Menopauze. Gynaecologie

Transcriptie

1 Menopauze Gynaecologie

2 De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze genoemd. Voor en na de menopauze is er een periode van enkele jaren waarin de hormonen een nieuw evenwicht zoeken. Deze periode wordt de overgang oftewel het climacterium genoemd. De duur van de overgang is voor iedere vrouw anders. De overgangsjaren zijn ook de levensfase waarin andere belangrijke veranderingen plaatsvinden: de kinderen worden zelfstandig, ouders vragen meer zorg en aandacht en ook in uw werk kan het nodig zijn dat u zich afvraagt hoe u verder wilt. Het is een periode die gemengde gevoelens kan oproepen. Sommige vrouwen voelen het uitblijven van de menstruatie als een opluchting, andere kunnen verdrietig zijn omdat hun vruchtbaarheid nu definitief verloren is. Bij een kwart van de vrouwen gaat de overgang gepaard met klachten die het dagelijkse leven kunnen verstoren. Andere vrouwen hebben helemaal geen klachten. De overgang is echter een natuurlijke fase in het leven van iedere vrouw. Ook in deze periode kunt u volop in het leven staan en actief blijven. Welke hormonale veranderingen zijn er in de overgang, welke verschijnselen kunnen deze geven en wat kan er aan gedaan worden? Dat wordt in deze folder besproken. Hormonale veranderingen; Oestrogeen en progesteron In het menselijk lichaam worden heel veel verschillende soorten hormonen gemaakt. We zouden niet kunnen leven zonder al die hormonen. Hormonen besturen allerlei processen. De twee belangrijkste vrouwelijke hormonen zijn oestrogeen en progesteron. Beide hormonen worden door de eierstokken gemaakt en regelen de menstruatiecyclus. Oestrogeen Oestrogenen zorgen er voor dat het baarmoederslijmvlies elke maand weer opnieuw aangroeit. Progesteron Na de eisprong, dus als er een rijp eitje vrij komt, wordt er progesteron gemaakt. Progesteron zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies de juiste structuur krijgt (oftewel goed doorbloed wordt) zodat het klaar is om het bevruchte eitje te ontvangen. Als er geen bevruchting plaatsvindt dan zal het eitje zich niet innestelen en houden de eierstokken op met het maken van progesteron. Hierdoor wordt het baarmoederslijmvlies niet langer onderhouden en zal het afgestoten worden: de menstruatie. patiënteninformatie 2

3 Biologische veranderingen De duur van de overgang verschilt. De gemiddelde tijd tussen het onregelmatig worden van de menstruaties en de menopauze is vier jaar. Overgangsklachten kunnen vijf tot tien jaar of soms zelfs langer bestaan. Globaal is deze periode te verdelen in vijf jaar voor de laatste menstruatie tot twee à drie jaar erna. Er zijn ook vrouwen die maar korte tijd merken dat zij in de overgang zijn. Het gebruik van de pil kan de overgangsklachten onderdrukken, maar heeft geen invloed op het tijdstip dat de overgang begint. Bij vrouwen die een ongezond leef-, eet- en drinkpatroon hebben kan de overgang aanzienlijk beïnvloed worden door deze factoren. Bij stevige rooksters blijkt de overgang gemiddeld twee jaar eerder te beginnen. Als bij een operatie beide eierstokken zijn verwijderd, begint de postmenopauze direct, vaak met hevige klachten. Typische klachten Menstruatie tijdens de overgang De overgang begint vaak met een verandering in het menstruatiepatroon. De menstruaties komen korter of langer na elkaar, worden heviger of juist minder hevig; soms zijn er ook stolsels. Vervolgens wordt de pauze tussen de menstruaties steeds langer en uiteindelijk blijven ze helemaal weg. De menopauze heeft plaatsgevonden als er een jaar lang geen menstruaties meer zijn geweest. Dit tijdstip is dus alleen achteraf vast te stellen. Opvliegers Opvliegers zijn het meest op de voorgrond staande verschijnsel van de overgang. Het zijn plotselinge warmteaanvallen die gepaard kunnen gaan met een rood gezicht en een koortsig gevoel. Dit kan samengaan met hevig transpireren. Opvliegers kunnen op elk willekeurig moment optreden, maar ook uitgelokt worden door bijvoorbeeld stress of alcohol. Sommige vrouwen hebben er slechts af en toe last van, andere hebben ze wel tien tot twintig keer per dag. Meestal duurt een opvlieger een paar seconden of minuten, maar de klachten kunnen ook een kwartier of halfuur aanwezig blijven. Opvliegers ontstaan door een ontregeling van het temperatuurcentrum in de hersenen. Oestrogenen beïnvloeden het temperatuurcentrum direct en zorgen normaal gesproken voor een stabiele temperatuur. Maar als de oestrogeenspiegel in het bloed vermindert, dan is dat afgelopen en gaat telkens de alarmbel af alsof het lichaam te warm is. Het lichaam moet die warmte natuurlijk kwijt en doet dit door de bloedvaten in de huid wagenwijd open te zetten: de opvlieger. patiënteninformatie 3

4 Nachtelijk transpireren Opvliegers kunnen in de nacht optreden met flinke transpiratieaanvallen. In ernstige gevallen kunnen hierdoor slaapproblemen, moeheid en/of prikkelbaarheid ontstaan. In en rond de schede Het slijmvlies van de schede wordt dunner en door de verminderde oestrogeenproductie wordt de vagina droger. Seks kan daardoor pijnlijk zijn. Ook het verlangen naar seks kan soms mede hierdoor verminderen. De vagina wordt ook wat gevoeliger voor infecties: een branderig gevoel, jeuk en meer afscheiding kan het gevolg zijn. Plasproblemen Bij het ouder worden verslappen de bekkenbodemspieren en de steunweefsels, waardoor de blaas wat kan verzakken. Het slijmvlies dat de binnenkant van de urinebuis bekleedt, wordt dunner en iets gevoeliger voor ontstekingen. Zo kunnen er eerder blaasontstekingen ontstaan. Samen kan dit tot gevolg hebben dat de plas niet meer zo lang kan worden opgehouden of dat bij hoesten, niezen of sporten urine wordt verloren. Droge huid en slijmvliezen Als de vrouwelijke hormonen gaan verdwijnen, krijgen de mannelijke hormonen, die vrouwen van nature ook hebben, meer kans. De beharing op armen, benen en gezicht kan toenemen, terwijl het hoofdhaar dunner wordt. De huid kan droger en minder elastisch worden; er kunnen rimpels ontstaan. Borsten worden minder stevig en een gewichtstoename van twee tot drie kilo rond de taille is niet ongewoon. Niet - typische klachten Er kunnen ook niet-typische klachten optreden. Dit zijn klachten die tijdens de overgang voorkomen, maar niet duidelijk samenhangen met de veranderingen van de hormonen zoals: hartkloppingen, toename in gewicht, obstipatie, gewrichtsklachten, hoofdpijn, slapeloosheid en stemmingswisselingen. Als opvliegers ontbreken, worden de slapeloosheid en stemmingswisselingen mogelijk veroorzaakt door het feit dat veel vrouwen de overgang beleven als een ingrijpende periode. Dit kan leiden tot psychische klachten zoals neerslachtigheid, prikkelbaarheid, angst. Wat gebeurt er nog meer in en na de overgang? Hart- en vaatziekten Oestrogenen hebben een beschermende werking tegen hart- en vaatziekten. In de vruchtbare leeftijd hebben vrouwen minder kans op hart- en vaatziekten dan mannen, maar na de overgang is dit risico gelijk. Het is nog niet duidelijk welke rol oestrogenen hierbij spelen. De kans op hart- en vaatziekten lijkt meer samen te patiënteninformatie 4

5 hangen met algemene risicofactoren zoals hoge bloeddruk, roken, te hoog cholesterolgehalte, overgewicht en weinig lichaamsbeweging. Osteoporose (botontkalking) Tot het 35e jaar zijn de aanmaak en afbraak van de botten met elkaar in evenwicht. Daarna wordt langzamerhand meer bot afgebroken dan aangemaakt. Na de laatste menstruatie wordt er minder oestrogeen aangemaakt; waardoor er gedurende enkele jaren een proces ontstaat waarin de botten brozer worden. Ze worden minder stevig, ze 'ontkalken'. De kans op botbreuken neemt dus toe. Dit risico is groter bij vrouwen die vroeg in de overgang komen, een tengere bouw hebben, weinig beweging nemen, roken of drinken. Ook vrouwen die lang last hebben gehad van anorexia en vrouwen bij wie osteoporose in de familie voorkomt, hebben een grotere kans op osteoporose. Wat is te doen aan de overgangsklachten? De overgangsklachten worden veroorzaakt door het verminderen en het uiteindelijk ophouden van de oestrogeenproductie. Aanvulling van oestrogeen brengt de hormoonspiegel in het lichaam weer omhoog, waardoor de overgangsklachten verdwijnen. Deze behandeling werkt bij de meeste vrouwen goed. Bovendien heeft het toedienen van oestrogenen een gunstig effect op botten en hart- en bloedvaten. De dosis hormonen hoeft niet zo hoog te zijn als de dosis in de anticonceptiepil. Er zijn vele middelen met een lichtere dosering beschikbaar. Als u in het begin van de overgang bent en nog onregelmatig vloeit zal de keuze meestal vallen op een preparaat dat de natuurlijke cyclus zoveel mogelijk nabootst. Dus het innemen van oestrogenen gedurende de hele cyclus van 28 dagen en progesteron erbij in de tweede helft. Meestal gaat u rond 26ste dag vloeien en houdt het vloeien op rond de tweede dag van de nieuwe strip. De menstruaties zijn over het algemeen korter en er is minder bloedverlies dan tijdens de cyclus zonder hormonen. Als u langer dan een jaar niet meer gemenstrueerd hebt, komt u in aanmerking voor een middel waarbij alle 28 dagen zowel oestrogeen als progesteron in de tabletten zit. Het voordeel hiervan is, dat u dan waarschijnlijk niet zult vloeien. Hooguit in de eerste maanden af en toe een heel klein beetje. Hoe lang doorgaan met innemen van hormonen? Als u eenmaal gestart bent met het gebruiken van hormonen (hormoonsuppletie) wordt aangeraden een tot twee jaar door te gaan. De behandeling wordt dan gestopt om er achter te komen of de overgang en de klachten voorbij zijn. Komen de klachten terug, dan kan de behandeling hervat worden. Bijverschijnselen Bij de behandeling met hormonen kunnen hinderlijke bijverschijnselen voorkomen worden. Het is soms zoeken naar de juiste dosering. Met de moderne lichte middelen komen bijverschijnselen, zoals gespannen borsten, een opgeblazen gevoel en patiënteninformatie 5

6 misselijkheid weinig voor. Als ze toch voorkomen verdwijnen ze meestal binnen zes weken. U moet het lichaam de kans geven te wennen aan de nieuwe situatie. De risico s van behandeling met hormonen Iedere vrouw, ongeacht of ze wel of geen hormonen heeft gebruikt, heeft vanaf haar 50ste jaar 10% kans op het krijgen van borstkanker. Als hormonen voor de behandeling van overgangsklachten kortdurend (minder dan 5 jaar) gebruikt worden, dan wordt dit risico op het krijgen van borstkanker niet veel hoger. Bij langdurig hormoongebruik (meer dan 5 jaar) neemt het risico op borstkanker toe. Anticonceptie en de overgang Als u de anticonceptiepil slikt, weet u meestal niet dat u in de overgang bent. Alleen als u tijdens de week waarin u geen pil slikt last krijgt van opvliegers of andere overgangsklachten, weet u dat u waarschijnlijk in de overgang bent. Als u de anticonceptiepil slikt, is het meestal niet zinvol om daarmee door te gaan na het 52ste jaar. Er wordt geadviseerd over te stappen op een medicijn met een lagere dosis hormonen. Controles Onderzoek vooraf Voordat u ter aanvulling hormonen gaat gebruiken is een lichamelijk onderzoek nodig. Uw bloeddruk wordt gemeten en er wordt een borstfoto gemaakt. Controle tijdens het gebruik van hormonen De eerstvolgende controle vindt plaats na drie maanden. Dan wordt met u besproken of het gewenste effect bereikt is. Ook horen we graag van u of er nieuwe klachten zijn opgetreden. Aan de hand van uw bevindingen wordt vastgesteld of de dosering juist is. Volgende controles vinden meestal elke zes tot twaalf maanden plaats. Tegenstrijdige gevoelens De overgang kan gepaard gaan met tegenstrijdige gevoelens. Voor de een is ouder worden een reden voor sombere gevoelens. Voor de ander overheerst een prettig gevoel van niet meer zonodig moeten. Hoe men deze periode ervaart, hangt af van hoe men tegenover het ouder worden staat en of en hoe erg men geplaagd wordt door overgangsklachten. Als de klachten verholpen worden en u uzelf fit en energiek voelt, zullen de lichamelijke aspecten van de overgang u er in elk geval niet van weerhouden om met volle teugen van het leven patiënteninformatie 6

7 te genieten. Hormoonsuppletie is geen 'voor-eeuwig-jong-pil' maar kan wel degelijk de kwaliteit van uw leven verbeteren. Wat kunt u zelf doen? Eet gezond en probeer op uw gewicht te letten. Na de overgang komt u gemakkelijker aan. Zorg voor voldoende kalk om de kans op osteoporose te verkleinen. Drink dus melk, eet kaas, yoghurt en koolsoorten. Vier porties melkproducten per dag geven de noodzakelijke hoeveelheid kalk. Eén portie is bijvoorbeeld een beker melk, een bakje yoghurt of een plak kaas. Ook vitamine D is belangrijk. Deze wordt door uw huid gemaakt onder invloed van zonlicht en zit ook in margarine, boter, vis en eieren. Probeer regelmatig te bewegen zodanig dat de botten belast worden. Elke dag een halfuur lopen versterkt de botten. Andere vormen van lichaamsbeweging zijn belangrijk tegen stijfheid van gewrichten en spierpijn. Houd er rekening mee dat alcohol, koffie, thee en gekruid eten opvliegers kunnen uitlokken. Neem niet te veel hooi op uw vork. Neem de tijd en de rust om aan alle veranderingen te wennen. Praat over eventuele problemen met uw partner, een vriendin, uw huisarts of een menopauzeverpleegkundige Bij problemen met plassen kunt u uw bekkenbodemspieren oefenen, eventueel met behulp van een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in de behandeling van de bekkenbodem. Probeer te stoppen met roken. Het is slecht voor hart en bloedvaten. De kans op hart- en vaatziekten wordt na de overgang groter. Bovendien verergert roken osteoporose en andere overgangsklachten. Als u last hebt van opvliegers kunt u meerdere laagjes kleding dragen zodat u af en toe iets kunt uittrekken. Menopauzespreekuur In ons ziekenhuis is een menopauzespreekuur van start gegaan. Tijdens dit spreekuur werken gynaecologen samen met menopauzeverpleegkundigen. Op het menopauzespreekuur kunt u terecht met al uw vragen, klachten en/of onzekerheden. De menopauzeverpleegkundige biedt u een luisterend oor, probeert u steun te geven in de vorm van informatie, begeleiding, advies en praktische tips. In aansluiting op het consult bij de menopauzeverpleegkundige hebt u een afspraak met de gynaecoloog. Een afspraak maken Het menopauzespreekuur vindt plaats in Zuyderland Medisch Centrum. U kunt uitsluitend volgens afspraak op het menopauzespreekuur terecht. U kunt een afspraak maken via de secretaresse van Gynaecologie (bereikbaar van maandag tot patiënteninformatie 7

8 en met vrijdag van uur tot uur). Zie de achterpagina voor het telefoonnummer. Tot slot Als u na het lezen van deze folder nog vragen hebt, belt u dan gerust met het secretariaat van Gynaecologie. patiënteninformatie 8

9 Geef uw mening! Deel uw ervaring over Zuyderland Medisch Centrum op een onafhankelijk kwaliteitsplatform voor de zorg. Op basis van uw ervaring kunnen wij onze zorgverlening verder verbeteren. Zuyderland Medisch Centrum Dr. H. van der Hoffplein BG Sittard-Geleen Telefoon Voor bellen naar een 088-nummer met een vaste telefoon wordt lokaal tarief berekend. Door een aantal providers van mobiele telefonie worden 088-nummers gezien als servicenummer. Dit kan betekenen dat bellen naar onze organisatie duurder is dan het normale tarief. Bekijk voor meer informatie de voorwaarden van uw provider. Gynaecologie Meldpunt Oost 11 Afsprakennummer: Werkdagen: en uur Informatienummer: Werkdagen: en uur Internet