verhalenmarathon 4 mei uur uur 2010 verhalenmarathon 4 mei uur uur 2010

Transcriptie

1 verhalenmarathon 4 mei uur uur 2010

2 In vrijheid gesproken: de marathon Van 3 tot 5 mei 2010 is in de bblthk, de openbare bibliotheek van Wageningen, een 24 uurs non-stop verhalenmarathon gehouden onder de titel In vrijheid gesproken. Deze manifestatie werd georganiseerd ter gelegenheid van het 65 ste jaar na de Bevrijding. In Wageningen vonden op 5 mei 1945 in het nabijgelegen Hotel Wereld de onderhandelingen plaats die leidden tot de capitulatie van de Duitse troepen. Jaarlijks wordt in Wageningen de bevrijding op 5 mei intensief en grootschalig gevierd, voorafgegaan door een even intensieve herdenking van de gevallenen en de ontsteking van het Vrijheidsvuur in de nacht van 4 op 5 mei. Dit vuur wordt vervolgens over het hele land verspreid door lopers van diverse sportverenigingen. Met deze marathon is een initiatief uit 2005, het 60 ste jaar na de Bevrijding, voortgezet: Van 3 tot 5 mei vond toen in de bblthk een 24-uurs non-stop gedichtenmarathon plaats. De titel van de verhalenmarathon verwijst naar de waarde van de vrijheid van meningsuiting: In vrijheid verhalen met elkaar kunnen delen stond in die 24 uur centraal De verhalenmarathon werd op 3 mei 2010 even voor uur geopend door Freek de Jonge en 24 uur later gesloten door de uit Somalië afkomstige schrijfster en actrice Yasmine Allas. Beiden schreven voor deze gelegenheid een verhaal. Allas bracht haar verhaal op het naast de bblthk gelegen 5 mei plein, waarna om middernacht het Bevrijdingsvuur werd ontstoken. Tijdens Dodenherdenking op 4 mei om uur werd de verhalenreeks twee minuten stilgelegd. De marathon trok ruim 2200 bezoekers en 140 actieve deelnemers die ruim 160 korte optredens verzorgden.

3 Een non-stop marathon Evenals bij de gedichtenmarathon in 200 is gekozen voor een 24-uurs aaneensluitende presentatie, zonder entr'actes. Omwille van de continuïteit volgden de sprekers elkaar direct op en speelden de presentatoren slechts een faciliterende rol. Om zoveel mogelijk deelnemers in de gelegenheid te stellen mee te doen was de voorleestijd beperkt tot maximaal tien minuten. Van de verhalenmarathon In Vrijheid Gesproken zijn een digitale geluidsopname en foto s gemaakt. Organisatie De marathon is georganiseerd door de bblthk en het dagblad De Gelderlander. Het initiatief kwam van de bblthk. De vaste werkgroep bestond uit Sjaak Driessen (directeur bblthk), Betsy Zaayer (teamleider bblthk) en Laurens van der Zee (dichter). Deze drie personen behoorden in 2005 eveneens tot de organisatie van de gedichtenmarathon. Namens De Gelderlander waren Saskia Wassenaar (journalist), Ad van Heiningen (adjunct-hoofdredacteur) en Hans Gülpen (kunstredacteur) betrokken. De uitvoerende organisatie bestond uit Laurens van der Zee, Betsy Zaayer, Rick Breg en Sjaak Driessen. Tijdens de marathon assisteerden bij toerbeurt : Arjen de Jonge, Anne Ammerdorfer en Rieke Meindertsma, allen medewerkers van de bibliotheek. Het decor werd gemaakt door Thea Vos, Yvonne Evers en Ingeborg Leeftink.

4 Voorafgaande aan de opening van de marathon hield Martin Hermens, kunstredacteur van De Gelderlander, een interview met Freek de Jonge. Als presentatoren traden Sjaak Driessen en Laurens van der Zee op. Beiden waren gedurende de volle 24 uur actief. Als verpozing was er tijdens de marathon de mogelijkheid, elders in de bblthk anagrammen te maken op het thema In Vrijheid Gesproken. Deze activiteit werd begeleid door Anneke Rot. De marathon was ingebed in het tweedaagse programma van de Stichting 4 en 5 mei Wageningen en liep met de speech van Yasmine Allas op het 5 mei plein organisch over in de daaropvolgende plechtigheid, het ontsteken van het Vrijheidsvuur om middernacht. Verslaglegging Namen en contactgegevens van deelnemers en gegevens over de voor te lezen verhalen werden vooraf in een digitaal bestand verzameld. Voor de verslaglegging was deze documentatie een hulp, maar in diverse gevallen is de te lezen literatuur niet vooraf aangemeld. Bovendien vonden tijdens de uitvoering wijzigingen plaats. Ondanks deze wijzigingen is geprobeerd in dit verslag de registratie zo volledig mogelijk weer te geven. Doel Zoals hierboven is gesteld, verwijst de titel van de verhalenmarathon naar de waarde van de vrijheid van meningsuiting. De openbare bibliotheek en dagblad De Gelderlander, de organisatoren van de marathon, horen tot de uitvoerders, de belichaming als het ware, van de klassieke grondrechten Vrijheid van Meningsuiting en Vrijheid van Drukpers. Een vrijheid die 65 jaar geleden op het nazisme bevochten is. Daarom is in dit jubileumjaar dit thema gekozen, en stond het in vrijheid verhalen met elkaar kunnen delen in die 24 uur centraal. Het thema van de verhalen werd open gelaten, het ging om de vrijheid om te delen op zich. In de voorbereiding en de uitvoering van de marathon bleek dat diverse deelnemers kozen voor thema s als oorlog, afscheid en vrijheid, geïnspireerd door de herdenking van WO II op 4 en 5 mei, of door een ander drama uit de geschiedenis of uit de actualiteit.

5 verhalenmarathon 4 mei uur uur 2010 Vrijheid maak je met elkaar Een relatie met een jaarthema zoals voorgesteld door het Nationaal Comité 4 en 5 mei is niet expliciet gezocht, maar het vijfjaarthema Vrijheid maak je met elkaar (2006 t/m 2010) is natuurlijk in In Vrijheid Gesproken terug te vinden: Naar elkaar luisteren, elkaar in de gelegenheid stellen een verhaal - zelf geschreven of van een ander - voor te lezen is immers een van de voorwaarden om werkelijk in vrijheid te kunnen leven. Het open kunnen staan voor elkaars interesses en emoties is een van de voorwaarden voor een menselijke samenleving. Financiën De marathon werd financieel mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Provincie Gelderland, NBD Biblion en t Wagenings Nut. De Gelderlander droeg substantieel bij in natura door paginagrote en andere advertenties te plaatsen in al haar edities. Publiciteit Door middel van gedrukte en digitale media en via persoonlijke netwerken is bekendheid aan de marathon gegeven.

6 Formulieren in de bblthk en op andere locaties, advertenties in De Gelderlander, oproepen op de website en in de nieuwsbrief van de bblthk, in huis aan huisbladen en op posters attendeerden het publiek op de mogelijkheid zich aan te melden. Het over geheel Nederland lopende netwerk van de bblthk, De Gelderlander en overige organisatoren werd aangesproken. Zo werd contact gelegd met Freek de Jonge en Yasmine Allas, luisterden diverse bekende schrijvers de marathon op met hun deelname, en werden vele locale en regionale bestuurders bereid gevonden mee te doen. Inschrijving Op het digitale of gedrukte invulformulier werd behalve naar de contactgegevens ook naar de voorkeurstijd voor optreden en de voor te lezen tekst(en) en auteur(s) gevraagd. Als het om een niet-gepubliceerd verhaal ging werd een kopie daarvan gevraagd dit materiaal is na afloop bij de Marathondocumentatie bewaard. Om een indruk te krijgen van de samenstelling van de groep deelnemers en de representatie van de verschillende bevolkingsgroepen werd tevens gevraagd naar het beroep en de geboortedatum. Alle gegevens belandden in een digitaal bestand. Op deze wijze ontstond een overzicht over de te verwachten invulling van de uren, en werd het mogelijk in te spelen op de wensen van de deelnemers betreffende de tijd van optreden. Uitvoering Bij de uitvoering van de marathon ontvingen de deelnemers een volgnummer en een tijdsaanduiding, zoveel mogelijk op basis van de geregistreerde gegevens.

7 Enkele spreekbeurten werden door groepjes uitgevoerd. Door een groter tijdblok te adopteren kregen de sprekers de mogelijkheid gezamenlijk een langere tekst te lezen. Zo bracht een groep bekende Wageningers om 6.00 uur s ochtends samen een lange passage uit het boek Nachttrein naar Lissabon van Pascal Mercier. Ook een groep journalisten en andere medewerkers van De Gelderlander verzorgden op deze wijze een lange presentatie; zij brachten oorlogsverhalen over mensen uit de regio. Drie medewerkers van Amnesty International Wageningen brachten een reeks beklemmende geschiedenissen over bewoners van sloppenwijken. De studenten waren evenals in 2005 ondervertegenwoordigd. Enkele toezeggingen in deze werden helaas niet gestand gedaan. Kennelijk is de communicatie met deze belangrijke categorie inwoners van Wageningen voor verbetering vatbaar; een reden om bij een eventuele volgende marathon expliciet jongeren bij de organisatie en uitvoering in te schakelen. Verloop Evenals in 2005 bleek de keuze om zonder inleiders te werken heilzaam voor een vlotte gang van zaken. De sprekers noemden zelf hun naam, titel van het werk en auteur, en soms kort hun motivatie. In een enkel geval was het bij onverwachte lacunes nodig dat leden van het organisatiecomité een leesbeurt deden. Ook deelnemers die in hun enthousiasme vele uren aanwezig bleven, of na een aantal uren weer terugkwamen, sprongen in. Vooral in de nacht was de solidariteit groot, met naast de organisatoren volhouders als Lieke Toonen, Arjo de Waal, Liz Spit, Martinus de Kam, Vera Minten, Riet van Enckevort en Anneke Rot. Het non-stop karakter en de lengte van 24 uur werden gewaarborgd doordat bij de opening het interview met Freek de Jonge en zijn daaropvolgende spreekbeurt voor middernacht begonnen, zodat twee minuten stilte bij Dodenherdenking werden gecompenseerd. Aan het eind van de marathon las Yasmine Allas eerst een kort verhaal in de bblthk om daarna, begeleid door Sjaak Driessen, te spreken op het aangrenzende 5 mei plein tot aan de ontsteking van het Vrijheidsvuur. In de bblthk namen vervolgens presentator Laurens van der Zee en de deelneemsters Annet van Betuw en Marisabel Pardo het woord over om de marathon precies tot middernacht vol te maken.

8 De deelnemers In totaal zijn 140 deelnemers geregistreerd, zij verzorgden ruim 160 spreekbeurten. Voor zover bekend, lagen de leeftijden ongeveer tussen de 20 en 94 jaar. De indruk is, dat er iets minder jonge deelnemers hebben meegedaan dan bij de gedichtenmarathon van Veel deelnemers kwamen uit Wageningen en omgeving, maar ook plaatsen als Arnhem, Den Haag, Nijmegen, Eerbeek, Nuenen, Zelhem en Oldeberkoop zijn genoteerd. Een greep uit de beroepen: beeldend kunstenaar, filmer, activiteitenbegeleider, huisvrouw, organisatieadviseur, student, fractie-assistent, burgemeester, korpschef, journalist, fysiotherapeut, docent, predikant, raadslid, medewerkster kinderopvang, ambtenaar, psychologisch assistente, ondernemer, musicus, onderwijzer basisschool en manager zorgboerderij. Zoals eerder aangestipt, verleenden naast Freek de Jonge en Yasmine Allas ook andere bekende schrijvers hun medewerking: Thomas Verbogt bracht een hilarisch eigen verhaal, Jan Siebelink las een beklemmend fragment uit zijn bekende boek Knielen op een bed violen, A.L. Snijders las drie korte verhalen van eigen hand.

9 Tot de deelnemers behoorden ook de burgemeester van Wageningen Geert van Rumund, en de burgemeester van Rhenen Joost van Oostrom. De verhalen Hoewel veel mensen een tekst over het thema oorlog of bevrijding lazen, was de thematiek over het geheel genomen gevarieerd. Een lijst van titels en auteurs is als bijlage in dit verslag opgenomen. Zowel eigen teksten als teksten geschreven door anderen werden gebruikt. Soms betrof het een afgerond verhaal, ook werden fragmenten uit boeken of uit lange verhalen gelezen. Een enkele deelnemer bracht een gedicht, ook al was het een verhalenmarathon. Schrijvers die het publiek aanspraken waren onder meer Tsjechov, Nabokov, de absurdistische Daniil Charms, Toon Tellegen, Yvonne Keuls, Hanlo, Carmiggelt, Campert, Kroll, Bomans en Marga Minco, Moravia en García Marquez. Daarnaast ook Coelho, Dahl, Eco, om een greep te doen. Werken van Wageningse bodem werden ook gebruikt: Martinus de Kam bracht onder meer het spannende verhaal De Bankschroef en Annie van Gansewinkel las een zeer persoonlijke en aansprekende reisherinnering. Ook Martijn Adelmund las uit een eigen publicatie. Journalist en onderwijzer Jan Boer bracht een sterke reportage over gezinsherenigingen uit Bosnië in opvangcentrum de Leemkuil, in 1992 gepubliceerd in De Gelderlander. Presentator Laurens van der Zee las eveneens verhalen van eigen hand. Indrukwekkend waren het groot aantal zelf geschreven, niet gepubliceerde verhalen: een ontroerende oorlogsherinnering uit zijn kindertijd door de Wageningse ondernemer en jazzmuzikant Wim Zeegers, een inspirerende ontmoeting met hangjongeren met een hakenkruis op hun T-shirt door Larissa Verhoeff, een beklemmend relaas van onderzoeker Anton Nigten over beïnvloeding van wetenschappelijk onderzoek door de macht van het geld, een persoonlijk relaas over overlijden en nieuw leven door politica en musicus Nelly van Haren, een emotionerende tekst over het leven

10 van zijn vader, een voorpublicatie uit een boek, door Peter Hilgen, en een persoonlijk verslag van zijn leven in de Hongerwinter door de oudste spreker, Joop Bos (1916). De Boliviaanse Marisabel Pardo bracht haar levensverhaal als nieuwe inwoonster van Wageningen. Daarnaast waren er nog vele andere niet gepubliceerde vrije verhalen en herinneringen. Freek de Jonge: het interview Interview met Freek de Jonge door Martin Hermens, kunstredacteur van De Gelderlander (Voor deze geschreven vorm licht bewerkt en ingekort door Laurens van der Zee) Hermens: Is het na 65 jaar niet tijd om te stoppen? De Jonge: Het is onverstandig om goeie gewoontes af te breken. Het is natuurlijk noodzakelijk en daar zal mijn verhaal ook over gaan om de verhalen te actualiseren, en om inzichtelijk te maken aan de nieuwe generaties waarom het van belang is om na te denken over wat zich toen heeft afgespeeld. Kijk, er zijn heel wat oorlogen geweest, maar er is maar één Tweede Wereldoorlog geweest. En waarom is die nu zo interessant? Omdat die oorlog ging tussen het nihilisme en de menselijkheid. Alle andere oorlogen konden nog wel op de een of andere manier zeggen dat ze een ideaal vertegenwoordigden of het voor God deden of voor het land. Maar het nazisme, het Duitse fascisme, heeft zo n ongelofelijke breuk in de menselijke geschiedenis gezet, terwijl zo expliciet de moraal wegviel, en de mensen geconfronteerd werden met een onmenselijkheid die zijn weerga niet had, dat het heel belangrijk is om vast te stellen wat de gevolgen geweest zijn van een dergelijk denken. En we worste-

11 len er nog dagelijks mee als wij bijvoorbeeld nu de problematiek van de ouder wordende mensen, van de dementie, Alzheimer, tegemoet willen treden, daar een moreel standpunt over willen innemen, een ethische discussie over willen beginnen. Dan komen we onmiddellijk terecht in wat er door de nazi s is voorgesteld door te zeggen oude mensen of mensen die niets meer waard zijn, mensen die geestelijk gestoord zijn, maak ze maar af. Dus dat blijft altijd op de achtergrond in die discussie meespelen. En zolang je daar nog niet echt uit bent, kun je nooit meer zuiver ethisch denken en formuleren. Hermens: Leven in vrijheid is zo gewoon voor ons tegenwoordig, zijn dat dingen waar jongere generaties zich druk over maken? De Jonge: Vrijheid betekent verantwoordelijkheid nemen. Vrijheid is geen doel op zich. Wat je ziet op dit moment is dat de vrijheid in veel gevallen wordt benut om eigenlijk maar loos te gaan, dus zonder verantwoordelijkheid. We hebben het mooi kunnen zien met Koninginnedag, de vuilnisophaaldienst staakte even, dat was voor niemand aanleiding om te denken zal ik mijn propje papier of plastic beker bij me houden, zal ik zelf een plastic zak meenemen voor mijn rotzooi. Nee, ondanks dat blijven mensen dus hun rommel op straat gooien. Dus hoe groter de vrijheid, hoe groter de verantwoordelijkheid. Hermens: Hoe zit dat nu voor een cabaretier? Heeft die meer vrijheid dan iemand die niet op de planken staat? De Jonge: Als ik terugdenk aan de beginjaren met Neerlands Hoop, zijn er allerlei dingen die ik nu niet meer hoef te zeggen en wil zeggen. De behoefte om te beledigen, die is voorbij. En je moet oppassen dat je daar ook niet al te belerend in wordt. Cabaret of theater is ook een afspraak die je maakt met je publiek: ik tast mijn grenzen af, ik zoek naar de uitersten en als toeschouwer doe je mee aan dat spel. Dat betekent dat je wel beledigd kunt zijn, maar dat is dan het risico dat je genomen hebt. Hermens: Zijn we in deze tijd misschien ook een beetje onze grenzen aan het aftasten van hoever we kunnen gaan in het beleven van die vrijheid? Door alles zo maar op straat te gooien, alles wat je vindt maar te doen? De Jonge: Ik zou niet zeggen aftasten, we zijn volkomen losgeslagen. Als je aftast, dan ga je één stap over de grens en dan word je gecorrigeerd en kun je met elkaar overleggen. Dan krijg je een discussie. Maar die grensoverschrijdingen zijn nu zo

12 extreem, en zo groot in getal, mensen halen hun schouders op, je denkt doe maar, zo is het nu eenmaal. Dat heeft naar mijn indruk te maken met decadentie. Dat zal op een zeker moment zijn grens wel vinden. Hermens: In hoeverre wordt daar bij stilgestaan tijdens deze bevrijdingsdag? Denk je dat die überhaupt enig effect heeft in het denken van mensen over het omgaan met die vrijheid of is het gewoon de zoveelste feestdag in het jaar, we gaan met mooi weer hopelijk allemaal weer de straat op, naar muziek en lekker veel drinken. En de dag erna gaan we gewoon weer aan het werk. De Jonge: Dat speelt allemaal een rol maar vier mei staat nog altijd overeind, er zijn nog enkele overlevenden die het allemaal hebben meegemaakt. Mijn generatie zal dat zeker ook nog in stand houden en ik zie aan mijn kinderen dat die daar ook nog voor voelen en ook weer met hun kinderen gaan herdenken. De voornaamste boodschap is voor mij wel, dat de WOII, het Duitse fascisme, een onverklaarbaar exces in de menselijke geschiedenis is. En er is nog steeds niemand die het antwoord heeft gegeven. De systematische uitroeiing van een bevolkingsgroep, er zijn natuurlijk heel veel wreedheden in de geschiedenis gebeurd, maar dit heeft zijn weerga niet. Hermens: Jij hebt eens gezegd Vrijheid begint met de fantasie. Denk je dat wij Nederlanders nog over voldoende fantasie beschikken om die vrijheid weer een goede inhoud mee te geven? De Jonge: Ik ben geen wetenschapper. Je kunt ook zeggen gebondenheid begint met fantasie je bent in je hoofd volkomen vrij. Wat verboden is bij de wet, daar mag je toch in je hoofd over denken. Zodra je t in de praktijk gaat brengen zijn er grenzen. Dus daarom zeg ik, als je t kunt laten bij fantaseren, dan is alles toegestaan. Hermens: Je hebt de vrijheid gekregen om voor het startpunt van deze marathon zelf een verhaal uit te zoeken. Hoe ben je bij dit verhaal uitgekomen? De Jonge: Ik heb het vandaag geschreven, het is vers van de pers Hermens: Jij mag zo meteen beginnen, je hebt nog iets meer dan twee minuten om je voor te bereiden. Dank je wel voor je tekst en uitleg hier, een heel mooie start van deze marathon.

13 Freek de Jonge: het verhaal Het verhaal van Freek de Jonge is niet vrijgegeven voor publicatie Korte inhoud: In het dorp van Freek de Jonge in het Gooi wonen weinig allochtonen. Elk jaar nodigt het plaatselijke 4 en 5 mei comité iemand uit om te spreken over een zelf ondergaan of van dichtbij meegemaakt maatschappelijk probleem. Voor dit jaar was een jonge Marokkaanse vrouw, werkzaam in de reclamewereld, uitgenodigd om te spreken over haar beleving van vrijheid en gebondenheid; voor de tweede generatie immigranten waarvan zij deel uitmaakt, is de spanning tussen de Nederlandse vrijheid en de binding aan de eigen cultuur, traditie en familie een bekend fenomeen. Toen zij zich afvroeg wat ze zou zeggen kreeg ze het advies eens bij Freek de Jonge langs te gaan. Deze voerde een lang gesprek met haar, waarin hij de ontwikkeling van de West- Europese vrijheidsgedachte schilderde. Hij vertelde haar ook dat de enorme breuk die het fascisme in de Tweede Wereldoorlog aanbracht, de systematische vernietiging van Joden, hem niet los laat, mede doordat hij getrouwd is met een Joodse vrouw. Later kreeg hij van haar een bericht dat ze zich terugtrok. Zij bleek een steen door haar ruit te hebben gehad met een briefje waarop stond: Verraad: als je voor de Joden kiest gaan je kinderen eraan. Zo was er in zijn woonplaats dit jaar geen spreker. De Jonge besloot: Niets is dodelijker dan vooroordelen die bevestigd worden

14 Yasmine Allas In vrijheid gesproken door Yasmine Allas Speech uitgesproken bij de ontsteking van het Vrijheidsvuur op het 5 Meiplein, in aansluiting op de Verhalenmarathon In vrijheid gesproken. Dames en heren, het is eervol om vanavond hier voor u te mogen staan. In alle vrijheid kan ik mijn gedachten met u delen. Om te beginnen; ik ben geboren en opgegroeid in Somalië. Somalië was en is een land dat bijna geen vrijheid en al helemaal geen democratie kent. Maar voor mij was en is vrijheid de kern van het bestaan. Van jongs af aan al heb ik ervaren hoe beklemmend het gevoel van onvrijheid kan zijn. Hoewel ik uit een gegoed milieu kwam, een gezin met zeggenschap, heb ik toch ervaren dat ik niet alles kon en mocht zeggen wat ik wilde. Ik heb ervaren hoe het is als je niet kan gaan en staan waar je wilt. Ik heb ook gezien hoe mijn omgeving door angst om gehoord te worden alleen maar elkaar in het oor fluisterde. Ik heb gezien hoe men elkaar de rug toe keerde, hoe men elkaar wantrouwde en hoe er zich enclaves vormden. Ik heb gehoord hoe mensen s nachts met geweld uit hun huizen werden gehaald en nooit meer terugkeerden. Ik heb meegemaakt dat kinderen van bepaalde groepen in de samenleving niet naar school mochten, omdat ze niet voor vol werden aangezien. Ik heb meegemaakt hoe men elkaar bewust uitsloot vanwege afkomst en hoe haat en het gevoel van onverdraagzaamheid aan de oppervlakte kwamen.

15 En toch is Somalië een land waar men dezelfde taal spreekt, hetzelfde geloof belijdt en dezelfde huidskleur heeft. Omdat mijn geboorteland zich afsloot voor de rest van de wereld, uit angst om zichzelf te verliezen, was ik erg blij dat mijn opa zeeman was. Hij was degene die de wereld voor mij binnen haalde. Als hij terugkwam van een lange reis bracht hij altijd prachtige verhalen uit verre landen mee. Als hij het zout van zijn huid had gedoucht en had gegeten vlijde ik me naast hem op het tapijt op de binnenplaats. Dan wreef hij over zijn met henna gekleurde baard en begon zijn verhalen met de woorden: Vrijheid is het licht van de geest. Als jong meisje begreep ik niet wat vrijheid, geest en licht met elkaar te maken hadden. Elf jaar oud was ik toen ik voor het eerst van mijn opa over Holland hoorde. Hij beschreef kanalen, het diepe donkere water ervan, en heldere, langzaam voortkabbelende rivieren. Hij zei ook dat Holland het land was van de onbegrensde geestelijke mogelijkheden. Ik geloof dat die verhalen van mijn opa grote invloed hebben gehad op mijn keuze voor dit land. En toen ik vele jaren later eenmaal hier was begreep ik ook wat hij met die onbegrensde geestelijke mogelijkheden bedoelde, namelijk dat men vooral de individuele vrijheid hier hoog in het vaandel had. En toch was dit ook een samenleving waarin men zich om elkaar bekommerde, waar men oog had voor mensenrechten. Hier kreeg de vreemdeling die geen veiligheid kon vinden een humaan welkom, want de Nederlander begreep wat het betekende om voor je leven te moeten vrezen. Ikzelf was dan ook blij dat ik deel uit ben gaan maken van zo n samenleving. Tien jaar geleden, vlak voor zijn dood, bezocht mijn opa mij hier in Nederland. Enthousiast vertelde ik hem toen hoe overweldigend de vrijheid was die ik hier had aangetroffen. Dat ik hier de vrouw was geworden die ik ooit hoopte te willen worden en dat ik kon staan en gaan waar ik wilde. Dat ik schrijfster was geworden. Dat ik het belang van vrijheid van meningsuiting had leren kennen. Dat ik niet hoefde te vrezen wat er met me zou kunnen gebeuren omdat ik toevallig verliefd was geworden op een ongelovige blanke man. Ik vertelde hem ook dat ik hier had geleerd hoe belangrijk een dialoog in een open samenleving als de onze was. Dat wil zeggen, dat wat jij afkeurt, ook al druist dat misschien direct in tegen je natuurlijke gevoel voor recht, dat het toch de ruimte kan krijgen. Bedachtzaam wreef mijn opa zich over zijn gezicht en zei toen, terwijl hij tergend langzaam met zijn hoofd knikte: Toch kan een gevoel van vanzelfsprekendheid ontstaan als vrijheid niet op de juiste waarde wordt geschat. Tegelijkertijd betekent vrijheid ook het voortdurend afsluiten van compromissen en vooral durven je verantwoordelijkheid te nemen als het moet.

16 Dat betekent ook de ander in zijn waarde laten. Vrijheid bevordert ook het gevoel van eigen waarde, waardoor ruimdenkendheid en tolerantie de ruimte kunnen krijgen. Alleen dan kan gezamenlijkheid ontstaan en begrip voor elkaar gecreëerd worden. Deze vrijheid waarin jij tot bloei bent gekomen is een kostbaar geschenk geweest van de voorouders van dit land die daar hard voor hebben gestreden. Weet je dat wel? Ik knikte. Jullie zouden hen eeuwig moeten eren, meisje. Zij zijn degenen die het fundament hebben gelegd waarop jullie nu zorgeloos kunnen dansen en feest kunnen vieren. Trots als ik was vertelde ik hem toen dat Nederland een land was met een open vizier, een open houding tegenover de anderen, een land dat zich niet zo gauw bedreigd voelde en helemaal niet door de migranten die hier veiligheid zochten, en hier een nieuw leven wilden opbouwen. Hij glimlachte geheimzinnig en zei: Een volk dat in staat is zijn democratie en zijn vrijheid in waarde te schatten zal niet gauw wankelen. In moeilijke tijden zijn het juist deze bevochten rechten die houvast bieden. Toch ben ik ontnuchterd, want het Nederland dat mij het gevoel van vrijheid had geschonken is veranderd de laatste tien jaar. De angst om te verliezen wat ooit gewonnen was sloeg toe en juist daardoor dreigt er veel verloren te gaan. Nederland is een in zichzelf gekeerde samenleving geworden. Het lijkt alsof we ons door iedereen en alles bedreigd voelen en dat terwijl het eigenlijk goed met ons land gaat. Het lijkt alsof we onopgemerkt ziende blind zijn geworden. De Nederlanders lijken te zijn vergeten dat ze ooit vooruit strevend waren als het ging om rechten van de mens, rechten van het kind en vrouwen- en homo emancipatie. In een periode waarin de rest

17 van de wereld nog groot en vreemd leek stond dit land bekend om haar vrije geest, haar tolerantie en haar zelfverzekerdheid. Maar dit land wankelt nu en zoekt daarom keer op keer houvast. In een tijd van globalisering, van vervagende wereldgrenzen is Nederland meer dan ooit geneigd zich terug te trekken, alsof het een bang jongentje is dat in een hoek wil kruipen. Men lijkt ervoor gekozen te hebben binnen de eigen etnische groep te willen leven. Dit land lijkt niet meer in staat te zien wat het mensen als ik heeft gegeven. Integreren in de Nederlandse samenleving betekende voor mij ook het afwerpen van vooroordelen over homoseksualiteit, over Joden. Ik schaam me om dit te zeggen maar ik ben opgegroeid in een cultuur waarin het bestaan van Joden ontkend werd, en waarin homo s als onrein werden beschouwd en daarom gewantrouwd werden. Maar nu heb ik Joodse vrienden, velen van mijn dierbaren zijn homoseksueel en ik hou van ze. Mijn vrijheid heb ik aan dit land te danken, en daarom wil ik graag mijn bijdragen leveren aan deze samenleving die naar ik hoop bevrijd wordt van angst, die haar migranten niet uitsluit maar juist insluit. Gelukkig heeft de geschiedenis aangetoond dat Nederland veerkracht kent, dat het zich kan herstellen na moeilijke periodes. Daarom herdenken wij vandaag onze bevrijding van oorlog en fascistische dwang. Vrijheid gedenken maakt vrij, zo maken we ons steeds vrij om te kunnen zijn wie en wat we willen, en om plaats te bieden aan allerlei gedachten en culturen. En Nederland zou Nederland niet zijn als zij dat niet zou kunnen. De anagrammen Evenals in 2005 bij de gedichtenmarathon, organiseerde en begeleidde Anneke Rot het maken van anagrammen op het thema, in dit geval het motto In vrijheid gesproken. Losse letters van deze regel lagen in diverse sets voor het publiek klaar met de uitnodiging om van alle letters van deze regel een nieuwe regel te maken. Diverse bezoekers en deelnemers hebben zich als verstrooiing hiermee bezig gehouden. Het resultaat werd op een flip-over genoteerd en is in dit verslag als bijlage opgenomen.

18 Media-aandacht De Gelderlander, medeorganisator van deze marathon, bracht zoals eerder beschreven enkele keren een paginagrote oproep in meerdere edities van deze krant. Ook andere bladen waaronder de lokale huis-aan-huisbladen Veluwepost en Stad Wageningen plaatsen diverse aankondigingen. Op het internet verschenen aankondigingen in de agenda's van diverse bladen en organisaties, waaronder Trouw, Reformatorisch Dagblad, de Recreatiekrant voor de Veluwe en de Taalunie. Ook op netwerk-sites als LinkedIn werd de marathon vermeld. Tijdens de marathon was er media-aandacht van Radio 1 en Radio 2 live vanuit de bblthk, en Omroep Gelderland. De dagen voorafgaand aan de marathon werd onder andere door Radio 1, Radio 3FM, Radio 4 en de Wereldomroep aandacht besteed aan de marathon. Sjaak Driessen stond in deze 24 uur de media te woord. In een aantal bladen verscheen na afloop een korte terugblik. Een korte video-impressie door Omroep Gelderland, met enkele interviews, verscheen op de website van De Gelderlander. Een persoonlijke impressie door Kees Stam verscheen op 7 mei in de Weekkrant/ Stad Wageningen. Foto s van Freek de Jonge in het decor, met een toelichting op de gedachte achter het decor, verscheen op de website van een van de beeldend kunstenaressen, Ingeborg Leeftink

19 Slot/conclusie Bij de deelnemers bestond een duidelijke behoefte om een verhaal met anderen te delen, en bij het publiek was er een niet-aflatende belangstelling om van deze verhalen kennis te nemen. Het lezen van een verhaal bracht voor veel sprekers emoties met zich mee, soms ging het om verhalen die nog nooit openbaar waren gemaakt. Publiek en sprekers gingen verrijkt naar huis, het thema In Vrijheid Gesproken is eer aangedaan! Voor de bijlagen anagrammen, deelnemers en verhalen zie volgende pagina s

20 Anagrammen (selectie) Hij pinde vroeg riksen Ik prijs de Noren hevig Vier hopjes in de kring Henk is vrij in de groep Je hing Eriks vriend op Knip de hovenier grijs Heidin vrijgesproken Vroeger pinde hij niks Hein vroeg ijs per kind Ginder hikvrije snoep Poeh, jes, drink vier gin Ik spring over je hinde Hoe vind je kringspier? Ik grijns over dip heen Ik vrij gindse heren op Gidsen kopen hier vrij Ring in vier dophekjes Hier per kind jonge vis Verhip Renk, God is in je Vrek hier is je ING-pond Hij sprong en ik vierde Hein, overspring je Dik? Herinner kip visje God/dog Ik enig heer, vond prijs Heer D. IJskoning, privé Donkere HIV, grijp es in Vrije knoeperd is ING, H! Ik vierde, ho, pijngrens VIP dronk hier geen ijs Prinsje ving driehoek Vroegrijp kind is heen Knip de hovenier grijs En ik hing de vrijers op Goden verrijken is hip Kees hongervrij in dip

21 Lijst van deelnemers Ludy Zeeuwen, Wim Zeegers, Laurens van der Zee, Betsy Zaayer, Suzane de Winter, Arnold Winkel, Wim te Winkel, Maartje Wildeman, Maaike Wijngaard, Erik Wijnacker, Henk Wiggerman, Wilco van Welzen, Myriam Wedershoven, Jules Wedershoven, Saskia Wassenaar, Rainer Wahl, Arjo de Waal, A. de Vries, Ellen Vos, Quirijn Visscher, Ruud Verwaal, Marijke Verstappen, Thea Verholt- Goossens, Larissa Verhoeff, Gerard Verheijden, Britta Verboom, Thomas Verbogt, Simone Veldboer, Michiel Uitdehaag, P.A. Toxopeus, Jaap van den Top, Lieke Toonen, Margreet Terpstra, José Tammer, Wijnand Steemers, Liz Spit, Huub Spiertz, A. L. Snijders, M.H. Snijders, Jan Siebelink, R Sellmeijer, Dolf Schellekens, SinaSalim, G.J.M. van Rumund, Pieter Roza, Anneke Rot, Wouter Ribbels, Jannie Quist-Lamers, Harriette Qualm, Hans Platenkamp, Geert Peters, Frits Penning de Vries, Cobie Penning de Vries, Pardo, HarryOtten, Joost H.A. van Oostrum, Simon Oosting, Fred van Noort, Jos Nonnekes, Anton Nigten, Hermine der Nederlanden, Corrie Nagtegaal, Lilly Morita, Coen Moolhuizen, Vera Minten, Pim H.P.Miltenburg, Piet van Middelaar, Tonny Meijerman, Els Meijer, Pio Martinez Vanegas, Julliette Lindhout, Sue Leusen, Marie-José Leenaerts, Eric Langendoen, Dorien van der Laak, Marijke Kuijkhoven- van Gijzel, Sonja Kruitwagen, Tiny Kox, Wim Koster, Annelies van de Kolk, Wiebe Kloppenburg, Hetty van de Klift, Martinus de Kam, Maarten Jongsma, Anna de Jongh, Freek de Jonge, Kitty- Jansen, Jettie van den Houdt, Karin Horsman, Fred Hoekstra, Peter Hilgen, Ingrid Hijman, Joost Heilbron, John Heemskerk, Nelly van Haren, Geoffrey Hagelaar, Rose Habiby, Miriam Haaksma, Arie de Groot, Hanneke Goris, Marjoke van Gelder, Annie van Gansewinkel, Greet van Erp, Leo Eppink, Astrid van Engel - Lont, Riet van Enckevort, Jan Roeland Eleveld, Dick Ebbers, Sjaak Driessen, Gerard van Dijk, Johannes Diepersloot, Wout van Deelen, Hanke Cannegieter, Rob Buré, Femmy Brug, Annie van den Brink, Henk van den Brand, Monique Braakhuis, Karin Braakhuis, Dagmar M.A. Bouz-Vilarsburg, Ali Bouwman, Joop Bos, Marleen Boerjan, Jan Boer,Gerda de Boer, Anneke S.J Blokhuis-Laport, Rita van Biesbergen, Annet van Betuw, Peter van de Berg, Ben van den Berg, Agnes Beckers, Rob Barnhoorn, Sandra Baggerman, Anique Aretz, Cybelle Apell, Anne Ammerdorfer, El Bachir Amenchar, Yasmine Allas, Martijn Adelmund,

22 Lijst van gelezen verhalen Gesprek tussen een man en een hond, Van 300 tot 1 - A. de Groot; De Schuilhut in het bosje - A. de Vries; Jood zonder ster - Albert Heymans; Verhalen van na WOII - Albert Moravia; Zijde - Alessandro Baricco; Doodenkamp Ambarawa - Alfred van Sprang; In vrijheid gesproken - Ali Bouwman; Vrijheid - Anna de Jongh; Mijn eerste Lyceumdag, Een Biologie-les, Een Wiskunde-les, Angst, Het geluk - Anne Frank; Een stuk uit Sonny Boy - Annejet van der Zijl; Bevrijding? - Anneke Blokhuis; Onze kinderen - Annemarie Busser;Dierverhaal uit Pluk van de Petteflet, Isabella karamella, Ik ben lekker stout, Wat ik nog weet - Annie M.G. Schmidt; Alleen maar een bal - Annie van Gansewinkel ; Belangen hinderen onderzoek- Anton Nigten; Een verschrikkelijke nacht, Een kunstwerk - Anton Tschechov; Egmond aan Zee, Dromen van vrijheid, Geen mens, Laten wij vieren, De poppenspeler - Arjo de Waal; Lolita lezen in Teheran - Azar Nafisi; Twee koffers vol - Carl Friedman; Waarom ik van sommige gedichten meer houd, Buizerd - Charles Simic; Een jongen van het dorp - Chris van Esterik; Het toevallig fragment uit het leven van een kunstenaar - Christine Elkhuizen; Kinderopvang in de sloppenwijken van Bangkok - Cobie Penning de Vries; Sudeten Duitser - Coen Moolhuizen; De geheime kamer - Corry ten Boom; Fragment uit De vrije negerin Elizabeth Samson - Cynthia Mc Lloyd Ferriër; Oproep van veteraan in burgerrechten -Dagmar Bouz; Het lot van de vrouw van de professor, Een ding, De carrière van Ivan Jakovlevitsj Antonov, Autobiografie, De Couveuse, Het lot van de vrouw van de professor - Daniil Charms; De goddelijke komedie - Dante Alighieri; Herinneringen , Van luchtlanding tot bevrijding - Dicky van Hall; Verslag over Wolfheze directeur APZ; Het leven in Marokko - El Bachir Amenchar; Geen bloemen geen bezoek - Ellen Warmond; De vrachtwagenchauffeur, Ibrahim en de bloemen van de Koran - Eric Emanuel Schmitt; In duizend zoete armen - Etty Hillesum ; De gladiator - F.B. Hotz; De Gast F.E.Lamers-Luttje; Brief aan mejuffrouw M. Geelen - Felix Timmermans; De sprookjestuin - Femmy Brug; La Veillée - François Coppée ; Ferry Dutch cliché Fred Hoekstra; Eigen verhaal - Freek de Jonge; De schepping van de vlinder - G. Belli; Wonderlijke kennismaking met Toon Damhuis - G. Monnink; Epiloog, Strepen aan de hemel - G.L. Durlacher; De zee van mijn verloren verhalen, Zomaar een dag - Gabriël Garcia Marquez; De eeuw van mijn vader - Geert Mak; Het heksennest - Gerrit Krol; De rijke bramenplukker, De teleurstelling der bevrijding - Godfried Bomans ; Gedichten - Jehuda Amichai; Jan beleeft een avontuur - Hans Platenkamp; Het levensverhaal van Laila Mei, Vrijheid in Nederland anno Hariëtte Qualm; Oorlogsverhalen van vader en opa - Harry Otten; Kind zijn in oorlogstijd - Henk van den Brand; Bommen op de Wageningse Berg - Henk Wiggerman; Ronde van 43 - Henri Knap; Rede van een opperhoofd - Henry A. Smith; Drie linden - Hermann Hesse; De Egyptische dieven, De koning van Kandaulis - Herodotos; Odyssee - Homerus; Het rugzakje -J.M.Nieuwpoort-Snijder; De nieuwe orde, Terugkeer uit ballingschap - Jan Blokker jr. ; Emotioneel weerzien in De Leemkuil - Jan Boer; De consciëntieuze baas en de oneerlijke kelner - Jan Hanlo; Knielen op een bed violen - Jan Siebelink; Fragmenten uit De lege spiegel - Jan Willen van de Wetering; Vreemden - Job Cohen; Omzien voor morgen - Johannes Diepersloot; De goede nazi van Nanking John Rabe; Mijn kleine hersentjes - Johnny van Doorn; Toen mijn vader een struik werd - Joke van Leeuwen;

23 De Hongerwinter - Joop Bos; De wereld van Sofie - Jos Tein Gaarder; De bevroren spiegel - JR Eleveld; Een dag - K.Stempels; Zinat - Kader Abdolah; Veertig (Willem) - Kees van Kooten; De Val - Kitty Jansen; De mens - Kurt Tucholsky; De zonen van Bokito - Larissa Verhoeff; Over een leider, Klein Leven, Onze bakker II, Je loopt op straat en opeens, Op een morgen fietste ik door de stad, Vader is gaan jager, Mijn horloge praat tegen mij, Wat je nooit moet doen, De opblaaspop, Wees er voor ons Nestor- Laurens van der Zee; Verhaal van twee vrouwen - Lilly Morita; Kees Mulder, een Wageningse Pimpernel -M.H. Snijders; De wereld moet beter worden - Maarten Biesheuvel; Dagboek van een spokenjager - Maarten Kroon; Jesus in het pastoresconvent - Maartje Wildeman; Mantelzorgportretten - mantelzorgers; Oram Doram Doridam - Marc Taminiau; Boliviaanse in Wageningen - Marisabel Pardo; Een voetbad - Marga Minco ; Wie is er werkelijk vrij - Marjo Ebbers-Van Vuuren; Rokjesdag, Schuurtje, Op straat - Martin Brill; Bevrijdingsnacht, Oorlog, De bankschroef, Een gelukkig mens, De held van Wageningen -Martinus de Kam; Vrouwen-interneringskamp Brastagi -Mevrouw Jongsma; Zonder Noorden komt niemand thuis - Nelleke Noordervliet; Mijn 4 mei - Nelly van Haren; Hoe de slechtheid zich in de wereld verspreidde - Oosterhout, Bert; Wie alleen loopt raakt de weg kwijt - Patrice Kayo; The Great War and Modern Memory - Paul Fussel; Nachttrein naar Lissabon - Paul Mercier; De Alchemist - Paulo Coelho; De mus en de kraaien - Peter Hilgen; Wat verstrooiing - Peter Smit; Hoofdstuk II Vuurjongen - Peter Verhelst; En zie, ik zag mensen als bomen - Piet van Middelaar; De beenderen van de held, Los huesos del heroe - Pio Martinez Vanegas; Jesus in Wageningen - Rainer Wahl; Rond in het kwadraat - René Magritte; Die nacht in Lissabon - Remarque; Energie, De pijn van het gelijk, Vaarwel vreugde - Remco Campert; Koos Tak blikt terug op D-Day - Rijk de Gooijer/Eelke de Jong; Heksen - Roald Dahl; Het zoeken en verlangen naar vrijheid - Rose Habiby; Schrihjfopdracht met beperking - Ruud Verwaal; Vrijheid - Simon Carmiggelt; Zo kleurt het water - Simon Oosting; Jouw vrijheid eindigt - Sina Salim; Gesprek met Eric Kessner - Simon Carmiggelt; Vrouwen die lezen zijn gevaarlijk - Stefan Bommel; Vrijheid wereldwijd: wat is daarvoor nodig? - Stichting Vluchtelingenwerk; De Vreedzame School - team Ben van den Berg ; Het begin van de herfst - Thomas Verbogt; 43 Wielerverhalen - Tim Krabbé; De oorlog van mijn vader en schoonvader - Tiny Kox; Fragment uit mijn cel- Titus Brandsma; De vlieg, de Russische ballerina, Jalouzie, de Wekker - Tonino Guerra ; Twee verhalen over geheimen, Brieven aan Doornroosje, Niet uit het hart, Verhaaltjes over brieven - Toon Tellegen; Leesrapporten aan de uitgever, Helaas niet geschikt voor ons fonds - Umberto Eco; Het Scheermes - Vladimir Nabokov; Het gezin Wilders... essay - Wiebe Kloppenburg; Gebeurtenissen Wim Zeegers;Vreemdeling, Toespraak, Madurodam - Yasmine Allas; Tante Bel, Place-mat - Yvonne Keuls; Er kwam een slavenschip gevaren (uit Spin Anansi); De mythe van Pygmalion

24 Samenstelling en redactie: Anneke Rot, Laurens van der Zee (Muzemakers) en Sjaak Driessen Lay out en opmaak: Yvette van Hasselt Copyright: de bblthk april 2011 Ondanks dat we gestreefd hebben naar volledigheid: aanvullingen en correcties zijn van harte welkom! Deze kunnen gestuurd worden naar: of de bblthk Stationsstraat AM Wageningen