K0N)a. Slibontwatering. 6. Filterpersen - slibkarakterisering en optimaal gebruik van anorganische chemicaliën. (Handleiding) Bibliotheek STOWA

Transcriptie

1 Slibontwatering 6. Filterpersen - slibkarakterisering en optimaal gebruik van anorganische chemicaliën (Handleiding) Bibliotheek STOWA alleen ter inzage, niet voor uitlening nagebruik Eï'OUK s.v.p. K0N)a

2 Postbus 414, 2280 AK rijswijk r) stichting toegepast onderzoek reiniging afvalwater 5 ' Wiirlan churchii aan 273 BIBLIOTHEEK DE HAAFF Draevendaalsesteeg 3a Postbus AE Wageningen Slibontwatering 6. Filterpersen - slibkarakterisering en optimaal gebruik van anorganische chemicalien Publikaties en het publikatieovenicht STOWA kunt u uitsluitend bestellen bil Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Hageman Verpakkers BV Postbus 8090 Postbus RB Utrecht 2700 AC Zoetermeer tel tel fax fax o vv ISBN- of bestelnummer en een duidelijk aflevemdres (Handleiding)

3 Inhoud l Ten geleide IE?' CEf3I?I:lK VA" Di_ VOORSCHR1F'I'I:N VOORSCHRTFT 1 : I(hPAKTC1IISI:RING JKLEI UING 2 BEGTNSEI. 3 '1'OESI.ELLEN ES HUI,PMIUDETdEN 4 VOOI?REREIUINí; VAN DE TIOSEKINGEh; 4.1 Dosering van FeC Dosering van Ca(OH)2 5 CONDTTIONEKING 5.1 Inleiding 5.2 Uitvoering van de conditionering h UITWERKING VAN DE RESCLTA'I'EN VOORSCHRIFT 2: BEPAl.ING CHEMICALIEN INLEIDING BEGINSEL TOESTELLEN EK HULPMIDDELEN VOOKBEREIDING VAN UE DOSERINGEN Dosering van FeC13 Dosering van Ca (OH12 CONDITIONERING Lnleiding 5.2 Uitvoering van de conditionering 6 UIThERKING VAN DE RESULTATEN I VAN CI.II5 VAN DE BENODIGDE HOEVEELHEID VOORSCHRIFT 3: BUFFERCAPACITETT VAN GECONDITIONEERD SLIB IULEIDING 2 BEGINSEL 3 TOESTELLEN EN HULPYIDDELEN 4 UITVOERING 5 UITWERKING VAN DE I'ESULTATEK BIJLAGEN l Herekening van de doseringen van FeCI3 en Ca(OH)2

4 2 Laboratoriumconditionering van slib met anorganische chemicaliën Bepaling van ontwateringseigenschappen van slib met de MFT-test Bepaling van ontwateringseigenschappen van slib met de CST-test Bepaling van de PR Interpretatie van de karakteriseringsresultaten Bepaling van de benodigde hoeveelheden cliemicaliën - een voorbeeld 34-35

5 Ten geleide Bij de ontwatering van zuiver~ngsslib is steeds sprake van een compromis tussen de kwaliteit van het uitgangsmateriaal, het drogestofgehalte van het eindproduct en de kosten, dit als functie van ontwateringsapparatuur, conditioneringsmiddelen, transportafstand en afzetmogelijkheden. In technische zin gaat het bij dit compromis om kennis van het verband tussen slibeigenschappen, ontwateringskenmerkeri en prestaties van de ontwateringsapparatuur. Met liet project "Slibontwatering" beoogt het algemeen bestuur van de STOKA deze kennis te bundelen, uit te diepen en aan te vullen. * Het onderzoek werd op advies van de Onderzoekadviescommissie van de STORA door dit bestuur opgedragen aan het Instituut voor Milieuhygiëne en Gezondheidstechniek TNO te Delft en is uitgevoerd in de onderdelen: - literatuuronderzoek naar de aard van de waterbinding in zuiveringsslib (deel I); - inventarisatie van het verband tussen slibeigenschappen en de resultaten van slibverwerkingsapparatuur (deel 2); - optimalisering van de ontwatering met zeefbandpersen, als functie van de slibstabilisatie (aëroob of anaëroob), het type en de hoeveelheid polyelektrolyt (deel 3, twee rapporten); op basis van deze twee rapporten is een handleiding (deel 4 ) samengesteld om de resultaten van dit onderzoek voor de praktijk van alle dag te ontsluiten; - optimalisering van het verbruik aan anorganische chemicaliën, het einddrogestofgehalte en het verband daartussen bij ontwatering met filterpersen (deel 5). Het thans voorliggende deel 6 is een handleiding bij procedures op laboratoriumschaal die voorafgaan aan het vaststellen van het optimum in de samenhang tussen de benodigde hoeveelheid chemicaliën en de ontwaterbaarheid van het slib op filterpersen. Bij de uitvoering van dit deelproject werd TNO namens de STORA begeleid door een commissie bestaande uit: ir. R. Karper (voorzitter), ir. H.M.M. Koppers, ir. H.M.J. Scheltinga, ing. J. Teerink, dr.ir. W.C. Witvoet en ing. D. Wouda. Rijswijk, februari De directeur van de STOM drs. J.F. Noorthoorn van der Kruijff * oe Onderzoek;idviescomissie, die tor dit projevr ;iduisrrrdr, bestimi huif: prof.ir. A.C.J. Koot (voorzitter), drs. J.F. No~rthnorn vin der Kruijff (secretaris) rti dr.ir. 1l.J. Eggink, prof.dr. P.C. Fohr, ir. R. ~;ir~rr, ir. C.H. Kiigp,eleijn. ir..l.s. Kuyper, ir. Th.G. Martij", ir. H.A. Meijer, ir. ll.m..t. Sclieltinga. dr.ir.,>.w. Sciinlfe Uhing, ir. J. van Selm, ir. PI. Tiessens, drs. A.A. Uisrnrij~,r (leden).

6 HET GEBRUIK VAN DE VOORSCHKIFTEN In deze handleiding voor slibkarakterisering en optimaal gebruik van anorganische chemicaliën bij ontwatering van slib met filterpersen worden drie voorschriften gegeven, namelijk: voor de karakterisering van slib, voor de bepazing van de benodigde hoeveelheid chemicaliën en voor de buffercapaciteit van geconditioneerd slib. Het conditioneringsonderzoek is gericht op het gebruik van FeC13 en Ca(OH)2. Andere anorganische chemicaliën, bijvoorbeeld AlCl3 en Ca(OH)2 kunnen op analoge wijze worden gebruikt bij het conditioneringsonderzoek. Het gebruik van de verschillende voorschriften wordt in het navolgende voor een aantal praktijksituaties aangegeven. - vervanging of aanschaf iian een filterpers Indien overwogen wordt om een filterpers te gebruiken voor de ontwatering van een slib, zal eerst karakterisering van het slib dienen plaats te vinden. Hiervoor gebruikt men voorschrift I. De karakterisering, het vastleggen van de ontwateringsmogelijkheden van slib na conditionering met FeCl3 en Ca(OH)2 geeft inzicht in de verwachte perstijden en bereikbare drogestofgehalten van slib bij ontwatering met filterpersen. - veranderingen in slibeigenschappen Modificaties in het zuiveringsproces, zoals de invoering van defosfatering, maar ook seizoensinvloeden of veranderingen in de samenstelling van het influent resulteren vaak in een verandering van de slibeigenschappen. In deze gevallen is het wenselijk om de slibeigenschappen door middel van karakterisering volgens voorschrift 1 vast te leggen. Ook bij sterk wisselende bedrijfsresultaten van de filterpersen is karakterisering van het slib noodzakelijk om na te gaan of het uitgangsslib sterk van eigenschappen wisselt of dat andere oorzaken een rol spelen. De noodzakelijke frequentie van karakterisering zal afhankelijk zijn van de locale situatie. In de aanvangsfase lijkt onder onveranderde procesomstandigheden éénmaal per drie maanden (per seizoen) een goede benadering. In de dagelijkse praktijk is een optimaal gebruik van de benodigde (hoeveelheden) chemicaliën noodzakelijk. De benodigde hoeveelheid chemicaliën c.q. aanpassing daarvan hangt onder meer af van de fluctuaties in het drogestofgehalte van het slib, in de eigenschappen van het slib en van de mate waarin controle op de ontwateringseigenschappen op laboratoriumschaal mogelijk is. Een regelmatige bepaling van de benodigde hoeveelheid FeC13 en Ca(OH)2 om een economisch zo optimaal mogelijk chemicaliënverbruik te verwezenlijken kan met behulp van voorschrift 2 worden bereikt. In voorschrift 3 wordt een methode gegeven om door meting van de buffercapaciteit van geconditioneerd slib, de dosering van Ca(0H)z en hierbij ook de werking van de Ca(OH)2-doseerinstallatie te controleren.

7 VOORSCHRIFT 1 KARAKTERISERING VAN SLIB

8 l TNLCTIITNC In dit voorschrift wordt een methode voor de karakteriscring van slib ten behoeve van de ci~ndit ionering met FeC1-j en Ca(OR)z gegevcin. [)oor knrakteriserin;: vcin sl ib is het mogelijk om slibben op een eenvoudige wijze tc vergelijken. Ook kunnen veranderingen in de Iioedaniglieid van ihi.1 s1 ib, bijvoorbeeld door seizoensinvloeden»f veranderingen in liet ztiivriringsproces, gesignaleerd worden. Aan de hand van de resultaten kunnen uitspraken worden gedaan over de verkregen rinlwateringsresultaten en voorspellingen worden gegeven over te verwachten resultaten bij ontwatering van het onderz<irhte slib in ecn filterpers. De karakterisering omvat conditionering van slib met diverse doseringen FeCi j en Ca(Oii)2 v«lgens een gestandaardiseerde werkwijze. Van het geconditioneerde slib worden de ph, de afzuigtijd en tiec drogestofgehalte bij de XFT-test bepaald. Deze parameters zijn respectievelijk kenmerken voor de fysisch-chemische werking... van de ctiemic:alifin, d<i snelheid van ontwatering en het bereikbare einddr»gestofgehalte.»e vombinaties van FeC13 en Ca(OH)2 waarbij gelijktijdig voldaan wordl aan de eisen ph 212, afzuigtijd L100 s en MFT ~ 2 1 X d.s. worden in een karakteriseringsgrafiek opgenomen.?let behulp van deze grafiek is interpretatie van de gegevens naar te verwachten praktijkresultaten mogelijk. Tevens zijn slibben zo up een eenvoudige wijze onderling te vergelijken. Ue test is van tuepassing op alle soorten vloeibaar slib. Voor zuiveringsslib wordt hij voorkeur een drogestofgehalte van l :iangeti«iidi.n.

9 2 BEGINSEL Enige monsters van 500 ml slib worden onder vastgelegde omstandigheden met FeCl3 en Ca(OH)2 geconditioneerd. Karakterisering van slib met FeC13 en Ca(OH)2 l l l - - combinaties van: 1: g;: das. (Z) 1 af zuigtijd (s) r I interpretatie van resultaten I m.b.v. bijlage 6 L Schema voor karakteriseringconderzoek aan slib I 3 TOESTELLEN EN HULPMIDDELEN Apparatuur voor de conditionering met de standaardroerder (zie bijlage 2) Apparatuur voor de MFT-test (zie bijlage 3) Magneetroerder Bekerglazen van 100 ml Bekerglazen van 250 ml Bekerglazen van l000 ml Volpipet van 20 ml met opzuiginrichting Maatcilinders van l00 ml Maatcilinders van 250 ml Maatcilinders van 500 ml FeC13-oplossing van 41-gew.% (s.g. 1,4 glml) Ca(OH)2-poedervormig pro analyse (zie bijlage l) ph-meter IJkvloeistoffen voor ph = 7 en p13 = 10 *toerental in omwentelingen / minuut -min-l resp. roertijd - s

10 4 VOORBEREIDING VAN DE DOSERINGEN 4.1 Dosering van FeC13 De concentratie van de FeCl3-toevoegingen wordt zo gekozen dat het volume van de dosering altijd 20 ml bedraagt. De FeC13-oplossing van 41 gew.% wordt eerst verdund tot een standaardoplossing overeenkomende met een dosering van 10 gew-% betrokken op het drogestofgehalte van het slib (code FeC13-10). Zie voor de berekening van de standaardoplossing bijlage 1. FeC13-I0 (standaard) Breng 2,12 x (d.s.) ml FeC13-oplossing van 41 gew.% in een 500 ml maatcilinder en vul aan met water tot 500 ml (d.s. is het drogestofgehalte van het uitgangsslib; droogrest volgens NEN FeCl3-2,5; FeC13-5 en FeC13-7,5 Bereid de werkoplossingen voor 2,5%, 5% en 7,5% FeC13 als volgt uit standaardoplossing FeC Neem drie maatcilinders van 250 ml; breng hierin de in onderstaande tabel vermelde hoeveelheden FeC13-10-standaardoplossing en vul aan met water tot 200 ml. werkoplossing dosering FeC13 (gew.%) hoeveelheid FeC1-j-10-standaardoplossing (ml), aan- I I t.o.v. d.s.-slib I vullen tot 200 ml De verdunde werkoplossingen zijn beperkt houdbaar en dienen dan ook steeds vers aangemaakt te worden. 4.2 Dosering van Ca(OH)2 Weeg Ca(OH)2-poeder in 100 ml bekerglazen af volgens onderstaande tabel. Elke (:a(oh)2-dosering dient in viervoud te worden afgewogen. Dus in totaal 16 bekerglazen.

11 ~ -- suspensie Ca(LiHj2-I0 t.o.v. d.s.-slib berekening van de dosering 0,05 x (d.s.) Ca (OH) ,10 x (d.s.) Direct voor de conditionering wordt aan elk bekerglas 80 ml water toegevoegd en wordt kort gesuspendeerd met behulp van een nagneerroerder. 5.1 Inleiding Aan 500 ml slib wordt in een beker,~las van I 1 onder roeren met de standaardroerder met een zuigerpipet 20 ml van een werkoplossing van FeC13 bij een roersnelheid van 1000 min-l toegevoegd (roertijd 15 s). Direct aansluitend wordt 80 ml van een suspensie van Ca(OH)2 bij een roersnelheid van 500 min-l gedoseerd íroer- Lijd 60s). Ka de conditionering worden de afzuigtijd en de?ft-".s. bepaald. Tevens wordt van elk monster de ph-waarde gemeten. 5.2 Uitvoering van de conditionering Zet I6 stuks bek erg la ze^ van 1 l met 500 ml slibi klaar (eventueel 500 g slib afwegen). Neem voor elke conditionering een bekerglas met 500 ml slib en plaats de roerder volgens bijlage 2. "Laboratorii~mconditionering van slib met anorganische chemicaliën". Stel de roermotor in op een roersnelheid van 1000 min-'. Voeg onder of vlak voor het roeren zo snel mogelijk met de pipet met opzuiginrichting (zuigerpipet) 20 ml van de werkoplossing FeCli- 2,5 toe. Koer gedurende l5 s Stel daarna de roersnelheid in op 500 min-1. Voeg onder of vlak voor het roeren de kalksuspensie Ca(OHj2-I0 toe. Roer gedurende h0 s. Repaal direct aansluitend de afzuigtijd (s), het LIFT-;: d.s. en de ' Zur;: voor rc:prcisentatieve r,ionst :rs (bi i lage 21 *" Ile doseringen worden uitgedrukt als gewichtcprocenten FeC13 en Ca(Otl)2 betrokken op droge stof. Een dosering 2,5140 bijvoorbeeld betekent 2,5 gew.z FeC13 en 40 gew.z Ca(OH)2 betrokken op droge stof.

12 p11 van het geconditioneerde slib volgens bijlagen 3 en 5. Herhaal bovenstaande procedure voor de doseringen 2,5120, 2,5140 en 2,5160. Iedere keer wordt 20 ml van de werkoplossing FeC13-2,5 gedoseerd, maar in plaats van de kalksuspensie Ca(OH)2-10 worden achtereenvolgens de siispensies Ca(OH)2-29, Ca(OH)2-40 en C;i(O11)~-h0 toegeviie::d. De hierboven beschreven methode wordt herhaald met doseringen van 517 FeC13, 7,SZ TeCl3 en 10Z FeC13 en wel alle achtereenvolgens met 10, 20, 40 en hilz Ca(0il)z. 6 UITWERKING VAN DE IIESL'LTATEN De resultaten worden in tabelvorm gerangschikt (tabel 1 "Slibkarakterisering, FeC13 en Ca(OH)2"). De ph, de afzuigtijd (s) en het MFT-Z d.s. worden hiern~ a's functie van de Ca(OH)2-dosering bij verschillende doseringen van FeC13 in figuur I: "Werkgrafieken ten behoeve van slibkarakterisering" uitgezet. Aan de hand van figuur I wordt een karakteriseringsfiguur, (figuur 2: "Karakterisering van slib, FeCl3 en Ca(OH)2") samengesteld. In deze figuur worden die ciimbinaties van FeC13 en Ca(OR)2 uitgezet, waarbij gelijktijdig wordt voldaan aan de eisen: ph 212, afzuigtijd <loos en XFT >21Z d. Een gedeelte van de knraktericeringslijn in deze figuur, waar sprake is van een duidelijke overdosering van FeC13 of Ca(OM)z, wordt als streep- of stippellijn aangegeven. Er kan sprake zijn van een overdoering van FeC1-j. Immers te hoge FeC13-dosering vereist een te hoge Ca(OH)2-dosering om te voldoen aan de eis van ph ~ 12. Yaar ook de dosering van Ca(OH)2 kan te hoog zijn als een hogere Ca(0H)z-dosering slechts een relatief a er in ge bespring van de vereiste FeClg-dosering geeft. Voor interpretatie van de karakteriseringsresultaten wordt verwezen naar bijlage h. In deze bijlage wordt de relatie tussen slibkarakterisering up laboratoriumschaal en praktijkresultaten van (,»nditionering van slib met FeCIj en Ca(OH)2 gevolgd door ontwatering met filterpersen aangegeven.

13 Tabel I. Slibkarakterisering, FeC13 en Ca(0H)z

14 ph, afzuigtijd en MFT als functie van kalkdosering bij verschillende doseringen van FeCl3 eis 312 Afzuigtijd [s] 60rnl t '"r eis S 100 s - gew. % Co (OH12 - gew OIO Ca(OHj2 MFT ('10 ds.] ---, gew. OIO Ca( OH )2 Fig. l Werkgrafieken ten behoeve van slibkarakterisering

15 Fig.2. Karakterisering van slib, FeC13 en Ca(OH)2 -. cornbin,itie.i uan doseringen van E'eCZz en CafOii)~ waur+ij het op Iai~or~atoriwnuchmZ gecondilioneerde slib gezi.jktijdig voldoet aan de voz<jende waarden voor de parmneter,s: I 2, afzuigtijd - cl00 s en MF7' - >%I% d.u.. de overhzering van chemicaliën aangeven door een Zijn;

16 VOORSCHRIFT 2 BEPALING VAN DE BENODIGDE HOEVEELHEID CHEMICALIEN

17 In dit voorschrift worden aanwijzingen voor een optimaal gebruik van FeC13 en Ca(OH)2 bij de ontwatering van slib in filterpersen gegeven. Onderzoek naar de toepassing van andere anorganisrhe chemicaliën (FeS04, FeC12, AlCl3 e.a.) kan op een analoge wijze geschieden. De gewenste ontwateringseigenschappen na conditionering zijn afhankelijk van een aantal. (praktijk-)factoren. Hierbij spelen de eigenschappen van het uitgangsmateriaal, de hoeveelheid chemicaliën, de persdruk, de perstijd, het slibaanbod en het gewenste einddrogestofgehalte een rol. In de praktijk zal het slib minstens tot die ontwateringseigenschappen geconditioneerd worden dat het slibaanbod met de ter beschikking staande apparatuur in een bepaalde tijd kan worden verwerkt. Men past langere perstijden enlof hogere doseringen van chemicaliën toe, indien een hoger drogestofgehalte wordt nagestreefd. De methode van conditionering in dit voorschrift is gelijk aan die in voorschrift I. Na conditionering met FeC13 en Ca(0H)z worden de ph, de afzuigtijd, het drogestofgehalte bij de MFT-test en ook de CST bepaald. De resultaten van dit laboratoriumonderzoek worden in een grafiek, waarin de gebruikelijke praktijkwaarden voor deze parameters zijn aangegeven, ingetekend. De benodigde dosering volgt nu uit een vergelijking van de waarden van de ontwateringsparameters bij opklimmende dosering van FeC13 en Ca(0H)z. De benodigde hoeveelheden chemicaliën zijn die doseringen, waarboven relatief weinig verbetering in waarden van de genoemde parameters optreedt. Eit voorschrift is van toepassing op alle soorten vloeibaar slib. Voor zuiveringsslib wordt hij voorkeur een drogestofgehalte van %/l aangehouden. Een aantal monsters van 500 ml slib wordt onder vastgelegde omstandigheden met FeClj en Ca(0H)Z geconditioneerd (zie schema op bladzijde 13). 1 TOESTELLEN EN HULPMIDDELEN Apparatuur voor de conditionering met de standaardroerder (zie bijlage 2) Apparatuur voor de MFT-test (zie bijlage j) Magneetroerder Rekerglazen van 100 ml, 250 ml en 1000 ml ph-me t er IJkvloeistoffen voor ph = 7 en p11 = 10 Volpipet van 20 ml met opzuiginrichting Yadtcilinders van l00 ml, 250 ml en 500 ml FeCl3-oplossing van 41 gew.2 (s.g. 1,4 grml) Cd(OH)2-poedervorniig pro analyse (zie bijlage I)

18 Bepaling benodigde hoeveelheid FeCl3 en Ca(0H)z slib conditionering combinaties van: FeCIi-2,5;5;7,5 1 ~ Ca(0M)2-10;20;40 en 60% 1 - MFT. d. s. (%). afzuigtijd (s) ~ ~ I " ( s ~ Schema voor bepaling van de benodigde hoeveelheid chemicaliën 4 VOORBEREIDING VAN DE DOSERINGEN 4.1 Dosering van FeCl'j De concentratie van de FeC1-j-toevoegingen wordt zo gekozen dat het volume van de dosering altijd 20 ml bedraagt. De FeC13-oplossing van 41 gew.% wordt eerst verdund tot een standaardoplossing overeenkomende met een dosering van 10 gew.% betrokken op het drogestofgehalte van het slib (code FeC13-10). Zie voor de berekening van de standaardoplossing bijlage 1. FeCl3-I0 (standaard) Breng 2,12 x (d.s.1 ml FeClj-oplossing van 41 gew.% in een 500 ml maatcilinder en vul aan met water tot 500 ml (d.s. is het drogestofgehalte van het uitgangsslib; droogrest volgens NEN in gll). Bereid de werkoplossingen voor 2,5%; 5Z en 7,5% FeC13 als volgt uit standaardoplossing FeC Neem drie maatcilinders van 250 ml; breng hierin de in onderstaande tabel vermelde hoeveelheden FeCl3-10-werkoplossing en vul aan met water tot 200 ml.

19 dosering FeC13 hoeveelheid FeClj-10-stanwerkoplossing (gew.%) daardoplossing (ml), aant.o.v. d.s.-slib vullen tot 200 ml De verdunde werkoplossingen zijn beperkt houdbaar en dienen dan ook steeds vers aangemaakt te worden. 4.2 Dosering van Ca(OH)2 Weeg Ca(OH)2 in 100 ml bekerglazen af volgens onderstaande tabel. Elke Ca(OH)2-oplossing dient in viervoud te worden afgewogen. Dus in totaal 16 bekerglazen. suspensie dosering Ca(OH)2 (gew. Z) t.o.v. d.s.-slib berekening van de dosering (g Ca(OH12) Ca(0H)z-20 Ca (OH) 2-40 Ca(OB)2-60 Direct voor de conditionering wordt aan elk bekerglas 80 ml water toegevoegd en kort gesuspendeerd met behulp van een magneetroerder. CONDITIONERING I Inleiding Aan 500 ml slib wordt in een bekerglas van 1 1 onder roeren met de standaardroerder met een zuigerpipet 20 ml van een werkoplossing van FeCl3 bij een roersnelheid van l000 min-l toegevoegd (roertijd 15 s). Direct aansluitend wordt 80 ml van een suspensie van Ca(OH)2 bij een roersnelheid van 500 min-l gedoseerd (roertijd 60 s). Na de conditionering worden de afzuigtijd en de MFT-% d.s. bepaald. Tevens wordt van elk monster de ph-waarde gemeten. 5.2 Uitvoering van de conditionering Zet 16 stuks bekerglazen van I 1 met 500 ml slib' klaar (eventueel 500 g slib afwegen). Neem voor elke conditionering een bekerglas met 500 ml slib en plaats de roerder volgens bijlage 2. * Zorg voor representatieve monsters (bijlage 2)

20 Sti.1 <i<. rc>itr:v,ti~r i n r<iersnelheid van 1000 min-'. Vue;; onder of vl;ik.,iriiir tii:t r<jr:ren zri inel mogelijk met de pipet met upz~iiginri<.tit in:: r i t 20 :.l van de werkoplossing!?ec11-2,5 toe. r I r d : l i i. e ~1;i:irria de roersnelheid in op 5911 min-]. V r oí v1 lik r tii:t rrjeren de kalksuspcnsie Ca (OH) 2-1 O toe. I(o<.r r n fi0 ;. I v;iri li(-t :!,<:r ondi t ioncerde slib zo snel mogelijk na conditior i r f i t j l<;),! s., CST en ph vi>l::ens bij lagen, 4 i.ri i. I r t,rivi.n~:l:~.iridrt prri<.i:diire voor de doseringen 2,5120, r:ri Z,i/f,O. Ir:rli.ri: ki:r wordt 211 ml van de wc-rk»plossing FtiC13-2,5, l r l, r in plaat:< van de ka1 ksuspensie Ca(OH17-I [J worden 111: tiir:rt,r>ven beschreven methode wordl Iierhanid rnit doseringen van 5 1 1, 7,5X FeCl,{ en 10% FeCl? en wel alle achtereenvolgens m<.t 10, 20, 40 cri h0z kalk C3 h UI'I'Cllil<KLNC VA?) IJE RESULTATEN ik resultaten worden in tabelvorm gerangschikt (zie tabel I : Hepaling van de benodigde hoeveelheid chemicaliën ). Daarna worden de ph, de afzuigtijd (s), de CST Is) en MFT-% d.s. als functie van de Ca(OH)2-dusering bij verschillende doseringen van FeC13 uitgezet in figuur 1 "Hepaling van de benodigde hoeveelheden FeCl? en Ca(OH)2". In deze f i :;iiiir zijn de gebruikelijke prakti jkgebieden voor de waarden van de diverse parameters aangegeven. Deze waarden, waarbij geconditiuneerd slib in de praktijk goed ontwaterbaar is, worden hiernavolgend weergegeven: P 13 : 12-12,5 veelal 12,2 afzuigtijd 60 ml : i5-200 s veelal s specifieke weer5tand: O,i - 1 veelal 0,3-0,5 (0,5 bar) l 0) 2 rn/l:g 1012 rnlkg CST : 25 - h0 s veelal MFT-in d. s. : 21-30Z veela! ra (10 min., 0,5 bar) d.s. Ue benodigde hoeveelheid chemicaliën wordt gevonden door te bezien boven welke dosering aan FeC13 en Ca(OH)2 er, bij verhoging van " Ik doseringen worden uitgedrukt als gewichtsprocenten FeClj en Ca(OH)2 betrokken op droge stof. Een dosering 2,5140 bijvoorbeeld betekent 2,5 gew.% FeCI3 en 40 gew.% Ca(0H)z betrokken op droge stof

21 deze doseringen, geen verbetering in de waarden van de ontwateringsparameters neer optreedt. De ph moet in elk geval hoger zijn dan ph = 12. In bijlage 7 wordt een voorbeeld van de bepaling van de benodigde hoeveelheden cliemicaliën gegeven. MFT bij 0,5 bar en 10 min. 60 ml filtraat CST (s) Tabel I. Bepaling van de benod~gde hoeveellieid chemicaliën --

22 ---p- -p -gew. Laboratoriumconditienering P H eis-hoog gew OIO Co10H12 CST [s] 7 O I eis - laag -l MFT [%d.s.] l iel L0 6 O 010 Ca(OHl2 I praktijk gebied gew 'la FeCL3 a - 5 t, >t A o - 10 Fig.1. Bepaling van benodigde hoeveelheden FeC1.j en Ca((% - l7 -

23 VOORSCHRIFT 3 BUFFERCAPACITEIT VAN GECONDITITONEERD SLIB

24 1 INLEIIITNG In dit voorschrift wordt een methode voor de bepal in^ van [It. hiif - ferïapaciteit van geconditioneerd slib beschreven. In de praktijk is het veelal niet eenvoudig om fluctuaties in de Ca(OH)2-dosering te vermijden. De oorzaken hiervan zijn o.a. brugvorming in de silo, problemen bij blussing van Ca0 en verstopping van leidingen door Ca(OH)2-afzettingen. Een ander aspect is dat bij een krappe dosering van Ca(OH)2, waarbij toch ontwatering op filterpersen mogelijk kan zijn, problemen ontstaan door verzuring van de slibkoek bij opslag. Meting van de buffercapacitiet van het geconditioneerde slib kan in voornoemde gevallen inzicht verschaffen. Veranderingen in het drogestofgehalte van het ingedikte slib spelen bij een constante hoeveelheid toegevoegd Ca(OH)2 een rol. Een verlaging van het drogestofgehalte zal een hogere buffercapaciteit van het geconditioneerde slib teweegbrengen. De buffercapaciteit is hier te beschouwen als een indirecte maat voor de hoeveelheid c.q. overmaat aan Ca(OH)2 die bij de conditionering van een slib is gedoseerd. Geconditioneerd slib is bij ph-waarden i12 sterk gebufferd; een relatief grote verandering in Ca(OH)2-dosering resulteert slechts in een geringe wijziging van de ph-waarde. In verband met problemen met de meting van de ph bij hoge waarden (ph i12) dient de ph met zorg te worden bepaald. De ijking van de ph-meter is bij deze waarden niet eenvoudig (zie bijlage 5). Al bij ph--waarden van ca. 7 wr~rdt een standaardafwijking >0,1 pheenheid opgegeven. 2 REGINSEL Een monster van 100 ml geconditioneerd slib wordt onder roeren met een constante snelheid getitreerd met I N HC1 tot ph = clo. De buffercapaciteit van geconditioneerd slib is de hoeveelheid HC1 in molfl die vereist is om van de uitgangswaarde, een ph = I I te bereiken. 3 TOESTELLEN EN HULPMIDDELEN ph-meter Buret of titrator Elagneetroerder Bekerglazen van 250 ml HC1 l N IJkvloeistoffen voor ph = 7 en ph= 10

25 Neem een bekerglas van 250 ml met 100 ml slib' (eventueel 100 afwegen). Roer het slib met behulp van een magneetruerder cn meet de ph. %ie voor meting van de ph en ijking van de pfl-mticr bijlage 5. Titreer het slib met HC1 I N met een constante snelheid van ca. 2,5 rnllmin. tot ph'10. Noteer tijdens de titratie de pll als funv tie van de hoeveelheid getitreerde HCI l N. Door de sterk bufferende werking van het slib zal bij een te snelle HCI-dosering de ph-waarde na het beëindigen van de filtratie weer kunnen oplopen. Indien de voorgeschreven snelheid van titratie wordt gekozen, zal dit geen problemen opleveren. 5 UTTWERKING VAN DE RESULTATEN Teken een grafiek waarin de ph als functie van de HC1-dosering (nunol/l) wordt uitgezet. De buffercapaciteit van geconditioneerd slib is de hoeveelheid zoutzuur in mmol/l die nodig is om ph = 11 te bereiken. In figuur l worden titratiecurves gegeven van technisch geconditioneerde slibben. Hieruit blijkt dat de buffercapaciteit van geconditioneerd slib (tot ph = 1 1 ) in de praktijk als regel meer dan 100 mmo1 HC1/1 bedraagt. Als de buffercapaciteit lager is dan deze waarde, kunnen problemen met verzuring van de slibkoek worden verwacht. *Zorg voor een representatief monster (zie XL> 6600 betreffende monsterneming van slib e.a.).

26 I l I I 1 1 I 1 O L00 --t m mol HCI/L slib i. Titratie van een aantal technisch geconditioneerde slibben d.s. = g11 ph = 12,0-12,6 dosering FeC13 = 6 - I 1 gew.% dosering Ca(0fl)2 = 20 - h0 gew.z

27 IBEREKENING VA?: Ui: UOSERINGEN VAN FeC1.j EN Ca(0H)z De sterkte van de standaardoplossing is afhankelijk van tiet drrigcstofgehalte van het iuitgangsslih. Zowel van de standaardoplossing als van de daaruit te maken werkoplossingen wordt 21 ml gedoseerd aan 500 ml slib. De standaardoplossing wordt gebaseerd op een recl?-dosering van 10 gew.4 ten opzichte van het drogestof gehal te van het slib. 500 ml slib met een drogestofgehalte van (d.s.) g11 bevat: 0,5 x (d.s.) g droge stof. Voor een dosering van 10 gew. X FeCl3 is dan vereist: Het volume van de FeC13-dosering is steeds 20 ml. De standaardoplossing FeC13-I0 wordt aangemaakt in 500 ml. De technische FeClg-oplossing bevat 41 gew.% of 590 gll FeCl3. Men dient derhalve uit te gaan van het als volgt te berekenen volume FeC13 van 41 gew.4 en dit aan te vullen tot 500 ml: Voor het 1;iboratoriumonderzoek dient te worden uitgegaan van Ca(OH)2 pro analyse. Enerzijds omdat dit fijn poedervormig materiaal is, anderzijds omdat dan zekerheid bestaat over de samenstelling. Bij de proeven wordt relatief weinig kalk gedoseerd en eventuele verontreiniging in de diverse soorten technische kalk (grotere brokjes, e.d.) kunnen een nadelige invloed hebben op de uitkomsten. 500 ml slib met een drogestofgehalte van (d.s.) g11 bevat 0,5 x (d.s.) g droge stof. Voor een Ca(0H)2-dosering van bijvoorbeeld 40 gew.z betrokken op droge stof wordt dan toegevoegd:

28 In dit vocrschrif t vordt de laboratoriilmcond i tionerin:: van s1 i b met anorganische chemicaliën besproken. ik conditionering geschiedt onder gedefinieerde omstandigheden met FeC13 en Ca(OH)*. Een monster van 500 ml slib wordt onder standaardomstandigheden gecunditioneerd. TOESTEL EN HUl.PMII)UELEN Roermotor - draaisnelheden motor 500 en 1000 min-l Roerder - zie figuur I. l:i,kr.r~lai van 1000 ml. CTTVOERING Neem een bekerglas van I 1 met 500 ml te conditioneren monster. Plaats de roerder in het bekerglas zodanig dat de roerder zich op ( deel van de slibhoogte bevindt. Stel het toerental N] in op 1000 min-'. Voeg 20 ml van een FeClj-werkoplossing toe. Roer zedurende 15 s. Stel het toerental N2 in op 500 min-'.voeg 80 ml Ca(OH)z-wspensie toe. Roer gedurende h0 s. IOpmeraking Ci.j het uitvoeren urn de voorschrij'len I 0,f 2 wordt gebuwik gemaakt urn 16 bekerglazen gevuld met :,O0 ml nzib ofml? liter ::lih. De ztan?~ordiplocvir~ge~~ IzeCZ;: en de doseringen van i,i*ioi/l::.. ::%.7n afyestemii op 44n be~iaald drogestofgehalte van het.slib, zodat alle heterglmm G!et::eZf& u7,ibgehnzte dienen te he:~.ittcn. Ca derh,~gi>e uit van <o. 19 l slibmonster, bepaal hierin hel ilroputojyehalte en ncm hieruit owler goed roeren 16 portie.5 slib van!,q0 ml.!%7k ook lll:.:i CG00 betreffende monsterni~m&y van sl7:h e.o. ).

29 bekerglas 1I roerder straal 25 io.25 afmetingen in mm roerder 6 m m $ r v s Fig.]. Apparatuur voor conditionering met de standaardroerder P p

30 In dit voorschrift wordt de ' T - een methode vrmr de bepaling van het einddrogestofgehalte en de snelheid van ontwatering, beschreven. Ik test is cen combinatie van filtratie en persing. Als maat voor de snelheid van ontwatering wordt de afzuigtijd in de filtrntieperiode gebruikt. De gevormde filterkoek wordt uitgeperst door na het begin van de filtratie de bovenzijde van de filterkoek af te sluiten met plastic folie. Na de perstijd wordt het drogestofgehalte van de koek bepaald. Dit drogestofgehalte staat in relatie tot het bereikbare drogestofgehalte van het slib bij ontwatering op filterpersen. 2 RECTNSEL De W?'-test is een bepaling waarbij onder vastgelegde omstandigheden een monster slib onderworpen wordt aan een vacuümfiltratie (standaardonderdruk 0,5 bar") over een pap ierf ilter in een!:i;i.tinertrechter, gevolgd door uitpersen van de sliblaag gedurende een bepaalde tijd.»e gevormde koek wordt aan de bovenzijde met een plastic folie luchtdicht afgesloten, waardoor de filterkoek uitgeperst wordt onder een druk gelijk aan het verschil tussen de aangelegde onderdruk en de atmosferische druk. Hierbij wordt de persdruk door een laag water op dit folie verdeeld en wordt voorkomen dat de filterkoek scheurt of dat lucht aangezogen wordt via de rand van de koek. De snelheid van filtratie wordt uitgedrukt in de afzuigtijd (NEN 6689). Na een bepaalde perstijd (standaard 10 minuten) wordt het einddrogestofgehalte (indamprest NEN ) van bet uitgeperste slibmonster bepaald. 3 TOESTELLEN EN HUI.PMIDDELEN Vacuümfiltratietoestel volgens NEN 6685 nüchnertrechter voor filtreerpapier (d = 7,0 cm) Filtreerpapier (d = 7,0 cm). S en S of overeenkomstige kwaliteit (zie NEN 3102) voldoet Plastic folie (groolte ca. 15 x 15 cm; dun en soepel materiaal). 4 MONSTERNEMING Besteed goede aandacht aan het verkrijgen van een representatief monster. Vooral bij slib dat geconditioneerd is met een polyelektrolyt dient de monsterneming met zorg te gecchieden. Voer de

31 monsterneming zodanig uit dat de structuur van liet s1 ib beliriiiden blijft. Neem het monster direct in bewerking. 5 ANALYSEMONSTER Zet een monster van 125 ml (zie opmerking) klaar, bepaal de temperatuur en handel met het monster volgens 6. Bepaal in een monster, dat overeenkomt met het in behandeling genomen monster, de droogrest van de onopgeloste bestanddelen volgens NEN Opmerking Bij onderzoek naar de conditionering van slib op laboratoriumschaal worden aan 100 ml slib conditioneringsmiddelen met een volume van 20 ml toegevoegd. Het volume van het onder vastgelegde omstandigheden geconditioneerde slib bedraagt dan 120 ml. 6 UITVOERING Bepaal als snelheid van ontwatering de afzuigtijd volgens NEN De tijd, benodigd voor de opvang van 75 ml filtraat, is de afzuigtijd (AZT). Bij het conditioneringsonderzoek wordt meestal de AZT-60, de afzuigtijd na opvang van 60 ml filtraat gebruikt. Nadat de filtratie is begonnen,wordt het plastic folie losjes over de Büchnertrechter gelegd en voorzichtig aangedrukt. Als de koek voldoende droog is, wordt een dun waterlaagje (z 2 cm dik) aangebracht. Hierdoor ontstaat een goede aansluiting van het plastic met de bovenzijde van het slib en de binnenkant van de ~üchnertrechter. De persdruk wordt hierdoor over de hele koek verdeeld. Aanzuigen van lucht langs de rand van de koek moet voorkomen worden. Na een tijdsduur van 10 minuten wordt de proef beëindigd en het plastic folie met water weggenomen. Bepaal het drogestofgehalte (indamprest) van de koek uit de Büchnertrechter volgens NEN VERSLAG Zie voor verslag van de resultaten van de afzuigtijd de desbetreffende norm NEN Zie voor verslag van het einddrogestofgehalte (indamprest) de norm NEN In het verslag wordt naast de afzuigtijd en het einddrogestofgehalte (indamprest) de droogrest van onopgeloste bestanddelen van het uitgangsslib vermeld.

32 BEPALIXG VAN DE ONTWATERINGSEIGENSCHAPPEN VAN SLIB MET DE CST-TES'ï l INLEIDING In dit voorschrift wordt de CST-test besproken. De CST-waarde, Capillary Suction Time, is een maat voor de snelheid van ontwatering. Dit voorschrift is toepasbaar op alle soorten vloeibaar slib. 2 BEGINSEL Bij de bepaling van de CST-waarde wordt slib in een metalen, cilindervormige slibhouder gebracht die op een filtreerpapier rust. Er vindt ontwatering plaats, waarbij de drijvende kracht de capillaire zuigkracht van het papier is. contacten op filtreerpapier IA, IB start van tijdmeter 2 stop slib slibreservoir blok met contacten slib filtreerpapier bodemplaat Fig. 2. Prinr ipe CST-dpparadt De tijdmeter begint te werken wanneer het water de binnenste elektroden bereikt heeft en stopt wanneer het water de buitenste elektrode passeert. 3 APPARATUUR CST-apparan! Opmerking Een leverancier van een CST-apparaat is Triton Electronics Ltd., Bigods Hall, Dunmow, Essex, England CST-papier, formaat 7 cm x 9 cm, kwaliteit Whatman Grade 17 of overeenkomstig papier met de nerf evenwijdig aan de langste zijde van het papier. 4 ANALYSEMONSTER Besteed goede aandacht aan het verkrijgen van een representatief monster. Voer de monsterneming zodanig uit dat de structuur van

33 Bijlage 4 blad 2 het slib behouden blijft. Neem het monster zo vpoedig mogelijk in bewerking. Raadpleeg ook NEN UITVOERING Schakel het CST-toestel in. Leg het CST-papier met de ruwe zijde naar boven in het onderste deel van het, goed gedroogde, perspexblok. Plaats het bovenste deel met de elektrische contacten «p het papier. Neem een slibhouder met een middellijn van 10 mm en plaats deze goed op het papier aansluitend in het perspexblok. Rreng het analysemonster in de slibho~~der. Lees de CST-waarde af. Voer de bepaling tenminste in tweevoud uit. 6 VERSLAG Geeft de CST-waarde, in s, volgens de tabel TCST-waarde I (S) afronden op (S) Tabel 1. Afronding van de CST-waarde

34 Bijlage 5 BEPALING V,"&!)F. ph I INI.EIUIXG Tn verband met de itabiliteit van buffering van slib tegen verzuring bij opslag van het ontwaterde slib wordt bij conditionering met FeC13 en Ca(OH)2 een overmaat aan vast Ca(0H)z toegevoegd. :Je ph is hierbij groter dan 12. Yeting van de ph, op zichzelf een eenvoudige handeling, is bij ho ere waarden niet eenvoudig. NEN 6411 Water, Bepaling van de p11 geeft een voorschrift voor de meting van de ph tussen 4,0 en 9,5 binnen een temperatuurtraject van 0-50 C. Voor ph ;9,5 worden aanwijzingen gegeven. 1Jk de H-meter volgens het voorschrift bij de meter of volgens YEN641 1' bij ph = 7 en ph = 10. De temperatuur van de ijkvloeistof moet ongeveer gelijk zijn aan die van het monster. De ijking dient regelmatig te geschieden. Indien gewenst kan voor nauwkeurige neting boven ph = 12 een calciumhydroxidebuffer worden gebruikt. Zie YEN 641 l'. Meet de ph >jan het slibmonster onder roeren met een magneetroerder. Lees af als de aanwijzing van de meting constant is. Eij slib is de snelheid van roeren van invloed op de ph-meting. De roersnelheid wordt zo gekozen dat een verhoging van de roersnelheid geen merkbare verandering in de ph veroorzaakt. Voorkom afzettingen van Ca(OH)2 of CaCO3 op de ph-elektrode door de elektrode regelmatig te spoelen in een verdunde (O,] N) HCloplossing. 1. YEN 6411, Water - Bepaling van de ph, Ie druk, november 1981, Sederland Normalisatie-Instituut, Delft. 2. Standard Metliods or the Examination of IJater and Waste I.later, l5 <id. 1980, Am.l'uhl. Helutii Ass., l<;isiiiri;:tiin, 1981.

35 Bij lage 6 - INTERPRETATIE VAN DE KARAKTERISERINGSRESULTATEN I INLEIDING In deze bijlage wordt een toelichting oegeven op de wijze waarop de gegevens van de slibkarakterisering op laboratoriumschaal gerelateerd kunnen worden aan de praktijkresultaten. De praktijkresultaten van ontwatering met filterpersen zijn opgenomen in tabel 2. De resultaten van de slibkarakterisering zijn als karakteriseringslijnen ingetekend in figuur 3. De nummers bij de lijnen corresponderen met de nummering in de tabel. Vermeld wordt nog dat van de karakteriseringslijnen alleen het wezenlijke deel is weergegeven. De gedeelten van de lijnen waarbij sprake is van een overdosering aan FeC13 enlof Ca(OH)2 zijn weggelaten. 2 KARAKTERISERING EN PRAKTIJKRESULTATEN De lijnen in figuur 3 geven de minimale hoeveelheden FeC13 en Ca(OH)2 waarmee bij de laboratoriumconditionering wordt voldaan aan de eisen ten aanzien van ph, afzuigtijd en MFT. Deze lijnen zijn karakteristiek voor een gegeven slib. Zij geven de ondergrens aan van de dosering waarbij in de praktijk wat betreft de snelheid van ontwatering en het bereikbaar drogestofgehalte, ontwaterd kan worden. In de praktijk wordt veelal met een overmaat aan chemicaliën gewerkt. In tabel 2 zijn de praktijkresultaten opgenomen die behoren bij de slibben die in de karakteriseringsgrafiek (figuur 3) zijn opgenomen. Plaatselijke omstandigheden kunnen bepalen of in een bepaalde periode een kortere perstijd of een langere perstijd resulterend in een hoger drogestofgehalte van de koek, moet worden aangehouden. Deze omstandigheden zijn van invloed op de grootte van de dosering. 3 VOORBEELDEN Enkele voorbeelden van de interpretatie van de karakteriseringsresultaten worden hier gegeven. - KwaZificatie van de slibben De slibben (zie fig.3) aangeduid met 1, 4, 5, 6, 7, 9 en 10 hebben karakteriseringslijnen die (ten dele) in het gebied liggen waarbij sprake is van "goed" slib. Het slib nr. l l is als "slecht" ontwaterbaar te kwalificeren. De slibben 2, 3 en 8 zijn "matig goed" op filterpersen ontwaterbaar.

36 Fi8.i. Karakterisering van slib voor ontwatering met filterpersen. Combivruties van doseringerr aan FeCZ;, en Cu (UH) 2 waarbij het op lub~r~utoriwnsc~~u~l pconditioncerde slib gelijktijdig vol doet um de vozger,de wuardcn voor de parameterz:

37 > -,.,'.....,...,. : l... -.,. L < -. 5 ' -..~ l.,.., I I,- r, -?,." 5 ;c.,, -._z -, L,*...li l -.

38 - invloud van Je tijd (seizoen) op de onlwaterbaarheid Het slib van één rwzi (f, tabel 2) is in februari 1982 (nr.9) en in september 1982 (nr.10) gekarakteriseerd. Het slib van rwzi d is in maart 1982 (nr.5) en in september 1982 (nrs.6, 7) gekarakteriseerd. Voor beide slibben geldt dat de karakteriseringslijnen telkens niet ver uiteen liggen. Ook de bijbehorende praktijkresultaten verschillen niet veel. Slib f: perstijd 90 resp. 110 min.; drogestofgehalte koek 37 resp. 40% bij een nagenoeg gelijke dosering aan FeC13 en Ca(OH)2. Voor slib d kan een overeenkomstige gevolgtrekking worden gemaakt. Zie tabel 2. Het slib a blijkt bij hernieuwde meting in september 1982 (nr.12) duidelijk minder goed ten opzichte van de eerste meting (april 1982, nr.]). Het betreft hier een nieuwe rwzi in de opstartfase. In april was het aandeel van secundair (actief) slib in het verse slib aanzienlijk kleiner dan in september. De slechtere slibeigenschappen, vastgelegd met de karakteriseringsmethoden, zouden hierdoor verklaard kunnen worden. VcrgeZijkin<g van slibben Het vergelijken van twee of meer slibben dient bij voorkeur binnen hetzelfde slibtype te geschieden. Vergelijking van twee uitgegiste slibben van rwzi's f en g. rwzi f: - slibkarakterisering; lijnen nr.9 en 10, kwalificatie "goed" ontwaterbaar; - praktijkresultaten bij 6-7% FeC13 en 25-28% Ca(OHI2; perstijd min. en d.s.koek 37-40%. rwzi g: - slibkarakterisering; lijn 11, kwalificatie "slecht" ontwaterbaar; - praktijkresultaten bij 8-10% FeC13 en 50-60% Ca(0H)z; perstijd 120 min. en d.s.koek 39%. Het slib van rwzi g moet de slechtere kwalificatie bij de karakterisering goedmaken met een bijna tweemaal zo hoge dosering aan chemicaliën. De praktijkresultaten hierbij ontlopen elkaar niet veel.

39 Bijlage 7 I3I:PALISG VEI UE RENODIGIIE HOEVEELHEDEN CHEMICALIIIN - EEN VOORBEELD In deze bijlage wordt ter ill~lstratie de bepaling van de benodigde hoeveelheden chemicaliën van één slib beschreven. Het betreft hier rwzi f dd 23 maart 1982; nadere gegevens betreffende praktijkresultaten staan vermeld in tabel 2 van bijlage 6. fiet laboratoriumonderzoek en het uitwerken en rangschikken van de resultaten werden uitgevoerd volgens voorschrift 2 van deze handleiding. Dit resulteerde voor het slib van rwzi f in figuur 4 (p.35) Het bleek dat bij een dosering van 20 gew.% Ca(0H)z bij elke FeC13-dosering ph 212 is. De afzuigtijd en de CST namen boven 5-7,5 gew.% FeC13 verder niet sterk af. Bij deze FeClj-dosering kwam naar voren dat een hogere dosering dan gew.% Ca(OH)2 niet tot lagere waarden van de afzuigtijd noch de CST leidt. Het drogestofgehalte van de MFT-test vertoonde de hoogste waarden bij een dosering van 5 gew.% FeC13. Hogere doseringen aan Ca(OH)2 dan 20 gew.% resulteerden weliswaar in hoge waarden voor het MFT-% d.s., maar hierbij moet worden beseft dat het toegevoegde Ca(OH)2 hier slechts als vulmiddel werkzaam was. Op basis van voornoemde waarnemingen werd de benodigde hoeveelheid chemicaliën vastgesteld op 5-7,5 gew.% FeC13 en gew.% Ca(0H)z. In de praktijk werd ten tijde van het onderzoek gewerkt met 6-7 gew.% FeC13 en gew.% Ca(OH)2 (tabel 2 van bijlage 6).

40 ---p- nditionering P H 13 I eis-hoog Afzuigtijd [s] 60 ml CST [s] eis - Laag MFT [Olo ds.] 10 min; 0.5bor 30 I 1 eis-hoog praktijk gebied gew OIO FeC P, 9 > Fig.4. Bepaling van de benodigde hoeveelheden F213 en Ca(OH)2 - rwzi f