ONDERZOEK VAN BRANDOORZAKEN

Transcriptie

1 ONDERZOEK VAN BRANDOORZAKEN INHOUD: 1 DOEL VAN EEN BRAND-ONDERZOEK Opzettelijke brandstichting Constitutieve bestanddelen van het misdrijf Verscheidene soorten van opzettelijke brandstichting Verzwarende omstandigheden bij opzettelijke brandstichting Poging tot opzettelijke brandstichting Onopzettelijke brandstichting Vernieling door ontploffing STRUCTUUR VAN HET DESKUNDIG ONDERZOEK, BESCHIKBARE TECHNIEKEN ONDERZOEK VAN DE BRANDPLAATS Te volgen stappen tijdens het onderzoek Het eigenlijk deskundig onderzoek Algemene methodische aanpak Bijzondere gevallen vragen gedetailleerd speurwerk Andere technieken en hulpmiddelen staan ter beschikking : Interpretatie van de details MOTIVATIE OM BRAND TE STICHTEN AANWIJZINGEN VOOR BRANDSTICHTING - KNIPPERLICHTEN50 6 MOGELIJKE ACCIDENTELE BRANDOORZAKEN OPERATIONELE KNIPPERLICHTEN Bij de oproep Op weg naar de brand Bij aankomst op de brand Tijdens de brandbestrijding : Na de brand Onderzoek van brandoorzaken 1

2 1 Doel van een brand-onderzoek Bij brand moet een brandoorzaak kunnen aangeduid worden : - in geval van dodelijke slachtoffers of gekwetsten - het ontdekken van de opzettelijke (arson)en onopzettelijke brandstichting (strafwetboek art 510 tot 520) - het vastleggen van de verantwoordelijkheden op strafrechtelijk en burgerrechtelijk gebied. De misdrijven van brandstichting worden in het Belgisch strafrecht gerangschikt onder de misdaden en wanbedrijven tegen eigendommen en worden behandeld in art. 510 tot en met art. 520 van het Strafwetboek, titel IX, hoofdstuk III, boek II, afdeling l : brandstichting. We behandelen achtereenvolgens: 1. de opzettelijke brandstichting (art ) 2. de onopzettelijke brandstichting (art. 519) 3. de vernieling van gebouwen, enz..., door het veroorzaken van een ontploffing (art. 520). 1.1 Opzettelijke brandstichting Constitutieve bestanddelen van het misdrijf De verscheidene misdrijven betreffende de opzettelijke brandstichting vertonen allen twee gemeenschappelijke constitutieve bestanddelen : 1. het moreel bestanddeel: de opzettelijkheid : de dader moet vrijwillig, opzettelijk gehandeld hebben, m.a.w. hij moet gehandeld hebben met de wil om brand te stichten, zelfs indien zijn uiteindelijke bedoeling iets anders beoogde. De wet voorziet impliciet een Onderzoek van brandoorzaken 2

3 algemeen opzet, d.i. het oogmerk om brand te stichten, met uitsluiting van onvoorzichtigheid, nalatigheid en onoplettendheid. het oogmerk om brand te stichten, met uitsluiting van onvoorzichtigheid, nalatigheid en onoplettendheid. 2. het materieel bestanddeel: de daad van brandstichting: de dader moet de brand gesticht hebben aan een voorwerp en het misdrijf is voltrokken zodra de brand gesticht wordt, zelfs indien het voorwerp slechts licht aangetast wordt. Hieruit mogen wij onmiddellijk besluiten dat de gevallen van poging tot brandstichting uiterst zeldzaam zullen zijn. de dader moet de brand gesticht hebben aan een voorwerp en het misdrijf is voltrokken zodra de brand gesticht wordt, zelfs indien het voorwerp slechts licht aangetast wordt. Onderzoek van brandoorzaken 3

4 1.1.1 Verscheidene soorten van opzettelijke brandstichting Brandstichting van bouwwerken, kunstwerken, voertuigen, waar de dader een menselijke aanwezigheid moest vermoeden. Art. 510 bepaalt: "Met dwangarbeid van 15 tot 20 jaar worden gestraft zij die in brand steken : gebouwen, bruggen, dijken, straatwegen, spoorwegen, sluizen, magazijnen, werkplaatsen, loodsen, schepen, vaartuigen, rijtuigen, wagons, vliegtuigen of andere kunstwerken, bouwwerken of motorvoertuigen, indien de dader moest vermoeden dat zich aldaar op het ogenblik van de brand één of meer personen bevonden." a) Aard van de in brand gestoken zaken. Deze opsomming is beperkend, doch zo volledig dat alle voorziene gevallen erin opgenomen blijken te zijn. b) Vereiste van aanwezigheid van derden. De tekst van art. 510 somt de plaatsen en tuigen op, waarvan het in brand steken met dwangarbeid van 15 tot 20 jaar wordt gestraft "indien de dader moest vermoeden dat zich aldaar op het ogenblik van de brand één of meer personen bevonden. Het artikel 510 is toepasselijk op de brandstichtingen, opzettelijk gepleegd (d.i. met de wil de brand te stichten) in de onroerende of roerende zaken in dit artikel opgesomd, op voorwaarde: o dat op het ogenblik van de brand, één of meer personen zich werkelijk in die plaatsen bevonden o dat de dader die aanwezigheid van derden moest vermoeden. Onderzoek van brandoorzaken 4

5 Art. 510 is niet van toepassing in de volgende gevallen: - Indien de dader de brand aangestoken heeft in één van de opgesomde plaatsen, denkende dat zich aldaar derden bevonden en zelfs met de bedoeling hierdoor één of meer personen om het leven te brengen, doch dat er zich in feite niemand in de in brand gestoken plaats bevond, dan zal, ondanks de misdadige bedoeling van de dader, het feit niet kunnen vervolgd worden op grond van art Indien derden toevallig aanwezig waren in de in brand gestoken plaats, doch dat het bewezen is dat de dader die aanwezigheid niet vermoed heeft en ook niet moest vermoeden, dan zal art. 510 ook niet toepasselijk zijn. Het spreekt evenwel voor zichzelf dat, indien de plaats waar de brand aangestoken werd een woonplaats is of een plaats waar derden normaal aanwezig zijn, het slechts uit gans uitzonderlijke omstandigheden zal kunnen blijken dat de dader die aanwezigheid niet moest vermoeden. Moet de persoon, die zich bevond in de plaats waar de brand aangestoken werd, werkelijk gevaar gelopen hebben in de brand om te komen, en moet deze omstandigheid in ieder concreet geval nagegaan en vastgesteld worden? Vanzelfsprekend niet: de werkelijke aanwezigheid van derden volstaat, zelfs indien de aanwezige persoon de in brand gestoken plaats zeer gemakkelijk kon verlaten. De wetgever heeft enkel het algemeen gevaar beoogd, waaraan een persoon blootgesteld is, die zich in een plaats bevindt waar brand gesticht wordt. Het is even evident dat de aanwezigheid van derden slechts in aanmerking genomen wordt op het ogenblik van de brandstichting. Personen die, na de brandstichting, in de plaats binnentreden, hetzij om meubels of andere waardevolle voorwerpen uit de brand te redden, hetzij om de brand te blussen, komen vanzelfsprekend niet in aanmerking voor de eventuele toepassing van art Vermits de wetgever bij het uitvaardigen van art. 510 niet alleen de bescherming van de eigendommen, doch in de eerste plaats de bescherming van de personen voor ogen heeft gehad, speelt de omstandigheid, dat de dader van de brandstichting eigenaar zou zijn van het in brand gestoken goed, geen rol. Onderzoek van brandoorzaken 5

6 Brandstichting van onroerende eigendommen, schepen, vaartuigen, vliegtuigen, waar de dader geen menselijke aanwezigheid moest vermoeden, van bossen, wouden, schaarhout of vruchten te velde. Art. 511,1 e lid bepaalt: "Met dwangarbeid van tien jaar tot vijftien jaar worden gestraft, zij die in brand steken, hetzij de onroerende eigendommen in artikel 510 vermeld, hetzij schepen, vaartuigen en vliegtuigen, maar buiten de gevallen in dat artikel omschreven, hetzij wouden, bossen, schaarhout of vruchten te velde." Deze tekst straft de brandstichting die gepleegd wordt: a) in de onroerende eigendommen opgesomd in art. 510, b) in schepen, vaartuigen of vliegtuigen, c) van zekere voortbrengselen van de bodem, op voorwaarde: - ofwel dat er zich, op het ogenblik van de brandstichting, niemand in die plaatsen bevond, om het even wat de dader geweten of vermoed heeft omtrent die eventuele aan- of afwezigheid van derden - ofwel dat de dader niet moest vermoeden dat er zich aldaar iemand bevond, ongeacht de feitelijke aan- of afwezigheid van derden. Anderzijds heeft de wetgever de brandstichting in wouden enz..., op gebied van de bestraffing, gelijkgesteld met de andere brandstichtingen voorzien door art. 511, al. 1, omdat dergelijke brandstichting een zeer aanzienlijke schade kan berokkenen en zeer erge gevolgen kan meebrengen. De continuïteit van de ontvlambare stoffen heeft immers voor gevolg dat de brand een zeer grote uitbreiding kan nemen. Om onder toepassing te vallen van art. 511, al. 1, moeten de door deze wetsbepalingen beoogde brandstichtingen gepleegd zijn door iemand die geen uitsluitende eigenaar is van de in brand gestoken eigendommen. Dit moet a contrarie afgeleid worden uit de tekst van alinea 2 van hetzelfde artikel Brandstichting van andermans roerende goederen. Art. 512,1 e lid bepaalt: "Met gevangenisstraf van een jaar tot vijf jaar en met geldboete van honderd frank tot duizend frank worden gestraft, zij die opzettelijk de roerende goederen die aan een ander toebehoren in brand steken, met uitzondering van schepen, vaartuigen en vliegtuigen, en op voorwaarde dat de daad aan anderen ernstig nadeel kan berokkenen". Onderzoek van brandoorzaken 6

7 Het art. 512 beteugelt het in brand steken van roerende goederen die aan een ander toebehoren, met uitzondering van schepen, vaartuigen en vliegtuigen. De uitzondering gemaakt voor schepen, vaartuigen en vliegtuigen is vanzelfsprekend, vermits het in brand steken van deze goederen onder de toepassing valt van de strengere bepalingen van art De wetgever heeft gewild dat dit specifiek misdrijf alleen zal bestaan op. voorwaarde dat de daad aan anderen ernstig nadeel kan berokkenen. Daarom is het nuttig nader te bepalen dat het misdrijf impliceert dat het door brand vernielde voorwerp een bepaalde waarde heeft en de vernieling ervan dus iemand ernstige schade kan berokkenen. De wetgever heeft dus de gevallen willen uitschakelen in dewelke de schade gering is: hij heeft evenwel niet geëist dat de schade aanzienlijk zou zijn Brandstichting van onroerende eigendommen, schepen, vaartuigen, vliegtuigen, waar de dader geen menselijke aanwezigheid moest vermoeden, van bossen, wouden, schaarhout of vruchten te velde, door hun eigenaar. Art. 511,2 e lid bepaalt: "Indien de eigendommen echter uitsluitend toebehoren aan hen die ze hebben in brand gestoken, en de brand met kwaad of bedrieglijk opzet is gesticht, worden de schuldigen gestraft met gevangenisstraf van een jaar tot vijf jaar en met geldboete van tweehonderd frank tot duizend frank" Brandstichting van roerende eigendommen door hun eigenaar. Art. 512,2 e lid bepaalt: "Indien de roerende goederen uitsluitend toebehoren aan hen die ze hebben in brand gestoken en de brand met kwaad of bedrieglijk opzet is gesticht, zijn de straffen zes maanden tot drie jaar gevangenisstraf en geldboete van zesentwintig frank tot tweehonderd frank". Onderzoek van brandoorzaken 7

8 Het art. 512, tweede alinea, bevat, zoals het tweede lid van art. 511, een bepaling betreffende de kwaadwillige of bedrieglijke brandstichting van eigen roerende goederen Brandstichting door overslaan van de brand. De art. 516 en 517 voorzien twee soorten van brandstichting, waarbij het overslaan van de brand van de in brand gestoken zaak naar een andere zaak, in aanmerking moet genomen worden. Art. 516 bepaalt: "Hij die, met het oogmerk om een van de feiten te plegen omschreven in de artikelen 510, 511 en 512, enige zaak in brand steekt, zodanig geplaatst dat de brand zal overslaan op de zaak die hij wil vernielen, wordt gestraft alsof hij rechtstreeks de laatstbedoelde zaak had in brand gestoken of gepoogd in brand te steken". Art. 516 voorziet het geval waar de dader gehandeld heeft met het oogmerk om één van de feiten te plegen, omschreven in de art. 510, 511 en 512, d.w.z. het voornemen heeft gehad één der onroerende of roerende eigendommen in brand te steken, welke door vermelde artikelen bedoeld zijn, doch hiertoe de brand niet rechtstreeks aangestoken heeft in voormelde eigendommen, maar wel een andere zaak in brand gestoken heeft, die evenwel zodanig geplaatst was "dat de brand zal overslaan op de zaak die hij wil vernielen". In dat geval zal de brandstichter gestraft worden alsof hij de laatst bedoelde zaak rechtstreeks had in brand gestoken of gepoogd in brand te steken. Art. 517 bepaalt: "Wanneer de brand overslaat van de zaak die de schuldige wilde verbranden, op een andere zaak waarvan de vernieling strafbaar is met een zwaardere straf, wordt deze uitgesproken, indien de twee zaken zodanig geplaatst waren dat de brand noodzakelijk van de ene op de andere moest overslaan". Art. 517 daarentegen, voorziet het geval waar de dader een bepaalde zaak in brand steekt, welke hij wil vernielen, doch waar de brand overslaat op een andere zaak, omdat de twee zaken zodanig geplaatst waren dat de brand noodzakelijk van de ene op de andere, d.i. van de werkelijk in brand gestoken zaak op een andere zaak, moest overslaan. In dergelijk geval, indien de brandstichting van de zaak waarop de brand oversloeg, zwaarder gestraft wordt dan de brandstichting van de zaak, die werkelijk en rechtstreeks in brand gestoken werd, wordt die zwaardere straf uitgesproken, d.w.z. dat de dader dient vervolgd te worden wegens brandstichting van de zaak waarop de brand overgeslagen is. Onderzoek van brandoorzaken 8

9 Het verschil tussen art. 516 en 517, wat hun toepassingsgebied betreft, is op het eerste gezicht niet zo gemakkelijk merkbaar. ³WXLQKXLVMH $ % & In beide gevallen gaat het om een dader, die de brand aansteekt in een bepaalde zaak, derwijze dat de brand naar een andere zaak zal overslaan. Maar art. 516 bepaalt uitdrukkelijk dat de dader moet gehandeld hebben met het opzet, deze laatste zaak in brand te steken. Het werkelijke overslaan van de brand wordt echter niet vereist, vermits de bepaling de poging tot brandstichting voorziet. Voor de toepassing van art. 517 moeten integendeel verenigd zijn : o de feitelijke omstandigheden waaruit blijkt dat de brand noodzakelijk van de ene naar de andere zaak moet overslaan. o het werkelijk overslaan van de brand : indien, ondanks de uit de omstandigheden voortvloeiende noodzakelijkheid van het overslaan van de brand, de brand in werkelijkheid van de ene naar de andere zaak niet overgeslagen is (bijvoorbeeld omdat de brand tijdig kon geblust worden), dan zal, bij gebrek aan bewezen opzet om de tweede zaak in brand te steken, de dader enkel vervolgd worden wegens brandstichting van de zaak die hij werkelijk in brand gestoken heeft, en niet wegens poging tot brandstichting van de andere zaak, die slechts als gevolg van een gelukkig toeval of van onvoorziene omstandigheden, van de brand gespaard bleef. Onderzoek van brandoorzaken 9

10 1.1.2 Verzwarende omstandigheden bij opzettelijke brandstichting. De wet voorziet twee soorten verzwarende omstandigheden bij opzettelijke brandstichting, te weten: Brandstichting bij nacht. Art. 513 bepaalt: "Wordt de brand bij nacht gesticht, dan worden de bij de artikelen 510 tot 512 bepaalde straffen vervangen als volgt: - dwangarbeid van vijftien tot twintig jaar, door levenslange dwangarbeid - dwangarbeid van tien jaar tot vijftien jaar, door dwangarbeid van vijftien jaar tot twintig jaar - de gevangenisstraf en de geldboete, bij artikel 511, tweede lid, en artikel 512, eerste lid, bepaald, door opsluiting - de gevangenisstraf en de geldboete, bij artikel 512, tweede lid, bepaald, door gevangenisstraf van een jaar tot vier jaar en geldboete van vijftig frank tot vijfhonderd frank". Samengevat: Wordt de brand bij nacht gesticht, dan worden de straffen vervangen als volgt: art 510: dwangarbeid van jaar levenslang art 512: dwangarbeid van 10-15jaar jaar dwangarbeid art 511, 2 lid, en art 512, 1 lid: gevangenisstraf en geldboete opsluiting art 512, 2 lid: de gevangenisstraf en de geldboete 1-4 jaar gevangenis en geldboete frank. De nacht is een verzwarende omstandigheid voor alle brandstichtingen. Het begrip "nacht" wordt door de wet, in art. 513, niet nader omschreven. Voor het begrip "nacht" geldt niet de bepaling van art. 478 van het Strafwetboek, die slechts op diefstal toepasselijk is : "diefstal bij nacht is de diefstal gepleegd meer dan een uur vóór zonsopgang en meer dan een uur na zonsondergang". Onderzoek van brandoorzaken 10

11 Onder nacht dient te worden verstaan het tijdstip waarop redelijkerwijze wordt aangenomen dat er wordt geslapen, dat de hulp dan langzamer op gang komt en het gevaar voor uitbreiding van de brand groter is. Nacht is die tijdspanne gedurende welke de normale dagactiviteiten hebben opgehouden en waarbij de duisternis de brandstichting enerzijds gemakkelijker en anderzijds gevaarlijker heeft gemaakt Brandstichting met verwondingen of de dood als gevolg. Art. 518 bepaalt: "Wanneer de brand verwondingen heeft veroorzaakt aan een of meer personen en de dader van het feit moest vermoeden dat zij zich in de in brand gestoken plaatsen bevonden op het ogenblik van de misdaad of van het wanbedrijf, wordt de schuldige veroordeeld alsof die verwondingen met voorbedachten rade waren toegebracht en wordt de door de wet hierop gestelde straf toegepast, indien deze zwaarder is dan de straf die wegens brandstichting op hem toepasselijk is. In het tegenovergestelds geval wordt de laatstbedoelde straf tot twee jaar boven het maximum verhoogd, indien zij in opsluiting of tijdelijke dwangarbeid bestaat. Indien het feit de dood ten gevolge heeft, wordt de doodstraf toegepast". De verzwarende omstandigheid bestaat en de verhoging van de straf is toepasselijk indien de brandstichter moest vermoeden dat één of meer personen zich in de in brand gestoken plaats bevonden op het ogenblik van het misdrijf. Voormelde aanwezigheid van de slachtoffers in de in brand gestoken plaatsen moet bestaan op het ogenblik van de brandstichting ; dit wordt ten andere uitdrukkelijk bepaald in de wettekst. Indien toegesnelde personen, die zich ter plaatse begeven hebben om hulp te bieden, om de brand te blussen, in de brand omgekomen zijn of verwondingen opgelopen hebben, zullen hun verwondingen of hun dood geen verzwarende omstandigheid bij de brandstichting uitmaken Poging tot opzettelijke brandstichting. Art. 514 bepaalt: "Wanneer op brandstichting gevangenisstraf gesteld is, wordt de poging tot brandstichting gestraft met gevangenisstraf van twee maanden tot twee jaar en met geldboete van zesentwintig frank tot tweehonderd frank". Onderzoek van brandoorzaken 11

12 Wij hebben reeds opgemerkt dat, vermits de brandstichting als voltrokken beschouwd wordt, zodra de in brand gestoken zaak enigszins door het vuur aangetast werd, de gevallen van poging tot brandstichting in de praktijk eerder zeldzaam zullen zijn. Niettemin kunnen zich, bij brandstichting, alhoewel uitzonderlijk en zelden, de twee graden van poging voordoen : - mislukt misdrijf: het vuur wordt gedoofd vooraleer het voorwerp van de brandstichting erdoor is aangetast - onvrijwillig gestaakte of eenvoudige poging : de brandstichter wordt betrapt vooraleer hij brand heeft gesticht. Voorbeeld van mislukt misdrijf : de brandstichter heeft de brandende toorts geplaatst tegen de zaak die hij wil vernielen en verwijdert zich, in de verwachting dat zijn daad het beoogd gevolg zal hebben ; door een omstandigheid, onafhankelijk van zijn wil, doet dit gevolg zich echter niet voor, bvb. omdat de toorts door de regen uitgedoofd wordt of tijdig door een derde weggenomen wordt. Voorbeelden van eenvoudige poging : - de dader wordt betrapt op het ogenblik dat hij de brandende toorts plaatst tegen of in de zaak die hij wil vernielen, - het geval waar de dader benzine gegoten heeft over de zaak die hij wil in brand steken, en die betrapt en in de uitvoering van zijn misdadig opzet gestopt wordt op het "ogenblik waar hij op het punt staat het vuur aan te steken. Onderzoek van brandoorzaken 12

13 1.2 Onopzettelijke brandstichting. Art. 519 bepaalt: "Met gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden en met geldboete van zesentwintig frank tot vijfhonderd frank of met een van die straffen alleen wordt gestraft het veroorzaken van brand van andermans roerende of onroerende eigendommen, - hetzij door ouderdom of gebrek aan herstelling of reiniging van nabijgelegen ovens, schoorstenen, smederijen, huizen of fabrieken, - hetzij door het aansteken van vuren op het veld op minder dan honderd meter afstand van huizen, gebouwen, wouden, heiden, bossen, boomgaarden, beplantingen, hagen, mijten, tassen graan, stro, hooi, voeder of van enige andere stapel brandbare stoffen, - hetzij door vuur of licht te dragen of te laten staan of vuurwerk aan- of af te steken zonder voldoende voorzorg". - Niet om het even welke onopzettelijke brandstichting is strafbaar: de brand moet veroorzaakt zijn door een gebrek aan voorzorg of een onvoorzichtigheid die bevat is in de opsomming welke in bedoelde tekst voorkomt. De oorzaken van de brand worden dus op limitatieve wijze opgesomd door art Daarentegen wordt, door dit artikel, het voorwerp van de onopzettelijke brandstichting op de breedste wijze aangeduid :"... het veroorzaken van brand van andermans roerende of onroerende eigendommen". Het moet andermans eigendommen betreffen : het onopzettelijk in brand steken van een eigen goed is eenvoudigweg niet strafbaar. De eventuele aanwezigheid van derden in het onopzettelijk in brand gestoken goed speelt geen rol. De verzwarende omstandigheden van art. 518 worden evenmin in aanmerking genomen. Art. 519 voorziet 4 categorieën onvoorzichtigheden of nalatigheden : 1. Ouderdom of gebrek aan herstelling of reiniging van nabijgelegen ovens, schoorstenen, smederijen, huizen of fabrieken. Voorbeeld: schouwbrand door gebrek aan reiniging van de schoorsteen. M.i. zou hier ook in aanmerking komen een brand door kortsluiting veroorzaakt, wanneer de kortsluiting te wijten is aan ouderdom of aan een gebrek aan herstelling. De elektrische leidingen maken immers deel uit van het huis. Onderzoek van brandoorzaken 13

14 2. Aansteken van vuren op het veld op minder dan honderd meter afstand van huizen, gebouwen, wouden, heiden, bossen, boomgaarden, beplantingen, hagen, mijten, tassen graan, stro, hooi, voeder of van enige andere stapel brandbare stoffen. 3. Dragen of laten staan van vuur of licht zonder voldoende voorzorg. Door deze uitdrukking heeft de wetgever beoogd alle feiten van onvoorzichtige verspreiding van vuur of lichten, niet enkel gedragen door de mens, doch eveneens door machines of tuigen onder het beheer van de mens geplaatst, zonder dat het vereist is dat hij deze zelf zou besturen. Voorbeelden : onvoorzichtig wegwerpen van een brandend lucifertje, van een niet-uitgedoofde sigaretten- of sigarenpeuk, achterlaten van een niet uitgedoofd vuur door kampeerders, enz. 4. Aan- of afsteken van vuurwerk zonder voldoende voorzorg. Het is om het even op welke plaats dit geschiedt. 1.3 Vernieling door ontploffing. Art. 520 bepaalt: "Met straffen bij de vorige artikelen bepaald, en naar de onderscheidingen aldaar gemaakt, worden gestraft zij die gebouwen, bruggen, dijken, straatwegen, spoorwegen, sluizen, magazijnen, werkplaatsen, loodsen, schepen, vaartuigen, rijtuigen, wagons, vliegtuigen of andere kunstwerken, bouwwerken of motorvoertuigen door het veroorzaken van een ontploffing vernielen of pogen te vernielen". Het artikel 520, betreffende de vernieling en de poging tot vernieling door ontploffing, stemt precies overeen met deze van het art. 510, met inbegrip o.m. van de vliegtuigen en van de motorvoertuigen. Dergelijke vernieling of poging tot vernieling moet opzettelijk gebeuren en wordt gelijkgesteld met opzettelijke brandstichting wat de beteugeling betreft. Zoals bij brandstichting, een gedeeltelijke aantasting van het goed volstaat, zal, voor de toepassing van art. 520, een gedeeltelijke vernieling voldoende zijn om de misdaad of het wanbedrijf als voltrokken te beschouwen. De verzwarende omstandigheden van art. 513 en 518 komen hier ook in aanmerking, evenals de bepalingen van art. 514 betreffende de strafbaarheid van de poging tot wanbedrijf. Art. 520 is dus toepasselijk op de vernieling (geheel of gedeeltelijk) en de poging tot vernieling van de erin opgesomde eigendommen, opzettelijk veroorzaakt door om het even welke soort ontploffing : aanleggen van een mijn, plaatsen of werpen van een bom, ontploffing door gas, benzine, enz- Onderzoek van brandoorzaken 14

15 De artikelen 510 tot 520 van het Strafwetboek over de brandstichting kunnen als volgt schematisch worden voorgesteld. Art. 510 Art lid Art lid Art lid Art lid - opzettelijke brandstichting - bouwwerken - voertuigen - menselijke aanwezigheid - opzettelijke brandstichting - bouwwerken kunstwerken - voertuigen -wouden,... - geen menselijke aanwezigheid - opzettelijke brandstichting - roerende goederen - van een ander - geen voertuigen - ernstig nadeel - opzettelijke brandstichting - onroerende eigendommen - voertuigen - geen menselijke aanwezigheid - door eigenaar - opzettelijke brandstichting - roerende eigendommen - door eigenaar - dwangarbeid 15 tot 20 jaar -art-513/bijnacht: levenslange dwangarbeid -art-518/dood of verwondingen: evt. Zwaardere straf - dwangarbeid 10 tot 15 jaar -art. 513/bij nacht: dwangarbeid 15 tot 20 jaar - gevangenisstraf 1 tot 5 jaar - en geldboete 100 tot 1000 f r. -art. 513/bij nacht: opsluiting -art-514/poging: gevangenisstraf 2 maand tot 2 jaar en geldboete 26 tot 200 fr. - gevangenisstraf 1 tot 5 jaar - en geldboete 200 tot 1000fr. -art. 513/bij nacht: opsluiting -art.514/poging: gevangenisstraf 2 maand tot 2 jaar en geldboete 26 tot 200 fr - gevangenisstraf 6 maand tot 3 jaar - en geldboete 26 tot 200fr. -art. 513/bij nacht: gevangenisstraf 1 tot 4 jaar en geldboete 50 tot 500 BFr -art.514/poging: gevangenisstraf 2 maand tot 2 jaar en geldboete 26 tot 200 fr Onderzoek van brandoorzaken 15

16 Art onopzettelijke brandstichting - andermans roerende of onroerende goederen - gevangenisstraf 8 dagen tot 3 maand en/of - geldboete 26 tot 500 fr. Art.520 opzettelijke ontploffing zie opzettelijke brandstichting Het burgelijk recht: Op burgerrechtelijk gebied wordt het deskundigenonderzoek geregeld in het Gerechtelijk Wetboek, art. 962 tot 991. De rechtsgrond kan te vinden zijn in het Burgerlijk Wetboek: a) misdrijven en oneigenlijke misdrijven : art : elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden. art : ieder is aansprakelijk niet alleen voor de schade welke hij door zijn daad, maar ook voor die welke hij door zijn nalatigheid of door onvoorzichtigheid heeft veroorzaakt. b) huur van huizen : art : hij (de huurder) is aansprakelijk voor brand, tenzij hij bewijst dat de brand buiten zijn schuld is ontstaan. Noot: Men spreekt van WANBEDRIJF 1 voor een strafmaat vanaf 8 dagen gevangenis en een geldboete vanaf 26 BFr (nu 26 ). Hier spreekt men van GEVANGENISSTRAF. Men spreekt van MISDAAD voor een strafmaat vanaf 5 jaar gevangenis. Hier spreekt men van OPSLUITING. ( Het hotel is beide gevallen hetzelfde) Tot 1996 bestond er ook nog dwangarbeid. 1 Chris Van den Wyngaert, Strafrecht en strafpriocesrecht in hoofdlijnen, Maklu1998, pag. 342 Onderzoek van brandoorzaken 16

17 2 Structuur van het deskundig onderzoek, beschikbare technieken De brandtechnische of pyrotechnische analyse van een brandplaats beoogt uiteraard "het ontdekken van de waarheid", het vinden van de mogelijke, de vermoedelijke of de zekere brandoorzaak. Dit onderzoek steunt vooral op een zo getrouw mogelijke wedersamenstelling - van de originele situatie, - van de feiten en handelingen vóór de brand, - van het brandverloop zelf. Zoals bij elk ander ongeval wordt deze reconstructie opgebouwd vanuit: - onvolledige overblijfselen en sporen, - subjectieve getuigenissen (over de brand, over de originele situatie,...) van getuigen, bewoners, werkgever, werknemers,... - waarnemingen die op verschillende manieren aanvaardbaar kunnen verklaard worden. Daarenboven onderscheidt een brand zich van andere ongevallen : - door de gedeeltelijke, soms gehele vernieling van de materiële gegevens en door de hevigheid van de brand zelf: een brand vernietigt zijn eigen sporen en oorzaak. - door de blusoperaties : bluswater, opruiming, zoeken naar verborgen haarden, salvage - door instorting waarbij de brandhaard bedolven wordt en verborgen zit onder de puinen. We moeten dus vaststellen dat hoe heviger en omvangrijker een brand is, en hoe belangrijker het a fortiori is er de juiste oorzaak van te kennen, hoe moeilijker het wordt deze te achterhalen. In het algemeen is het onderzoek naar de oorsprong en de oorzaak van een brand gebaseerd op het waarnemen van "verdachte" elementen, anomalieën, die zich juist onderscheiden door het verschil ten opzichte van het normale, het gewone. Onderzoek van brandoorzaken 17

18 Dergelijk onderzoek wordt uitgevoerd door een branddeskundige, in samenwerking en coördinatie met een aantal andere technieken en disciplines: - de politionele diensten (politie, rijkswacht, gerechtelijke politie): ondervraging van betrokken personen, schadeleiders, getuigen aanleggen fotodossier inbraaksporen vingerafdrukken, voetsporen buurtonderzoek financiële toestand sociale, economische, en verzekeringstechnische toestand - de brandweer: algemeen: eerste vaststellingen verloop van de brand verloop van de bluswerken detail: zie operationele knipperlichten - gerechtelijke geneeskunde: onderzoek van gekwetsten : brandwonden, verstikkingsverschijnselen autopsie (uitwendige en inwendige lijkschouwing) van dodelijke slachtoffers toxicologisch onderzoek : CO, alcohol, drugs,... - laboratoriumonderzoek: gerechtelijke politie analyse van brandresten naar brandversnellers allerlei onderzoeken op elektrisch, scheikundig, metaalkundig,... gebied - de verzekeraar: dekkingen polisvoorwaarden schade-eisen. Onderzoek van brandoorzaken 18

19 Het aanduiden van een brandoorzaak is eigenlijk een antwoord zoeken op de vragen : 1. Welke brandbare stof is beginnen branden? 2. Welke is de ontstekingsbron? (vlam, hittepunt, warmtebron) 3. Is de temperatuur van de ontstekingsbron groter dan de ontbrandingstemperatuur van de brandbare stof? Van belang zijn dan de fysische gegevens over: - de ontbrandingstemperatuur van de brandbare stof - de temperatuur van de ontstekingsbron. De praktische gegevens over de ontbrandingstemperatuur van vaste stoffen zijn de volgende: Vaste stoffen Ontbrandingstemperatuur ( C) Kunststoffen: ABS 420 Acrylaat 400 Nylon 50 Polycarbonaat 570 Polyester 450 Polyethyleen 350 Polypropyleen 560 Polystyreen 490 Poly-urethaan 420 PVC 470 Teflon 600 Diversen: Hout Papier Cellulose 300 Nitrocellulose 140 Katoenweefsel Viscose / Rayon Jute 240 Polyesterweefsel circa 380 Nylonweefsel circa 440 Onderzoek van brandoorzaken 19

20 Acrylweefsel circa 300 Wol 570 Paraffine / Stearine 160 Rubber 360 Kunstrubber Houtskool Steenkool circa 350 Anthraciet Hooi. 230 Turf Stro 240 Was Lucifers Bij de ontbranding van gassen en vloeistoffen speelt niet alleen de ontbrandingstemperatuur een rol, maar ook het vlampunt, de explosiegrenzen en de dampdichtheid: Ontbr.Temp ( C) Vlampunt ( C) Explosiegrenzen (vol %) Dampdichtheid (to.v. lucht) Methaan ,55 Ethaan ,04 Propaan 450-2,1-9,5 1,56 Butaan 370-1,9-8,5 2,09 Isobutaan 460-1,8-8,4 2,1 Pentaan 250 <-40 1,4-7,8 2,5 Hexaan ,2-7,4 3,0 Heptaan ,1-6,7 3,45 Acetyleen 350-2,5-80 0,9 Benzeen ,4-7 2,7 Tolueen ,3-6,8 3,2 Xyleen ,7 Cyclohexaan ,3-7,8 2,9 Autobenzine ,5 Huisbrandolie ± ±50 0,5-7 6 Dieselolie ±50 0,5-7 8 Petroleum ±50 0,5-7 4,5 Terpentine ± ±50 0,5-7 4,8 Frituurvet 350 ± Smeerolie Methanol ,1 Onderzoek van brandoorzaken 20

21 Ethanol ,3-19 1,6 Isopropanol Acetaldehyde < ,5 Furfural ,3 Aceton Methylethylketon ,5 Methylisobutylketon ,5 Cyclohexanon ,4 Ether ,7-48 2,6 Di-isopropylether Cellosolve Ethylacetaat ,0 Iso-amaylacetaat ,5 Waterstof ,07 Koomonoxide ,97 Zwavelkoolstof 115-1,2-50 2,6 Zwavelwaterstof ,19 Ammoniak ,6 Lijnolie De praktische gegevens over de temperatuur van de voornaamste de ontstekingsbronnen zijn de volgende : Ontstekingsbron Temperatuur ( C) Lucifer bij het aansteken 1500 Sigaret Brandend hout Soldeerbrander op 50 cm van de vlam 250 Kaarsvlam op 15 cm van de vlam 200 Gasvlam Las-/snijbrander Elektrische vonk of boog 4000 Gloeilamp (glastemperatuur) Infraroodstralers Kachel (keramisch materiaal) Alcoholvlam Onderzoek van brandoorzaken 21

22 De strengheid van de brand is afhankelijk van : - De verbrandingswarmte (J/kg) - De verbrandingssnelheid (kg/s) Het product hiervan levert de snelheid van warmte-ontwikkeling of calorisch debiet (Watt, KWatt, MWatt), ook (HRR) genaamd: Heat Release Rate is een vermogen (warmte of energiedebiet): indien een voorwerp brandt, zet het met een bepaalde hoeveelheid energie vrij per seconde (kj/sec = kw) HRR = verbrandingswarmte x verbrandingssnelheid J kg J Eenheid [ -- x ---- of ---- = kw ] Kg sec sec Het theoretisch blusvermogen van water door koeling is begrensd tot 2,6 MW/l/sec terwijl dit in de praktijk slechts 0.84 MW/l/sec zal bedragen Watt = 1 K Watt Watt = 1000 KWatt = 1M Watt De rate of heat release bepaalt de strengheid, de dynamica van de brand. Onderzoek van brandoorzaken 22

23 VOORWERP kw VOORWERP kw Referenties Kamer4x4m, gewoon bemeubeld Sigaret Enkele W kw Lucifer 50 W Stookketel 40 kw Aansteker 100 W Motor/personenwagen 80 kw Lamp 100 W Kerstbomen, 7 kg, vochtig Kerstbomen, 7 kg, droog Kerstbomen, droog 100 kw kw kw Paletten, 5 st Paletten h = 1,22 m kw kw Kerstbomen, 6,5 kg, groen 69 kw Kast, metaal kw Kerstbomen, 7 kg, droog 650 kw Kast, klein kw Kast, hout kw TV-toestellen kw Kast, vezelplaat kw Kleerkast + kleding kw PE afvalbakje 15 kw 7 l afvalbakje kw Zetel, 1-zit kw afvalbakje, PE, 14 liter 4-18 kw Sofa, 2-zit kw vuilnisbak kw Sofa, 3-zit kw afval, plastiek & papier kw Matras, enkel kw gordijnen kw Stapelbed kw zetel tot 750 kw Kiosk, 2 panelen kw zetel, katoen kw Kiosk, 3 panelen kw Onderzoek van brandoorzaken 23

24 stoel, PVC 270 kw zetel, PU kw Voertuigen sofa, PU 3120 kw Austin Maestro kw Citroen BX kw kussen latex 117 kw Bestelwagen kw kussen PU 40 kw Vrachtwagen kw Kussen polyester 30 kw Spoorwegwagon kw Vaartuig kw Matras, katoen kw Matras, PU kw Benzine, plas, 0,6 m kw Op het internet vinden we nuttige informatie via : www. firedynamics. Com Onderzoek van brandoorzaken 24

25 3 Onderzoek van de brandplaats 3.1 Te volgen stappen tijdens het onderzoek Het onderzoek ter plaatse gebeurt in een aantal tussenstappen en in deze volgorde: 1. eerst maakt de onderzoeker zich eigen aan de plaatssituatie, zijnde de constructie en het gebruik van het gebouw, alsook de omstandigheden waarin de brand zich heeft voorgedaan. 2. vervolgens wordt de plaats bepaald waar de brand ontstaan is : dit betreft de zone en het niveau. Het spreekt vanzelf dat de plaats, waar de brand is ontstaan, nauw samenhangt met de brandschade zelf. Het komt erop aan de verschillende schadesporen nauwkeurig te analyseren en uit het geheel van de vaststellingen, de juiste besluiten te trekken. De bepaling van de plaats, waar de brand is ontstaan, wordt steeds vooraf gegaan door een reconstructie van de feiten, zowel naar plaats als naar tijd. Aldus kan een juist beeld bekomen worden van het ontstaan, de uitbreiding en de blussing van de brand. Een aantal belangrijke punten, welke hierbij een rol spelen zijn : - de verspreiding van hitte door conductie, convectie en straling - de aard van de aanwezige brandbare materialen - de plaats en de verdeling van deze materialen - uitwendige factoren, inzonder de wind - het verloop van de blussingswerken. 3. het bepalen van de eigenlijke brandoorzaak: wat is de warmtebron, ontstekingsbron of hittepunt en welke materialen waren eerst bij de brand betrokken? 4. indien de brand opzettelijk zou zijn aangestoken, is het nuttig te achterhalen op welke wijze dit kan gebeurd zijn. Hieruit kan eventueel de motivatie van de brandstichter(s) afgeleid worden. Onderzoek van brandoorzaken 25

26 Ook het brandverslag houdt rekening met deze tussenstappen in de rubrieken : rubriek 16. aard van gebouw of constructie: - ééngezinswoning - appartement - hotel - café, restaurant - caravan - kantoorgebouw - school - ziekenhuis - rustoord - winkel, warenhuis - industrie - landbouw - bouwwerf - vaartuig - schouwspelzaal - andere rubriek 17. vermoedelijke plaats van ontstaan van de brand : - woonkamer - -keuken - slaapkamer - gang, trappenhuis - kantoor - stookplaats - garage - afvalkoker, container - opslagplaats - zolder, dak - werkplaats - verfspuitcabine - winkel - eetzaal - onbekend Onderzoek van brandoorzaken 26

27 - andere rubriek 18. vermoedelijke warmtebron : - kooktoestel elektrisch - kooktoestel gas - waterverwarmer elektrisch - waterverwarmer gas - elektrische installatie - elektrische verlichting - centrale verwarming gas - centrale verwarming elektrisch - plaatselijke elektrische verwarming - plaatselijke gasverwarming - plaatselijke verwarming kolen - houtkachel, open haard - lucifer - sigaret, tabak - kaars - televisie - lasapparaat, snij-apparaat - onbekend - andere rubriek 19. materiaal dat vermoedelijk eerst ging branden - meubilair - textiel - papier, karton - plafondbekleding - muurbekleding - kunststof - isolatiemateriaal - frituurvet - verf, vernis - hooi, stro - -gas Onderzoek van brandoorzaken 27

28 - benzine, olie - asfalt, bitumen - kolen, roet - onbekend - andere rubriek 20. vermoedelijke brandoorzaak: - roker - droogkoken - -gaslek - explosie - bliksem - laswerk, snijwerk - verf afbranden - oververhitting - afval verbranden - zelfontbranding - kortsluiting - technisch defect - spelen met vuur - brandstichting - onbekend - andere. Onderzoek van brandoorzaken 28

29 De gegevens van de brandverslagen leveren volgende statistieken op inzake de interventies van de Brandweer, zoals deze werden gepubliceerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de jaren 1991 en rubriek 16: aard van gebouw of constructie : 1991(%) 1992(%) - huis, appartement 64,90 45,96 - café, restaurant, hotel 4,79 3,83 - caravan 1,61 1,59 - kantoorgebouw 2,73 2,12 - school 2,69 1,63 - ziekenhuis, rustoord 2,26 1,33 - winkel, warenhuis 4,23 3,00 - industrie 9,76 7,59 - landbouwgebouw 6,51 4,14 - schouwspelzaal 0,51 0,43 100,00 - andere 28,00 28,38 100,00 rubriek 17: vermoedelijke plaats van ontstaan van de brand: - woonkamer 14,80 14,92 - keuken 9,69 9,32 - slaapkamer 2,78 2,81 - gang, trappenhuis 0,95 0,98 - stookplaats 2,94 2,47 - garage 2,90 3,14 - afvalkoker 2,40 2,17 - opslagplaats 3,68 3,73 - zolder, dak 3,62 4,36 - werkplaats 3,30 2,46 - onbekend 17,80 15,35 - andere 35,20 38,29 100,00 100,00 Onderzoek van brandoorzaken 29

30 rubriek 18: vermoedelijke warmtebron : - televisie 0,49 0,56 - elektrisch toestel 3,68 3,63 - gastoestel 5,64 5,66 - elektrische installatie 7,67 8,58 - elektrische verlichting 0,82 1,11 - verwarm ingsapparaat met kolen 3,24 1,09 - houtkachel, open haard 16,70 3,08 - lucifer, kaars 11,00 19,77 - sigaret 2,89 10,16 - lasapparaat 2,10 0,51 - onbekend 31,70 1,93 - andere 14,10 43,92 100,00 100,00 rubriek 19: materiaal dat vermoedelijk eerst ging branden - meubilair 5,49 4,71 - textiel 6,23 4,62 - papier 13,00 8,90 - bekleding 6,57 4,34 - kunststof 7,85 6,02 - isolatiemateriaal 11,00 8,04 -frituurvet 4,16 2,73 - hooi, stro 10,80 4,97 -gas 1,73 1,22 - benzine, olie, verf 7,59 5,31 - asfalt, bitumen 1,63 1,10 - kolen, roet 23,90 16,11 100,00 - onbekend, andere 34,00 31,93 100,00 Onderzoek van brandoorzaken 30

31 rubriek 20: vermoedelijke brandoorzaak: - roken 4,21 2,83 - droogkoken, zelfontbranding 9,31 3,32 - gaslek, explosie 3,03 1,83 - bliksem 11,2 1,11 - laswerk, verf afbranden 0,79 1,91 - oververhitting 40,30 25,32 - afval verbranden 9,05 4,83 - kortsluiting 14,30 9,12 - technisch defect 4,57 7,34 - spelen met vuur 3,22 2,10 100,00 -brandstichting 9,00 8,98 - onbekend, andere 33,00 31,31 100,00 Het aantal opzettelijke brandstichtingen is in werkelijkheid hoger en kan geschat worden op ca 30 %, er rekening mee houdend : - dat de helft van de onbekende oorzaken tot de opzettelijke brandstichting kan behoren - dat een aantal branden en brandstichtingen niet ter kennis komt van de brandweer. De gebouwen en objecten die het meest kwetsbaar zijn voor opzettelijke brandstichting zijn : 1. scholen, jeugdcentra, clubhuizen 2. restaurants, café's, bars 3. woonhuizen 4. bouwplaatsen 5. magazijnen 6. hotels 7. winkels, warenhuizen, winkelcentra 8. agrarische gebouwen 9. industriële gebouwen 10. auto's, vrachtwagens, caravans Onderzoek van brandoorzaken 31

32 3.2 Het eigenlijk deskundig onderzoek Het eigenlijk deskundig onderzoek verloopt systematisch en bestudeert de algemeenheden en details in het schadebeeld. 1. Wanneer afstappen? Alhoewel niet steeds noodzakelijk kan het soms van belang zijn dat de onderzoeker zo vlug mogelijk en nog gedurende de brand ter plaatse komt. Enerzijds heeft men het gevoel dat men er niet veel kan uitrichten wegens rook, water, duisternis en de aanvankelijke, doorgaans verwarrende informatie. Anderzijds kan men op dat ogenblik nog in contact komen met de brandweermannen die het eerst de brand hebben aangevallen, met de politie- of rijkswachtmensen die de eerste vaststellingen verrichtten, met de werknemers van het bedrijf. Komt men later op de plaats van de brand toe, is het nog moeilijk al deze bevoorrechte getuigen te doen terugkeren. 2. Duur van het onderzoek Van zodra mogelijk wordt een eerste rondgang gemaakt en wordt het eigenlijk onderzoek van de brandplaats gestart. Bij kleine branden zal de plaats van de brandhaard vlug zichtbaar zijn. Bij grotere branden echter is een methodisch onderzoek vereist en kan het uren, dagen of weken duren vooraleer het onderzoek ter plaatse beëindigd wordt. 3. Technieken, middelen: Een belangrijk middel immers betreft de techniek van het opruimen van het puin of zo Kirk het uitdrukt: "You have to dig in" - "Je moet erin spitten, delven graven. Bij branduitbreiding wordt de plaats waar de brand ontstaan is immers bedolven onder neervallende puin. Slechts door nadien dit puin te verwijderen kan men opnieuw de originele brandhaard bereiken en pogen vast te stellen wat zich kan voorgedaan hebben. Soms kan men deze opruiming zelf uitvoeren met een schop; andere keren heeft men enkele mensen nodig voor het verplaatsen van meubelen of andere inboedel en nog een andere keer heeft men een kraan of bulldozer nodig voor het verwijderen van ingestorte muren, vloerplaten of dakgedeelten. Onderzoek van brandoorzaken 32

33 3.2.1 Algemene methodische aanpak Alhoewel elke brand en elk brandonderzoek verschillend zijn, kan men toch proberen zjch een bepaalde methode eigen te maken. Algemeen kan het onderzoek ter plaatse als volgt verlopen: 1. studie van het schadebeeld aan de buitenzijde van het gebouw - de plaats waar de brand uit het gebouw is geslagen en de schade aan het dak bevatten reeds belangrijke aanwijzingen over het niveau en de plaats van de brand, alsook over de intensiteit ervan. Foto 1: de schade aan het dak en de dakgoot toont de plaats van de brandhaard binnen in het gebouw. - schade aan het gebouw, vensters, rooksporen op de gevels, dakgoot - V-patroon op buitenwanden kunnen aanwijzingen geven over nabijheid van de oorsprong, over de windrichting. 2. een algemene rondgang aan de binnenzijde en wel vanaf de minst beschadigde gedeelten zodat uiteindelijk de plaats/de zone waar de brand ontstaan is kan omschreven worden. We volgen de terugweg van het vuur: - van licht berookt naar zwaar berookt - van lagere temperatuur naar hogere - van licht naar zwaar verkoolde zone. 3. de gewone branduitbreiding gebeurt van beneden naar boven zodat we vanaf de brandplaats het verloop van de branduitbreiding reconstrueren rekening houdend met windrichting, openingen, trappen, en dergelijke. De brandschade op plafond en de V-vormige sporen op muren en inboedel zijn hierbij van groot belang. De schade aan het plafond is heviger boven de brandoorsprong. V-patronen kunnen naar de oorsprong wijzen. Onderzoek van brandoorzaken 33

34 4. in de brandzone gaan we vervolgens op zoek naar het laagste punt, de laagste zone van de brandhaard. De oorsprong is dikwijls te vinden, dicht bij het laagste punt van beschadiging. Hierbij moet puin geruimd worden of moet inboedel verplaatst worden. Eventueel moet verplaatste inboedel eerst terug op zijn oorspronkelijke plaats komen. Onderkant van inhoud en inzonder meubilair moet onderzocht worden. Brandsporen op meubilair en binnenschrijnwerk kunnen aanduidingen geven over de oorsprong. 5. uiteindelijk kunnen we dan de originele brandhaard bepalen. Hiervoor komen de meest beschadigde plaatsen of voorwerpen in aanmerking. We moeten vooral op zoek gaan naar wat eventueel "verdwenen" (= weggebrand) is. Hiervoor is het nodig te weten welke de oorspronkelijke inboedel is. Aldus komen we tot het algemeen gezegde dat een brandonderzoek een moeilijke zaak is, daar een brand zijn eigen sporen vernietigt. Een ervaren onderzoeker dient te zoeken naar en aandacht te hebben voor wat eventueel volledig is weggebrand. 6. de plaats waar de brand ontstaan is, wordt aldus steeds maar kleiner zodat we uiteindelijk in deze kleinst mogelijke zone op zoek gaan naar de eigenlijke brandoorzaak. 7. in deze zone moet dan ook eventueel worden overgegaan tot het nemen van monsters teneinde de aanwezigheid van brandversnellers te kunnen opsporen. Onderzoek van brandoorzaken 34

35 8. een laatste fase bestaat erin het ganse brandverloop nogmaals te beredeneren, vertrekkend van de gevonden brandhaard en brandoorzaak rekening houdend met de inboedel, de constructiematerialen, het verloop van de brandinterventie, enz Bijzondere gevallen vragen gedetailleerd speurwerk Het is duidelijk dat voorgaande punten een algemene methode beschrijven, maar dat voor het bepalen van de brandhaard (en) en brandoorzaak, soms gedetailleerder speurwerk noodzakelijk is. We denken hierbij aan : 1. het onderzoek van een elektrische installatie 2. het onderzoek van motoren en allerlei toestellen. Rekening houdend met de verkleuring, de corrosie en de verwringing van metalen gedeelten kan men bepalen of het toestel de brand heeft veroorzaakt of gewoon door de brand is beschadigd. 3. belangrijk is het onderzoek van de vloer. We komen terug op het verwijderen van de puinen, waarbij de puinen zelf onderzocht worden, maar waarbij het uiteindelijke doel tevens is de oorspronkelijke vloer te kunnen bekijken. De toestand van de vloer (in hout, beton, steen, tapijt) bevat talrijke nuttige informatie: - over de plaats(en) en het niveau waar de brand ontstaan is - over het eventueel uitgieten van een ontvlambare vloeistof - beschermde zones leren ons waar de inboedel zich juist bevond - over de intensiteit van de brand op het vloerniveau. 4. het terugplaatsen en de reconstructie van de inboedel is belangrijk voor het ontdekken van brandsporen (V-vormige sporen, verbranding van de onderzijde,...), voor het bepalen van de branduitbreiding, om te weten wat ergst verbrand is en wat eventueel volledig is weggebrand. Foto 7: reconstructie van een badkamerkast met schuifladen, lavabo, hangkastjes. Het geheel is telkens verbrand vanaf rechts en vanaf onderaan. Onderzoek van brandoorzaken 35

36 5. het onderzoek van bepaalde stukken van hout - glas - metaal is belangrijk : - voor het bepalen van de opgetreden temperaturen - voor het bepalen van het brandverloop (smeulende brandhaard - brandhaard met snelle warmte-afgifte). a) diepte van verkoling van het hout: - geeft aanwijzingen over de richting en de uitbreiding van de brand - geeft aanwijzingen over de tijdsduur dat het op een bepaalde plaats gebrand heeft - diepere verkoling wordt meestal dichter bij de oorsprong gevonden. b) glas als een indicator - rooksporen: Zware rooksporen wijzen Lichte rooksporen wijzen op -Op trage brand -Verwijdering van de oorsprong -Weinig schade -Hoge temperatur - kapot springen van het glas: -Snelle brand -Nabijheid van de oorsprong Brede barsten wijzen op Verwijdering van de oorsprong Kleine barsten wijzen op - lampen: Smelten in de richting van de warmte Beginnen te vervormen en smelten Hoge temperatuur Snelle brand Nabijheid van de oorsprong Onderzoek van brandoorzaken 36

37 - Onderscheid tussen glasbreuk: Door warmte Afgeronde barst Afgeronde hoeken Afgeronde randen Aan één kant berookt Ligt op de puinen Liggen hoofdzakelijk buiten Door inslag Stervormige barst scherpe hoeken Scherpe randen Niet berookt Ligt onder de puinen Liggen hoofdzakelijk binnen c) smelten van metalen De smelttemperaturen van de meest voorkomende materialen op temperatuurvolgorde zijn: Stof Smelttemperatuur ( C) Kwik -39 Stearine 50 Zwavel 116 Soldeer circa 180 Tin 232 Lood 327 Zink 419 Glas circa 600 Aluminium 659 Hardsoldeer Brons 900 Messing 920 Zilver Goud 1063 Koper 1083 Gietijzer Staal Smeedijzer 1400 Nikkel 1451 Porcelein 1550 Platina 1775 Onderzoek van brandoorzaken 37

38 Kwarts Chroom 1800 Wolfram 3380 Onderzoek van brandoorzaken 38

39 3.2.2 Andere technieken en hulpmiddelen staan ter beschikking : 1. laboratoriumonderzoek, inzonder wat betreft het opsporen van brandversnellers, maar ook wat betreft het ontdekken van technische defecten aan allerlei toestellen, en dergelijke, of ook in verband met de brandweerstand van bouwelementen en inzender de brandreactie van materialen. 2. fotografie : om evidente en praktische redenen worden van een brandplaats talrijke foto's genomen. Ook voor het louter pyrotechnisch onderzoek is het soms handig te beschikken over talrijke foto's. Sommige situaties en details zijn misschien ter plaatse aan de aandacht ontsnapt en kunnen op de foto's bestudeerd worden. 3. belangrijk is eveneens de ondervraging van personen : eigenaars, bewoners, getuigen, brandweermannen, eerste vaststellers van politie en/of rijkswacht. 4. ook de resultaten van het onderzoek van slachtoffers met brandwonden of de autopsie van dodelijke slachtoffers kan helpen een bepaalde zaak op te lossen of ze minstens in een bepaalde richting duwen. 5. het spreekt vanzelf dat het pyrotechnisch deskundigen-onderzoek moet gebeuren in coördinatie met het politioneel onderzoek We denken aan : vroegere schadegevallen, het verzekeringstechnisch aspect, sporen van inbraak, ondervraging van getuigen, enz Interpretatie van de details Een aantal details van het schadebeeld moeten correct en met de nodige omzichtigheid geïnterpreteerd worden: 1. laagste plaats met brandschade. Aangezien bij brand het convectie-effect het grootst is, bestaat telkens in hoofdzaak een opwaartse uitbreiding van de brand. Aldus kan volgens deze algemene regel de originele brandhaard dan gevonden worden bij de laagste plaats met brandschade. Een belangrijke regel is dus "dat de laagste plaats met brandschade, ook de plaats is waar de brand is ontstaan". Er zijn echter een aantal uitzonderingen op het mechanisme van de verticale branduitbreiding naar boven, waarbij wij dan een onregelmatige uitbreiding of zelfs een uitbreiding naar beneden vaststellen. Onderzoek van brandoorzaken 39