ME/cvs, conditieverlies, inspanning en herstel Verslag van de CDC-lezing van dr. Nancy Klimas in januari 2013 door Cort Johnson
|
|
- Gerarda Jacobs
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ME/cvs Vereniging 10 augustus ME/cvs, conditieverlies, inspanning en herstel Verslag van de CDC-lezing van dr. Nancy Klimas in januari 2013 door Cort Johnson Dr. Nancy Klimas is klinisch immunologe en leidt het Institute for Neuro-Immune Medicine aan de Nova Southeastern University in Florida, VS. Zij houdt zich al meer dan 25 jaar bezig met ME/cvs. Zij was zich ervan bewust dat ze zich op gevaarlijk terrein begaf toen ze tijdens een door de CDC gesponsord seminar op internet haar lezing over Inspanning en ME/cvs begon. Ze haastte zich dan ook iedereen eraan te herinneren dat ze in de voorste gelederen had gestaan bij het biologische onderzoek naar ME/cvs. Dat was een goed idee, want wat ze zei lag niet lekker in het gehoor. Conditieverlies is volgens dr. Klimas een aanzienlijk probleem binnen de ME/cvs-gemeenschap, en als je de pech hebt dat je conditie minder wordt, zul je veel en volgens haar waarschijnlijk onnodig lijden. Stevige woorden, maar het is niet echt een verrassing dat conditieverlies zo veel voorkomt in zo n verzwakte gemeenschap. Als je bedlegerig bent, vermindert je conditie, of je nu ME/cvs, kanker, een rugblessure of wat ook hebt, met niet zulke beste gevolgen. Naar de kern van malaise na inspanning? Dr. Klimas merkte op dat onderzoeken naar tijdgerelateerde genexpressie het fascinerende en misschien wel absoluut cruciale gegeven hebben onthuld dat tijdens inspanning bij ME/cvs het autonome zenuwstelsel eerst vol loopt en vervolgens het immuunsysteem naar beneden trekt. Dit tankmoment van het autonome zenuwstelsel vindt plaats wanneer het lichaam overschakelt van de aerobe naar de anaerobe stofwisseling; deze omschakeling vindt voor veel mensen met ME/cvs sowieso veel te vroeg plaats. De overloop van het autonome-zenuwstelsel naar het immuunsysteem wijst erop dat als je kunt voorkómen dat het autonome zenuwstelsel zich opblaast, je mogelijk ook het instorten van het immuunsysteem met alle nare daarop volgende ontstekingen kunt verhinderen. Dit zou betekenen dat je de malaise na inspanning, die een klap uitdeelt aan ME/cvs-patiënten, zou kunnen stoppen. Het autonome zenuwstelsel duikt tegenwoordig regelmatig op in onderzoeken naar ME/cvs. Als essentieel onderdeel van de stressrespons beheerst het autonome zenuwstelsel onze ademhaling, bloedstromen, bloeddruk, hartslag en de motiliteit van de darmen, en is het een belangrijke immuunregulator. Dr. Klimas beweerde dat het raakvlak tussen het autonome zenuwstelsel en het immuunsysteem een grote rol speelt in hoe je je van dag tot dag voelt. Op dit moment gebruikt dr. Klimas genexpressietests om te zien welke genen aan- en uitgezet worden bij haar patiënten terwijl ze bezig zijn met haar inspanningsprogramma. Als zij kan lokaliseren welke genen het voor gezien houden terwijl ME/cvs-patiënten hun
2 oefeningen doen, zou ze in staat kunnen zijn om deze ziekte bij de horens te vatten. Uiteindelijk hebben we hier misschien wel de kern van de malaise na inspanning gevonden Hoe veelbelovend genexpressie live -gegevens over de processen die in het lichaam plaats vinden ook leek, die belofte is bij ME/cvs nog nooit ingelost, maar het lijkt erop dat de onderzoekers dichterbij komen. Het probleem was steeds een slechte samenhang en magere bewijzen bij alle onderzoeken. Maar genexpressie is een jong onderzoeksveld en gaandeweg heeft er al veel verbetering plaatsgevonden. Doordat het autonome zenuwstelsel de reactie van het immuunsysteem veroorzaakt, was het geen verrassing te horen dat dr. Klimas, een ervaren immunologe, erop focust om eerst het autonome zenuwstelsel weer op de rails te krijgen. Conditieverlies, een hoofdrolspeler in ME/cvs De vrij weergegeven bewering van dr. Klimas dat conditieverlies veel van de problemen met het autonome zenuwstelsel kan verklaren zorgde voor zichtbaar opgetrokken wenkbrauwen. Dit wordt een lastig iets. Aan de ene kant lijken de symptomen van conditieverlies sterk op die van ME/cvs in het algemeen en op orthostatische intolerantie in het bijzonder. Problemen met staan, een hoge hartslag, een laag hartminuutvolume, laag bloedvolume en verlaagde VO2max-waarden zijn allemaal in verband gebracht met langdurige bedrust en zijn allemaal aanwezig bij ME/cvs. Aan de andere kant worstelt praktisch iedereen met ME/cvs met malaise na inspanning voordat er conditieverlies plaatsvindt of men bedlegerig wordt. En natuurlijk lijden veel mensen met ME/cvs nu niet aan conditieverlies. Mijn wandelingen van 30 à 40 minuten vier à vijf per week voorkomen dat met gemak, maar zelfs die mate van lichte inspanning is vaak al te veel. Ik weet niet of ik POTS heb, een laag bloedvolume, een laag hartminuutvolume of andere problemen die in verband gebracht worden met conditieverlies, maar ik weet wel dat één van de gevolgen van te zware inspanning voor mij, ironisch genoeg, een groter probleem met orthostatische intolerantie is dan krijg ik duizelingen als ik sta. Het zou kunnen dat conditieverlies inderdaad een aanzienlijk aantal symptomen bij veel ME/cvs-patiënten veroorzaakt, maar veel van dezelfde symptomen bij andere ME/cvspatiënten worden door iets anders veroorzaakt. Het goede nieuws is echter, dat iets wat dr. Klimas doet daadwerkelijk werkt Het volgende hoogtepunt: inspanning en herstel van ME/cvs Dr. Klimas korte mededeling dat sommigen van de patiënten die aan haar inspanningsprogramma hadden meegedaan, weer aan het werk waren gegaan en hun normale inspanningspatronen (hun vroegere atletische leven ) weer hadden opgepakt, moet over de hele wereld ogen hebben doen uitpuilen.
3 We wisten al dat dit soort inspanningsprogramma s fitheid, herstelvermogen en kwaliteit van leven verbeteren, maar dat mensen weer op volle kracht alles kunnen is nieuw Dat wijst erop, zoals de titel van de lezing al aangaf, dat een echte wederopbouw van hun aerobe systeem had plaatsgevonden, met normale VO2max-waarden, geen snelle overgang naar de anaerobe energieproductie en een normaal aeroob functioneren. Dit is opwindend en nieuw en er valt duidelijk nog veel over te leren Hoeveel mensen zijn zo ver gekomen? Hoe ziek waren ze? Passen ze in een bepaalde subgroep? Hoe n grote rol speelden andere behandelingen? Laten we, met die informatie in het achterhoofd, eens kijken naar het Klimas/Sol-oefenprogramma. Het Klimas/Sol oefenprogramma Dr. Connie Sol is een klinisch inspanningsfysiologe, o.a. verbonden aan het Institute for Neuro-Immune Medicine van Dr. Klimas. De laatste negen jaar heeft zij zich bezig gehouden met de aerobe heropbouw voor sportprestaties in de context van MS. Zij haalde kort de kernpunten aan van het oefenprogramma dat in de kliniek wordt gebruikt. Omdat malaise na inspanning ook voorkomt bij Multiple Sclerose, benadrukte Connie dat het zeer belangrijk is om je persoonlijke aerobe en anaerobe grenzen te kennen, en zij gaf hiervoor enkele algemene richtlijnen. Ga langzaam te werk wees geduldig. Dit oefen -programma is nauwelijks vergelijkbaar met de oefeningen die wij kennen. Zo duurt het bijvoorbeeld drie maanden van heel, heel voorzichtige oefeningen, voordat je de voordelen begint te merken. Geen brandende spieren, helemaal niets Met Connie Sol s oefenprogramma is het nodig dat je niet alleen je spieren niet voelt branden, maar ook achteraf helemaal niets voelt. Bij deze zeer voorzichtige aansporing van je aerobe systeem moet je na afloop niet het gevoel hebben dat je iets gedaan hebt. Dat is nog eens een vriendelijk oefenprogramma Het is belangrijk de oefeningen liggend of in een situatie met minder zwaartekracht te doen - Het wegnemen van de belasting van de combinatie van oefenen en staan is heel belangrijk. Ook oefeningen in het zwembad of yogaposities die meestal zittend of liggend worden gedaan worden aanbevolen. Je hartslag in de gaten houden tijdens de oefeningen is noodzakelijk het is van groot belang om gedurende de oefeningen een hartslag zien te houden die je niet in je anaerobe zone duwt. In de Klimas Kliniek hanteert men hoogontwikkelde apparatuur die precies vaststelt waar je anaerobe drempel ligt, maar Connie heeft er een zeer eenvoudige formule voor: 220 minus je leeftijd maal 0.6. Hartslagmeters zijn vrij goedkoop via internet te krijgen. Neem regelmatig pauzes bijvoorbeeld twee minuten oefenen (onder je vastgestelde hartslag), dan twee minuten rust; twee minuten oefenen, twee minuten rust. Dat is alles. Eerlijk gezegd gaat het je verstand te boven dat zo n extreem mild programma er uiteindelijk voor zorgt dat het aerobe systeem bij sommige mensen weer gezond wordt.
4 Hoewel, deze minder is meer -aanpak kan bij het weer opstarten van een uitgeschakeld aeroob systeem juist beter zijn dan de gebruikelijke benadering, waarbij alsmaar gehamerd wordt op heel inspannende oefeningen. In antwoord op een vraag wees dr. Klimas erop dat het probleem niet zozeer een beschadigd systeem is, maar meer dat het systeem uitgeschakeld is. Genexpressie-onderzoeken laten zien dat systemen bij ME/cvs niet beschadigd, maar uitgeschakeld zijn, inclusief de mitochondriën. Zij stelde dat de mitochondriën zichzelf mogelijk hebben uitgezet tijdens bedrust en daarna zichzelf om wat voor redenen ook niet meer aan hebben kunnen zetten. In één van haar onderzoeken verwijst dr. Julia Newton tamelijk indirect naar een proces waarbij het aerobe systeem opnieuw leert hoe het moet werken. Kan een uitgeschakeld mitochondriaal systeem weer tot leven gewekt worden? Waarom deze systemen zichzelf niet weer inschakelen is niet duidelijk, omdat zij dit wel blijken te kunnen bij astronauten of bij mensen die door andere oorzaken bedlegerig worden. Het beantwoorden van die vraag is uiteraard waar het om draait bij deze genexpressie-onderzoeken. Dan zijn er de subgroepen. Sommige mensen reageren beter op oefeningen dan anderen. Een kleine groep patiënten reageert uiteindelijk wel goed op GET. Neem bijvoorbeeld een onderzoek dat uitwees dat sommige patiënten met het posturaal orthostatische tachycardie syndroom of POTS goed reageren op een behoorlijk intensief oefenprogramma. Een POTS-subgroep met conditieverlies? Sommige mensen met ME/cvs lijden aan het posturaal orthostatische tachycardie syndroom (POTS) en inderdaad zijn de symptomen van de twee stoornissen vergelijkbaar. De theorie achter Levine s kleinschalige onderzoeken uit 2010 en 2012 is dat wanneer je het conditieverlies keert en het bloedvolume vergroot, je POTS kwijtraakt. Dat werkte niet helemaal zo, maar de POTS-patiënten voelden zich wel beter. Levine gelooft dat de verhoogde hartslag die bij POTS-patiënten wordt gemeten een poging is om het afgenomen slagvolume goed te maken (gereduceerd hartminuutvolume dat op zijn beurt wordt veroorzaakt door conditieverlies.) Het onderzoek uit 2010 bevatte een oefenprogramma van drie maanden, bestaande uit 2 tot 4 keer per week oefeningen in liggende positie gedurende 30 tot 45 minuten, met een hartslag van 75-85% van het maximum. Korte perioden (15-20 minuten) gewichtheffen waren er in het begin eenmaal per week, later twee keer per week in opgenomen, naast een verhoogde zout- en vloeistofinname (6-8 gram zout per dag; 3-4 liter water per dag). Liggende oefeningen (oefeningen die je zittend of liggend uitvoert met een ligfiets, roeimachine of zwemmend) werden omschreven als essentieel. In de tweede of derde maand begonnen de deelnemers de oefeningen staande te doen. In de derde maand deden de meeste deelnemers 5-6 uur per week hun oefeningen.
5 Aan het begin van het onderzoek was het bloedvolumeniveau bij POTS-patiënten ongeveer 20% lager dan bij controles van gezonde personen in rusttoestand, en het hart ongeveer 15% kleiner. Aan het einde van het onderzoek was het bloedvolume aanzienlijk hoger, maar nog steeds beduidend lager vergeleken met de controles van gezonde personen in rusttoestand. De hartgrootte was duidelijk toegenomen, evenals de SF-36 (kwaliteit van leven)-scores. Door de kleine omvang en de zeer basale SF-36 telling was dit niet bepaald een sterk onderzoek, maar de meeste deelnemers hielden het onderzoek vol en er werden duidelijke verbeteringen geconstateerd. De auteurs verklaarden dat meer dan de helft van de deelnemers aan het einde van het onderzoek niet langer voldeed aan de criteria voor POTS. Hoewel de groep in zijn geheel nog steeds leed aan bloedvolume- en andere problemen, bleek deze groep tamelijk inspannende liggende oefeningen goed te verdragen. Deelnemers aan kleine onderzoeken zoals dit worden meestal selectief uitgekozen om resultaten te produceren, en bevestiging in grotere onderzoeken is nodig, maar het lijkt er toch op dat sommige mensen met POTS aanzienlijk kunnen verbeteren met de juiste oefeningen. Maar Een blogger, Liz op Potsrecovery.com, die dr. Levine s benadering van POTS zonder medicijnen en met veel vloeistoffen en oefeningen promootte, verdween begin vorig jaar van het web nadat onverwacht haar bloeddruk duikelde terwijl zij haar oefeningen deed. In haar eerste blogs van ongeveer een jaar later rapporteerde zij onlangs dat zij niet alleen was gediagnosticeerd met het Syndroom van Ehlors Danlos, maar tevens met een voortschrijdend slechter wordende mastocytose; een aanval van deze laatste ziekte veroorzaakte haar crash. Hoewel zij nog steeds geloofde dat Levine s programma haar hielp, leed zij nog altijd aan orthostatische intolerantie en POTS.Oefeningen en vloeistofinname-therapie hielpen haar maar tot op zekere hoogte, en uiteindelijk verloor ze weer een deel van wat ze had gewonnen. Dit is een gecompliceerd onderwerp.. Bron: Verklarende woordenlijst Aerobe stofwisseling: energielevering gebaseerd op verbranding van zuurstof Anaerobe stofwisseling: energielevering gebaseerd op glycolyse, zonder gebruik van zuurstof CDC: Centers for Disease Control and Prevention, het nationale instituut voor ziektepreventie in de VS Genexpressie: de manier waarop de informatie in een gen zich uitdrukt
6 Hartminuutvolume: de hoeveelheid bloed die door het hart per minuut in de bloedsomloop wordt rondgepompt Immuunregulator: moleculen die het afweervermogen van het lichaam besturen Mastocytose: het aanwezig zijn van te veel mestcellen; deze bevatten een groot aantal stoffen die bij de afweer betrokken zijn en kunnen die vrijmaken in de weefsels Motiliteit: het vermogen tot actief bewegen (in dit geval de darmen) Orthostatische intolerantie: term die gebruikt wordt voor stoornissen die gekarakteriseerd worden door het niet in staat zijn rechtop te blijven staan. Symptomen worden veroorzaakt door niet goede doorstroming naar de hersenen POTS: Postural (orthostatic) tachycardia syndrome; een verstoorde regulatie van het autonome zenuwstelsel, waarbij de verandering van liggen naar staan een enorme verhoging van de hartslag (tachycardie) veroorzaakt Stressrespons: reactie van het zenuwstelsel op stressfactoren Syndroom van Ehlors Danlos: erfelijke aandoening waarbij de bindweefsels ongewoon rekbaar en meegevend zijn VO2max: het maximale zuurstofopnamevermogen, gemeten bij maximale inspanning
Het hoofd en het hart. F.C. Visser Stichting CardioZorg Amsterdam
Het hoofd en het hart F.C. Visser Stichting CardioZorg Amsterdam Inleiding Veel CVS/ME patienten hebben klachten van: Duizeligheid/licht in het hoofd bij staan, overeind komen, lopen Verwardheid, niet
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Orthostatische hypotensie Geriatrie Veel ouderen hebben last van duizeligheid. Dit uit zich door verschillende klachten zoals zich niet lekker voelen, licht in het hoofd voelen, onzekerheid bij het opstaan
Nadere informatieOnderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen
25 februari 2017 Onderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen Dr. Barnden van het National Centre for Neuroimmunology and Emerging Diseases (NCNED)
Nadere informatieOnco-Move. Bewegen tijdens chemotherapie
Onco-Move Bewegen tijdens chemotherapie Introductie De behandeling van kanker, in het bijzonder de chemotherapie en/of radiotherapie, kan aanleiding zijn tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Orthostatische hypotensie Wat is orthostatische hypotensie Orthostatische hypotensie is een vaak voorkomende oorzaak van duizeligheid en/of vallen, met name bij ouderen. 'Hypotensie' betekent een lage
Nadere informatieOnco-move. Instructies voor bewegen tijdens behandeling van kanker. Waarom bewegen tijdens chemotherapie?
Onco-move Instructies voor bewegen tijdens behandeling van kanker De behandeling van kanker, in het bijzonder de chemotherapie en/of radiotherapie, kan aanleiding zijn tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieEngelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten
Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij
Nadere informatieBEWEGEN BIJ KANKER 17041
BEWEGEN BIJ KANKER 17041 Inleiding De ziekte kanker, maar ook de behandeling, zoals chemotherapie, operatie, bestraling en hormonale therapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieOrthostatische hypotensie (Lage bloeddruk bij staan
Orthostatische hypotensie (Lage bloeddruk bij staan Inleiding Orthostatische hypotensie betekent letterlijk; lage bloeddruk bij staan. In deze folder wordt uitgelegd hoe de normale bloeddruk tot stand
Nadere informatieWetenschap voor Patiënten College 21: ME/cvs en het hart
Wetenschap voor Patiënten College 21: ME/cvs en het hart Alle teksten in het kader van het project Wetenschap voor Patiënten mogen worden verspreid, doch alleen onder de uitdrukkelijke bronvermelding:
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Geriatrie Orthostatische hypotensie Lage bloeddruk bij het staan Algemeen Orthostatische hypotensie betekent letterlijk: een lage bloeddruk bij staan. Veel ouderen hebben last van duizeligheid. Dit uit
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Orthostatische hypotensie Orthostatische hypotensie betekent letterlijk: een lage bloeddruk bij staan. In deze folder leest u meer over orthostatische hypotensie en bijbehorende klachten en geven wij u
Nadere informatieBEWEGEN BIJ PROSTAATKANKER
BEWEGEN BIJ PROSTAATKANKER 1014 Inleiding De ziekte prostaatkanker, maar ook de behandeling, zoals een operatie, bestraling, hormonale therapie en chemotherapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige
Nadere informatieLeefregels bij orthostatische hypotensie. Klinische geriatrie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Leefregels bij orthostatische hypotensie Klinische geriatrie Locatie Hoorn/Enkhuizen Leefregels bij orthostatische hypotensie Oorzaak: Een plotselinge bloeddrukdaling bij het opstaan uit een stoel, uit
Nadere informatieWerkstuk MS 2009 gr. 8 Door Ehlana Haring 2 G H MS
Werkstuk MS 2009 gr. 8 Door Ehlana Haring G H 2 MS Inleiding MS de afkorting van Multiple Sclerose. De oorzaak van MS is nog steeds niet bekend. Meestal treft MS mensen tussen hun twintig- en veertigste
Nadere informatieEen lage bloeddruk bij het staan
Een lage bloeddruk bij het staan Orthostatische hypotensie Een lage bloeddruk bij het staan noemen we in medische termen orthostatische hypotensie. In deze folder vindt u informatie over de oorzaken en
Nadere informatieNeus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen
Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind
Nadere informatieGewichtsverlies bij Huntington patiënten
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Mollige muizen wijzen op het belang van de hypothalamus bij de ziekte
Nadere informatieFlauwvalreacties. Cardiologie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Flauwvalreacties Cardiologie Locatie Hoorn/Enkhuizen Flauwvalreacties U bent tijdens of na de tilt-test flauwgevallen. Bloeddrukregulatie Bij het overeind komen van een liggende naar een staande houding
Nadere informatieAnti-misselijkheids medicijn helpt cellen met de ziekte van Huntington (ZvH) mutatie gezond te blijven op een verrassende manier
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Anti-misselijkheids medicijn helpt cellen met de ziekte van Huntington
Nadere informatieBloeddrukdalingen bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen
Bloeddrukdalingen bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen 2 Inleiding Bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen komen soms plotselinge bloeddrukdalingen voor. Deze bloeddrukdalingen kunnen uw
Nadere informatieOP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS
OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst
Nadere informatieZwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Orthostatische hypotensie Wat is het? Orthostatische hypotensie betekent letterlijk; lage bloeddruk bij staan. In deze folder wordt uitgelegd hoe de normale bloeddruk tot stand komt en wat de oorzaken
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Infobrochure Orthostatische hypotensie Beste patiënt, Beste patiënte, Naar aanleiding van uw verblijf in het ziekenhuis in Waregem kreeg u te horen dat u last heeft van orthostatische hypotensie. In deze
Nadere informatieSyncope. Uitleg en adviezen
Syncope Uitleg en adviezen Syncope Syncope is het moeilijke woord voor aanvallen van kortdurend bewustzijnsverlies dat veroorzaakt wordt doordat de bloeddruk even weg valt. De meest voorkomende oorzaak
Nadere informatieInformatiebrochure voor patiënten/verzorgers
JOUW HANDLEIDING VOOR ABILIFY (ARIPIPRAZOL) Informatiebrochure voor patiënten/verzorgers Datum van herziening: oktober 2013 2013-08/LuNL/1731 Inleiding Jouw dokter heeft bij jou de diagnose bipolaire I
Nadere informatieHartcentrum. Flauwvalreacties. Patiëntenfolder aandoeningen
Hartcentrum Flauwvalreacties Patiëntenfolder aandoeningen Inhoudsopgave Flauwvalreacties... 3 Wat is het?... 3 Oorzaak... 3 Klachten en verschijnselen... 4 Adviezen... 4 Contactgegevens... 5 2 Flauwvalreacties
Nadere informatieWetenschap voor Patiënten College 24: ME/cvs en POTS (Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome)
Wetenschap voor Patiënten College 24: ME/cvs en POTS (Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome) Alle teksten in het kader van het project Wetenschap voor Patiënten mogen worden verspreid, doch alleen
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatieVitaliteit rendeert! www.vital4me.nl
Vitaliteit rendeert! Vitaal zijn en je vitaal voelen staat voor iedere persoon aan de basis van het leven. Om je lekker te voelen, om je werk goed en met plezier te doen en/ of om prestaties te leveren.
Nadere informatieOncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker
Supplement informatiewijzer oncologie OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2.1 Instructie 2.2 Doel 2.3 Bespreking
Nadere informatielage bloeddruk bij staan
lage bloeddruk bij staan 1. Orthostatisch: 2. Hypo: 3. Tensie: 1. Wat bij rechtstaan optreedt 2. Laag/ te weinig 3. bloeddruk 1. overeindkomen 2. Verplaatsing van bloed door de zwaartekracht naar de buik
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Infobrochure Orthostatische hypotensie mensen zorgen voor mensen Inleiding Uzelf of uw familielid heeft orthostatische hypotensie. Orthostatische hypotensie is een plotselinge bloeddrukdaling die optreedt
Nadere informatieEr was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.
Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.
Nadere informatieBewegen tijdens de behandeling van kanker
Bewegen tijdens de behandeling van kanker Bij de behandeling van kanker kunt u last krijgen van vermoeidheid en conditieverlies. Dit wordt vaak erger tijdens de behandelperiode. Ook na de behandeling kunt
Nadere informatieLage bloeddruk bij het gaan staan bij ouderen. (Orthostatische hypotensie)
Lage bloeddruk bij het gaan staan bij ouderen (Orthostatische hypotensie) Wanneer u duizelig wordt bij het gaan staan kan het zijn dat er sprake is van een tijdelijke lage bloeddruk. Dit wordt ook wel
Nadere informatieDe termen aeroob en anaeroob worden door sporters veel gebruikt. Maar wat is aeroob en anaeroob? Welke energiesystemen heb je?
Aeroob en anaeroob De termen aeroob en anaeroob worden door sporters veel gebruikt. Maar wat is aeroob en anaeroob? Welke energiesystemen heb je? Om maar met de deur in huis te vallen de vertalingen: "aeroob"
Nadere informatie7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie
DC 7 Epilepsie 1 Inleiding In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie 4 Epilepsie-aanvallen 1 1 2 Wat is epilepsie? Een epileptische aanval is een plotselinge kortsluiting
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieMultiple sclerose (MS)
Multiple sclerose (MS) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont
Nadere informatieBewegen tijdens chemotherapie
Bewegen tijdens chemotherapie (Onco-move) mca.nl Inhoudsopgave Voordelen van bewegen Welke vorm van beweging? Opbouw lichamelijke activiteit Intensiteit van bewegen Borgschaal Dagboekje Adviezen: starten
Nadere informatieSchildklierproblemen 4-3-2011 T4 80% TSH. De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal
Schildklierproblemen Bruce H.R. Wolffenbuttel, internist endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Groningen De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal T4
Nadere informatieAlles over de bloedziekten PNH & AA. Wat is bloed?
Alles over de bloedziekten PNH & AA Wat is bloed? Binnenin je lichaam zit een rode vloeistof. Dat is je bloed. Bloed is erg belangrijk voor je lichaam, het zorgt voor vervoer van stoffen, voor de warmte
Nadere informatieGeriatrie. Patiënteninformatie. Flauwvallen (syncope) Slingeland Ziekenhuis
Geriatrie Flauwvallen (syncope) i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Syncope (uitgesproken: sin-co-péé) is de medische term voor flauwvallen: een aanval waarbij u kort het bewustzijn verliest.
Nadere informatieMultiple sclerose (MS) Poli Neurologie
00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten
Nadere informatieDuizeligheid door bloeddrukdaling Orthostatische hypotensie en postprandiale hypotensie bij ouderen
Patiënteninformatie Duizeligheid door bloeddrukdaling Orthostatische hypotensie en postprandiale hypotensie bij ouderen rkz.nl Orthostatische hypotensie bij ouderen Inleiding Veel ouderen hebben last van
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Geriatrie Orthostatische hypotensie i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Orthostatische hypotensie betekent letterlijk: een lage bloeddruk bij staan. In deze folder leest u meer over orthostatische
Nadere informatieEthische Dilemma s - 100% Presence - Richard van Tol
Jaap Bierman G&I Klas 1 A Sunday 24 January 2016 Ethische Dilemma s - 100% Presence - Richard van Tol Will you, push it to the limit? HKU Een week voordat het project van start ging kwam Tim Bosje naar
Nadere informatieKanker. Inhoud. Inleiding. Wat is kanker? Inleiding
Kanker Inhoud Inleiding Inleiding Wat is kanker? Soorten kanker In het kinderziekenhuis Wat kan je doen tegen kanker? Afsluiting Bronvermelding Ik houd mijn werkstuk over kanker, omdat het mij een moeilijk
Nadere informatieHart & Vaatcafé, 26 november 2015 Hartfalen, mijn hart pompt niet goed. Wat nu?
Hart & Vaatcafé, 26 november 2015 Hartfalen, mijn hart pompt niet goed. Wat nu? Vraag 1 Ik heb hartfalen en gebruik een b-blokker, hierbij ben ik duizelig. De dosering is gehalveerd en nu ben ik minder
Nadere informatieZeldzame juveniele primaire systemische vasculitis
https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis
Nadere informatieME/CVS Nr. 2018/07. Samenvatting
ME/CVS Nr. 2018/07 Samenvatting ME/CVS pagina 2 van 5 ME/CVS is een ernstige chronische ziekte, die het functioneren en de kwaliteit van leven van mensen die eraan lijden substantieel beperkt. Patiënten
Nadere informatieSanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb
Sanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb je een vraag? Stel deze dan direct! Weet één van jullie
Nadere informatieZeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis geclassificeerd?
Nadere informatieVermoeidheid bij MPD
Vermoeidheid bij MPD Landelijke contactmiddag MPD Stichting, 10-10-2009 -van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant Toon Hermans Huis Amersfoort Welke verschijnselen? Gevoelens van totale
Nadere informatieH Plotselinge Bloeddrukdaling (Orthostatische hypotensie)
H.40053.1117 Plotselinge Bloeddrukdaling (Orthostatische hypotensie) Inleiding De arts heeft vastgesteld dat u last hebt van orthostatische hypotensie (orthostase). In deze folder leest u meer over deze
Nadere informatieOrthostatische hypotensie en Postprandiale hypotensie bij ouderen
Patiënteninformatie Orthostatische hypotensie en Postprandiale hypotensie bij ouderen rkz.nl 1. Orthostatische hypotensie bij ouderen Inleiding Veel ouderen hebben last van duizeligheid. Dit uit zich door
Nadere informatieONCO-MOVE, bewegen tijdens chemotherapie Instructie
Oncologie ONCO-MOVE, bewegen tijdens chemotherapie Instructie De behandeling van kanker, in het bijnder de chemotherapie en/of raotherapie, kan aanleing zijn tot langdurige vermoeidheid en contieverlies.
Nadere informatie10 gouden tips voor social media
10 gouden tips voor social media Social media voor positiviteit 10 gouden tips om succesvol te zijn met social media Op 28 februari 2011 ben ik begonnen met Twitteren. Ik had er totaal geen kaas van gegeten.
Nadere informatieMitochondriën en oxidatieve stress
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Ons richten op oxidatieve stress bij de ziekte van Huntington Celschade
Nadere informatiemet liefde, geduld en begrip kan ook iemand met een longprobleem een prettige seksuele relatie hebben
Intimiteit en seksualiteit bij longziekten Inleiding Intimiteit en/of seksualiteit horen bij het leven. De een is hierin wat actiever dan de ander en in de ene periode loopt het beter dan in de andere.
Nadere informatiePDS B e l a n g e n v e r e n
r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen
Nadere informatieRivierenland Move BEWEGEN TIJDENS DE BEHANDELING VAN KANKER
Rivierenland Move BEWEGEN TIJDENS DE BEHANDELING VAN KANKER Als gevolg van de medische behandeling van kanker (operatie, chemotherapie of/en radiotherapie) kunt u last krijgen van vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieWetenschap voor Patiënten College 22: ME/cvs en hartkloppingen
Wetenschap voor Patiënten College 22: ME/cvs en hartkloppingen Alle teksten in het kader van het project Wetenschap voor Patiënten mogen worden verspreid, doch alleen onder de uitdrukkelijke bronvermelding:
Nadere informatieRAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS
RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken
Nadere informatieBewegen tijdens de behandeling van kanker
1/7 Oncologie / Fysiotherapie Bewegen tijdens de behandeling van kanker Inleiding Veel patiënten met kanker die behandeld worden, hebben last van vermoeidheid en conditieverlies. Patiënten hebben vaak
Nadere informatiePrestatieTest. De eerste stappen naar betere prestaties.
PrestatieTest De eerste stappen naar betere prestaties. Naam: Mevrouw X Lengte: 172 cm Geboortedatum: 23-9-1987 Gewicht: 67,3 kg Geslacht: Vrouw Testdatum: 22-01-13 Standaard metingen Vetpercentage (%)
Nadere informatieINSTELLEN VAN EEN BEHANDELING MET BETABLOKKERS 5
WAT IS HARTFALEN? 3 WAT VOELT U ALS U AAN HARTFALEN LIJDT? 3 WAT DOET UW ARTS OM UW ZIEKTE TE BEHANDELEN? 4 Controle van de symptomen4 De verdere evolutie van de ziekte voorkomen 4 INSTELLEN VAN EEN BEHANDELING
Nadere informatieSusanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten
Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen
Nadere informatieFysiotherapie bij hartrevalidatie. Beweeg- en ontspanningsprogramma
Fysiotherapie bij hartrevalidatie Beweeg- en ontspanningsprogramma Fysiotherapie bij hartrevalidatie Onlangs heeft u een aandoening aan uw hart gehad, zoals een hartoperatie, een hartinfarct en/of een
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieADHD: je kunt t niet zien
➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen
Nadere informatieZiekten die mogelijk insufficiëntie veroorzaken:
Wat is nier insufficiëntie? Als de nieren altijd onvoldoende werken wordt dit chronische nierinsufficiëntie genoemd ( insufficiënt = onvoldoende) chronische nierinsufficiëntie is het mogelijke gevolg van
Nadere informatieMaximale inspanningstest
Maximale inspanningstest Je komt bij ons in het ziekenhuis voor een test. Die test heet maximale inspanningstest. Het is een onderzoek waarbij de dokter onderzoekt: Hoe jouw conditie is. Hoe je longen,
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatieBehandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose
Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Informatie voor patiënten F0674-3415 juli 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus
Nadere informatieTrombose. Een klein bloedpropje met (soms) grote gevolgen
Trombose Een klein bloedpropje met (soms) grote gevolgen Bijna een op de twee Nederlanders sterft direct of indirect aan de gevolgen van trombose. Sommigen krijgen trombose als gevolg van hun leefstijl,
Nadere informatie6.2.1 Dealen met afleiding onderweg
Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatieMeander Move: bewegen tijdens de behandeling van kanker
Meander Move: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave Inleiding 1 Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2 o Instructie o el o Bespreking o Bewegen en chemotherapie Welke vorm van lichamelijke
Nadere informatieAffirmaties, welke passen bij mij?
Affirmaties, welke passen bij mij? Veel mensen maken gebruik van affirmaties, om hun gevoel, zelfbeeld en gedachten positief te beïnvloeden. Regelmatig hoor ik van cliënten, dat hoe vaak ze ook affirmeren,
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieLogboek Polikliniek hartfalen
Logboek Polikliniek hartfalen Inleiding Uw cardioloog heeft u naar de hartfalenpolikliniek verwezen. De hartfalenverpleegkundige is er om u te begeleiden hoe u met uw hartklachten om kunt gaan. Hij/zij
Nadere informatieTwee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong
Twee blauwe vinkjes Door: Lenneke Sprong Nog steeds maar een vinkje. Buiten begon de zon te schijnen, waardoor er schaduwen op de lichtblauwe muur ontstonden. Waarom ontvangt hij niet mijn berichtje vroeg
Nadere informatiePaniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken
Paniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken Hooikoorts welke geen standaard klachten geeft, kan oorzaak zijn van hyperventilatie aanvallen, het lijkt er nml enorm veel op. Dus reageer je niet met niesbuien,
Nadere informatiemaakboek In dit Klooikoffer Maakboek vertel je over je werkstuk. Zo leren anderen van jouw werk. Dat is toch gaaf?
let op: al het klooien is op eigen risico! ;) Lekker samen klooien! maakboek In dit Klooikoffer Maakboek vertel je over je werkstuk. Zo leren anderen van jouw werk. Dat is toch gaaf? Vertel alles wat je
Nadere informatieKinderneurologie.eu. www.kinderneurologie.eu. Ross-syndroom
Ross-syndroom Wat is het Ross-syndroom? Het Ross syndroom is een aandoening waarbij kinderen aan een oog een kleinere pupil hebben in combinatie met een rode verkleuring en verminderd zweten van dezelfde
Nadere informatieVaardigheden en technieken om je te helpen omgaan met angst & zorgen. Lisa M. Schab Vertaald door Els Musterd-de Haas
Vaardigheden en technieken om je te helpen omgaan met angst & zorgen Lisa M. Schab Vertaald door Els Musterd-de Haas 02 De chemie van angst en zorgen Je moet weten dat Ons lichaam reageert op angstige
Nadere informatieHARTRITMESTOORNISSEN DE BEHANDELING DOOR MIDDEL VAN ELEKTRONISCHE CARDIOVERSIE FRANCISCUS VLIETLAND
HARTRITMESTOORNISSEN DE BEHANDELING DOOR MIDDEL VAN ELEKTRONISCHE CARDIOVERSIE FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Hartritmestoornissen komen in het dagelijks leven vaak voor en zijn vaak onschuldig. Meestal
Nadere informatieHet gedragmodel. 1. Inleiding
Het gedragmodel 1. Inleiding Het gedragmodel is een NLP-techiek, ontwikkeld door Peter Dalmeijer (zie www.vidarte.nl) en Paul Lenferink. Het model leert ons feedback te geven waarbij we anderen op hun
Nadere informatieCOVA 2. - Voorlichtingsgesprek Colonscopie - Student.nr: 500634892. Vak: COVA 2
COVA 2 - Voorlichtingsgesprek Colonscopie - Naam: Esmée Keur Student.nr: 500634892 Klas: LV12-2B2 Vak: COVA 2 Docent: L. te Hennepe Leerjaar: 2012 2013 Inhoudsopgave Inleiding Blz.3 Leerdoelen Blz.4 Sterkte/zwakte
Nadere informatieOefeningen en adviezen bij COPD
Oefeningen en adviezen bij COPD U bent opgenomen bij Rijnstate omdat u COPD heeft. COPD is de Engelse afkorting voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease oftewel chronische obstructieve longziekte. U
Nadere informatieDomino-effect. Gevolgen van diabetes
Domino-effect Het gevaar van complicaties is dat ze pas na jaren optreden. Bovendien heeft diabetes een domino-effect. Vanaf dat je één aandoening hebt, zijn deze een trigger voor meerdere aandoeningen.
Nadere informatieMS MS is de afkorting van multiple sclerose. Dat zijn 2 Latijnse woorden. Multiple betekent vele en sclerose verhardingen. Bij iedereen lopen de
MS MS is de afkorting van multiple sclerose. Dat zijn 2 Latijnse woorden. Multiple betekent vele en sclerose verhardingen. Bij iedereen lopen de zenuwen vanuit de hersenen door het ruggenmerg naar de rest
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. weefselconstructie, bloedvaten, nierfalen
Niet-technische samenvatting 2015310 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project De invloed van nierfalen op weefselconstructie van bloedvaten 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5)
Nadere informatieHET VERHAAL VAN KATRIN
HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds
Nadere informatie