hemodialyse-peritoneaaldialyse/

Transcriptie

1 hemodialyse-peritoneaaldialyse/ Dialyse (PID): H06 Hemodialyse en peritoneaaldialyse Isala biedt verschillende vormen van nierfunctievervangende behandeling (= dialyse). Ons ziekenhuis behandelt sinds 1970 patiënten met hemodialyse genoemd. Hemodialyse betekent bloedspoeling. Een paar jaar later werd thuishemodialyse mogelijk en vanaf 1980 peritoneaaldialyse, wat buikspoeling betekent. De dialyseafdeling binnen Isala is momenteel één van de grootste afdelingen voor nierfunctievervangende behandeling in Nederland. In dit hoofdstuk vindt u meer informatie over wat deze behandelingsvormen inhouden. De uiteindelijke keuze voor een behandeling neemt u samen met uw behandelend internist/nefroloog. Wat is dialyse? Dialyse is een nierfunctievervangende therapie. Het woord dialyse komt uit het Grieks en betekent: iets ergens uit verwijderen. Dialyse is het kunstmatige proces dat afvalstoffen, het teveel aan zouten en vocht uit het lichaam verwijdert. Normaal gesproken zijn dit functies van de nier. Ook als de nieren zelfs nog maar voor de helft werken gaat alles nog goed. Daarom kan een mens gemakkelijk met één gezonde nier leven. Er ontstaan pas problemen als de totale nierfunctie minder wordt dan twintig procent. Dialysebehandeling komt pas in beeld als de nierfunctie minder wordt dan ongeveer tien procent van normaal. Van tevoren is het dan al nodig het lichaam in goede conditie te houden met dieetmaatregelen en medicijnen. 1/16

2 Spoelvloeistof Bij dialyse wordt een speciale spoelvloeistof gebruikt. Dit noemen we dialysaat. Het dialysaat komt in nauw contact met het bloed. Ze kunnen niet met elkaar vermengd raken, doordat ze gescheiden zijn door een half doorlaatbaar membraan. De afvalstoffen, zouten en het vocht kunnen dit membraan door heel kleine gaatjes wel passeren en zo vanuit het bloed via het dialysaat het lichaam verlaten. Dit proces verloopt door middel van diffusie en osmose, zoals hieronder in schema wordt verduidelijkt. Dit gebeurt bij hemodialyse met behulp van een kunstnier en bij peritoneaaldialyse met behulp van het buikvlies (= peritoneum). Dieetmaatregelen en medicijnen blijven in aangepaste vorm nodig als met een dialysebehandeling wordt begonnen, aangezien dialyse slechts een deel van de eigen nierfunctie kan vervangen. Afbeelding 1 2/16

3 Afbeelding 2 Anatomie en functie van de nieren De nieren zijn twee boonvormige organen van ongeveer tien tot twaalf centimeter lang. Ze liggen links en rechts van de wervelkolom. Vanuit de grote lichaamsslagader (aorta) stroomt het bloed via de nierslagader naar de nier. Via de nieraderen stroomt het bloed vanuit de nier weer terug naar de grote lichaamsader. Een nier bestaat van binnen uit heel veel nefronen (nierfilter en nierbuisje), waar het bloed doorheen en langs stroomt. Stoffen die het lichaam niet meer nodig heeft, worden hier uit het bloed gefilterd. Samen met het teveel aan vocht verdwijnen deze afvalstoffen via de blaas uit het lichaam. Dit is de urine. Vanuit elke nier ontspringt een urineleider die de nier verbindt met de blaas, waardoor de urine van de nier naar de blaas stroomt. De nier heeft diverse functies: het verwijderen van afvalstoffen, zouten en overtollig vocht uit het lichaam (dit is urine); het aanmaken van hormonen, namelijk renine (van belang bij de regeling van de bloeddruk) en erytropoëtine (voor de stimulatie van de aanmaak van rode bloedlichaampjes in het beenmerg); het actief maken van vitamine D (van belang voor een goede botstofwisseling). Afbeelding 3 3/16

4 Welke vormen van dialyse zijn er? Er zijn twee vormen van dialyse: hemodialyse en peritoneaaldialyse. Hemodialyse Dit kan plaatsvinden in het ziekenhuis of thuis. In het ziekenhuis Centrumdialyse Op de afdeling Centrumdialyse verrichten dialyseverpleegkundigen de meeste handelingen. Zoals de voorbereiding voor de dialyse, het aanprikken van de shunt, het aansluiten aan de kunstnier, het bedienen van de apparatuur en de nazorg. Als het kan verricht u bepaalde handelingen zelf, zoals het meten van de bloeddruk en het controleren van de instellingen van het dialyseapparaat tijdens de dialyse. Actieve dialyse Op deze afdeling wordt gestreefd naar een maximale zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid. Geprobeerd wordt u een zo goed mogelijk inzicht te geven in de dialysebehandeling. Uiteindelijk is het de bedoeling dat u zo zelfstandig mogelijk de behandeling kunt uitvoeren. Dialyseverpleegkundigen helpen u bij het aan- en afsluiten en bij eventuele problemen tijdens de dialyse. Nachtelijke Centrumdialyse Op de afdeling Centrumdialyse bestaat de mogelijkheid om s nachts tijdens uw slaap te dialyseren. Uit onderzoek en ervaringen van dialysepatiënten blijkt dat met de nachtelijke hemodialyse bijzonder goede resultaten worden bereikt: het algemeen welbevinden neemt toe, de eetlust neemt toe en dieetbeperkingen worden minder, het medicijngebruik neemt drastisch af en overdag is er meer tijd voor andere zaken. De dialyseverpleegkundigen zijn verantwoordelijk voor de behandeling en verrichten het grootste deel van de handelingen. Voor medische controle en begeleiding heeft u regelmatig contact met de arts. Als u tussentijds vragen heeft, kunt u die via de verpleegkundige 4/16

5 doorgeven aan de arts. Speciale filtertechnieken op de Intensive Care Deze filtertechnieken worden in Isala in speciale gevallen toegepast op de afdeling Intensive Care (IC). Hier vermelden we alleen deze mogelijkheid, maar gaan we er niet verder op in. Thuis Thuisdialyse Dit is de meest zelfstandige vorm van hemodialyse, waarbij u niet gebonden bent aan openingstijden van de dialyseafdeling en waarbij u geen reistijd heeft. Bij de thuisdialyse krijgt u assistentie van uw partner of van een verpleegkundig dialyseassistent(e), kortweg een VDA genoemd. Dit zijn gediplomeerde A-verpleegkundigen, die hiervoor een aanvullende opleiding krijgen. Afwisselend assistentie van uw partner en een VDA is ook mogelijk. Zowel u, uw partner als de VDA ontvangen een opleiding om de dialysebehandeling thuis goed te kunnen uitvoeren. In principe is iedere woning geschikt te maken om de dialysebehandeling thuis uit te voeren. Peritoneaaldialyse Deze vorm van dialyse vindt thuis plaats. Er zijn twee mogelijkheden: C.A.P.D. = continue ambulante peritoneaaldialyse; A.P.D. = automatische peritoneaaldialyse. Deze vormen worden hierna uitgelegd. Hemodialyse Het woord hemo betekent bloed, dus is hemodialyse : iets uit het bloed verwijderen. Dialyse verwijdert uit het bloed de stoffen die door onvoldoende werking van de nieren niet meer worden uitgescheiden via de urine. Hemodialyse vindt plaats met behulp van een kunstnier. 5/16

6 De kunstnier Een kunstnier is een filter dat is opgebouwd uit velletjes of membranen. Alle kunstnieren bestaan uit een bloedgedeelte en een dialysaatgedeelte. De membranen houden bloed en dialysaat van elkaar gescheiden. De kunstnier zit vast aan een dialysemachine, die naast uw stoel of bed staat. De machine zorgt voor het transport en de bewaking van het bloed en het dialysaat. Op de machine zit een bloedpomp, die ervoor zorgt dat het bloed door de kunstnier stroomt. Met andere woorden: een deel van het bloed stroomt buiten uw lichaam naar de machine. Daar gaat het door de kunstnier. De afvalstoffen en zouten gaan uit het bloed door het membraan naar het dialysaat en worden afgevoerd via de machine. Ten slotte komt het gezuiverde bloed weer terug in uw lichaam. Overtollig vocht wordt ook via de kunstnier verwijderd. Dit noemen we ultrafiltratie. Afbeelding 4 Toegang tot de bloedbaan Om te kunnen dialyseren is een toegang tot de bloedbaan nodig, zodat er bloed in en uit het lichaam kan. Hiervoor bestaan twee methoden. Een 6/16

7 blijvende methode is een shunt (zie de folder Een shunt voor hemodialyse) en een tijdelijke is een katheter (zie de folder Een dialysekatheter). Praktische informatie over de afdelingen Centrumdialyse en Actieve dialyse Tijdstip Op de afdelingen Centrumdialyse en actieve dialyse wordt van maandag tot en met zaterdag gedialyseerd. U wordt in een vaste groep ingedeeld en komt in principe drie keer per week dialyseren. De dialyse duurt drie tot vijf uur. Dat kan in een maandag-, woensdag- en vrijdaggroep of in een dinsdag-, donderdag- en zaterdaggroep, alle dagen op een vast dagdeel: de ochtend of de middag/avond. Afbeelding 5 7/16

8 Bezigheden tijdens dialyse Hoewel u tijdens de dialyse niet mobiel bent, wil dat nog niet zeggen dat u stil en passief op de stoel moet blijven zitten. De afdeling heeft verschillende spelletjes, tijdschriften, kranten, radio, televisie en dvd. Ook kunt u natuurlijk uw eigen boek, handwerk, laptop en dergelijke meenemen; er is internetverbinding op de afdeling. Op de dialyseafdeling geldt een rookverbod. Bezoek De afdeling heeft in principe geen bezoekuur. Alleen als u in het ziekenhuis bent opgenomen, is het mogelijk tijdens het ziekenhuisbezoekuur uw bezoek op de dialyseafdeling te ontvangen. Vervoer U gaat meestal met de taxi naar het ziekenhuis. Na de dialyse wordt u ook weer met de taxi naar huis gebracht. Dit gebeurt volgens de afspraken die zijn gemaakt met de ziektekostenverzekeraar. Praktische informatie over de afdeling Nachtelijke Centrumdialyse Tijdstip De afdeling Centrumdialyse is zes nachten per week geopend voor nachtelijke dialyse. U komt in principe drie keer per week een nacht dialyseren, tenzij de behandelend nefroloog anders beslist. U krijgt een vast tijdstip (tussen en uur) waarop u op de afdeling wordt verwacht. In overleg en bij bijzondere gelegenheden kan hiervan worden afgeweken. De dialyse duurt ongeveer zeven uur en dertig minuten. Faciliteiten U krijgt een persoonlijk kluisje voor het opbergen van uw toilettas en kleine persoonlijke eigendommen. Op de afdeling is omkleed- en wasgelegenheid en een mogelijkheid om te douchen. Voorafgaand aan de dialyse kunt u iets drinken. s Ochtends kunt u tussen 6.30 en 8.00 uur ontbijten op de afdeling. Is hemodialyse veilig? Hemodialysemachines zijn zeer geavanceerde apparaten die voldoen aan de hoogste veiligheidsnormen. Elke functie is meervoudig beveiligd door een 8/16

9 ingebouwde computer. Mocht de stroom uitvallen, dan neemt een interne batterij de voeding van het toestel over. Zelfs wanneer deze batterij zou falen, bestaat er nog steeds de mogelijkheid om de pompen handmatig te bedienen. Op die manier kunnen we toch uw behandeling in alle veiligheid afronden. Verder beschikt Isala, net als andere ziekenhuizen, over een noodaggregaat dat automatisch opstart als de normale stroomvoorziening uitvalt. De overgang van het ene systeem van stroomvoorziening naar het andere gebeurt haast onopgemerkt binnen een paar seconden. Peritoneaaldialyse Peritoneaaldialyse wordt ook wel buikvliesdialyse genoemd. De buikholte en alle organen in de buikholte zijn bedekt met buikvlies, peritoneum geheten. Het buikvlies blijkt een geschikt membraan voor dialyse. Het buikvlies vormt dan de scheiding tussen bloed en dialysaat. Ook bij deze vorm van dialyse is het doel het verwijderen van zouten, afvalstoffen en vocht uit het bloed. Afbeelding 6 Bij peritoneaaldialyse wordt er dialysaat in de buikholte gebracht via een 9/16

10 katheter. Omdat het buikvlies rijk doorbloed is, kunnen zouten, afvalstoffen en vocht vanuit het bloed via het buikvlies naar het dialysaat gaan. Het buikvlies wordt dan gebruikt als filter om overtollige zouten, afvalstoffen en vocht te verwijderen. In het dialysaat zit onder andere glucose (suiker). Dit trekt vocht aan, waardoor u het teveel aan vocht aan uw lichaam kunt onttrekken. Er bestaan verschillende samenstellingen van het dialysaat, waarbij met steeds sterkere oplossingen ook meer vocht kan worden onttrokken. Om het in- en uitlopen van het dialysaat mogelijk te maken is het noodzakelijk om een dun slangetje, een katheter, door de buikwand in de buikholte te plaatsen. Zie de folder Een dialysekatheter. Peritoneaaldialyse is een behandeling waarvoor u uitgebreide instructies krijgt tijdens een training, zodat u deze zelfstandig thuis of in een door u gekozen omgeving kunt uitvoeren. Er zijn twee mogelijkheden: C.A.P.D. = continue ambulante peritoneaaldialyse; A.P.D. = automatische peritoneaaldialyse. C.A.P.D. Bij continue ambulante peritoneaaldialyse (C.A.P.D.) heeft u 24 uur per dag en zeven dagen per week dialysaat in de buikholte. Na vier tot zes uur is het dialysaat verzadigd, dat wil zeggen vol met afvalstoffen. Het is dan nodig de spoelvloeistof te verwisselen om zo de dialyse weer op gang te brengen. Het verwisselen van de vloeistof moet vier of vijf keer per dag gebeuren. De wisselingen vinden zowel overdag als s avonds plaats, maar het is niet nodig om de nachtrust te onderbreken voor een wisseling. De dialyse gaat 24 uur per dag door en het bloed wordt dan ook 24 uur per dag gereinigd. Er is daarom sprake van een continu proces. Gemiddeld heeft u twee liter vloeistof in de buikholte. Door de aanwezigheid van dit dialysaat neemt de buikomvang met ongeveer twee centimeter toe. Ook kan het gewicht toenemen door opname van glucose uit het dialysaat. 10/16

11 Behalve dat u vier of vijf keer per dag zo n 30 tot 45 minuten moet besteden aan het wisselen van het dialysaat, beperkt C.A.P.D. u weinig in uw verdere bezigheden. Wij noemen deze behandelingsmethode daarom ambulant. Bij peritoneaaldialyse start u altijd met C.A.P.D. Na ongeveer drie maanden wordt er een test uitgevoerd om de doorlaatbaarheid van uw buikvlies te meten. Uw behandelend arts bekijkt dan of A.P.D. voor u een geschikte behandeling is. Afbeelding 7 A.P.D. Bij automatische peritoneaaldialyse (A.P.D.) vindt het verwisselen van het dialysaat in de buikholte s nachts plaats. Het verwisselen wordt door een machine gedaan. Deze machine zorgt ervoor dat het dialysaat wordt verwarmd tot lichaamstemperatuur. Een controlesysteem bewaakt de hoeveelheid dialysaat die in en uit de buikholte loopt. De A.P.D.-machine wordt bij u thuis naast het bed geïnstalleerd. Afhankelijk van de hoeveelheid vocht dat aan het lichaam moet worden onttrokken, kiest u de concentratie van glucose in de te gebruiken zakken. De hoeveelheid vloeistof is afhankelijk van uw bloeduitslagen. Als de machine klaar is voor gebruik, sluit u de katheter aan en gaat u naar 11/16

12 bed. De machine doet verder al het werk. De volgende ochtend na beëindiging van het programma koppelt u het systeem van de katheter af en wordt de katheter weer afgesloten met een steriel dopje. De tijd die u aan de machine doorbrengt, is minimaal acht uur. Het kan soms nog nodig zijn om ook overdag dialysaat in de buikholte te hebben en/of nog een C.A.P.D.-wisseling te doen om tot een optimale dialyse te komen. Voor bijvoorbeeld werkende of studerende patiënten is het een voordeel om overdag vrij te zijn van dialyseverplichtingen. Het is ook mogelijk A.P.D. tijdelijk door C.A.P.D. te vervangen, bijvoorbeeld tijdens een vakantie. Praktische informatie Benodigde materialen en aanpassingen in huis Voordat u start met peritoneaaldialyse, maken wij een afspraak voor een bezoek bij u thuis om te bekijken wat er aangepast moet worden. Zijn er aanpassingen in uw woning nodig voor de behandeling, dan voert de technicus van de dialyseafdeling dit in overleg met u uit. Hij regelt deze zaken ook met uw verzekering. Het bovenstaande geldt ook voor eventuele aanpassingen op school of werk. Het benodigde dialysaat wordt bij u thuis afgeleverd op de door u gewenste plaats. Ook is het mogelijk vloeistoffen op uw vakantieadres te laten bezorgen. 12/16

13 Training C.A.P.D. en A.P.D. De aanvang van de peritoneaaldialyse en de training is afhankelijk van de bloeduitslagen. Normaal gesproken start de behandeling twee weken na de katheterimplantatie. U krijgt de training van C.A.P.D. in het ziekenhuis. Dit kan zowel klinisch als poliklinisch. De opleiding duurt gemiddeld vier à vijf dagen, maar verschilt van persoon tot persoon. Een dialyseverpleegkundige verzorgt de training en leert u hoe u de wisselingen zelf kunt doen. Ook wordt u geleerd hoe u de katheter moet verzorgen en verbinden. Het is de bedoeling dat u dagelijks uw bloeddruk en gewicht opneemt en noteert. Aan de hand daarvan leert u te bepalen hoeveel vocht aan het lichaam moet worden onttrokken. De training bestaat uit een praktisch en theoretisch gedeelte. Daarnaast geven we u adviezen en tips om peritoneaaldialyse zo goed mogelijk in te passen in uw dagelijks leven. Wanneer u de techniek beheerst, kunt u de peritoneaaldialyse zelfstandig thuis gaan doen. Indien mogelijk en gewenst, zal de training van de A.P.D. een aantal maanden na de start van C.A.P.D. plaatsvinden. Dit gebeurt meestal poliklinisch en duurt gemiddeld drie dagen. Het belang van zorgvuldig uitvoeren van de wisselingen Schoon en zorgvuldig werken bij de wisselingen en bij de verzorging van de katheterpoort zijn van belang om het risico van buikvliesontsteking (peritonitis) en een katheterpoortinfectie zo klein mogelijk te houden. U leert hoe u met de materialen moet omgaan en ook wat te doen als er ondanks alles toch een complicatie optreedt. Peritoneaaldialyse en diabetes mellitus Bij patiënten met suikerziekte kan peritoneaaldialyse als nierfunctievervangende therapie goed worden toegepast. De wijze van insuline spuiten verandert doorgaans niet, maar de hoeveelheid moet misschien aangepast worden. Door de peritoneaaldialyse neemt het lichaam 13/16

14 namelijk extra glucose op. Periode na de training Nadat de training afgesloten is, komt u regelmatig op de polikliniek bij de nefroloog en de dialyseafdeling terug. Als uw behandeling goed verloopt en de peritoneaaldialyse gaat naar wens, dan komt u om de zes à zeven weken terug op de polikliniek. Heeft u tussendoor vragen, dan kunt u altijd terecht bij de dialyseafdeling. U kunt daarvoor langskomen of bellen. Wie werken er op de dialyseafdeling? Op de dialyseafdeling zult u verschillende personen tegenkomen. Met een aantal van hen heeft u al kennis gemaakt voordat u gaat dialyseren. Nefrologen Nefrologen zijn internisten die gespecialiseerd zijn in nierziekten, hemodialyse en peritoneaaldialyse. Pre-dialyseverpleegkundigen Dit zijn dialyseverpleegkundigen die u vóórdat u met dialyse gaat beginnen, uitgebreid praktische informatie geven over de verschillende vormen van nierfunctievervangende behandeling. Daarna kunt u dan samen met uw behandelend arts een keuze maken voor de behandeling die het meest geschikt voor u lijkt te zijn. Dialyseverpleegkundigen Verpleegkundigen die zich gespecialiseerd hebben in hemodialyse en peritoneaaldialyse. Op de afdeling werken ook verpleegkundigen die in opleiding zijn tot dialyseverpleegkundige. Technici Omdat er op onze afdeling met veel technische apparatuur wordt gewerkt, zijn er technici aanwezig die ervoor zorgen dat de aanwezige apparatuur goed functioneert. Zij regelen ook de nodige aanpassingen in de thuissituatie, op het werk of eventueel op school. Dit geldt zowel voor thuishemodialyse als voor peritoneaaldialyse. 14/16

15 Afdelingsassistenten Zij zorgen voor koffie, thee, broodmaaltijden tijdens de dialyse en voor het vervoer van patiënten. Zorg-assistenten regelen onder andere het taxivervoer voor u. Secretariaat Het secretariaat verwerkt alle administratieve gegevens en afspraken. Maatschappelijk werkers U kunt een beroep op het maatschappelijk werk doen als u daaraan behoefte heeft of als er problemen zijn, zoals bijvoorbeeld bij confrontatie met uw ziekte en behandeling, werk, financiële zaken, verzekeringen, gezins- en leefsituatie. Maatschappelijk werk begeleidt u helpt u met het zoeken naar oplossingen. Zonodig is thuisbezoek mogelijk. Diëtisten De behandeling van een nierziekte gaat meestal samen met een dieet. De diëtiste geeft voedingsadviezen die voorafgaand en gedurende uw dialysebehandeling gelden. Bereikbare dienst Er is dag en nacht een dialyseverpleegkundige bereikbaar voor bijzonderheden aangaande de dialysebehandeling. Een medewerker op de afdeling vertelt u wanneer en hoe u van deze dienst gebruik kunt maken. Patiëntenverenigingen Nierpatiëntenvereniging Zwolle Deze vereniging is opgericht door patiënten van de dialyseafdeling in Zwolle. De doelstelling van deze vereniging is (onder andere) het bevorderen van het onderlinge contact tussen leden door het organiseren van dagtochten, ontspannings- en ontmoetingsbijeenkomsten en themaavonden. De vereniging geeft ook een informatiekrantje uit. Als u lid bent van deze vereniging, bent u automatisch en zonder extra kosten lid van de Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN). Telefoonnummer en adres kunt u opvragen via de dialyseafdeling. Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN) Deze vereniging verzorgt lotgenotencontact en belangenbehartiging en geeft het verenigingsblad Wisselwerking uit. 15/16

16 De contactgegevens zijn: Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN) Postbus AG Bussum t (035) Nierstichting Nederland (NSN) De doelstelling van de Nierstichting is het verbeteren van de kwaliteit van leven van nierpatiënten in Nederland. De activiteiten liggen in grote lijnen op drie aandachtsgebieden: wetenschappelijk onderzoek, hulpverlening en voorlichting. De Nierstichting geeft het blad Nierstichting Magazine uit. De contactgegevens zijn: Nierstichting Nederland Groot Hertoginnelaan 34 Postbus DA Bussum t (035) Dialyse en vakantie U kunt zelf uw vakantie in Nederland of het buitenland regelen maar ook de Nierstichting om hulp vragen. De Nierstichting geeft jaarlijks een vakantiegids uit. Zij organiseert ook vakantiereizen, waaronder groepsreizen in binnen- en buitenland. Bij groepsreizen is er begeleiding van dialyseverpleegkundigen. U kunt op de afdeling vragen hoe u alles het beste kunt regelen. 23 november 2018 / 5282 / P 16/16