optreden in de armen en de handen. Dat kan heel hinderlijk zijn omdat kleine werkzaamheden, zoals schrijven en zonder morsen drinken uit een kopje, dan moeilijk zijn uit te voeren, maar het leidt niet tot evenwichtsstoornissen. In deze brochure vind je informatie over stuurloosheid in de benen en de romp. Evenwichtsstoornissen kunnen ook het gevolg zijn van duizeligheid. Bij duizeligheid heeft iemand het gevoel dat het contact met de omgeving verstoord is. Dat gevoel kan bestaan uit een licht gevoel in het hoofd of een gevoel alsof men gaat flauwvallen. Bij draaiduizeligheid heeft iemand het gevoel dat hijzelf of de omgeving ronddraait of dat de grond omhoog komt. Draaiduizeligheid wordt ook wel vertigo genoemd. Naast informatie over stuurloosheid, vind je in deze brochure ook informatie over duizeligheid. Inhoudsopgave Hoe onstaat stuurloosheid? 4 Hoe onstaat duizeligheid? 5 Dronkemansgang 6 Tekst: drs. Bep Franke-Barendse Uitgever: Nationaal MS Fonds Maatregelen 7 Fysiotherapie 8 Medicijnen 8 2 3

3 Hoe ontstaat stuurloosheid? Hoe ontstaat duizeligheid? De kleine hersenen prikkelen de verschillende spieren die nodig zijn om de bewegingen vloeiend en soepel te laten verlopen. Die prikkels gaan via banen in het ruggenmerg en zenuwuitlopers naar de spieren. Wanneer de kleine hersenen zijn aangetast, of wanneer de prikkels niet goed worden overgebracht, zijn de bewegingen niet goed gestuurd en schokkerig. Deze stuurloosheid kan tijdelijk optreden tijdens een exacerbatie of relaps van de Multipele Sclerose (MS). De klachten kunnen ook permanent worden wanneer de verbindingen door plaques zijn vernietigd en zich niet meer herstellen. Duizeligheid kan het gevolg zijn van een aantasting van zenuwen die de bewegingen van de oogspieren aansturen. Daardoor worden de beelden die de ogen opvangen, vervormd. Dat is vaak een oorzaak van klachten van duizeligheid bij mensen met MS. Duizeligheid kan ook ontstaan als de informatie over de omgeving naar de hersenen niet aankomt of wordt vervormd. Die informatie komt binnen via het zien, een gevoel voor de stand van het lichaam, en via het evenwichtsorgaan. Stuurloosheid tast niet alleen het lopen en de bewegingen van de romp aan. Het kan optreden bij alle bewegingen. Een schokkende heen en weer gaande beweging kan bijvoorbeeld ook in de ogen optreden (nystagmus). Of de spraak kan langzamer en lallend worden. Vaak treden dergelijke afwijkingen op in combinatie met stuurloosheid bij andere bewegingen. Bij draaiduizeligheid speelt het evenwichtssysteem of vestibulaire systeem een belangrijke rol. Bij deze vorm van duizeligheid lijkt het alsof je beweegt of draait, of dat de voorwerpen in de omgeving bewegen of draaien. Dat gevoel kan gepaard gaan met misselijkheid, braken en evenwichtsverlies. De evenwichtorganen liggen in het binnenoor. Vanuit het binnenoor lopen zenuwverbindingen naar specifieke gebieden in de hersenen (hersenstam en kleine hersenen). Draaiduizeligheid bij MS kan het gevolg zijn van afwijkingen in de verbindingen tussen het oor en de hersenen en van afwijkingen in de specifieke hersenengebieden zelf. Vaak is draaiduizeligheid het gevolg van afwijkingen in het binnenoor, maar bij dit laatste speelt MS geen rol. De meest voorkomende vorm van draaiduizeligheid is reis- of bewegingsziekte. Dit kan ontstaan bij iedereen bij wie het binnenoor gevoelig is voor bepaalde bewegingen, zoals schommelen, plotseling optrekken en remmen. 4 5

4 Dronkemansgang Maatregelen Bij stuurloosheid in de benen wordt het lopen moeilijker. Om het evenwicht te bewaren, plaatst iemand zijn voeten wijder uit elkaar en soms gaat hij of zij daarbij ook slingeren. Het accent kan ook meer op de romp liggen. Iemand beweegt dan de romp heen en weer om het evenwicht te bewaren. Het schudden van de romp treedt alleen op bij bewegen, niet bij stil zitten. Vaak wordt het schudden erger als men het doel van de beweging nadert. Om het sturen van een beweging te testen, gebruikt de neuroloog verschillende eenvoudige oefeningen. Hij kan bijvoorbeeld vragen om de hiel van het ene been op de knie van het andere been te zetten en vervolgens de hiel over het been naar de voet te bewegen (knie-hakproef). Of om tijdens het lopen steeds de ene voet voor de andere te plaatsen (koorddansersgang). Voor iemand die zijn bewegingen niet goed kan sturen, zijn dit moeilijke opgaven. Als stuurloosheid ontstaat door een gebrek aan binnenkomende informatie in de kleine hersenen, dan helpt het om met bijvoorbeeld een wandelstok het gevoel met de omgeving te vergroten. Hierdoor krijgen de kleine hersenen extra informatie via andere verbindingen. Dat geldt ook voor het lopen in het licht. Soms is het lopen in het donker moeilijker dan in het licht. Dit komt omdat de informatie via de ogen bijdraagt aan het gevoel van evenwicht. Als de oorzaak van de stuurloosheid in de kleine hersenen zelf ligt, dan is er geen alternatief. Dan kan een stok of goed licht niet bijdragen aan het beter sturen van de beweging. Evenwichtsstoornissen vergroten de kans op vallen. Bij evenwichtsstoornissen is het verstandig om maatregelen te nemen die de kans op vallen verminderen. In huis In huis zijn er vaak plaatsen die aangepast kunnen worden. Zorg bijvoorbeeld voor houvast in de douche of ga zittend op een kruk douchen. Zorg ook voor handgrepen op andere kritieke plaatsen, zoals een leuning aan de trap, enz. Haal losse kleden weg en wees voorzichtig met gladde vloeren. Zorg ook voor goed licht als je merkt dat informatie via het zien bijdraagt aan een beter gevoel van evenwicht. Goede schoenen en andere hulpmiddelen Draag goede schoenen. Dat zorgt voor een goed contact met de ondergrond. Je kunt ook gebruik maken van hulpmiddelen, zoals een wandelstok of een rollator. Als de loopstoornissen ernstig zijn, dan is het beter om een rolstoel of scoot-mobiel te gebruiken. Wanneer je dergelijke hulpmiddelen gebruikt, gebruik ze dan wel goed. Alleen dan kun je optimaal van de mogelijkheden profiteren. Onwillekeurige oogbewegingen leveren meestal geen klachten op. Soms helpt het om tijdelijk een oog af te dekken. Zie verder voor onwillekeurige oogbewegingen de brochure over oogklachten. 6 7

5 Fysiotherapie Fysiotherapie of bewegingstherapie kan coördinatiestoornissen of duizeligheid niet genezen. Met fysiotherapie kun je leren om er beter mee om te gaan. Vallen kan bijvoorbeeld worden voorkomen door bewegingen rustig uit te voeren, door wijdbeens te lopen en door niet onverwachts om te draaien. Fysiotherapeuten of bewegingsdeskundigen kunnen ook adviseren over het goed gebruiken van hulpmiddelen. Bij chronische evenwichtsstoornissen hebben medicijnen slechts zelden effect. De chronische stuurloosheid is meestal niet goed met medicijnen te behandelen. Medicijnen worden alleen bij ernstige klachten gegeven, ook omdat ze vaak bijwerkingen geven. Bètablokkers (bijvoorbeeld inderal ), benzodiazepines zoals diazepam (valium ) en clonazepam (rivotril ) geven soms een lichte verbetering als iemand vooral last heeft van trillen bij bewegingen van het hoofd of van de armen. Medicijnen Stuurloosheid en draaiduizeligheid tijdens een relaps (aanval) van de MS kunnen meestal goed behandeld worden met een (methyl)prednisonkuur. Bij draaiduizeligheid in de acute situatie kunnen middelen worden ingenomen tegen het braken (bijvoorbeeld motilium). Voordat de draaiduizeligheid optreedt, kan soms tijdelijk betahistine worden ingenomen om de acute situatie te overbruggen. Soms zijn er korte perioden (minder dan 1 minuut durend, meerdere keren per dag) van draaiduizeligheid of stuurloosheid zonder andere verschijnselen. Hierbij kunnen carbamazepine (tegretol ) of oxcarbazepine (trileptal ) goed helpen. De behandeling is meestal slecht enkele weken nodig, omdat de klacht vaak spontaan verdwijnt 8 9

6 Notities 10 11