Terug naar Oegstgeest

Transcriptie

1 Terug naar Oegstgeest Zwg door Anne Zeker Weten Goed Zeker Weten Goed 25 February 2014 Auteur Genre Jan Wol Psychologische roman, Lichaam & Geest Eerste uitgave 1965 Uitgever Meulenhoff Pagina's 239 Flaptekst Wat het boek uitzonderlijk maakt is de manier waarop Jan Wol de voorbije wereld van zijn jeugd probeert terug te halen in het heden van de jaren zestig. Herinneringen aan de vooroorlogse wereld van kroepketels, stoomtrams, de deftige kruidenierswinkel van zijn vader, zijn calvinistische ouders en de dood van zijn broer gaan gepaard met beschrijvingen van de ontluikende seksualiteit van de hoofdpersoon en het verlies van zijn geloof. Eerste zin Het lijkt wel een hut in een boomkruin of de roef van de ark, die kamer met zijn houten wanden, waar die baardige patriarchale gorilla zich te midden van zijn kroost heeft laten fotograferen. Samenvatting In dit verhaal brengt de ik-figuur, Jan Wol, een bezoek aan Oegstgeest, de plaats waar hij is opgegroeid. Hoofdstukken die herinneringen beschrijven worden afgewisseld door hoofdstukken die in het vertel-heden plaatsvinden. 1. Een houten roos In het eerste hoofdstuk worden verschillende personages geïntroduceerd aan de hand van een foto die de ik-figuur in zijn bezit heeft. Op de foto staat zijn vader met zijn familie en de ik-figuur vertelt over hoe zijn ouders elkaar hebben kennen en hoe ze in Oegstgeest terecht zijn gekomen. Ze zijn hier destijds een delicatessenwinkel begonnen. 2. Terug naar Oegstgeest De ik-figuur is terug gegaan naar Oegstgeest, de plaats waar hij is opgegroeid. Hij komt langs de kerk van het dorp en dit roept allemaal herinneringen aan zijn broer op, die op jonge leeftijd is overleden. De ik-figuur verbrandde destijds alle foto's van zijn broer en kort daarop overleed hij. De ik-figuur ziet hier een oorzaak-gevolgverband tussen en voelt zich schuldig aan de dood van zijn broer. 3. Voor koffie en thee Pagina 1 van 6

2 De ik-figuur vertelt in dit hoofdstuk over zijn geboorte, die toevalligerwijs op de 35ste verjaardag van zijn vader is. Op jonge leeftijd is de ik-figuur veel ziek. Zo krijgt hij bronchitis en later ook spruw, waardoor hij zijn handen lange tijd in natte washandjes moet houden. Daarnaast loopt hij ook nog een litteken in zijn gezicht op, door een ongeluk met de kroepketel. 4. Terug naar Oegstgeest De ik-figuur is langs het huis gereden waarin vroeger de winkel van zijn ouders was en is er achter gekomen dat daar nu een middenstandsbank in zit. Desalniettemin roept het gebouw nog allerlei herinneringen bij hem op. Ook brengt hij nog een bezoek aan zijn oude buren en praat over het verleden. 5. De betekenis der cijfers In dit hoofdstuk blikt de ik-figuur terug op zijn lagere schooltijd. In de eerste klas haalt hij goede cijfers, dat komt vooral doordat hij juffrouw Vink wel ziet zitten. Het jaar daarna krijgt hij les van juffrouw Hakkenberg. Met haar heeft hij helemaal niks en zijn cijfers kelderen al snel. Nog voor het eind van het schooljaar wordt hij naar een andere school overgeplaatst. 6. Terug naar Oegstgeest De ik-figuur loopt wat door Oegstgeest haalt nog meer herinneringen op. Hij komt zijn vader tegen en die vertelt hem dat mevrouw Teeng recentelijk is overleden. 7. Springbok en Perlimoen Op zijn nieuwe school zorgt de ik-figuur ervoor dat hij betere cijfers haalt. Hij bespreekt de docenten die hij daarna nog heeft gehad, zoals meneer Blender en de hoofdonderwijzer, die iedereen de papagaai noemde. De ik-figuur wordt voor het eerst verliefd, op Elly Lampet, en begint zijn eigen seksualiteit te verkennen. Het hoofdstuk sluit af met een optocht ter ere van de laatste schooldag. 8. Terug naar Oegstgeest In dit hoofdstuk begeeft de ik-figuur zich naar de school die hij in het vorige hoofdstuk beschreef. Daarna gaat hij naar het museum waar hij als kind veel heeft getekend. Hij denkt terug aan hoe zijn vader over de dood van zijn oma en wat voor een heftige indruk dat heeft achtergelaten. 9. The Splendid Thirties De winkel van de ouders van de ik-figuur loopt steeds slechter en ze zijn gedwongen kamers te verhuren. De ik-figuur gaat naar de MULO in Leiden terwijl hij zelf eigenlijk liever naar de HBS wil. Hij presteert zo slecht op de MULO dat zijn vader hem er vanaf haalt en hem in de winkel laat werken. Het gezin wordt steeds groter en de armoede groeit. Hier komt enigszins een eind aan wanneer er mobilisatie van het leger is en zijn vader een kantine krijgt toegewezen. De soldaten veranderen de sfeer in het dorp en de ik-figuur maakt zich zorgen over de toekomst. 10. Terug naar Oegstgeest De ik-figuur bezoekt het krantenarchief en bekijkt kranten uit zijn geboortejaar en uit 1939, om te kijken of er toen sneeuw lag met t. Op zondag ziet hij zijn ouders naar de kerk gaan en ook dit roept weer allerlei herinneringen aan vroeger op, over bijvoorbeeld het 'kikkerzoenen' dat de ik-figuur vroeger deed. Pagina 2 van 6

3 11. Euthanasie en vivisectie Op zijn veertiende krijgt de ik-figuur zijn eerste baantje, als dierenverzorger bij het Pathologisch Laboratorium van het Academisch Ziekenhuis. De ik-figuur laat de beestjes vroegtijdig overlijden om ze uit hun lijden te verlossen. Wanneer er een tweede jongetje bij komt werken loopt dit uit op gruwelijke martelpartijen. Op een gegeven moment wordt de ik-figuur ontslagen, zonder dat hij precies weet waarom. 12. Terug naar Oegstgeest De ik-figuur heeft het laboratorium bezocht en de sfeer voelde nog hetzelfde. Het doet hem denken aan concentratiekampen en het lijkt of er sinds zijn jeugd niemand meer is geweest op de plek waar hij alle beesten had begraven. 13. Schildersverdriet of hoe-langer-hoe-liever In dit hoofdstuk vertelt de ik-figuur hoe zijn interesse voor de beeldende kunst wordt gewekt. Tijdens zijn werk als tuinman bij Houtheer zit hij vaak te tekenen. Na een tijdje krijgt hij een ander baantje aangeboden, waarbij hij meer betaald krijgt zodat hij 's avonds typ- en tekenlessen kan volgen. Bij de typcursus ontmoet hij een meisje en zij ziet hem wel zitten. Door zijn onhandige gedrag gebeurt er echter niks. In diezelfde tijd raakt hij bevriend met de buurman die hem Nederlandse literatuur laat lezen. Later krijgt hij een baantje bij een lijstenmakerij maar daar wordt hij al redelijk snel ontslagen waarna hij op een distributiekantoor komt te werken. 14. Terug naar Oegstgeest De ik-figuur bezoekt het oude landgoed van Houtheer, die inmiddels is overleden. Hij spreekt met een tuinman, die hij nog kent van vroeger. 15. Ezau's handen In dit hoofdstuk haalt de ik-figuur allerlei herinneringen op die te maken hebben met zijn overleden broer. Zo denkt hij aan de een grote paling die ze samen hebben gezien en hij beseft dat er herinneringen zijn die hij samen met zijn broer had en die nu zijn verdwenen. 16. Terug naar Oegstgeest De oude winkel van de ouders van de ik-figuur wordt gesloopt en gek genoeg had de ik-figuur daar al over gedroomd. Hij bezoekt het huis voor een laatste keer en denkt aan de jas van zijn broer, het laatste voorwerp dat hij nog van hem had, die is verscheurd doordat hij er een reiger mee wilde redden. Personages Motto 'If seven maids with seven mops Swept it for half a year, Do you suppose,' the Walrus said, 'That they could get it clear?' 'I doubt it,' said the Carpenter, Pagina 3 van 6

4 And shed a bitter tear. LEWIS CARROLL, Through the Looking-glass Elke gelijkenis van figuren in dit boek met bestaande personen berust op toeval, behalve in het geval van de ijscoman Blanchard aan de ingang van de Leidse Hout. Personages Jan Wol Het hoofdpersonage is de ik-persoon. In het verhaal gaat het veelal om autobiografische herinneringen dus je mag aannemen dat dit ik-figuur Jan Wol is. In zijn jeugdherinneringen is hij een beetje een dromerige jongen, die graag veel tijd in de natuur doorbrengt. Het is een vriendelijke jongen, dat kan je bijvoorbeeld opmaken uit het feit dat hij extra spullen uit de winkel van zijn ouders weggeeft aan arme gezinnen. De oudere ik-figuur blikt vooral terug op zijn jongere ik, zonder hier direct een oordeel aan te geven. Je merkt aan de dingen die hij vertelt, dat hij nog steeds bezig is met de dood van zijn broer te verwerken. Vader De vader is van alle bijfiguren degene die het vaakst terugkeert in de herinneringen. Hij is strenggelovig en vaak nukkig en nors. Quotes "Vanmorgen ben ik langs het huis gereden waarin vroeger onze winkel was. Er is nu een middenstandsbank in. Ik had er naar binnen willen gaan en vragen of ik het huis nog eens mocht zien. Maar omdat ik bang was dat er op mijn zolderkamertje rekken zouden staan met ordners en mappen deed ik het niet. En ook uit angst dat de grote appelboom die mijn vader in het midden van de tuin geplant heeft er niet meer zou staan." Bladzijde 47 "Vaak misbruikte ik mijn kik ook om in het middelpunt van de belangstelling te staan. Als er visite was. Steevast het nummer 'kikkerzoenen'. Het werd zelfs een beetje door mijn ouders gestimuleerd. Niet dat ze iets zeiden, maar er was een soort voorbereidende giechelsfeer." Bladzijde 147 Thematiek Heden en verleden De ik-figuur reist af naar Oegstgeest, het dorp waar hij is opgegroeid. Door terug te keren naar deze plaats maakt hij ook een reis naar het verleden. Oegstgeest roept allerlei herinneringen aan zijn jeugd op. Deze herinneringen zijn eigenlijk de bouwstenen van het verhaal, afgewisseld met stukjes uit het vertelheden. Motieven Tweede wereldoorlog De Tweede Wereldoorlog is niet heel nadrukkelijk aanwezig in het boek, in de zin dat er niet veel tekst aan wordt gewijd. Toch is het bepalend voor de sfeer van het boek. Uit de herinneringen komt duidelijk naar voren dat het gezin een tijdlang in armoede leefde en ook geeft de ik-figuur te kennen dat hij de sfeer in het dorp voelt veranderen en hier angstig van wordt. Pagina 4 van 6

5 Natuur De ik-figuur heeft een bepaalde fascinatie voor alles dat in de natuur leeft. Hij vindt het interessant om beestjes te bekijken en in veel van zijn herinneringen komen dan ook dieren voor. Hij zou graag bioloog worden, maar omdat hij naar de MULO wordt gestuurd, ligt dit niet binnen de mogelijkheden. Godsdienst De ik-figuur denkt terug aan zijn jeugd en het ligt dan ook voor de hand dat er aandacht wordt besteed aan de band met zijn ouders. Vooral zijn vader komt veel aan bod in de herinneringen. De ik-figuur heeft een complexe relatie met zijn vader. De ik-figuur kan in de ogen van zijn vader weinig goed doen en hij zorgt er ook voor dat hij bijvoorbeeld niet naar de HBS mag. Toch merk je aan kleine details dat de vader toch liefde voelt voor zijn zoon. Dood De dood komt op verschillende manieren terug in het verhaal. Ten eerste is er de broer van de ik-figuur, die op jonge leeftijd is overleden. De ik-figuur heeft, omdat hij foto\\\'s van zijn broer heeft verbrand, het gevoel dat hij verantwoordelijk is voor de dood van zijn broer. Daarnaast blijkt dat de buurvrouw is overleden in al die tijd dat de ikfiguur niet in Oegstgeest is geweest. Ook komen er verschillende dode dieren in het verhaal voor. Motto 'If seven maids with seven mops Swept it for half a year, Do you suppose,' the Walrus said, 'That they could get it clear?' 'I doubt it,' said the Carpenter, And shed a bitter tear. LEWIS CARROLL, Through the Looking-glass Elke gelijkenis van figuren in dit boek met bestaande personen berust op toeval, behalve in het geval van de ijscoman Blanchard aan de ingang van de Leidse Hout. Trivia De thema\'s die in dit boek aan bod komen (de dood, fascinatie voor de natuur, godsdienst) zijn kenmerkend voor het hele oeuvre van Jan Wol. Titelverklaring De titel spreekt voor zich omdat de helft van de hoofdstukken dezelfde titel draagt. De ik-figuur keert terug naar Oegstgeest, de plaats waar hij zijn jeugd heeft doorgebracht. Structuur & perspectief Het verhaal bestaat uit 16 hoofdstukken. De even hoofdstukken heten allemaal 'Terug naar Oegstgeest' en spelen zich af in het vertelheden en gaan over de ik-figuur die locaties in Oegstgeest bezoekt. De oneven hoofdstukken hebben allemaal een andere titel die vaak refereert aan jeugdherinneringen. Het verhaal is niet chronologisch, de verhaallijn van het vertelheden wordt vaak onderbroken door herinneringen. Pagina 5 van 6

6 Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief. Decor Het is niet precies te achterhalen wanneer de ik-figuur Oegstgeest bezoekt. De geboortedatum van de ik-figuur wordt wel expliciet genoemd, die is namelijk op 26 oktober Tijdens het vertellen van zijn jeugdherinneringen noemt de ik-figuur ook vaak zijn leeftijd, waardoor je een redelijk goede reconstructie van de tijd kan maken. Tussen de herinneringen en het vertelheden zit ongeveer 20 jaar. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is vooral voor de sfeer van belang. Er wordt weinig over de oorlog verteld, maar toch voel je dat deze aanwezig is in de herinneringen van de ik-figuur. Daarnaast merk je dat het geloof destijds meer aan de orde van de dag was dan dat het nu is. De ik-figuur behoort eigenlijk tot de eerste generatie die zich hiertegen af gaat zetten. De ruimte waar het verhaal zich afspeelt, Oegstgeest, is van groot belang voor het verhaal. Deze locatie is de plaats waar de ik-figuur is opgegroeid en wanneer hij daar terugkomt roept dat vanzelfsprekend allerlei herinneringen op. Zonder deze herinneringen zou er weinig overblijven van het boek. De ik-figuur beschrijft veel locaties van het dorp, zoals de kerk en het laboratorium. Deze worden echter ook weer niet heel uitgebreid omschreven, omdat het toch vooral de herinneringen die hieraan verbonden zijn die het verhaal vormen geven. Stijl De herinneringen zijn echt als herinneringen opgeschreven, heel associatief, alsof de ik-figuur een beetje in zichzelf aan het mijmeren is. Er worden veel kleine en soms onbenullige details omschreven die de herinneringen heel levendig maken, het lijkt bijna alsof je er als lezer bij was. Lange zinnen worden niet geschuwd en je merkt aan het taalgebruik dat het boek verschillende decennia geleden is geschreven. Omdat de ik-figuur vooral zijn eigen gedachten met de lezer deelt, zijn er in verhouding weinig dialogen aanwezig. Slotzin Het was het enige dat ik van mijn broer had. Ik heb hem daar op de bosgrond laten liggen. Beoordeling Terug naar Oegstgeest is niet voor niets een klassieker. Jan Wol heeft zijn jeugdherinneringen op een natuurlijke wijze te vertellen en je wordt als lezer meegenomen naar zijn kinderjaren. Hij weet schijnbaar onbelangrijke gebeurtenissen verrassend te vertellen waardoor je blij bent dat deze gebeurtenissen toch op papier staan. Recensies "Het is dat \'gewone\', voor de hand liggende karakter van het boek, een simpele opzet voor een alledaags verhaal, dat de toenmalige smaak bepaalde." "\'Terug naar Oegstgeest\' is met recht een literaire klassieker die nog altijd gelezen wordt." Pagina 6 van 6