STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN DANIEL VISSER

Transcriptie

1 STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN DANIEL VISSER

2 STUDIE, STELSEL EN FINANCIËN Welke consequenties heeft het nieuw sociaal leenstelsel voor het wel of niet volgen van een vervolg studie naar het doorlopen van het MBO? Daniël Visser Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening Februari,

3 VOORWOORD In het kort leg ik uit waarom ik heb gekozen voor het onderwerp Welke consequenties heeft het nieuw sociaal leenstelsel voor het wel of niet volgen van een vervolg studie naar het doorlopen van het MBO?. Aankomend studiejaar ga ik doorstuderen op het HBO. Door het nieuwe studiefinancieringsstelsel veranderen een aantal dingen. Door de veranderingen die er zijn leek het mij interessant om hier dieper op in te gaan. Doordat de basisbeurs wegvalt ben ik zeer benieuwd na de keuzes die studenten gaan maken omtrent het doorstuderen en wat de financiële consequenties zijn na mate zij hun opleiding behaald hebben op het HBO. Doordat er gekort wordt op de studiefinanciering voor het verbeteren van kwaliteit van het Hoger Beroeps Onderwijs, brengt dit verschillende consequenties met zich mee. En door middel van dit onderzoek probeer ik daar achter te komen. Graag wil ik mijn collega s van Leerbedrijf Invloed Student (LIS) bedanken. Zij hebben mij geholpen met het enquêteren, ook wil ik mijn stagebegeleider Hans Jantzen bedanken voor zijn begeleiding en het meedenken over mijn onderzoek. Daniël Visser - Leeuwarden, 17 februari

4 INHOUD Voorwoord... 2 Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 - Het nieuw Sociaal leenstelsel... 6 Hoofdstuk 2 - In hoeverre zijn studenten bewust van het nieuw Sociaal leenstelsel en de effecten daarvan? Hoofdstuk 3 - Wat zijn de minimale en maximale kosten van MBO tot en met HBO met betrekking tot SMD en MWD? Hoofdstuk 4 - Wat zijn de verwachtingen van een professional voor het doorstuderen na het MBO? Hoofdstuk 5 - Wat voor aandeel kan LIS hebben om de bewustwording onder studenten omtrent studiefinanciering te vergroten? Samenvatting en conclusie Literatuurlijst Bijlagen

5 INLEIDING Doordat ik mij bevind in het laatste jaar van de opleiding Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening, richt ik mij op het schrijven van dit onderzoek. Het onderzoek is geschreven in het kader van het afstuderen. Voorbereiding is het halve werk ik heb een aantal zaken afgerond zodat ik genoeg tijd had om mij volledig te storten op het onderzoek. Sinds februari 2015 loop ik stage bij Leerbedrijf Invloed Studenten (LIS). LIS is een leerbedrijf dat gevestigd is in het Friesland College te Leeuwarden. Voornamelijk bestaat het leerbedrijf uit studenten van de opleiding Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening. Vóór en dóór studenten is de manier van aanpak die binnen het bedrijf gehanteerd word. LIS werkt aan het verbeteren van kwaliteit van het Friesland College. LIS biedt o.a. begeleiding aan studenten met diverse hulpvragen/situaties zoals: huiswerkbegeleiding, bemiddeling en hulp bij financiën. Ook werken wij aan diverse projecten zoals: week van je Roots, week van de Democratie en KIC Zegt Door het uitvoeren van het onderzoek heb ik achterhaald wat studenten van het Friesland College weten over studiefinanciering en hoe bewust ze zijn over het nieuw sociaal stelsel. Ook is er gekeken naar de financiële consequenties bij doorstuderen naar het HBO en in hoeverre studenten hier bewust van zijn. Vanuit de resultaten die geboekt zijn is het de bedoeling om de kwaliteit van informatie overdragen te vergroten door bijvoorbeeld lezingen of workshops te geven, op deze manier worden studenten beter voorbereid op wat gaat komen. Bij LIS zit ik regelmatig bij de balie. Studenten komen hier met verschillende uiteenlopende vragen, waaronder ook veel met vragen over studiefinanciering, momenteel weet ik al een aantal dingen maar het lijkt me goed om meer over het studiefinancieringsstelsel te weten. Ook omdat ik na mijn studies met jongeren wil werken en dit waarschijnlijk naar voren zal komen. Tevens is dit een goede aanvulling voor in de toekomst als Maatschappelijk werker. 4

6 Hoofd- en deelvragen In het onderzoek beantwoord ik mijn hoofdvraag: Welke consequenties heeft het nieuw sociaal leenstelsel voor het wel of niet volgen van een vervolg studie naar het doorlopen van het MBO? De deelvragen die ik hierbij zal beantwoorden zijn: Wat houdt het nieuw sociaal leenstelsel in? In hoeverre zijn studenten bewust van het nieuw Sociaal leenstelsel en de effecten daarvan? Wat zijn de minimale en maximale kosten van MBO tot en met HBO met betrekking tot SMD en MWD? Wat zijn de verwachtingen van een professional voor het doorstuderen na het MBO? Wat voor aandeel kan LIS hebben om de bewustwording onder studenten omtrent studiefinanciering te vergroten? 5

7 HOOFDSTUK 1 - HET NIEUW SOCIAAL LEENSTELSEL WAT IS STUDIEFINANCIERING? Studiefinanciering is een regeling van de overheid voor studenten. Studenten krijgen of lenen geld van de overheid zodat zij kunnen studeren. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) regelt dit. Studiefinanciering wordt vaak gezien als het bedrag dat je iedere maand als basisbeurs van DUO ontvangt. Maar studiefinanciering bestaat naast de basisbeurs uit nog vier onderdelen. In het nieuwe stelsel van studiefinanciering is de basisbeurs afgeschaft. De andere onderdelen niet. 1 TOT STAND KOMEN VAN HET NIEUWE STUDIEFINANCIERINGSSTELSEL Met ingang van het studiejaar september 2015 wordt de studiebeurs vervangen door een sociaal leenstelsel. Een meerderheid van het kabinet heeft ingestemd om de basisbeurs af te schaffen. Met deze maatregel speelt het kabinet op termijn zo n structureel vrij, die het wil investeren in een kwaliteitsverbetering van het hoger onderwijs. Studenten krijgen meer contacturen en minder massale hoor- en werkcolleges. Het Sociaal leenstelsel houdt in dat de basisbeurs op het HBO weg valt en dat de aanvullende beurs blijft bestaan. Dit betekent dat studenten zonder andere inkomsten moeten bij lenen of makkelijker er voor kiezen om niet door te studeren. Tevens wordt de aanvullende beurs verhoogd met Dit komt maximaal neer op een bedrag van De hoogte hiervan is afhankelijk van het inkomen van de ouder(s). Er is een maximum van vastgesteld om te lenen naast de aanvullende beurs. 2 1 Geciteerde tekst van bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 2 Geciteerde tekst van bron: ING BANK (z.d.)het sociaal leenstelsel voor studenten. Geraadpleegd op 27 november 2015, van 6

8 UIT WELKE ONDERDELEN BESTAAT HET? In Tabel 1 zie je uit welke onderdelen studiefinanciering is opgebouwd. Ook zie je wie recht heeft of kan hebben op welk onderdeel. Tabel 1 Studiefinanciering HBO & WO Na MBO (BOL) MBO (BBL) HBO & WO Vóór Basisbeurs X V X V Aanvullende beurs V V X V Studenten-OV-chipkaart V V X V DUO-lening V V X V Collegegeldkrediet V X X V WAT ZIJN DE BEDRAGEN? In de volgende tabellen zie je op hoeveel studiefinanciering je recht kunt hebben. Tabel 2. HBO & WO Bedragen studiefinanciering oude studiefinancieringsstelsel (per maand) UITWONEND THUISWONEND Basisbeurs 286,15 102,77 Aanvullende beurs 268,55 247,14 DUO-lening 299,43 299,43 Collegegeldkrediet 162,58 162,58 Tabel 3. HBO & WO na Bedragen studiefinanciering nieuwe studiefinancieringsstelsel (per maand) 3 UITWONEND & THUISWONEND Maximale DUO-lening 475,91 Maximale aanvullende beurs 378,22 Maximaal collegegeldkrediet 162,58 3 Geraadpleegde bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 7

9 Tabel 4. MBO Bedragen studiefinanciering mbo (per maand) 4 UITWONEND THUISWONEND Basisbeurs 264,40 81,02 Maximale aanvullende beurs* 354,78 333,38 Maximale DUO-lening 174,49 176,49 WIE HEEFT RECHT OP STUDIEFINANCIERING? Je hebt recht op studiefinanciering als je in Nederland woont en studeert. En als je jonger bent dan 30 jaar. Je moet bovendien de Nederlandse nationaliteit hebben of een verblijfsvergunning type II, III of IV. Heb je een andere verblijfsvergunning of kom je uit een EU-land? Kijk dan voor de specifieke regels op duo.nl. DE BASISBEURS Dit is een maandelijkse bijdrage van de overheid om de kosten van je studie te compenseren. De basisbeurs is voor mbo-studenten die een beroeps opleidende leerweg (BOL) doen en 18 jaar of ouder zijn. Én voor hbo- en wo-studenten die onder het oude studiefinancieringsstelsel vallen. DE AANVULLENDE BEURS Dit is een bedrag dat je elke maand van de overheid krijgt om de kosten van studeren te kunnen betalen. Niet alle studenten krijgen het. Of jij het krijgt, en hoeveel je krijgt, hangt af van het inkomen van je ouders. Jouw aanvullende beurs = maximale aanvullende beurs bijdrage ouders volgens DUO Bij de berekening houdt DUO rekening met: De inkomsten van jou ouders 2 jaar geleden (ook als jouw ouders gescheiden zijn, worden de 2 inkomens bij elkaar opgeteld); Hoeveel van jouw broers en zussen ook studiefinanciering krijgen; Of je broers of zussen hebt die naar het middelbaar onderwijs gaan; Of je ouders zelf nog een studieschuld aan het terugbetalen zijn. 5 4 Geraadpleegde bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 5 Geciteerde tekst van bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 8

10 DE STUDENTEN-OV- CHIPKAART Tijdens je studie krijg je reisrecht in de vorm van een studentenreisproduct: de studenten-ov-chipkaart. Je kunt kiezen uit twee soorten: Een weekabonnement: je reist door de week gratis en in het wekend met korting. Een weekendabonnement: je reist in het weekend gratis en door de week, buiten de spits, met korting. Volg je een mbo-opleiding en ben je jonger dan 18 jaar? Dan krijg ie tot 1 januari geen studenten-ov-chipkaart. Je krijgt deze namelijk alleen als je al recht hebt op studiefinanciering. Vanaf 1 januari 2017 verandert deze regel. Je krijgt dan meteen vanaf het begin van je studie het studentenreisproduct (de studenten-ov-chipkaart). COLLEGEGELDKREDIET Dit is een lening van DUO waarmee je het collegegeld kunt betalen. Je hebt er recht op in de zelfde periode als waarin je recht hebt op de andere DUO-leningen. Ook betaal je dezelfde rente als over de andere DUO-leningen en gelden dezelfde voorwaarden voor lenen en afbetalen. Voor wie is het collegegeldkrediet Je kunt het collegegeldkrediet alleen afsluiten als je een hbo- of wo-opleiding volgt. Als je een mbo-opleiding volgt, kun je geen collegegeldkrediet krijgen. 6 6 Geciteerde tekst van bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 9

11 HOOFDSTUK 2 BEWUSTZIJN STUDENTEN M.B.T HET NIEUW SOCIAAL LEENSTELSEL Voor het beantwoorden van de deelvraag "In hoeverre zijn studenten bewust van het nieuw Sociaal leenstelsel en de effecten daarvan" Heb ik een enquête samengesteld om het antwoord te achterhalen. Deze enquête heb ik onder de studenten van het Friesland College afgenomen. In totaal zijn er 155 studenten geënquêteerd. Voor de enquête en de resultaten ervan verwijs ik u naar de bijlage bladzijde. Naar aanleiding van de resultaten die voortvloeien vanuit de ingevulde enquêtes blijkt het dat het merendeel van de studenten (60%) niet weet wat het nieuwe studiefinancieringsstelsel inhoudt. Van de 40% die aangeeft het wel te weten, geeft enkel 42,6% het goede antwoord op de veranderingen die zijn gemaakt betreft MBO studenten. In de resultaten kunt u zien dat een klein percentage van de studenten bewust is van het nieuwe studiefinancieringsstelsel en de consequenties hiervan. DOORSTUDEREN Bij vraag 6 van de enquête "ga je doorstuderen ondanks het nieuwe studiefinancieringsstelsel" geeft 46,2% aan dat zij zullen doorstuderen maar bewust zijn van de schuld die zij opbouwen. Bij 13.8% wordt de studie gefinancierd door ouders, spaarrekening en externe factoren. 16,9% stopt na het behalen van hun diploma op het MBO omdat de kosten te hoog zijn. Uit de resultaten is te zien dat het merendeel van de studenten doorstuderen en een torenhoge schuld zullen hebben na het behalen van hun diploma. Dit is geen goed nieuws voor de toekomstige hoog afgestudeerden in Nederland. Scholing zou goedkoper moeten zijn. Door het nieuwe stelsel zal deze generatie in de toekomst het beroep in gaan met een zeer hoge schuld. En verwacht ik door de gemaakte resultaten dat er meer MBO studenten zullen zijn die geen baan in hun sector kunnen vinden, doordat 16,9% al aangeeft dat zij stoppen door te hoge studiekosten. Tegenwoordig is de vraag naar werknemers op de banenmarkt behoorlijk laag en zijn er al veel afgestudeerden die geen baan in hun sector kunnen vinden. Laat staan wat de toekomst door deze veranderingen ons zal brengen. Toch geeft 46,2% aan door te studeren ongeacht de schuld dat zij zullen opbouwen. Dit betekend dat er nog veel studenten zijn die hun ambitie zullen nastreven. Ik zelf val ook in deze categorie. Ondanks de schuld en de veranderingen zet ik door om mijn bachelor te behalen, zelfs nu ik weet dat er nauwelijks werkgelegenheid is in de sector zorg en welzijn houdt dit mij niet tegen. De toekomst staat niet vast! Daniël Visser - Leeuwarden, 19 februari

12 HOOFDSTUK 3 STUDIEKOSTEN MAATSCHAPPELIJK WERK MBO EN HBO In dit hoofdstuk kunt u de kosten die behoren tot de opleiding SMD en MWD inzien en wordt er uitleg gegeven. Ook zijn de minimale en maximale kosten die terug betaald moeten worden omtrent studiefinanciering en lesgeld beschreven. De kosten van boeken en materiaal zoals E-readers en dergelijke zijn niet in dit onderzoek verwerkt. De reden hiervoor is dat de boekenlijst jaarlijks veranderd, een schatting hiervan zou niet accuraat zijn. MBO 4 - SOCIAAL M AATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENER Bij de opleiding Sociaal Maatschappelijke Dienstverlener zijn de studiekosten vanaf per jaar. De duur van de studie is drie jaar. De totale studiekosten voor het doorlopen van de opleiding is dan Dit behoord tot de kosten die het Friesland College hanteert. 7 MINIMALE KOSTEN AAN DUO VOOR STUDIEFINANCIERING Bij het behalen van het diploma in 10 jaar wordt de basisbeurs kwijtgescholden, de aanvullende beurs is alleen de eerste 12 maanden een gift, hierna is het een lening. Als de opleiding SMD in drie jaar wordt afgerond als thuis- en uitwonend student met enkel een basisbeurs, dan wordt de basisbeurs kwijtgescholden en hoeft er niks aan DUO betaald te worden. Alleen het lesgeld van Geraadpleegde bron: Friesland College (z.d.) Opleidingskosten. Geraadpleegd op 15 februari 2015, van 8 Geraadpleegde bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 11

13 MAXIMALE KOSTEN AAN DUO VOOR STUDIEFINANCIERING Het afronden van de opleiding SMD in drie jaar als thuiswonend student met een basis-, aanvullende beurs en maximale lening. Zie hieronder de totale kosten die terugbetaald moeten worden (Aanvullende beurs) x 24 maanden = (lening) x 36 maanden = Totaal: Het afronden van de opleiding in drie jaar als uitwonend student met een basis-,aanvullende beurs en maximale lening. Zie hieronder de kosten die terugbetaald moeten worden (aanvullende beurs) x 24 maanden = (lening) x 36 maanden = Totaal: x = HBO M AATSCHAPPELIJK W ERK EN DIENSTVERLENING Bij de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening zijn de studiekosten vanaf per jaar. De duur van de studie is vier jaar. De totale studiekosten voor het doorlopen van de opleiding is dan Dit behoord tot de kosten die de Noordelijke Hogeschool van Leeuwarden (NHL) hanteert. 10 In het nieuwe studiefinancieringsstelsel is er geen basis beurs meer, wel een aanvullende beurs deze wordt voor de eerste vijf maanden van de studie kwijtgescholden bij het behalen van het diploma. Dit word dan dus omgezet in een gift. MINIMALE KOSTEN AAN DUO VOOR STUDIEFINANCIERING Het afronden van de studie MWD in vier jaar als thuis- en uitwonend student met een aanvullende beurs. Zie hieronder de kosten (aanvullende beurs x 43 maanden = Totaal: en 11 Geraadpleegde bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 10 Geraadpleegde bron: Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (z.d.) Het betalen van collegegeld. Geraadpleegd op 15 februari 2016, van 12

14 MAXIMALE KOSTEN AAN DUO VOOR STUDIEFINANCIERING Het afronden van de studie MWD in vier jaar als thuiswonend student met een aanvullende beurs, maximale lening en collegegeldkrediet. Zie hieronder de totale kosten die terugbetaald moeten worden (aanvullende beurs) x 43 maanden = (maximale lening x 48 maanden = (collegegeldkrediet) x 48 maanden = Totaal: Geraadpleegde bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco 13

15 HOOFDSTUK 4 - WAT ZIJN DE VERWACHTINGEN VAN EEN PROFESSIONAL VOOR HET DOORSTUDEREN NA HET MBO? Voor de deelvraag Wat zijn de verwachtingen van een professional voor het doorstuderen na het MBO heb ik een interview gehouden met een klantenservice medewerker van DUO. Dit omdat zij dagelijks contact hebben met studenten met allerlei uiteenlopende vragen. VRAGENLIJST Wat is uw naam? - Nienke Keun Wat is uw functie? - Klantenservice medewerker DUO. Hoeveel mensen bellen er in totaal per dag? - Een totale aantal kan ik niet geven, wel kan ik vertellen met hoeveel mensen ik per dag telefonisch contact heb. Dit zijn er gemiddeld 45, zo n 90% hiervan zijn studenten. De overige 10 zijn ouders en verzorgers. Het gemiddelde is gebaseerd op een werk shift van 6.5 uur. Welke vragen worden het meest aan u gesteld? - De meeste vragen waar ik mee te maken heb zijn vragen over het studenten reisproduct en hoeveel studenten maximaal mogen lenen. Bij het studenten reisproduct gaat het om het aanvragen en stopzetten van het reisproduct. Vind u dat studenten ingelicht moeten worden over het studiefinancieringsstelsel, - Vanuit DUO is de Informatie zeer voorledig aangeleverd dus ingelicht is echter niet nodig. Het aanleveren hebben wij gedaan via de website en proactieve mails. Wel zijn er veel vragen in de laatste maanden gesteld over de basis- en aanvullende beurs. Het ging er dan om welke beurs nou wegvalt en welke blijft. Wat vind u van het nieuwe studiefinancieringsstelsel? - Hier wil ik geen mening over geven, ik vind dat dit er niet toe doet. Het maakt niet uit wat ik ervan vind. 14

16 Wordt de keuze voor doorstuderen naar het HBO nu moeilijker of makkelijker voor studenten van het MBO en waarom? - Dat ligt eraan, studenten zouden meer kunnen lenen waardoor zij hun studie kunnen financieren ook kunnen zij een (bij)baantje zoeken. Ook is de terugbetalingstermijn voor aflossen verlengt in het nieuwe stelsel waardoor zij 20jaar langer de tijd om hun schuld af te lossen. Dit komt neer op 35 jaar. Dus ja er zullen iets meer studenten zijn met een schuld naar het afstuderen. Of dit van invloed is op het wel of niet doorstuderen weet ik niet en kan ik geen antwoord op geven. 15

17 HOOFDSTUK 5 - WAT VOOR AANDEEL KAN LIS HEBBEN OM DE BEWUSTWORDING ONDER STUDENTEN OMTRENT STUDIEFINANCIERING TE VERGROTEN? Door middel van de resultaten die voortkomen uit de enquête, geven de studenten aan dat zij graag voorlichting over studiefinanciering willen hebben in de vorm van een workshop, lezingen, folders, brochures en presentaties. Kortom het komt er op neer dat er meer informatie over gegeven moet worden. BINNEN LIS EN DE LIS-BALIE Als allereerst moeten er minimaal twee medewerkers van LIS zijn die op de hoogte zijn van het gehele studiefinancieringsstelsel. Zo kunnen alle vragen van studenten bij de LIS-balie beantwoord worden. Het is handig om een medewerker in de eerste helft van de week te hebben en een in de tweede helft. De vragen en antwoorden zullen geregistreerd worden in een dossier, zodat andere medewerkers dit ook in kunnen zien. Op deze manier houden we elkaar up-to-date. Doordat de medewerkers bij LIS veelal per stageperiode wisselen zou er een efficiënte overgang moeten zijn qua informatie overdragen, zodat ook nieuwe leden goed op de hoogte worden gesteld. Het bijhouden van het stelsel is uiteraard hun eigen bijdrage die ze moeten leveren. Kwaliteit vergt tijd. BALIEWAAIER Aan de balie hebben wij een map waarin informatie staat over verschillende instanties. DUO staat hier ook in. De informatie over DUO is verouderd en momenteel is een collega van mij dit aan het aanpassen. Door middel van mijn onderzoek ben ik veel te weten gekomen over het studiefinancieringsstelsel en waar de studenten vraag naar hebben. In samenwerking met mijn collega zal dit bijgesteld worden. PRESENTATIES Het is handig zijn om de twee LIS medewerkers die op de hoogte zijn van het studiefinancieringsstelsel een presentatie te laten maken, die gebruikt kan worden tijdens coach uren bij alle 2 e en 3 e jaar studenten ongeacht niveau. Dit omdat in deze studiejaren veelal 17+ studenten zitten. dit zal jaarlijks herhaald moeten worden. WORKSHOPS Het is een leuk en informatief idee zijn om jaarlijks een dag van de studiefinanciering te houden waarbij er informatieve spellen worden georganiseerd en voorlichting wordt gegeven over het stelsel. Dit kan bijvoorbeeld in het Triangel van het Friesland College te Leeuwarden georganiseerd worden. Onderwerpen die aan bod kunnen komen zijn: wat houdt het stelsel in? vanaf wanneer kan je het aanvragen? Waar heb je recht op? Wat moet je terugbetalen naar het afronden van je studie en hoelang mag je hier over doen? Ook is het misschien mogelijk om een medewerker van DUO uit te nodigen zodat studenten al hun vragen kunnen stellen aan de professional. 16

18 SAMENVATTING EN CONCLUSIE 17

19 LITERATUURLIJST GERAADPLEEGDE LITERATUUR Geraadpleegde bron: Koop,A.,van der Schors, A.,van der Werf,M.(2015).Geldwijzer Studenten. Amersfoort: Drukkerij Wilco GERAADPLEEGDE WEBSITE Friesland College (z.d.) Opleidingskosten. Geraadpleegd op 15 februari 2015, van ING BANK (z.d.)het sociaal leenstelsel voor studenten. Geraadpleegd op 27 november, 2015, van Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (z.d.) Het betalen van collegegeld. Geraadpleegd op 15 februari 2016, van 18

20 BIJLAGEN 19

21 20

22 21

23 22

24 23

25 24

26 25

27 26

28 27

29 28

30 29

31 30

32 31

33 32

34 33

35 34

36 35

37 36