Onderwerp: Voortgangsrapportage KRW 2013 Nummer: Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming ter consultering ter advisering

Transcriptie

1 COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE SKK ALGEMEEN BESTUUR Onderwerp: Voortgangsrapportage KRW 2013 Nummer: In D&H: Steller: ir. J.F. Boegborn In Cie: BMZ Telefoonnummer: SKK (t.k.n.) Afdeling: Planvorming en Advies In AB: Portefeuillehouder: Beugelink Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming ter consultering ter advisering Korte inhoudelijke omschrijving: Het waterschap rapport jaarlijks aan de minister over ontwikkelingen met betrekking tot de Europese Kaderrichtlijn Water. Dit gebeurt via een gezamenlijke rapportage op deelstroomgebiedniveau (Rijn West). Deze regionale rapportage biedt inzicht in de ontwikkelingen op een hoger abstractieniveau. Daarom wordt voor ons waterschap jaarlijks een meer gedetailleerde voortgangsrapportage opgesteld. Op 2 september 2014 heeft het college de 'Voortgangsrapportage KRW, Rapportagejaar 2013, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden' vastgesteld en tevens besloten deze, samen met de regionale rapportage 'Schoon Water in Beeld 2014, rapportage over 2013', aan de Commissie SKK ter kennisneming aan te bieden. Samenvatting voortgangsrapportage HDSR 2013: 1. Voortgang maatregelen In 2013 heeft ons waterschap vrijwel geheel volgens planning de uitvoering van het KRW maatregelenpakket, zoals opgenomen in het 1e stroomgebiedbeheerplan, voortgezet. Alle onderzoeksmaatregelen van ons waterschap zijn in 2013 afgerond. De resultaten daarvan worden gebruikt voor het planvormingsproces voor het 2 e stroomgebiedbeheerplan ( ). Bijna 1/3 van de uitvoeringsmaatregelen is uitgevoerd en ruim 2/3 is volop in uitvoering. De maatregel 'slibvang in de Kromme Rijn' is de enige uitzondering, omdat deze ter discussie is komen te staan. Eind 2015 zijn naar verwachting (vrijwel) alle maatregelen, binnen de beschikbare financiële ruimte, uitgevoerd. 2. Voortgang toestand Het resultaat van alle inspanningen is (helaas) nog niet altijd zichtbaar in de ecologische toestand. De chemische toestand is in alle waterlichamen al wel 'goed'. Het strenge 'one out all out' principe van de KRW is speelt nog steeds een belangrijke rol bij de ecologische toestand. In veel waterlichamen scoren meerdere deelmaatlatten goed, maar blijft het eindoordeel onvoldoende door een mindere score op een andere maatlat. De visstand scoort in het algemeen al wel goed, mede door de reeds aangelegde vispassages. Naar verwachting verbetert de ecologische toestand in de 2 e planperiode flink voor macrofyten en macrofauna. De (net) aangelegde natuurvriendelijke oevers leveren daar een belangrijke bijdrage aan. 3. Planvorming SGBP 2. In 2013 zijn flinke stappen gezet op weg naar het 2 e stroomgebiedbeheerplan ( ). Mede op basis van de opgedane ervaringen is de focus verschoven van inrichting naar nutriënten en beheer. Het maatregelenpakket wordt in 2015 ter goedkeuring aan het Algemeen Bestuur aangeboden, waarna dit in het 2 e stroomgebiedbeheerplan wordt opgenomen

2 Voortgangsrapportage KRW Rapportagejaar 2013 Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Stuw Zandpad Slootkantbeheer Kamerik Waterlichaam Ouwenaar Haarrijn Stuw Gooierdijk Noord Kanaalsloot Samenstelling: KRW Team De Stichtse Rijnlanden, augustus 2014 DM

3 Voortgangsrapportage KRW 2013 Inhoud 1 Inleiding Voortgang maatregelen Uitvoeringsmaatregelen Onderzoeksmaatregelen Voortgang chemie en ecologie Planvormingsproces SGBP Agenda Bijlage 1 KRW waterlichamen HDSR

4 Voortgangsrapportage KRW 2013 Inleiding Deze bestuursrapportage informeert u over de voortgang van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) in 2013 bij het waterschap. De rapportage is minder omvangrijk dan voorgaande jaren 1, achtergrondinformatie wordt niet herhaald. De focus is gericht op de ontwikkelingen die in 2013 hebben plaatsgevonden: wat is in 2013 bereikt en hoe verloopt het planvormingsproces op weg naar het tweede StroomGebiedBeheerPlan SGBP 2? Deze HDSR rapportage sluit aan op de voortgangsrapportage van deelstroomgebied Rijn West: Schoon Water in Beeld 2013, waarin een overzicht wordt gegeven van de voortgang bij alle partijen. LEESWIJZER In deze rapportage komen achtereenvolgens aan de orde: o voortgang maatregelen o voortgang ecologie en chemie o planvormingsproces SGBP 2 o agenda Een overzichtskaart met alle KRW waterlichamen van het waterschap is als bijlage opgenomen. INHOUD VAN DE RAPPORTAGE Deze rapportage beschrijft de voortgang van de uitvoering van de maatregelen zoals vastgelegd in het eerste stroomgebiedbeheerplan (SGBP 1) en de toestand van de chemische en ecologische waterkwaliteit vanaf Omdat in 2013 ook veel gedaan is aan de voorbereiding voor het tweede stroomgebiedbeheerplan (SGBP 2), wordt ook hierover gerapporteerd. Ten aanzien van de financiële voortgang 2 wordt volstaan met de constatering dat het waterschap financieel op koers ligt voor de eerste planperiode. 1 Voortgangsrapportage KRW 2013, HDSR, DM# De financiële verantwoording voor de KRW loopt via de Burap. De raming van de benodigde financiën voor SGBP 2 loopt via het planvormingsproces en de Planning & Control cyclus. 3

5 Voortgangsrapportage KRW 2013 Voortgang maatregelen De maatregelen die het waterschap in de eerste KRW planperiode uitvoert zijn vastgelegd in het Waterbeheerplan Water voorop! (WBP). De maatregelen moeten uiteindelijk leiden tot het behalen van de doelen in 2015 (met uitloop tot 2021 of uiterlijk 2027). Maatregelen kunnen gericht zijn op inrichting, beheer en/of het terugdringen van probleemstoffen ('uitvoeringsmaatregelen'), maar als onzekerheid bestaat kunnen onderzoeksmaatregelen in de plannen worden opgenomen. Afhankelijk van de resultaten van een onderzoek wordt dan later een keuze gemaakt voor een of meerdere uitvoeringsmaatregelen. De voortgang van de maatregelen wordt gerapporteerd in het WaterKwaliteits Portaal (WKP, beheerd door het Informatiehuis Water) volgens de voorgeschreven indeling: 'Planvoorbereiding' 'In uitvoering' 'Uitgevoerd' Alle maatregelen uit het WBP hebben de status 'Planvoorbereiding' totdat met de uitvoering of voorbereiding daarvan is begonnen (status gaat naar 'In uitvoering'). De voortgang verschuift pas naar de status Uitgevoerd als de maatregel technisch geheel afgerond is. Voor SGBP 1 maatregelen moet dat uiterlijk eind 2015 zijn gebeurd. Vooruitgang bij de uitvoering van maatregelen is daarom vaak langere tijd niet zichtbaar in de gerapporteerde status. Een maatregel die technisch gereed is gemeld komt daarna intern nog in de nazorgfase (o.a. financiële afronding). Een maatregel kan soms niet of nauwelijks volgens plan uitvoerbaar zijn. Of toch niet het verwachte effect (lijken te) hebben. Dan moeten alternatieven worden onderzocht om het beoogde doel alsnog te bereiken. De maatregel wordt dan in het WKP gerapporteerd als gefaseerd (uitgesteld, uitvoering vertraagd), vervangen of ingetrokken. In deze gevallen is een motivatie en bestuurlijke vaststelling vereist. Geen van de in het WBP ( ) opgenomen maatregelen is op dit moment gefaseerd, vervangen of ingetrokken. De maatregel 'Slibvang' in de Kromme Rijn staat momenteel ter discussie; daarvoor wordt een bestuurlijk besluit voorbereid. In 2014 wordt onderzoek gepleegd naar de haalbaarheid van de aanleg van de volledige opgave natuurvriendelijke oevers. Eventueel door oevers net buiten het waterlichaam aan te leggen. Indien dit niet mogelijk blijkt, moeten in SGPB 2 compenserende maatregelen genomen worden. 2.1 Uitvoeringsmaatregelen De voortgang van uitvoering van de KRWmaatregelen in 2013 staat in figuur 1. Ter vergelijking zijn ook de vorig jaar gerapporteerde voortgang en de prognose voor 2015 weergegeven. Eind 2015 zijn naar verwachting alle maatregelen uitgevoerd mits natuurvriendelijke oevers ook buiten het waterlichaam worden aangelegd. Dit is ook het inspanningsdeel van de prestatie indicator KRW waterkwaliteit in de P&Ccyclus. Een uitzondering is de slibvang in de Kromme Rijn (1,3 %) die mogelijk niet wordt gerealiseerd (en in WKP termen gesproken wordt ingetrokken ). 'Uitgevoerd' 24 % 2012 Figuur 1 Prestatie Indicator KRW Waterkwaliteit Inspanning Voortgang uitvoering KRW maatregelen (excl. onderzoeksmaatregelen) 2013 Figuur 1 illustreert [ verwachting dat het ] 2015 waterschap op de 'Uitgevoerd' 31,6 % 'Planvoorbereiding' 1,3 % goede weg is, al moet er nog 'Ingetrokken' steeds 1,3 veel % gebeuren. 'Planvoorbereiding' 14 % 'In uitvoering' 62 % 'In uitvoering' 67,1 % 'Uitgevoerd' 98,7 % 4

6 Voortgangsrapportage KRW 2013 Voor 2013 is 67,1 % van de maatregelen als 'In uitvoering' gerapporteerd. Voor alle jaren geldt dat een deel hiervan (29,1%) doorlopend 'in uitvoering' is (zoals onderhoud & operationeel peilbeheer). Dit wordt pas bij het aflopen van de periode op Uitgevoerd gezet. Tot de maatregelen die in 2013 zijn afgerond (technisch gereed gemeld, 7,6 %) horen het baggeren, natuurvriendelijke oevers in Kromme Rijn, De Pleijt en Maartensdijk. Ook de vispassages in de Grecht en bij Wijk bij Duurstede (inlaat), Robert Kochplein en Zandpad zijn technisch gereed gemeld. Onder de maatregelen waarvan in 2013 met de uitvoering is gestart (12,7 %) vallen 8 vispassages, (o.a. Kromme Rijn, Koekoek, Kamerik Teijlingens en De Tol). De slibvang in de Kromme Rijn is in 2013 op 'in uitvoering' gezet, maar wordt waarschijnlijk toch niet gerealiseerd. Bij de maatregelen die in 2013 in uitvoering zijn gebleven is in het algemeen volgens planning voortgang geboekt. 2.2 Onderzoeksmaatregelen In het WBP [ ] zijn 130 onderzoeksmaatregelen benoemd. In feite betreft het slechts 12 onderzoeken, maar omdat deze in meerdere waterlichamen tegelijkertijd worden uitgevoerd tellen deze in het WKP voor elk waterlichaam opnieuw mee. Alle onderzoeksmaatregelen hebben ook een uitvoeringsverplichting. In 2013 zijn de resterende 111 onderzoeken formeel afgerond en in het WKP op 'uitgevoerd' gezet. De resultaten van de onderzoeken dragen in belangrijke mate bij aan de te maken keuzes voor de volgende planperiode: effectieve, maar ook financieel aanvaardbare maatregelen. MAATREGEL EN EFFECT: EEN KWESTIE VAN LANGE ADEM Rijneiland Kromme Rijn De aanleg van de natuurvriendelijke oever bij Rijneiland aan de Kromme Rijn laat duidelijk zien dat ook bij KRW maatregelen de kost voor de baat uitgaat. Nadat een maatregel is afgesproken start de uitvoering met de projectvoorbereiding. Als de schop daadwerkelijk de grond in (1, 2007) gaat zijn vaak al enkele jaren verstreken. Pas nadat de werkzaamheden geheel zijn afgerond kan de ecologie zich gaan ontwikkelen (2, 2010). 5

7 Voortgangsrapportage KRW 2013 Voortgang chemie en ecologie De KRW is gericht op het behalen van de Goede Toestand, dit is een optelsom van het Goede Ecologische Potentieel (GEP) én de Goede Chemische Toestand (GCT). Om te bepalen wat de toestand is worden de 30 KRW waterlichamen gemonitord volgens de landelijke en EU verplichtingen. 60% 50% 40% 30% 20% eindoordeel GEP 2013 eindoordeel GEP prognose 2015 vastgesteld in het WBP in % 0% goed matig ontoereikend slecht Figuur 2: Overzicht toestand in 2013 voor ecologie uitgezet tegen de verwachting voor 2015 uit het WBP (2009). ACTUELE TOESTAND Op dit moment voldoen alle waterlichamen aan de Goede Chemische Toestand. Dit betekent dat binnen het beheergebied van het waterschap, net als in voorgaande jaren, geen normoverschrijdingen van prioritaire stoffen zoals PAKs, PCBs, cadmium en kwik zijn gemeten. Voor de ecologie geldt dat geen van de waterlichamen momenteel voldoet aan de Goede Ecologische Toestand die uiteindelijk in 2027 moet zijn bereikt. Dit is eigenlijk een te negatief beeld, omdat dit eindoordeel volgens afspraak is gebaseerd op het slechtst scorende biologische kwaliteitselement ('one out all out'). In de onderliggende deelmaatlatten wordt op verschillende onderdelen wél de goede toestand bereikt, of is deze bijna bereikt. Dit geldt met name voor het kwaliteitselement vis en ondersteunende fysisch chemische parameters zoals chloride, temperatuur en zuurstof. Maar ook voor macrofauna, macrofyten, totaal stikstof en totaal fosfaat wordt de goede toestand in een aantal waterlichamen al bereikt. Naast het strenge one out all out principe zijn er ook andere redenen dat de scores nog niet goed zijn: in de eerste planperiode wordt slechts een deel van de benodigde maatregelen uitgevoerd en deze zijn nog niet allemaal (volledig) uitgevoerd. Na uitvoering duurt het nog geruime tijd voor de beoogde waterkwaliteitsverbetering in de KRW score van het waterlichaam zichtbaar wordt. Toch zijn de eerste effecten van maatregelen (zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers) al op meerdere plaatsen duidelijk zichtbaar. 6

8 Voortgangsrapportage KRW 2013 Het vergelijken van met name de biologische monitoringsresultaten blijft lastig door veranderingen in meet en beoordelingsmethodieken (landelijk opgelegd) en de relatief korte periode waarover is gemeten in combinatie met de natuurlijke variatie door klimatologische omstandigheden. Daarom is meestal niet met zekerheid te zeggen of een waargenomen verandering in de toestand van een waterlichaam een 'echte' verandering is. De veranderingen zijn, omdat er nog niet voldoende meetjaren zijn, statistisch gezien nog niet betrouwbaar. De echte (positieve) effecten van de eerste KRWplanperiode kunnen pas over enkele jaren verantwoord gepresenteerd worden als alle maatregelen uitgevoerd zijn en het ecosysteem zich aan de nieuwe situatie heeft aangepast. WAT GAAT GOED EN WAT VERDIENT AANDACHT? Het is mooi dat de chemische toestand in de waterlichamen op orde is. Dit is al zo sinds de start van de KRW metingen. Er zijn ook 'specifiek verontreinigende stoffen', zoals koper, zink en ammonium, die 'meetellen' bij de ecologische toestand en niet bij de chemie. Van deze stoffen treden in enkele waterlichamen nog wel overschrijdingen op. Voor koper en zink zijn de beoordelingsmethoden nog in ontwikkeling waardoor het oordeel in de toekomst naar verwachting in positieve zin bijgesteld wordt. In de meeste waterlichamen voldoet tenminste één van de belangrijkste nutriënten (fosfor en stikstof), niet aan de norm. Dit blijft dus aandacht verdienen in de tweede planperiode. De macrofyten (waterplanten) scoren in 2013 slechts in één waterlichaam 'goed'. Naar verwachting van experts is in 2021 ongeveer de helft van de waterlichamen voor macrofyten op orde. Hier dragen met name de nu net aangelegde natuurvriendelijke oevers uit de eerste planperiode aan bij. Deze zijn nu nog in ontwikkeling en zullen gemiddeld pas 3 jaar na aanleg een gewenste vegetatie ontwikkeling hebben. Voor de macrofauna. scoren nu slechts 3 waterlichamen 'goed', In 2021 groeit dit aantal (inschatting experts) naar 9. De toename van structuur in de waterlichamen en het terugdringen van de belasting, zoals in de Biltse Grift werkt positief op de macrofauna. Naast de verbeteringen die verwacht mogen worden op basis van de maatregelen uit de eerste planperiode is er voor veel waterlichamen zeker nog sprake van een doelgat tussen de huidige en de gewenste toestand. Hiervoor wordt een maatregelpakket voor het tweede stroomgebiedbeheerplan opgesteld. De visstand scoort (in de waterlichamen) in het algemeen al goed. De noodzaak voor de realisatie van vispassages blijft overeind, met name om de uitwisseling met het achterland te bewerkstelligen. Een aandachtspunt is wel de recente aanpassing van de maatlat 'vis'. Voor de Kromme Rijn, het enige waterlichaam van het KRW type 'rivier', heeft deze aanpassing tot gevolg dat de KRW score verschoven is van 'matig' (toestand 2009) naar 'slecht'. Terwijl de actuele visstand NIET is achteruitgegaan. Voor de biologie ondersteunende parameters (zoals zuurstof, temperatuur, chloride) geldt dat deze in de waterlichamen eigenlijk altijd goed scoren. Echter in het achterland treden wel degelijk lokaal problemen op met lage zuurstofconcentraties, wat in de toekomst alleen maar erger wordt bij hogere temperaturen tengevolge van klimaatverandering. Dit pleit voor inzet op robuuste en veerkrachtige systemen, ook in het overig water. 7

9 Voortgangsrapportage KRW 2013 Planvormingsproces SGBP 2 In 2015 moet Nederland zijn KRW plannen met eventuele bijstellingen rapporteren aan de Europese Commissie. Het waterschap heeft in 2013 flinke stappen gezet in de voorbereiding. In de eerste maanden van 2013 is vooral gewerkt aan inhoudelijke analyses en het opstellen van een projectstrategie, o.a. in overleg met de partners in deelstroomgebied Rijn West. Wat zijn de lessen van SGBP 1, welke aanbevelingen zijn er (uit Europa, van maatschappelijke organisaties en het interne Rekenkamercommissieonderzoek), wat speelt er nog meer zoals de financiële nullijn en de gevolgen daarvan? De antwoorden hebben richting gegeven aan het plan van aanpak: vanwege haalbaarheid is voor SGBP 2 de blik verbreed (ook overig water ) en de focus verschoven van inrichting naar nutriënten en beheer (peilbeheer, maaien en baggeren). Vanwege de beperkte financiën én op verzoek van de klankbordgroep Rijn West wordt waar mogelijk aangesloten op lopende trajecten (passend onderwerp en schaalniveau voor de betrokken partijen, zie opsomming hieronder) en worden kansen gezocht voor synergie en samenwerking. De Commissie SKK is in dit proces meegenomen. De denklijnen zijn uitgeschreven in de inhoudelijke startnotitie, die in september 2013 aan de AB leden is toegestuurd. Met deze nieuwe focus zijn in april de gebiedsprocessen gestart, aanhakend op de volgende (lopende) trajecten: - met de agrarische sector via het nutriëntenproject Rijn West, het Convenant Schoon Water Utrechtse Fruitteelt en diverse bijeenkomsten voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid en Deltaplan Agrarisch Waterbeheer - met de sport en beroepsvisserij via de visstandbeheercommissie (plenaire vergaderingen van april en november), - met gemeenten over stedelijk water via het samenwerkingsverband in de waterketen Winnet (gestart op 6 juni 2013) - met natuurorganisaties en gemeenten voor het landelijk gebied via reguliere bilaterale contacten, aangevuld met een bredere bijeenkomst voor het oosten van het gebied in september. - met diverse partijen in reguliere bestuurlijke overleggen, zoals met gemeenten en LTO. - voor grondwater hebben de provincies het waterschap betrokken bij de gebiedsdossiers. 8

10 Voortgangsrapportage KRW 2013 Aanvullend is in juli 2013 een 'watertafel georganiseerd op het schaalniveau van het hele beheergebied, in samenwerking met de Klankbordgroep Rijn West. Hier konden partijen kennis nemen van elkaars inbreng en onderling discussiëren. In 2014 wordt een vergelijkbare bijeenkomst georganiseerd, voorafgaand aan de besluitvorming over het ontwerp maatregelenpakket van het waterschap. Over de resultaten van de gebiedsprocessen is gerapporteerd bij een bestuursvoorstel over het maatregelenpakket in februari Tijdens de gebiedsprocessen bleek dat er vooral bij de agrarische sector goede kansen zijn voor samenwerking. Europa stelt via het nieuwe landbouwbeleid eisen voor vergroening en samenwerking via agrarische collectieven. Gecombineerd met de grote opgaven voor HDSR op het gebied van nutriënten en de subsidiemogelijkheden geeft dit veel aanknopingspunten om met de sector samen te werken aan het terugdringen van nutriënten. Mooie bijkomstigheid is dat dit deels kan via natuurvriendelijker maaien en baggeren van tertiaire sloten, wat tegelijk zorgt voor een grotere biodiversiteit in dit overige water. Een goed voorbeeld daarvan is de pilot groenblauwe diensten Utrecht West. De ervaringen daarmee zijn door de trekker van de pilot (een agrariër) tijdens de najaars excursie aan het AB gepresenteerd. Voor het terugdringen van probleemstoffen werd in 2013 het Emissiebeheerplan voorbereid. Naast nutriënten gaat dit over bestrijdingsmiddelen, zware metalen en nieuwe stoffen zoals medicijnresten en microplastics. En ook hier is de strategie om in te zetten op een intensivering van samenwerking, zowel extern als intern. Op basis van de resultaten van de analyses en gebiedsprocessen heeft het College in december 2013 gekozen voor een beleidslijn voor SGBP 2, waarbij een substantieel aandeel aan KRWmaatregelen gericht is op coproductie en synergie en maximaal gebruik van (landbouw) subsidies. Rekening houdend met de financiële nullijn werd daarbij uitgegaan van het bestaande budget met een verschuiving van investeringen naar exploitatie. Deze strategische wijzigingen in de KRW aanpak komen terug in het komende waterbeheerplan. Agenda Uiterlijk 1 november 2014 moeten de regionale plannen voor de volgende planperiode bestuurlijk vastgesteld zijn. Voor het oppervlaktewater stellen de provincies de status, doelen en uitzonderingsbepalingen (zoals fasering van het doelbereik) vast, en het waterschap alleen het Ontwerp maatregelenpakket. De factsheets per waterlichaam met alle informatie bij elkaar worden onderdeel van de provinciale plannen (als bijlage). In de loop van 2014 worden ook de landelijke stroomgebiedbeheerplannen opgesteld. Hiervoor gebruikt het rijk de informatie die de regionale partijen aanleveren in het Waterkwaliteitsportaal (WKP), op basis waarvan ook de factsheets worden gegenereerd. De inspraak op alle plannen start vrijwel gelijktijdig, begin Na de inspraakperiode en eventuele aanpassing van de plannen legt na de verkiezingen het nieuwe waterschapsbestuur het maatregelenpakket vast. Uiterlijk in december 2015 moeten ook alle maatregelen uit het eerste stroomgebiedbeheerplan zijn uitgevoerd. 9

11 Voortgangsrapportage KRW 2013 Bijlage 1 KRW-waterlichamen HDSR 10

12 Voortgangsrapportage Rijn-West 2013 Schoon Water in Beeld

13 2 Omslag: Bilwijk in de Krimpenerwaard, fotografie Otto Cox

14 1 Van papier naar werkelijkheid Werken aan schoon water in Rijn-West heeft op veel plaatsen al geleid tot verbetering van de waterkwaliteit. Met de honderden maatregelen die in de afgelopen jaren in uitvoering zijn gekomen kunnen de resultaten alleen maar verder verbeteren. Bijna de helft van de voorgenomen maatregelen was op 1 januari 2014 gereed, een kleine 20% is in uitvoering. Met dat resultaat zijn we goed op weg met de uitvoering van het maatregelpakket SGBP-1. De goede samenwerking binnen Rijn-West, en zeker ook met de agrarische sector, werpt zijn vruchten af in het nutriëntentraject waarin gewerkt wordt aan haalbare maatregelen om nutriënten terug te dringen. Op 12 juni 2013 legden RBO Rijn-West, LTO- Noord en KAVB de intentie vast om gezamenlijk aan de slag te gaan met het advies Nutriëntenmaatwerk in de polder. Dit Besluit tot samenwerken is dezelfde dag enthousiast in ontvangst genomen door minister Schultz van Infrastructuur en Milieu. De minister reageerde verheugd en benadrukte het belang van regionale initiatieven tussen sector en overheden, zoals het Nutriëntenadvies. Een tweede belangrijk resultaat is het eindrapport stroomgebiedafstemming dat de afwentelingsopgave in beeld brengt. Het RBO zal de aanpak van probleemstoffen bottum-up blijven vormgeven in Rijn-West. Omdat waterkwaliteit niet ophoudt bij de grens van ons gebied is goede afstemming met Europa van belang. De Kaderrichtlijn Water (KRW) is daarbij een belangrijk instrument. Op 15 mei 2013 zijn we met een delegatie naar Brussel geweest waar we onder meer gesproken hebben met EUparlementariërs en vertegenwoordigers van provincie, waterschappen en drinkwatersector over onze aanpak in relatie tot de criteria en doelstellingen vanuit het Europese beleid. Een belangrijk signaal dat we meekregen was dat de EU vooral naar het effect kijkt en het minder relevant vindt op welke manier de effecten worden bereikt. Voor ons RBO betekent dat doorgaan op de ingeslagen weg, namelijk uitvoeren van effectieve gebiedsgerichte maatregelen in aanvulling op generiek bronbeleid ten aanzien van nutriënten, bestrijdingsmiddelen en chemische verontreinigingen. De maatschappelijke organisaties zijn nauw betrokken bij het proces, met name via de Klankbordgroep Rijn-West. Op initiatief van de Klankbordgroep zijn in de beginfase van de gebiedsprocessen drie watertafels georganiseerd, waarbij 21 organisaties en bedrijven betrokken waren. Op basis van de uitkomsten van deze watertafels heeft de Klankbordgroep een waardevol advies uitgebracht aan het RBO. De Klankbordgroep bepleitte onder andere een grote mate van integratie met andere wateropgaven zoals de zoetwatervoorziening, een duidelijke focus bij het samenstellen van maatregelpakketten en aandacht voor de mogelijkheden van coproductie met maatschappelijke partners. De KRW-opgave geeft een impuls aan onze samenwerking. De waterkwaliteit verbetert als alle partijen, Rijk en regio, vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheden samen met maatschappelijke sectoren, werken aan het afgesproken resultaat. Werken aan waterkwaliteit is niet vrijblijvend en vraagt blijvende aandacht, investering en geduld. Resultaten zijn vaak pas op middellange termijn zichtbaar waardoor het geduld wel eens op de proef wordt gesteld. Voor mij, als voorzitter van het RBO Rijn-West, is het glas meer dan half vol. Steeds meer maatregelen komen gereed en op onderdelen zijn er zichtbare verbeteringen in de waterkwaliteit waar te nemen. Dat is bijvoorbeeld te zien in de Nieuwkoopse plassen en ook bij verschillende vispassages. Met de huidige manier van samenwerken en verantwoordelijkheid nemen gaat het ons lukken om ook de komende jaren goede resultaten te boeken. Daarmee laten zien dat we onze plannen kunnen omzetten in zichtbare verbeteringen in het veld. Van papier naar werkelijkheid! Ralph de Vries Gedeputeerde provincie Utrecht Voorzitter Regionaal Bestuurlijk Overleg Rijn-West 3

15 2 Betekenisvolle stappen In 2013 zijn in Rijn-West belangrijke stappen gezet in het werken aan een betere waterkwaliteit. Een mijlpaal was het gereedkomen van het advies Nutriëntenmaatwerk in de polder en het Besluit tot Samenwerking en de uitvoeringsovereenkomsten die daaruit voortkwamen. De goede samenwerking binnen Rijn-West en zeker ook met de agrarische sector werpt hier zijn vruchten af, onder andere door de uitvoeringsprogramma s die gericht zijn op brede toepassing van kansrijke maatregelen. Een tweede belangrijk product was het eindrapport Stroomgebiedafstemming, waardoor de afwentelingsopgave nu duidelijk en goed onderbouwd in beeld is. Het zijn bouwstenen voor de aanpak in de komende jaren. De voorbereiding voor de plannen voor de periode is in 2013 goed op gang gekomen, waarvoor het RBO een inputdocument heeft opgesteld en de Klankbordgroep watertafels heeft georganiseerd. De gebiedsprocessen zijn in 2013 van start gegaan en in de eerste maanden van 2014 afgerond. En ondertussen loopt de uitvoering van de KRW-maatregelen gewoon door. Want het gaat uiteindelijk om de effecten in het veld, niet op het papier van de plannen. Pilot gietwater biedt perspectief voor brijnproblematiek De glastuinbouw gebruikt, naast regen- en oppervlaktewater, veelal grondwater als gietwater. Voor de meeste teelten is het grondwater in Zuid-Holland te zout. Daarom ontzilt men dit op grote schaal. Hierbij ontstaat brijn, een ingedikte zoute oplossing, die men meestal op grote diepte in de bodem loost. Brijnlozingen in de bodem kunnen nadelige effecten hebben op de kwaliteit van het grondwater. Daarom voert de provincie Zuid- Holland een strenger brijnbeleid, dat uiteindelijk moet leiden tot het beëindigen van brijnlozingen. Ondergrondse waterberging in tuinbouwgebieden voorkomt in droge tijden het onttrekken van brak grondwater met brijnlozingen als gevolg. Het kan ook helpen wateroverlast in natte tijden te beperken. Daarom zijn er in 2013 enkele waterbesparende pilotprojecten gestart. Zo hebben in s Gravenzande en Nootdorp tuinders samen met kennisinstellingen installaties voor het ondergronds bergen en terugwinnen van zoet water geïnstalleerd. Een belangrijke vraag hierbij is of het mogelijk is een stabiele zoetwaterbel met een goede waterkwaliteit te verkrijgen in brak of zout grondwater. Bij het systeem in s Gravenzande is gaat het om bergen van het overtollige hemelwater van 4 tomatentelers. Vanwege het zoutgehalte van het grondwater worden dan filters voor injectie en onttrekking gebruikt. De terugwinning is gestart op 6 maart 2013 en inmiddels zijn de eerste ervaringen opgedaan. Inmiddels produceert de installatie in droge perioden circa 200 m3 per dag. Daarvoor was wel een aanpassing nodig om de gevolgen van een zoutwaterlekkage uit het diepere grondwater tegen te gaan. Ook in de regio Boskoop is gestart met nader onderzoek voor pilots voor ondergrondse waterberging. Het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard en de provincie Zuid-Holland zijn gestart met het aanbesteden van een waterbesparingsproject met biologische extra waterzuivering voor bestaande tuinbouwbedrijven. Daarnaast heeft de provincie geschiktheidskaarten van (glas) tuinbouwgebieden voor zoetwaterberging laten opstellen en een rapport met de mogelijkheden en aandachtspunten van de techniek en achtergrondinformatie. 4 Meer informatie: Pilot s Gravenzande: Foto: Provincie Zuid-Holland

16 3 Voortgang uitvoering maatregelen in Algemeen In het algemeen verloopt uitvoering van de KRW-maatregelen volgens plan. Zo is er in kilometer natuurvriendelijke oever gereed gekomen, is ruim 2 miljoen m 3 vervuilde bagger verwijderd, is 27 ha wetland aangelegd, zijn 10 vispassages geopend, 2 RWZI s aangepast en 180 onderzoeksmaatregelen afgerond. Er is in 2013 een flinke slag gemaakt bij onder andere de gebiedsdossiers, emissiemaatregelen en baggeren. Ook de uitvoering van natuurvriendelijke oevers is goed op gang gekomen. Diagram 2 (zie pagina 6) geeft een overzicht volgens de indeling in maatregelcategorieën van het SGBP van de maatregelen die op gereed waren of in uitvoering. Het aantal categorieën maatregelen dat al helemaal gereed is, is nog beperkt. De onderzoeksmaatregelen zijn vrijwel allemaal uitgevoerd, evenals het opstellen van de gebiedsdossiers voor waterwinningen, het saneren van uitlogende oeverbescherming en het opheffen van ongezuiverde lozingen. Het aantal maatregelen in uitvoering is flink groot. Daar zitten veel maatregelcategorieën van grote omvang bij, zoals baggeren, aanleg van natuurvriendelijke oevers en het realiseren van vispassages. De opgave voor 2014 en 2015 Onderstaande tabel geeft een overzicht van maatregelen die uiterlijk gerealiseerd moeten zijn in 2015 en waarvan meer dan 10% op nog in voorbereiding was. Diagram 1: percentage maatregelen dat op in voorbereiding was, ten opzichte van SGBP-1 aanpakken riooloverstorten overige inrichtingsmaatregelen uitvoeren actief vegetatie- / waterkwaliteitsbeheer verwijderen verontreinigde bagger verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water geven van voorlichting verbreden watersysteem, aansluitend wetland/uiterwaard aanpassen / verplaatsen grondwaterwinning verminderen emissie gewasbeschermingsmiddelen aanpassen inlaat / doorspoelen / scheiden water overige instrumentele maatregelen wijzigen / beperken gebruiksfunctie vispasseerbaar maken kunstwerk verdiepen watersysteem (overdimensioneren) overige brongerichte maatregelen aanleg speciale leefgebieden voor vis aanpassen waterpeil aanleg speciale leefgebieden flora en fauna aanleg zuiveringsmoeras aanpassen begroeiing langs water opstellen nieuw plan afkoppelen verhard oppervlak 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % 5

17 Diagram 2: % maatregelen dat gereed is of in uitvoering per , ten opzichte het Stroomgebiedbeheer-plan van financiele maatregelen: 1 stuks verondiepen watersysteem: 56 ha saneren uitlogende oeverbescherming: 1 km overige beheermaatregelen: 1648 stuks overige emissiereducerende maatregelen: 248 stuks opheffen ongezuiverde lozingen: 359 stuks vasthouden water in haarvaten van het systeem: 209 ha saneren verontreinigd(e) landbodems / grondwater: 19 stuks inrichten mest- / spuitvrije zone: 28 km Uitvoeren onderzoek: 695 stuks aanpakken riooloverstorten: 18 stuks verminderen emissie gewasbeschermingsmiddelen: 11 stuks wijzigen / beperken gebruiksfunctie: 331 ha aanleg nevengeul / herstel verbinding : 40 km verbreden watersysteem, aansluitend wetland/uiterwaard: 740 km geven van voorlichting: 7 stuks uitvoeren actief vegetatie- / waterkwaliteitsbeheer: 677 km verdiepen watersysteem (overdimensioneren): 11 ha overige brongerichte maatregelen: 6 stuks vispasseerbaar maken kunstwerk: 162 stuks verwijderen verontreinigde bagger: m 3 overige instrumentele maatregelen: 10 stuks verminderen belasting RWZI: 15 stuks verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water: 500 km aanpassen / verplaatsen grondwaterwinning: 6 stuks aanleg speciale leefgebieden flora en fauna: 2 stuks aanpassen inlaat / doorspoelen / scheiden water: 59 stuks aanleg speciale leefgebieden voor vis: 16 ha aanpassen waterpeil: 28 stuks uitvoeren actief visstands- of schelpdierstandsbeheer: 1261 ha verbreden/hermeandering/nvo stromend water: 15 km overige inrichtingsmaatregelen: 88 stuks opstellen nieuw plan: 11 stuks aanpassen begroeiing langs water : 25 km aanleg zuiveringsmoeras: 161 ha afkoppelen verhard oppervlak: 4 ha Gereed plus uitvoering Toename in

18 Voor een aantal categorieën maatregelen waarvan de uitvoering nog weinig op gang gekomen is, is nog een flinke inspanning nodig gezien de totale omvang. Dat is onder andere het geval bij: aanleg van vispassages (nog meer dan 30 in voorbereiding); aanleg natuurvriendelijke oevers (ruim 70 km nog in voorbereiding); verwijderen verontreinigde bagger (nog ruim 1 miljoen m 3 ); verbreden watersysteem in uiterwaarden (nog circa 100 ha); wijzigen of beperken gebruiksfunctie (nog 66 ha in voorbereiding). Bij andere categorieën is weliswaar nog een hoog percentage in voorbereiding, maar gaat het in absolute aantallen om een beperkte hoeveelheid. Dat is onder andere het geval bij afkoppelen verhard oppervlak, aanpassen waterpeil, verdiepen watersysteem, aanleg leefgebieden en aanpassen begroeiing langs water en aanleg van een aanleg zuiveringsmoeras. In het laatste geval gaat het bijvoorbeeld om 1 project, dat overigens van flinke omvang is. Faseren en intrekken van maatregelen In de afgelopen jaren is een aantal maatregelen uit het SGBP-1 ingetrokken of gefaseerd. Hoofdreden waren de bezuinigingen, onder andere op het rijksbudget en de herziening van EHS en ILG. In enkele gevallen was beperkte effectiviteit of vertraging in grondverwerving of het planproces reden voor fasering of intrekken. In 2013 is het aantal gefaseerde of ingetrokken maatregelen beperkt. De belangrijkste wijziging is het intrekken van de aanpassingen van vijf relatief kleine RWZI s in het gebied van waterschap Rivierenland, omdat uit studie is gebleken dat amoveren en centraliseren een kosteneffectievere maatregel is. Hieraan zal in de 2 e KRW-planperiode uitvoering worden gegeven. Mogelijk zullen komend jaar nog enkele maatregelen worden gefaseerd (zie toelichting bij waterschappen). Diagram 3: Overzicht ingetrokken en gefaseerde maatregelen, percentage t.o.v. SGBP-1. In de linker-kolom staat de totale omvang van de maatregel. Voorbeeld: bij aanpassen waterpeil is 10% van de 28 maatregelen vervallen, in aantal dus 3 vervallen maatregelen. uitvoeren actief visstands- of schelpdierstandsbeheer: 1261 ha overige inrichtingsmaatregelen: 88 stuks verbreden/hermeandering/nvo stromend water: 15 km aanleg zuiveringsmoeras: 161 ha verminderen belasting RWZI: 15 stuks verwijderen verontreinigde bagger: m 3 verbreden watersysteem, aansluitend wetland/uiterwaard: 740 ha verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water: 500 km vispasseerbaar maken kunstwerk: 162 stuks aanleg nevengeul / herstel verbinding : 40 km aanpassen begroeiing langs water : 25 km aanpassen inlaat / doorspoelen / scheiden water: 59 stuks aanpassen waterpeil: 28 stuks uitvoeren actief vegetatie- / waterkwaliteitsbeheer: 677 km aanpakken riooloverstorten: 18 stuks 0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 % Gefaseerd Vervallen 7

19 Maatregelen waarbij een aanzienlijk deel is gefaseerd en/of vervallen: baggerwerk (30%), wetland/uiterwaard (20%), overige inrichtingsmaatregelen (60%), visstandbeheer (65%). Bij aanleg natuurvriendelijke oevers, vispassages en aanpassen waterpeil is 10 tot 20% vervallen of gefaseerd. Korte toelichting bij enkele maatregelcategorieën Natuurvriendelijke oevers: Het heeft tijd gevraagd voordat de uitvoering op gang is gekomen. Dat werd ook verwacht, realisatie werd al grotendeels voorzien in de jaren De uitvoering is nu goed op gang, al bleek deze in veel gevallen nog iets meer inspanning en tijd te vragen dan al voorzien. Het inzicht in de effectiviteit van natuurvriendelijke oevers is toegenomen, mede op basis van ecologische sleutelfactoren en samenhang met andere maatregelen. Deze inzichten kunnen in SGBP-2 leiden tot aanpassingen om de aanleg van natuurvriendelijke oevers zo effectief mogelijk in te zetten. Daarnaast is het van belang om nut en noodzaak van natuurvriendelijke oevers duidelijk aan te geven, ook naar het bestuur en externe partijen. Stimuleringsregelingen voor akkerranden zijn bij 2 waterschappen een succesvolle maatregel. Baggeren: de totale hoeveelheid in m 3 is lager dan voorzien in De belangrijkste oorzaak is dat het werk op de geplande locaties is uitgevoerd, maar dat daarbij minder bagger hoefde te worden verwijderd dan eerder geraamd. Vispasseerbaarheid: er zijn bij enkele waterschappen meer vispassages gerealiseerd dan voorzien in SGBP-1, netto gaat het om 8 stuks. Ook bij de aanleg van natuurvriendelijke oevers zal in enkele gebieden meer worden aangelegd van aanvankelijk voorzien. 3.2 Waterschappen Bij 7 van de 8 waterschappen is de uitvoering stevig voortgezet. Bij 1 waterschap is in 2013 weinig voortgang geweest, o.a. door reorganisatie. 7 Waterschappen verwachten de maatregelen uit SGBP-1 eind 2015 te hebben gerealiseerd, in 2 gevallen gaat het om bijgestelde plannen waarbij een aantal maatregelen is gefaseerd. Bij een beperkt aantal maatregelen zal vertraging optreden. Daarentegen is er hier en daar ook sprake van realiseren van extra maatregelen, met name natuurvriendelijke oevers en vispassages. Eén waterschap verwacht de maatregelen uit SGBP-1 in 2017 te hebben afgerond (al is dat nog niet 100% zeker). 3.3 Provincies Maatregelen van de provincies zijn grotendeels uitgevoerd. De gebiedsdossiers voor de drinkwaterwinningen zijn afgerond. In de meeste gevallen is er geen aanleiding voor maatregelen. Wel is in een aantal gevallen extra monitoring nodig. Op dit moment wordt gewerkt aan uitvoerings- of maatregelenprogramma s. De stand van zaken verschilt. In één provincie is er ambtelijk al consensus over, in de andere wordt nog overlegd met gebiedspartijen. Maatregelen worden opgenomen in SGBP-2. Bij 10-15% van de winningen is een sanering op de spoedlijst geplaatst. Op 1 locatie is sanering al ter hand genomen. Natura2000: het opstellen beheerplannen vertoont nog steeds een wisselend beeld. Er is wel enige voortgang bij het maken van afspraken met terreinbeheerders en waterschappen. In de meeste gevallen wacht uitvoering nog op bestuurlijke overeenstemming. Gebleken is dat enkele eerder voorgestelde maatregelen niet (kosten)effectief zijn. 8

20 3.4 Rijkswaterstaat De realisatie van het maatregelenpakket van Rijkswaterstaat ligt op schema. De maatregelen in het rivierengebied richten zich op het vergroten van leefgebied (zoals kwel- en nevengeulen) en het verbeteren van de vispasseerbaarheid. In 2013 zijn verschillende vispassages en projecten bij oevers en uiterwaarden in uitvoering gekomen. De verwachting is dat de meeste projecten zullen worden gerealiseerd voor december Een enkel project loopt vertraging op door problemen bij de grondverwerving of vergunningprocedures. Maatregelen die niet of moeilijk realiseerbaar blijken, kunnen voor een deel worden vervangen door andere maatregelen ( omwisselen ). Zo is een geplande vispassage bij de Parksluizen (Nieuwe Maas) vervangen door een vispassage bij gemaal Westland (Nieuwe Waterweg). Het project De Kier in de Haringvlietsluizen is ook in volle gang. Er wordt gewerkt aan de realisatie van een zoetwaterkanaal in Zuid-Holland en de planning is om in 2018 stapsgewijs de bediening van de sluizen aan te passen volgens het Kierbesluit. Schoon erf, schone sloot De waterkwaliteit in gebieden met bollenteelt verbetert. Toch komen gewasbeschermingsmiddelen die bij de bolontsmetting worden gebruikt nog te vaak normoverschrijdend in slootwater terecht. Uit metingen is gebleken dat het regenwater dat van het erf van een bollenteeltbedrijf stroomt vaak met gewasbeschermingsmiddelen is verontreinigd. Uit eerder onderzoek hebben Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en een aantal partners de conclusie getrokken dat het lekken van gewasbeschermingsmiddelen met minimale inspanningen aanzienlijk kan worden beperkt. Om dit nu op een grotere schaal te bereiken hebben zij gezamenlijk het project: Schoon erf, schone sloot! opgezet. Bij tien bollenteeltbedrijven in Noord-Holland wordt gekeken welke maatregelen effectief zijn om het lekken te voorkomen. Hiervoor is het water in de regenwaterputten op het erf onderzocht. Dat gebeurde in de periode waarin bollen worden ontsmet. Daarnaast is er kennis uitgewisseld. De telers hebben kritisch naar hun eigen bedrijfssituatie gekeken om vervolgens mogelijk aanpassingen en verbeteringen door te voeren. Zij kregen hierbij hulp van hun leverancier van gewasbeschermingsmiddelen. Het bleek dat ook bij een op het eerste gezicht schoon bedrijf bleken toch nog gewasbeschermingsmiddelen in de putten te komen. Oorzaken zijn onder andere exportfusten of gehuurde kisten van derden waar al gewasbeschermingsmiddelen aan kunnen zitten, sleep door heftruckbanden bij het laden en lossen van de ontsmetketel en het verplaatsen van de kisten naar de transportwagens op het erf. Foto: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Alle gegevens van het project worden verzameld en opgenomen in een eindrapportage met aanbevelingen. Schoon erf, schone sloot is een samenwerkingsproject van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, individuele bollentelers, de gehele bollensector (KAVB), Wageningen-UR en de producenten en de handelaren van gewasbeschermingsmiddelen. De KAVB is inmiddels op zoek naar mogelijkheden om het project de komende jaren met meer telers voort te zetten. Meer informatie: Meetgegevens gewasbeschermingsmiddelen: 9

21 4 Toestand waterkwaliteit De waterkwaliteit in Rijn-West is in 2013 in grote lijnen stabiel gebleven. Ten opzichte van 2009 is de ecologische kwaliteit in veel oppervlaktewateren op één of meer onderdelen zoals vissen of waterflora vooruitgegaan. Dat heeft nog niet geleid tot grote veranderingen in het totaaloordeel ecologie. Ecologische veranderingen hebben tijd nodig, bovendien leidt het one-out-all-out uitgangspunt van de KRW ertoe dat het totaaloordeel pas goed is als alle onderdelen op orde zijn. Ook de chemische kwaliteit van het oppervlaktewater is in grote lijnen stabiel gebleven. De algemene toestand van het grondwater is in grote lijnen onveranderd. De algemene chemische toestand is goed, met uitzondering van het grondwaterlichaam Duin Rijn-West. De omvang van de grondwateronttrekkingen is in evenwicht met de aanvulling van de aanwezige grondwatervoorraad. Knelpunten zitten vooral op lokaal niveau. De verdroging van de Natura2000 gebieden blijft onveranderd. Een meer gedetailleerd overzicht van de toestand van de grond- en oppervlaktewateren in Rijn-West op basis van de gegevens in het Waterkwaliteitsportaal begin 2014 is te vinden in de Adviesnota Schoon Water Rijn-West , die halverwege 2014 verschijnt. In Klein Profijt krijgt het getijde meer ruimte De aanleg van een geul in Klein Profijt is één van de KRW Oevers en Uiterwaarden projecten van Rijkswaterstaat waarvan de uitvoering is gestart in Klein Profijt is een buitendijks natuurgebied op de noordoever van de Oude Maas in de gemeente Albrandswaard. Doordat de griendcultuur nagenoeg is verdwenen in het gebied, zijn kreken verland waardoor de getijde-invloed in het gebied is afgenomen. Daarmee verdween een groot deel van het leefgebied van kenmerkende planten- en diersoorten. In het oosten van Klein Profijt is de kooikreek verlengd en in het westen is de verlande kreek uitgegraven. Hierdoor wordt een betere doordringing van het getij in het gebied bereikt. Het tracé van de kreek is tijdens de uitvoering aangepast om een beverburcht te ontzien. Vervuild slib van de bodem is afgegraven en afgevoerd naar een speciaal stortdepot in het Hollandsch Diep. Het schone slib dat is vrijgekomen tijdens het graven van de kreek is gestort bij de monding van de kreek naast de jachthaven van Rhoon. Hierdoor zijn randvoorwaarden gecreëerd voor riet- en biezenvelden met hoge natuurwaarden. De flauw aflopende oevers en het getij zorgen ervoor dat veel verschillende planten en dieren in het gebied kunnen leven. Verschillende vissoorten zullen komen paaien en ook insecten zoals de glassnijder zullen er opgroeien. Ook voor de bever, de noordse woelmuis en andere dieren verbetert het leefgebied. Het graven van de kreek is afgerond in maart Meer informatie: Marius Teeuw, Rijkswaterstaat Foto: Rijkswaterstaat 10

22 5 Nutriëntenmaatwerk in de polder: van papier naar werkelijkheid In maart 2013 heeft het RBO-Rijn West het eindadvies Nutriëntenmaatwerk in de polder vastgesteld: het spoorboekje voor de aanpak van emissies van nutriënten naar sloten en plassen in het stroomgebied van Rijn-West, uitgewerkt via gebiedsgericht maatwerk voor de deelgebieden bloembollen, veenweiden en diepe polders was het jaar van de operationalisering. Dat traject kende verscheidene mijlpalen. Op 12 juni legden RBO-Rijn West, LTO-Noord en KAVB hun intentie om gezamenlijk aan de slag te gaan met het advies vast in een bestuurlijk Besluit tot samenwerken. Deze verklaring is dezelfde dag nog overhandigd aan minister Schultz van Infrastructuur en Milieu. De uitwerking van het Besluit tot samenwerken voor het veenweidegebied kreeg vervolgens zijn beslag op 14 oktober met de ondertekening door 11 partijen van de bestuursovereenkomst nutriënten in veenweiden. Inmiddels is deze bestuursovereenkomst uitgewerkt in een doorlopend uitvoeringsprogramma. Dat krijgt zowel zijn beslag binnen lopende projecten als binnen nieuwe projecten. Er wordt gezocht naar verankering in beleid. Zo werkt LTO aan de verankering van de maatregel kringloop-landbouw binnen het landelijke mestbeleid. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft een overeenkomst afgesloten met agrarische natuurvereniging Water, Land en Dijken om 5 maatregelen uit het nutriëntenadvies in het Noordhollandse veenweidegebied aan te bieden als groenblauwe dienst. In andere deelgebieden is men bezig met voorbereidende stappen, anticiperend op het beschikbaar komen van financiële middelen uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU ( POP-3 ), vanaf Ook in het bloembollengebied is men voortvarend aan de slag gegaan. Dat gebeurt onder de paraplu van het bestaande Landelijk Milieu-overleg Bloembollen (LMB). De samenwerkende partijen in het LMB hebben hun werkterrein rond emissies van gewasbescherming verbreed tot nutriënten. Inmiddels is een uitvoeringsprogramma opgesteld, dat mikt op een stapsgewijze opschaling van de geselecteerde maatregelen. Voor de diepe polders zijn de ambities daarentegen bijgesteld. Besloten is om voor de korte termijn niet aan te koersen op een bestuursovereenkomst gericht op brede implementatie zoals voor het veenweidegebied. De belangrijkste reden daarvoor is dat het voor een doelgerichte aanpak in diepe polders essentieel is om voldoende zicht te hebben op welk deel van de nutriënten afkomstig is uit de landbouw en welk deel van natuurlijke oorsprong is ( diepe kwel ). Die laatste informatie is op dit moment voor de meeste diepe polders nog onvoldoende beschikbaar. Vooralsnog wordt ingezet op enkele pilots in gebieden waar die informatie wel beschikbaar is. Ondertussen werken de waterschappen in Rijn-West hard aan het in beeld brengen van nutriëntenstromen in de andere diepe polders. Voor 2014 is de relatie met het landelijk mestbeleid relevant. De staatssecretaris van EZ heeft in het najaar van 2013 in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven meer relatie te willen leggen tussen mestbeleid en KRW-beleid. Daarnaast ziet de staatssecretaris het belang van regionaal maatwerk zoals in Rijn-West wordt dan ook het jaar van de afstemming tussen Rijk en regio. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer van LTO-Nederland. Meer informatie en download rapporten: 11

23 6 Stroomgebiedafstemming Waterlichaam De Viersprong ten zuiden van Dordrecht Foto: Waterschap Hollandse Delta Er is in Rijn-West sprake van afwenteling, zowel vanuit het buitenland, vanuit Rijn-West naar de benedenstroomse Rijkswateren (waaronder de Noordzee) als naar beschermde gebieden. De belangrijkste probleemstoffen zijn stikstof, fosfaat, koper en zink. Dat is de hoofdconclusie uit het eindrapport Stroomgebiedafstemming Rijn-West dat in juli 2013 is verschenen. Het rapport heeft de afwenteling op de verschillende niveau s, de probleemstoffen en de bronnen in beeld gebracht. Het onderzoek leidt tot de conclusie dat voor het behalen van de doelen op de Noordzee van de Kaderrichtlijn Water en Kaderrichtlijn Marien fytoplankton en de probleemstoffen stikstof, fosfaat, koper en zink frequent een knelpunt vormen. Omdat het aandeel van Rijnwater in de kustzone substantieel is (15% tot 20%), draagt de aanvoer van Rijnwater ook substantieel bij aan de belasting van de Noordzee kustzone. In verhouding tot het Nederlandse oppervlak binnen het internationale Rijnstroomgebied levert Rijn-West een relatief hoge bijdrage aan vrachten van stikstof, fosfaat, koper en zink. De grootste bron van stikstof en fosfaat is uit- en afspoeling in het landelijk gebied, gevolgd door RWZI s en ongezuiverde lozingen. Voor koper en zink zijn RWZI s en ongezuiverde lozingen, uit- en afspoeling landelijk gebied en verkeer en vervoer belangrijke bronnen. Naar aanleiding van het rapport heeft het RBO geconcludeerd dat er een opgave ligt bij de stroomgebiedafstemming in het Rijnstroomgebied. Nederland staat samen met bovenstrooms gelegen lidstaten aan de lat om emissies te reduceren van hierboven genoemde stoffen. Het RBO zal de aanpak van deze probleemstoffen bottum-up blijven vormgeven in Rijn-west. De belangrijkste nutriëntenbronnen zijn de landbouw en rioolwaterzuiveringen. Voor maatregelen in de landbouw is de nutriëntenaanpak Rijn-West leidend. De zuiveringsinspanningen van RWZI s blijven ten minste op niveau. Innovaties zoals Nereda bieden kansen voor verdere aanscherping van de zuivering, waterschappen zoeken actief naar mogelijkheden voor kosteneffective verbetering. Het zal daarbij gaan om maatwerk. Daarnaast verzoekt het RBO het Ministerie van I&M om in het nationale beleid in te blijven zetten op een brongerichte aanpak van de besproken probleemstoffen en om afwenteling en maatregelen te agenderen bij andere lidstaten via bestaande internationale fora (Waterdirecteurenoverleg Brussel, Riviercommissies, Ospar). Meer informatie en download rapport: 12

24 7 Resultaten en werkzaamheden RBO Rijn-West De belangrijkste onderwerpen voor het RBO Rijn-West waren in 2013 de nutriëntenaanpak, de stroomgebiedsafstemming (zie hoofdstukken 5 en 6) en de voorbereiding voor de KRW-plannen voor de periode Gebiedsprocessen In de vergadering van maart heeft het RBO een Gemeenschappelijk kader gebiedsprocessen 2013 vastgesteld. Dit document geeft onder de naam Slimme stappen naar kwaliteit een aantal gemeenschappelijke ambities en keuzes aan. Kernpunten zijn: vasthouden aan ambities en doelen en voor de komende periode een duidelijke focus en prioriteit kiezen, waarbij een maatschappelijke afweging nadrukkelijk een rol dient te spelen. Want we maken de plannen om te zorgen voor een gezonde, productieve en aangename omgeving, en waterkwaliteit is daarvan een belangrijke drager. Het gaat om gerichte inspanningen, slimme combinaties met andere waterdoelen en slimme financiering. Het document is te vinden op In de loop van 2013 zijn de gebiedsprocessen in alle beheergebieden op gang gekomen. In de eerste maanden van 2014 zijn ze afgerond. Watertafels Klankbordgroep Rijn-West De Klankbordgroep Rijn-West heeft op 20 en 26 juni en 2 juli, in de beginfase van de gebiedsprocessen, watertafels georganiseerd in Den Haag, Amsterdam en Houten. Er hebben in totaal 52 personen aan de watertafels meegedaan; daarbij waren 21 organisaties en bedrijven betrokken. Er was een grote spreiding in maatschappelijke sectoren, alle relevante belangen waren in één of meer bijeenkomsten vertegenwoordigd. De Groesbeek meandert weer In 2013 is gestart met de herinrichting van de Groesbeek bij het gelijknamige dorp. De voorheen rechte watergang, een smalle sloot met een betonnen bodem, heeft weer een meanderend verloop gekregen, binnen een brede bedding. Hierdoor is veel meer ruimte gecreëerd voor het opvangen van pieken in de afvoer. Het meanderen van de beek zorgt ervoor dat er binnen de watergang langzaam en snel stromende waterbewegingen ontstaan. Bij beiden hoort een eigen biodiversiteit aan flora en fauna, waardoor de natuurlijk ingerichte oevers van de Groesbeek veel kansen bieden voor de ontwikkeling van bijzondere vegetaties. De taluds zijn gedeeltelijk ingeplant met bomen en struiken en zullen gedeeltelijk worden beheerd als kruidenrijke beektaluds. Ook is er op de grens met Duitsland een vistrap aangelegd, waardoor de beek weer geschikt is voor vismigratie van en naar de Waal. Via vier drempels kunnen vissen het hoogteverschil van 32 cm overbruggen. Met de nieuwe inrichting van de Groesbeek is er meer ruimte is voor waterberging, gaat de kwaliteit van het water vooruit en ontstaat een ecologische verbindingszone. Het project is uitgevoerd in nauwe samenwerking tussen Waterschap Rivierenland en de gemeente Groesbeek. In 2008 heeft de gemeente samen met het waterschap een waterplan opgesteld, waarin een gemeenschappelijke watervisie en maatregelenpakket in staan, voor zowel de lange als korte termijn. Bij de uitvoering van de maatregelen zijn ook zoveel mogelijk andere organisaties betrokken, zoals Staatsbosbeheer, de werkgroep Milieubeheer Groesbeek, de Ploegdriever, de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) en Heemkundekring Groesbeek. De uitvoering is gestart in 2013 en begin 2014 afgerond. Inmiddels zijn de eerste bijzondere planten- en diersoorten al gesignaleerd. 13 Foto: Waterschap Rivierenland Meer informatie: Waterschap Rivierenland, Marjolein Reinierse: M.Reijnierse@wsrl.nl

25 Op basis van de uitkomsten van deze watertafels heeft de Klankbordgroep een advies uitgebracht aan het RBO met zowel procedurele als inhoudelijke aanbevelingen. De Klankbordgroep vraagt onder andere nadrukkelijk aandacht voor de synergie met andere waterdossiers, voor het stellen van heldere prioriteiten en voor aanpak van microverontreinigingen. Ook wees zij op de kansen voor flexibel peilbeheer, onderwaterdrainage en voor de mogelijkheden van samenwerking met maatschappelijke partners. Doelen overige wateren In juli 2013 is de Handleiding doelafleiding overige wateren van de IPO/UvW werkgroep verschenen. Deze biedt een methodiek en aanbevelingen voor het bepalen van doelen voor de niet-krw waterlichamen. Mede op basis hiervan is een Rijn-West redeneerlijn opgesteld, die het RBO in november 2013 heeft goedgekeurd. Het opstellen van doelen volgens deze methodiek wordt als actie opgenomen in het SGBP-2. Vismigratie Het RBO heeft in november 2013 een gezamenlijk project vismigratie gestart. In fase 1 is een workshop gehouden en is een vismigratiekaart gemaakt. De knelpunten en de successen op het gebied van vismigratie zijn in beeld gebracht. Er zijn 120 knelpunten opgelost en er zijn er nog 220 te gaan. Rijn-West ligt hierbij op schema. In fase 2 zal de RBO Rijn-West visie op vismigratie worden uitgewerkt. De integrale vismigratiekaart wordt geactualiseerd. Het monitoringsproces en de onderzoeksagenda worden gezamenlijk opgepakt, waarbij synergie tot kostenbesparing moet leiden. Presentatie uitvoeringsprogramma Glastuinbouw In november kreeg het RBO uitleg over de aanpak in de glastuinbouw. Het Platform Duurzame Glastuinbouw streeft als doel naar een nagenoeg emissieloze kas in Dit sluit aan bij de wet- en regelgeving (Activiteitenbesluit). Daarnaast is er Foto: Hoogheemraadschap Delfland 14 Veldbezoek Delfland: natuurvriendelijke oever in het kassengebied

26 een aanpak op regionaal niveau, zoals in Delfland. In 2003/2004 is daar een keuze voor riolering gemaakt ter verbetering van de waterkwaliteit. Inmiddels is maar dan 90% van de bedrijven goed aangesloten. Het accent ligt nu op een correct gebruik van de riolering, onder andere door gebruik te maken van buffers. Samenwerking op alle niveaus is van groot belang. RBO-veldbezoek naar Delfland Op 27 juni brachten leden van het RBO en de Klankbordgroep Rijn-West een bezoek aan het Westland. Hier bekeken zij de projecten Juist nu aansluiten waarbij glastuinbouwbedrijven zijn aangesloten op de riolering, de vislift bij het Zweth en de aanleg van natuurvriendelijke oevers en paaiplaatsen in het glastuinbouwgebied. Ook in dit verglaasde gebied zijn zichtbare resultaten te boeken. Werkbezoek aan Brussel Laat zien wat er gebeurt en vooral ook wat de resultaten zijn. Waar staan we, wat zijn problemen en wat stellen we voor om die problemen aan te pakken. Voor de EU is vooral relevant wat het effect is, niet de manier waarop je dat effect bereikt. Succesverhalen zijn daarbij belangrijk, en een betere toelichting op uitzonderingen en fasering. Dat was een belangrijke boodschap van de gesprekspartners van de Rijn-West delegatie die op 16 mei Brussel bezocht. Er is gesproken met een lid van het Europees Parlement en medewerkers van de Europese Commissie en het Huis van de Nederlandse Provincies, dat ook als gastheer optrad. De Rijn-West delegatie bestond uit leden van het RBO, RAO en de Klankbordgroep. Onderwerpen van gesprek waren de implementatie van de KRW in Nederland, het commentaar van de Europese Commissie op de KRW-plannen, de Blueprint en het gebruik van Europese fondsen. De Rijn-West delegatie presenteerde onder andere het nutriëntenproject en de stroomgebiedsafstemming. Blauwe Economie In opdracht van de RAO-voorzitters is het Essay De Blauwe Economie opgesteld. Dit maakt het economisch belang van werken aan schoon water zichtbaar en kan als input en onderbouwing dienen voor de komende water- en KRW-plannen. Download rapport op: De belangrijkste internationale ontwikkeling was het verschijnen van de EU-Blueprint en het commentaar van de Europese Commissie op de 1 e generatie stroomgebiedbeheerplannen. Colofon Uitgave: Regionaal Bestuurlijk Overleg Rijn-West Voor vragen of voor extra exemplaren kunt u zich richten tot Steven Visser (projectleider Rijn-West), steven@visserwaterbeheer.com Samenstelling en tekstredactie: Otto Cox (communicatie-adviseur Rijn-West) Vormgeving en druk: Trichis communicatie en ontwerp Juli

27 16