Verschenen in Tertio nr 171, 21 mei Wat betekent religie vandaag? Herman DE DIJN
|
|
- Frans van den Broek
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verschenen in Tertio nr 171, 21 mei Wat betekent religie vandaag? Herman DE DIJN Hoe meer het geloof in God, en vooral in een persoonlijke God, lijkt achteruit te gaan, hoe groter de interesse in religie als cultureel en sociaal fenomeen. Dit is niet alleen zo bij het brede (Westerse) publiek, maar ook bij de meest spraakmakende denkers en filosofen van vandaag. Dit betekent tegelijk dat haast niemand buiten een paar te laat geboren atheïsten nog geïnteresseerd lijkt in de oude atheïstische of agnostische problematiek van Gods bestaan. Het gaat er vooral om te begrijpen wat religie vandaag betekent, hoe het mogelijk is dat zij kan overleven in een door en door geseculariseerde wereld. Een van de meest invloedrijke denkers van het ogenblik is ongetwijfeld de Canadese filosoof Charles Taylor. Zijn opvattingen over politiek en moderne cultuur hebben een enorme weerklank gevonden. Hij schreef recent een buitengewoon interessant, helder en belangrijk boek over religie in de huidige, geseculariseerde wereld. Eens te meer blijkt het filosofische nadenken, geïnformeerd door de beste menswetenschappelijke inzichten bijzonder relevant kan zijn voor ons zelfverstaan. In het nadenken over religie grijpt men vandaag meestal terug naar Nietzsche die niet alleen de dood van God afkondigde, maar tegelijk op intense wijze geïnteresseerd was in het fenomeen religie en er profetische inzichten over formuleerde. Taylor laat zich eerder inspireren door een tijdgenoot van Nietzsche, de Amerikaanse pragmatist William James. James Varieties of Religious Experience, honderd jaar geleden (1902) geschreven, blijkt paradoxaal genoeg bijzonder geschikt als analyse van de hedendaagse religieuze beleving. In feite laat Taylor zich, vooral in zijn kritische beschouwingen, leiden door een andere grootmeester in het denken over religie, de socioloog Emile Durkheim, eveneens schrijvend rond die eeuwwisseling. Staande in de traditie van het devote christelijke humanisme (de protestantse Methodist Wesley; de Quaker Fox) dat revolteerde tegen een te intellectualistisch en formalistisch christendom, legde James alle nadruk op de religieuze ervaring als de kern van de godsdienst. Religie is iets wat individuen ervaren. De leer, de organisatie, de (rituele) praktijken zijn secundair. Het doorgeven van het ervarene leidt als vanzelf tot een of andere kerk of organisatie, maar betekent tegelijk haast onvermijdelijk dat de tijd van de innerlijkheid voorbij is. De
2 ervaring waarover het gaat, is de ervaring van de tweemaal geborenen. Het gaat om een charismatische ervaring, een verlossingservaring die kan ontstaan door een confrontatie met drie zaken: melancholie, kwaad, zonde. De melancholie die te maken heeft met de implosie van zin waar mensen soms tegenaan botsen in hun leven; het kwaad in de wereld dat tegelijk officieel niet kan bestaan; de ervaring van zondigheid bij zichzelf. Taylor merkt hier terecht op dat het enorme moralisme in onze maatschappij, het voortdurend zoeken naar schuldigen en verantwoordelijken voor wat er misgaat in de wereld, te maken heeft met de onbekwaamheid van de hedendaagse mens het bestaan van het kwaad te aanvaarden. Het is duidelijk dat de meest wervende vormen van religie vandaag, zoals het Evangelisch Protestantisme (en de charismatische beweging) en de islam (zeker in een Westerse context) opvallend aan James analyse beantwoorden. Het gaat telkens om een religie van het hart, nauw verbonden met een verlossingservaring en steeds het gevaar lopend terug te vallen in de banaliteit van het gewone en de gewoonte. In de lijn van zijn opvatting over religie als primair ervaring, komt James tot interessante beschouwingen over agnosticisme en atheïsme. Ook hier weer anticipeert hij sterk het hedendaagse aanvoelen. De tegenstelling tussen geloof en atheïsme of agnosticisme is volgens James niet zozeer een tegenstelling in overtuigingen, maar een dieperliggende ethische tegenstelling, een tegenstelling in fundamentele attitudes. Het agnosticisme (en atheïsme) kan geloof slechts zien als alleen maar in dienst staand van troost en genoegdoening bij de gelovige. De agnost is wars van alle wishful thinking. Dit betekent echter volgens James dat hij zich afsluit voor een waarheid die ons alleen maar kan toekomen als we bereid zijn iets te ontmoeten, te verstaan wat ons anders noodzakelijk verborgen blijft. De keuze tussen geloof en ongeloof is dus geen keuze tussen twee waarheden, maar een keuze tussen twee attitudes, twee risico s op waarheidsverlies: het risico de wetenschappelijke waarheid niet te laten primeren, tegenover het risico een soort openbaring niet toe te laten. Taylor vergelijkt het met wat gebeurt in menselijke relaties: wie al te achterdochtig is, kan de waarheid van een persoon niet echt leren kennen, daartoe is vertrouwen nodig. Wie niet tot de overgave in staat is, kan niet te weten komen wat er soms te weten is. Wat echter vooral typisch is en door James reeds wordt ingezien, is dat de moderne gelovige dat conflict tussen geloof en ongeloof in zichzelf ervaart. Hij
3 kan zich het standpunt en de aantrekkingskracht van het ongeloof zeer goed voorstellen. Het is een houding die hem niet onbekend is, maar die hij heeft overstegen, zij het nooit absoluut. Ik moest hier onwillekeurig terugdenken aan de subtiele teksten van de Nederlandse schrijver en katholieke bekeerling Willem Jan Otten, die eveneens deze dialectische relatie tussen tegengestelde houdingen en het belang van overgave en vertrouwen als basis van het geloof sterk beklemtoont. Otten spreekt over het geloof als het binnengaan van een (door onze tijdsgeest) verboden Zone waarin men met een nieuwe waarheid, ook en vooral over zichzelf, geconfronteerd wordt, waarin men zich onder een Belofte stelt. Het soort religie dat James proclameert tot de enige echte en dat vandaag in opmars is, kan men met Taylor omschrijven als een sentimentalistische of emotivistische religie. Ik zou hieraan toevoegen dat niet alleen de religie, maar ook andere terreinen als ethiek, politiek, en gans onze verhouding tot de realiteit vandaag gekenmerkt is door sentimentalisme en pragmatisme. Religie wordt hier herleid tot een authentieke gevoelservaring van een herboren individu. James laat geen ruimte voor het collectieve religieuze leven dat toch voor zoveel mensen de noodzakelijke bron was en is van hun geloof. Ook allerlei andere aspecten die klassiek wezenlijk samenhangen met religie worden als secundair of zelfs als symptomen van verval opgevat. Er is geen begrip voor het idee van de Kerk als sacramentele gemeenschap, als mystiek lichaam; evenmin voor de onvermijdelijkheid en vanzelfsprekendheid van een minimale articulatie van de leer, van wat men gelooft. Het zijn allemaal facetten van religiositeit die juist bij een auteur als Durkheim sterk beklemtoond worden en die typisch in het katholicisme een centrale rol spelen. Men kan zich met Wittgenstein zelfs afvragen wat een strikt individuele ervaring religieus of niet wel zou kunnen zijn en wat de criteria van authenticiteit hier wel zouden kunnen betekenen. Dit alles brengt Taylor tot een aantal erg boeiende en belangwekkende beschouwingen over hoe het allemaal zover is kunnen komen dat precies James opvatting van religie zo sterk de hedendaagse religieuze beleving representeert. Taylor noteert een evolutie in drie stadia. Het paleodurkheimiaanse stadium (beantwoordend aan de beschrijving van religie door Durkheim) is het stadium waarin de religie één is met het leven van de gemeenschap; religie doordringt alles en is tegelijk ook een politiek bindmiddel: het is tegelijk civil religion. De secularisatie leidde tot de ontmanteling van dergelijke vorm van samenleven. Het is in die ontmantelingsfase dat het atheïsme en agnosticisme in de traditionele
4 vorm een min of meer strijdende rol speelden, op hun beurt aanleiding gevend tot de traditionele apologetiek. Deze apologetiek zal in de volgende fase ook een rol blijven spelen, vooral naar de eigen gelovigen toe. De eerste fase eindigde niet altijd of zonder meer in geseculariseerde maatschappijen waarin religie een pure privé-zaak werd. In de maatschappelijke context van de V.S.A., met zijn breed veld van sterke evangelisch georiënteerde protestantse kerken en bewegingen, bleef de politiek nauw verbonden met een soort algemeen aanvaarde civil religion, een soort grootste gemene deler waarin al die religieuze bewegingen en kerken deelden. Taylor noemt dit de neodurkheimiaanse fase, althans één figuur daarvan. In katholieke landen was de uittocht uit de paleodurkheimiaanse fase, uit de katholieke barok, veel minder vredig en resulteerde niet zelden in sterk gelaïciseerde staten. Toch gebeurde het ook daar dat een samenleving in een neodurkheimiaanse fase terechtkwam en de religie een sterke impact bleef houden op de samenleving en de politiek. Dat gebeurde vooral in die landen waar de religie tegelijk een politiek bindmiddel vormde tegen een of andere macht. Taylor verwijst als voorbeelden naar Ierland en Polen. We kunnen hier wellicht de periode van het Rijke Roomse Leven in Vlaanderen aan toevoegen: dit is dus geen overblijfsel van de middeleeuwen in een moderne context, maar een door en door modern verschijnsel, waarbij allerlei sociale en politieke instellingen nauw verbonden blijven met de Kerk, maar tegelijk een enorme modernisering doormaken. Volgens Taylor zijn we vandaag overal in een postdurkheimiaanse fase terechtgekomen. Dit heeft te maken met het fenomeen van het expressief individualisme : het individu van de consumptiemaatschappij dat het eigen leven zelf vorm wil geven via de constructie van een eigen lifestyle, met behulp van de lifestyle-goederen te koop op de markt en aangeprezen door de media. Wil religie nu iets betekenen dan moet ze mij aanspreken, een onderdeel vormen van mijn individuele manier van zelfrealisatie: Het spirituele is op zich niet langer intrinsiek verbonden met de gemeenschap. Tegelijk heeft men het zo druk met geld verdienen om het vereiste comfort en de vereiste levensstijl te kunnen realiseren dat er nauwelijks tijd overblijft, zeker niet om aan de traditionele rituele verplichtingen van een religieuze gemeenschap te voldoen. Dit individualisme betekent dan ook het einde van de traditionele religiositeit, zelfs in zijn neodurkheimiaanse vorm. Het betekent tegelijk het einde van de traditionele anti-religiositeit: waar het op aankomt is niet het ascetische streven naar de waarheid, maar de zelfrealisatie en de zoektocht naar interessante
5 ervaringen en zin. De vraag die zich opdringt is natuurlijk: hoe moet het nu met de kerken en met de civil religion? Taylor denkt dat er geen weg terug is, zeker niet naar een paleodurkheimiaanse situatie. Hij wijst er echter op dat er ook tegenbewegingen zijn zoals van rechtse christenen in de V.S.A. die het belang van een civil religion in de politiek blijven beklemtonen; ook in de islam lijken neodurkheimiaanse tendensen werkzaam. De postdurkheimiaanse of postmoderne fase waarin we leven lijkt wel het paradijs op aarde. Sommigen kunnen maar niet begrijpen dat iemand ook maar enige kritiek zou kunnen hebben op de nieuwe ongebondenheid en de nieuwe mogelijkheden van de consumptiemaatschappij. De plicht tot genieten en tot het elkaar de loef afsteken lijkt echter een zware opdracht. Er heerst een diepe onvrede bij vele mensen die leidt tot een wijdverspreide zoektocht naar spiritualiteit. De invulling daarvan zoekt men echter toch weer op de markt (van spiritualiteiten en religies), precies op de wijze waarop men in het algemeen naar voldoening streeft. Taylor is, zeker onderhuids, erg kritisch ten aanzien van de Jamesiaanse religiositeit die haast onvermijdelijk de vorm aanneemt van een niet-aflatende zoektocht naar interessante religieuze ervaringen. Is het verwonderlijk dat sommigen, zoals de Anglikaanse theoloog John Milbank, pleiten voor een New Orthodoxy, voor de herontdekking van kerk en ritueel? De tegenstelling lijkt voor Taylor niet die te zijn tussen een religiositeit van de innerlijke ervaring en een formalistisch-dogmatische religiositeit. De tegenstelling is er eerder een tussen een individualistische religiositeit, obsessioneel op zoek naar charismatische ervaringen, en de bereidheid de eigen beleving te laten grijpen door de waarden en de gebaren van de Ander bemiddeld door de gemeenschap en de traditie. Hoe zou de vreugde van Pasen het hart kunnen vervullen tenzij dankzij het beluisteren van het oude Verrijzenisverhaal en het zingen van het Vidi aquam en het Alleluia? Toch zou het fout zijn te denken dat nieuwe gemeenschapsvormen of bewegingen die zich buiten de mainstream situeren noodzakelijk de verkeerde religiositeit propageren. Wie daarvan wil overtuigd geraken, leze de prachtige roman van de bekende Amerikaanse schrijfster Anne Tyler, Saint Maybe. Charles Taylor, Wat betekent religie vandaag? (vertaling en inleiding van Guido Vanheeswijck). Kapellen, Pelckmans / Kampen, Klement, 2003, 108 p. Willem Jan Otten, Het wonder van de losse olifanten. Een rede tot de ontwikkelden onder de verachters van de christelijke religie. Amsterdam, G.A. van Oorschot, 1999, 40 p.
6 Willem Jan Otten, Nicodemus, Harvey Keitel en de vroedman, in: Onze Alma Mater 56:4 (2002), p
Eindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieHandreiking bij een spirituele zoektocht.
Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieEthiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.
Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal
Nadere informatieInspectie RK Godsdienst Griet Liebens 0486/724946 griet.liebens@telenet.be
1 inspectie-begeleiding RK godsdienst basisonderwijs Tulpinstraat 75 3500 Kiewit-Hasselt 011 264408 godsdienstbao@dodhasselt.be Collegiale consultatie Godsdienst Lager onderwijs Rijkhoven Kleine Spouwen
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieIs een Europese islam mogelijk?
Brahim Laytouss Imam, islam theoloog Is een Europese islam mogelijk? De islam is steeds prominenter aanwezig in de Europese samenlevingen, zoveel is duidelijk. Maar islamitisch extremisme en religieus
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn
Nadere informatieHet religieuze bevrijd van religie
Het religieuze bevrijd van religie John Dewey Gebaseerd op de Terry Lectures gehouden aan Yale University in 1934. Vertaald en ingeleid door Kees Hellingman ISVW UITGEVERS John Dewey 4 Wij, die nu leven,
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieOntmoetingskerk Laren NH 1 mei Johannes 14
Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei 2016 Johannes 14 Als iemand in deze tijd zou zeggen: Ik ben de weg, de waarheid en het leven, zouden we hem al snel fundamentalistisch noemen. We leven in een multiculturele
Nadere informatieDe Linkeroever. werkplaats voor levende spiritualiteit. Vier avonden over de vraag wat dat is, en wat ervoor nodig is om een spiritueel mens te zijn
Spiritualiteit? [Ralf Grossert] M1 Iets voor mensen die graag zweverig doen? Of moet je met je beide benen op de grond staan om spiritueel te kunnen zijn? En welke spiritualiteit past bij mij? Er is zoveel
Nadere informatieCrisis zonder weerga Moderniteit en christendom 1
Verschenen in: SdL dond 2 dec 1999 Crisis zonder weerga Moderniteit en christendom 1 Herman De Dijn Naarmate het christendom sociaal-cultureel meer en meer terrein verliest (tenminste in het Westen), lijkt
Nadere informatiePreek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente,
Lieve gemeente, We zien het niet vaak in de Bijbel, maar in het verhaal dat we vandaag gelezen hebben is Jezus toch ronduit bot te noemen en buitengewoon onvriendelijk op het onbeschofte af, tegen een
Nadere informatieRelatie <> Religie. Beste Galsem,
RelatieReligie BesteGalsem, Hetfeitdatjouwpatientnuopeenchristelijkevenementisisnietongevaarlijk.Hetgeestelijke levenvanjouwpatientzalgrotesprongenmakennaarhetkampvandevijandtoe.watikjou aanraadisomditnietafteremmen,maaromdittebederven.brengjouwpatientincontactmet
Nadere informatieDe geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.
Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 24 (22-06)
1 De Bijbel open 2013 24 (22-06) In Mattheus 16 komen we een bijzondere uitdrukking tegen. Jezus zegt daar tegen Petrus en de andere discipelen dat zij zullen binden en ontbinden. Dat roept bij iemand
Nadere informatieSpiritualiteit, meeervoudige religieuze betrokkenheid en zingeving. Groningen, Joantine Berghuijs,
Spiritualiteit, meervoudige religieuze betrokkenheid en zingeving Joantine Berghuijs 6-03-2015 Overzicht presentatie Trends in religiositeit/spiritualiteit in Nederland Breedte van het begrip spiritualiteit
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorwoord 5. Inleiding 11
Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 11 1 Eerste verkenning 15 1.1 Waarom is kennis van religie belangrijk voor journalisten? 16 1.2 Wat is religie eigenlijk? 18 1.2.1 Substantieel en functioneel 18 1.2.2
Nadere informatieInleiding Christendom
Wie zijn de grondleggers van het christendom? Jezus zei: Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hun te leren
Nadere informatieWij-Zij. C h r i s t e n F o r u m Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen
Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen Wij-Zij Polarisatie als verrijking en bedreiging Sociale media en politiek staan bol van polariserende uitspraken, gevoed door angst, boosheid,
Nadere informatiePreekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13
Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 De teksten gelezen De twee schriftlezingen geven twee manieren van kijken naar God : Spreuken (het lied van de wijsheid)
Nadere informatieGeloven en redeneren. Religie en filosofie
Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin
Nadere informatieDe Organische Kerk. Iets Nieuws. Voor het geval je geïnteresseerd zou zijn
De Organische Kerk Iets Nieuws Voor het geval je geïnteresseerd zou zijn We zijn het moe naar de kerk te gaan en besluiten daarom zelf KERK te zijn Wij zijn Christenen. Ons verbond met de Heer is levend.
Nadere informatie1 e jaar 2 e bijeenkomst. De vraag naar God
1 e jaar 2 e bijeenkomst De vraag naar God School voor geloofsverdieping 1 jaar 01. Samen starten 02. De vraag naar God A. GOD VAN HET VERBOND 03. De Bijbel als woord van God 04. Uittocht en verbond 05.
Nadere informatieVraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?
Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk
Nadere informatieI N F O R M A T I E B R O C H U R E
I N F O R M A T I E B R O C H U R E BESTE OUDERS Het is de droom van ieder van ons dat onze kinderen en jongeren zich ontplooien tot fijne mensen die in staat zijn later hun eigen weg te gaan. Daarbij
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieDe eerste liefde van God
De eerste liefde van God Trouwpreek over 1 Johannes 3:16 (ds. Jos Douma) gehouden in de trouwdienst van Jeroen en Marjoke Wij hebben Gods liefde, die in ons is, leren kennen en vertrouwen daarop. God is
Nadere informatieTHEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE
THEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE TEKST 1 In een bijbels perspectief verschijnt de mens als faiblesse et promesse. Mensen zijn tezelfdertijd eindig onvolkomen en oneindig beloftevol. Beperkt, kwetsbaar,
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatiePreek de Wet van Mozes
Lieve gemeente, Aan Rabbi Hillel werd eens gevraagd of hij de hele Thora kon opzeggen terwijl hij op 1 been stond. Hij nam de uitdaging aan, ging op 1 been staan en zei: Behandel de ander niet zoals je
Nadere informatiegeloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl
geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl Utrecht, 16-6-2006 1. Is het waar, dat recente vondsten in de wetenschap Godsgeloof verzwakken?
Nadere informatieLuisteren naar de Heilige Geest
Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,
Nadere informatiePas op voor eenrichtingsverkeer bij evangelisatie
Pas op voor eenrichtingsverkeer bij evangelisatie Voor de eerste christenen was evangelisatie een dagelijkse zaak. Hun ijver in de verspreiding van het evangelie zette de toenmalige wereld op zijn kop.
Nadere informatieGeloven is niet zomaar instemmen met een geheel aan abstracte waarheden. Geloven is een weg gaan, die voert tot gemeenschap met de levende God.
GELOVEN Encycliek Lumen Fideï zegt: Geloven is niet zomaar instemmen met een geheel aan abstracte waarheden. Geloven is een weg gaan, die voert tot gemeenschap met de levende God. PROBLEEM VAN PAROCHIES
Nadere informatiePinksteren? Iets met Pinkpop?
Religie en filosofie 28 mei 2009 BARNEVELD (ANP) - Nederlanders denken bij Pinksteren eerder aan Pinkpop, een extra vrije dag, of de lente dan aan de echte betekenis ervan, de uitstorting van de Heilige
Nadere informatiePleidooi voor Postmoderne devotie
Pleidooi voor Postmoderne devotie Mink de Vries Pleidooi voor Postmoderne devotie Navolging vanuit vrijheid en gemeenschap Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt
Nadere informatiePaulus brief aan de Romeinen. #1 voorbereiding
1 Paulus brief aan de Romeinen #1 voorbereiding Inhoudsopgave Paulus brief aan de Romeinen - #1 voorbereiding... 1 1. Inleiding... 2 2. Thema van de brief... 3 3. De vijf grote thesen van de brief... 4
Nadere informatieFundamenten van het Christelijk geloof. Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding-
Fundamenten van het Christelijk geloof Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding- Beste kringleider, Hieronder vind je per hoofdstuk een aantal aanvullende gedachten bij het kringmateriaal Fundamenten
Nadere informatie1) De ongelovige is blind gemaakt door Satan (2 Korintiërs 4:4).
BIJBELSTUDIES VOOR JONGE GELOVIGEN LES 4 Les 4 - Redding: Waarom is het voor ieder mens nodig om gered te worden? In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 1) De ongelovige
Nadere informatieEEN PAAR BELANGRIJKE VRAGEN
EEN PAAR BELANGRIJKE VRAGEN Vaak wordt u zelf niets wijzer van vragen die aan u gesteld worden. Hier willen we u een paar heel belangrijke vragen voorleggen, die juist wel vooral voor uzelf van belang
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieWe zullen het zelf moeten doen
We zullen het zelf moeten doen Amsterdam, april 2017 Beste Paul Verhaeghe, De drievuldigheid of triniteit die we van het Christendom kennen paste Freud op de mens toe door hem te begrijpen vanuit id, ego
Nadere informatieMaarten Luther 1483-1546
Maarten Luther 1483-1546 Eén van de belangrijkste ontdekkingen van Maarten Luther - (1483-1546) is het onderscheid tussen wet en evangelie. Voor Luther is de onderscheiding van wet en evangelie
Nadere informatieEen goede politicus.
Een goede politicus. Tijdens het project Meeting Development werden door Nederlandse studenten, die de gelegenheid hadden om naar Ghana en Kirgizië te reizen, films gemaakt. Ze hebben naar hun opvattingen
Nadere informatieDordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14
Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 12 t/m 14 Werkboek 10 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 12 t/m 14 Boven artikel 12 t/m 14 schrijven we : wedergeboorte en geloof In dit werkboek gaat
Nadere informatieMeisleiding van het Brein Het Fundamentalisme. Prof. John A. Dick
Meisleiding van het Brein Het Fundamentalisme Prof. John A. Dick Inleiding 1. Een Amerikaan in Vlaanderen 2. Sprekend over het fundamentalisme kan verrassingen brengen 3. Fundamentalisme verschijnt soms
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieDescartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)
Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek
Nadere informatie4 Rollenkaarten voor jongeren. christen. moslim. moslim extremist. geheime gelovige. Bijlage Jongerensponsoractie. Extra te verdienen punten: 35
Bijlage Jongerensponsoractie 4 Rollenkaarten voor jongeren christen moslim Jij bent christen en dat gaat ook zichtbaar worden, omdat je een armbandje krijgt met WWJD. Doe dit om. Het betekent ook dat je
Nadere informatieHoofdstuk 4. Rede en religie als praktijken
Hoofdstuk 4 Rede en religie als praktijken Religieuze praktijken Praktijken: qua tijd en ruimte ingeperkte en afgebakende vormen van handelen en 'onderhandelen' Voorbeelden: bidden eerste communie carnaval
Nadere informatiePraktische opdracht Levensbeschouwing New age
Praktische opdracht Levensbeschouwing New age Praktische-opdracht door een scholier 1822 woorden 19 juni 2002 7,1 75 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inleiding Dit werkstuk gaat over New-Age. Iedereen
Nadere informatieGEDETINEERDEN IN VLAANDEREN
GEDETINEERDEN IN VLAANDEREN Wat geloven ze? Een spiegel voor de Oecumene. Regelmatig krijg ik als gevangenisaalmoezenier de vraag: wat geloven die gedetineerden van jou nu eigenlijk? Vaak wordt het antwoord
Nadere informatieVraag 4: Draagt u uw overtuiging actief over aan uw kinderen?
Enquête identiteit. Vraag 1: Ik vul deze vragenlijst in: Alleen 30 (85) Samen, ouder/verzorger/kind 55 Vraag 2: Hoeveel kinderen heeft u op Het klinket: totaal 112 kinderen Vraag 3: Wat is uw religie of
Nadere informatieHC zd. 6 nr. 32. dia 1
HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen
Nadere informatiePreek 26jul2015, Opstandingskerk Tilburg - De zichtbare kerk. Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Preek 26jul2015, Opstandingskerk Tilburg - De zichtbare kerk Gemeente van onze Heer Jezus Christus, - Wat voor kerk wil je zijn? Wat vind je belangrijk als kerk? En waar wil je voor staan en je voor inzetten?
Nadere informatieGODSDIENSTWETENSCHAPPEN
GODSDIENSTWETENSCHAPPEN Het programma Godsdienstwetenschappen omvat drie onderdelen en is als volgt verdeeld over de jaren 1 en 2: Jaar1: - Nieuwe spiritualiteit grensverkeer tussen Oosterse en Westerse
Nadere informatieMaandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014
Maandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014 Groepsfoto van de Nederlandse Jaarvergadering op zondag 18 mei 14 Kees Nieuwerth vertelt
Nadere informatieIedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?
Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een
Nadere informatieLeo Apostel: pionier in atheïstische spiritualiteit
Verschenen in: Thoth (themanummer Maçonnieke spiritualiteit) 65:6, november-december 2014, p. 49-54 Leo Apostel: pionier in atheïstische spiritualiteit Herman De Dijn, KU Leuven Leo Apostel (1925-1995)
Nadere informatieAlle religies zijn hetzelfde? Evangelisatiegesprekken voeren met pluralisten
Alle religies zijn hetzelfde? Evangelisatiegesprekken voeren met pluralisten Blinde mannen en de olifant Christelijk zelfonderzoek Is ons christelijke wereldbeeld niet gewoon onze mening? Zijn christenen
Nadere informatieZondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14
Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er
Nadere informatieGeloven binnen en buiten verband
Geloven binnen en buiten verband Joep de Hart Bijlagen Bijlage bij hoofdstuk 2... 1 Bijlage bij hoofdstuk 3...2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 8 Bijlage bij hoofdstuk 2 Tabel B2.1 Deelname aan seculier vrijwilligerswerk,
Nadere informatieverzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen
Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap
Nadere informatieDit omvat de boeken van de joden over hun geloof in god. Hierin kun je lezen over:
Samenvatting door een scholier 1098 woorden 6 juni 2005 6,2 41 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Levensbeschouwing 4.2. De bijbel De bijbel is het belangrijkste heilige boek van christenen. Pas rond
Nadere informatieReciprociteit in de zorg voor Ouderen
Reciprociteit in de zorg voor Ouderen Congres Ouderenpsychiatrie Leuven, 24 oktober 2013 Prof. Toon Vandevelde Hoger Instituut voor Wijsbegeerte KULeuven Mensbeeld Homo oeconomicus: mens streeft naar (maximeert?)
Nadere informatieSamenvatting. De Japanners en het christendom: een complexe relatie
12-Summary-NLS.qxd 10/8/2013 5:27 PM Page 241 De Japanners en het christendom: een complexe relatie Het christendom is sinds het midden van de zestiende eeuw zichtbaar actief in Japan, en toch is Japan
Nadere informatieLEZING (in het Nederlands en in het Engels) π Donderdag 18 maart 2010 π Universiteit Antwerpen π Hof van Liere
Als westerlingen en christenen voelen we ons soms sterk aangetrokken tot het mysterieuze Oosten. Wat trekt ons daar zo aan, waarom, en wat zijn de consequenties voor ons eigen geloof en cultuur? LEZING
Nadere informatieOp krachten komen. Heeft het zin? Handvatten voor zinbeleving en spiritualiteit
Op krachten komen Op krachten komen. Herstellen doe je zelf, maar niet alleen! Leuven, 16-17 september 2011 Heeft het zin? Handvatten voor zinbeleving en spiritualiteit Axel Liégeois K.U.Leuven Broeders
Nadere informatieMissie Nederlands Gereformeerde Kerk Voorthuizen-Barneveld
Waarom een missie? We realiseren ons dat geloven in God en het verlossingswerk van Jezus Christus in 2008 geen vanzelfsprekendheid meer is. De ontkerkelijking is een feit, maar tegelijk is er ook weer
Nadere informatieWat zegt Paulus in Romeinen 7:7-12?
Wat zegt Paulus in Romeinen 7:7-12? Romeinen 7:7. Paulus stelt weer een vraag, die het voorafgaande mogelijk oproept bij mensen. Hij zei immers, dat de wet (vroeger) zondige hartstochten in ons opriep
Nadere informatieVerder op weg met Jezus
Verder op weg met Jezus Heel goed besef ik de onafheid en de onvolmaaktheid van wat ik geschreven heb. Er is nog zoveel meer te vertellen over Jezus Christus. Er is nog zoveel meer over Hem te weten en
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van
Nadere informatie1. Met andere ogen. Wetenschap en levensbeschouwing. De wereld achter de feiten
1. Met andere ogen Wetenschap en levensbeschouwing De wereld achter de feiten Dit boek gaat over economie. Dat is de wetenschap die mensen bestudeert in hun streven naar welvaart. Het lijkt wel of economie
Nadere informatie18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.
Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden
Nadere informatieStel jezelf niet onder de Wet!
Dit document is een script van onderwijs dat is bedoeld om via video te worden getoond. In de video worden relevante tekst, dia s, media en afbeeldingen getoond om de presentatie te vereenvoudigen. Daarom
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 1000 n. Chr.) 3.4 De islam in Europa. Allah. Het ontstaan en de verspreiding van de islam.
570 n Chr Profeet Mohammed geboren in Mekka 610 n Chr Openbaringen Allah via de aartsengel Gabriël, De woorden worden opgeschreven in de Koran 622 n Chr Vlucht Mohammed naar Medina, begin islamitische
Nadere informatieDe drie-engelenboodschap, ACTUEEL!
De drie-engelenboodschap, ACTUEEL! Missie De missie van de Kerk van de Zevende-dags Adventisten is de verkondiging van het eeuwig evangelie zoals verwoord in de drieengelenboodschap van Openbaring 14:6-12.
Nadere informatieDialogisch verstaan tussen mensen uit verschillende culturen
9 Inleiding Hoe creëren wij een sfeer in onze steden waar iedereen zich thuis voelt? Hoe gaan we om met verschillende culturele feesten en bijbehorende rituelen? Hoe gaan we om met ons gemeenschappelijk
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieOntmoetingskerk - Laren NH, 25 december 2014 Johannes 1
Ontmoetingskerk - Laren NH, 25 december 2014 Johannes 1 Halverwege de vorige eeuw lanceerde de theoloog Paul Tillich de term: God beyond God. Hij zei: wereldwijd zijn mensen op zoek naar God. Ze hebben
Nadere informatieOpgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst?
Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? 1 maximumscore 2 maatschappelijk belang van vrijwilligerswerk beargumenteerd met behulp van kernconcept sociale cohesie 1 maatschappelijk belang van vrijwilligerswerk
Nadere informatieHet huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15
Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieLes 5 God: Zoon Ketters over Jezus
Les 5 God: Zoon Doelstelling: de catechisant kan in 1 minuut aan een ander uitleggen wie Jezus voor hem/haar is, weet welke afwijkende meningen er in de loop der tijd geweest is m.b.t. de Here Jezus en
Nadere informatieIk geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas:
Ik geloof, geloof ik Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw Mijn naam en klas: Bezinningsmomenten In de godsdienstlessen stonden de afgelopen jaren verhalen centraal en de verschillende
Nadere informatieEfeze 4: 1 6 Kerkzijn vandaag met het oog op morgen Op zondag 1 juni 2014 in de Emmaüskerk
Efeze 4: 1 6 Kerkzijn vandaag met het oog op morgen Op zondag 1 juni 2014 in de Emmaüskerk Honden in de kerk, spelende kinderen, pratende mannen, vrouwen geven hun kind de borst, her en der gebeurt er
Nadere informatiemiddeleeuwen verlichting
middeleeuwen verlichting Heeft het leven zin? In het theïsme, atheïsme en mystiek René Gude, Nietzsche, Kant DE ZIN VAN HET LEVEN AFHANKELIJK VAN TRADITIE het leven Existentiële vragen: zin, doel, waarde
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieDAMON KLAS: NAAM: JAN DE LEEUW HUMANISME EN CHRISTENDOM HAVO/VWO WERKBOEK. stp hv huma wb1 22 jan 09.indd 1 22-01-2009 16:05:22
DAMON KLAS: NAAM: JAN DE LEEUW HUMANISME EN CHRISTENDOM WERKBOEK HAVO/VWO 1 stp hv huma wb1 22 jan 09.indd 1 22-01-2009 16:05:22 Hoofdstuk 3 Het humanisme Paragraaf 1 inleiding u OPDRACHT 1, P.43 Diederick
Nadere informatieSint Jansbasiliek - Laren NH, 18 januari 2015 Johannes 4
Sint Jansbasiliek - Laren NH, 18 januari 2015 Johannes 4 De vrouw bij de bron heeft de ware nog niet gevonden. Vijf mannen, vijf relaties heeft ze achter de rug. En nu is ze begonnen aan een zesde. Maar
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatie