Voorkomen is beter dan Genezen verslag van het Noord-Hollandse project. ACB Kenniscentrum RVM Noord-Holland

Transcriptie

1 Voorkomen is beter dan Genezen verslag van het Noord-Hollandse project ACB Kenniscentrum RVM Noord-Holland

2 Colofon: Voorkomen is Beter dan Genezen Verslag van het Noord-Hollandse project Van ACB Kenniscentrum en de RVM Noord-Holland ACB Kenniscentrum Ewoud Butter kabelweg BA Amsterdam Het project is tot stand gekomen dankzij financiële bijdragen van de provincie Noord-Holland en van het ministerie van Binnenlandse Zaken. 2

3 Inhoudsopgave 1. Ter inleiding 4 2. Achtergronden (polarisatie en radicalisering) 7 3. Radicalisering en polarisatie in Noord-Holland Beschrijving van het project Resultaten Deelnemende moskeeën en islamitische verenigingen Introductie en uitwerking van het project Versterken van het sociale netwerk van de moskeeën Trainingen aan moskeebesturen Training Melden Helpt Voorlichtingsbijeenkomsten voor ouders en intergenerationele bijeenkomsten Thematische bijeenkomsten voor jongeren Interreligieuze en interculturele (buurt)bijeenkomsten Reflectie en conclusies Het proces Resultaten: uitvoering van activiteiten Inhoudelijk Tot slot 38 3

4 1. Ter inleiding De moord op Theo van Gogh op 2 november 2004 en de daaropvolgende polarisatie en maatschappelijke spanningen baarden politiek en maatschappelijk middenveld zorgen. Dat leidde ertoe dat overheid, wetenschap en maatschappelijke organisaties beleid en activiteiten gingen ontplooien om radicalisering en polarisatie tegen te gaan. Dat gold ook voor migrantenorganisaties. Direct na de moord op Van Gogh namen zij initiatieven tot debatten en kleinschalige activiteiten rondom het thema radicalisering. ACB Kenniscentrum, dat in 2005 was gestart zich te verdiepen in het thema radicalisering, bood hierbij geregeld ondersteuning. Op 19 oktober 2006 presenteerde het Amsterdamse Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) het onderzoeksrapport Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden. In het rapport stelden de onderzoekers Jean Tillie en Marieke Slootman dat 2% van de Amsterdamse moslims gevoelig is voor radicalisering. Het IMES had het onderzoek uitgevoerd in opdracht van de gemeente Amsterdam. De IMES-onderzoekers deden een aantal aanbevelingen om radicalisering te voorkomen. Zo zou het maatschappelijke en politieke vertrouwen onder moslims vergroot kunnen worden door bijvoorbeeld discriminatie en een negatieve bejegening van de islam tegen te gaan en door het maatschappelijk middenveld te versterken. Om het sociaal isolement van veel moslims te doorbreken zagen de onderzoekers een belangrijke rol weggelegd voor moskeebesturen en allochtone organisaties. Deze en andere aanbevelingen vormden niet alleen de basis voor het Amsterdamse antiradicaliseringsbeleid, maar waren ook een stimulans voor meer initiatieven van migrantenorganisaties, waaronder moskeeorganisaties. Tot deze laatste categorie behoorden ook de Raad van Marokkaanse Moskeeorganisaties Noord-Holland (RVM) en de Unie van Marokkaanse Moslimorganisaties Nederland (UMMON). In februari 2007 vroegen beide organisaties ACB Kenniscentrum om te ondersteunen bij de ontwikkeling en uitvoering van een project om radicalisering te voorkomen. In overleg met beide organisaties schreef ACB Kenniscentrum Voorkomen is beter dan genezen, een projectvoorstel voor 10 Amsterdamse moskeeën dat in april 2007 door de RVM werd ingediend bij de gemeente Amsterdam met het verzoek financieel bij te dragen aan de uitvoering van het tweejarige project. Het duurde uiteindelijk tot de zomer van 2009, tot de gemeente Amsterdam over de subsidieaanvraag een positief besluit had genomen: de gemeente besloot het project voorlopig voor één jaar te financieren. Een belangrijke reden voor de trage besluitvorming was dat het toenmalige Amsterdamse gemeentebestuur eerst een standpunt wilde bepalen over de scheiding van kerk en staat. Dit onderwerp was in de Amsterdamse raad gevoelig geworden nadat er veel commotie was ontstaan over de financiering van het project Marhaba en het geven van een verkapte lening aan de Milli Görüs voor de bouw van de Westermoskee. In afwachting van de beslissing van het Amsterdamse bestuur, hadden de Marokkaanse moskeeën niet stil gezeten. Zo waren er enkele kleinschalige activiteiten georganiseerd, maar ook groeide bij de niet-amsterdamse leden van de RVM de interesse om deel te nemen aan het project Voorkomen is beter dan Genezen. Dit leidde ertoe dat ACB Kenniscentrum, mede namens de RVM en acht bij deze koepel aangesloten moskeeën, een tweejarige Noord- Hollandse variant van Voorkomen is Beter dan genezen in mei 2009 indiende bij de provincie Noord-Holland. In september 2009 besloot de provincie 70% van het gevraagde budget te financieren. In 2010 besloot het ministerie van Binnenlandse Zaken de resterende 30% voor zijn rekening te nemen. 4

5 In november 2009 kon gestart worden met het project Voorkomen is Beter dan genezen, dat bestond uit een Amsterdams deel (10 moskeeën) onder verantwoordelijkheid van de RVM en een Noord-Hollands deel (8 moskeeën) onder verantwoordelijkheid van ACB Kenniscentrum. Het gelijktijdig starten van beide projecten zorgde ervoor dat de projecten efficiënt uitgevoerd konden worden. De uitvoering van beide projecten kwam grotendeels bij de RVM te liggen die voor het project een externe projectcoördinator, Roemer van Oordt van projectbureau Zasja en een projectmedewerker Mohammed Larbi Al Abdellaoui - inhuurde. ACB Kenniscentrum deed mee aan enkele activiteiten, verzorgde diverse trainingen, fungeerde als klankbord voor de projectcoördinator en doet verslag van het Noord-Hollandse project. Na een voortvarend eerste jaar, waarin beide projecten gelijk op gingen, kwam aan het Amsterdamse project eind 2010 een voorlopig einde, omdat het nieuwe Amsterdamse gemeentebestuur twijfelde over de financiering van het tweede projectjaar. In afwachting van de Amsterdamse beslissing werd ook het Noord-Hollandse project enkele maanden op een lager pitje gezet. Toen er in het voorjaar nog geen beslissing was genomen door het Amsterdamse gemeentebestuur, werd besloten het Noord-Hollandse project, los van het Amsterdamse, verder af te ronden. In het najaar van 2011 besloot het Amsterdamse gemeentebestuur alsnog over te gaan tot financiering van projectbureau Zasja voor de uitvoering van het tweede Amsterdamse projectjaar, zij het in sterk afgeslankte vorm. Leeswijzer en verantwoording In dit rapport wordt (methodisch) verslag gedaan van het Noord-Hollandse project. Het project is daarnaast geëvalueerd door een extern bureau, KplusV. Deze evaluatie was bij het schrijven van dit verslag nog niet beschikbaar. Hieronder een leeswijzer. In hoofdstuk 2 wordt achtergrondinformatie gegeven, wordt een theoretisch kader geschetst waaruit het project is vorm gegeven en worden de gehanteerde begrippen gedefinieerd. In hoofdstuk 3 volgt een korte weergave van onderzoek naar radicalisering, discriminatie en polarisatie in de provincie Noord-Holland, de provincie waarin het project heeft plaats gevonden. In hoofdstuk 4 wordt een beschrijving van het project Voorkomen is Beter dan Genezen gegeven, In hoofdstuk 5 wordt een beschrijving gegeven van de 9 belangrijkste activiteiten en de resultaten van deze activiteiten. En in hoofdstuk 6 tenslotte tenslotte wordt in hoofdlijnen gereflecteerd op het proces, de activiteiten en de resultaten. Ook wordt ingegaan op enkele inhoudelijke zaken, in het bijzonder op de wijze waarop over het thema radicalisering en polarisatie wordt gedacht, op de verschillen tussen de moskeeën in Amsterdam en in kleinere gemeenten en over de verhouding tussen oudere en jongere vrijwilligers en bestuursleden. Verantwoording De hoofdstukken met achtergrondinformatie, de hoofdstukken 2 en 3 zijn voornamelijk gebaseerd op literatuuronderzoek en eigen onderzoek van ACB Kenniscentrum. De hoofdstukken 5 en 6 zijn gebaseerd op de uitgebreide voortgangsrapportages die door de projectleider Roemer van Oordt zijn geschreven, op diverse overleggen met projectleider Van Oordt en de projectmedewerker Mohammed Larbi Al Abdellaoui, op feedback van deelnemers en op eigen waarnemingen tijdens actieve of passieve deelname aan verschillende activiteiten. 5

6 Opmerking: in het rapport worden de deelnemende organisaties vaak moskeeorganisaties genoemd. Dit is in lijn van de naam van de RVM (Raad voor Marokkaanse Moskeeorganisaties Noord-Holland), maar het is niet voor alle deelnemende organisaties een passende omschrijving. Niet alle organisaties beschouwen zichzelf primair als moskee, maar noemen zich bijvoorbeeld islamitische vereniging. Wel bieden ze allemaal de gelegenheid tot bidden, hebben ze een imam en bieden zij Koranlessen en lessen in de Arabische taal aan. Amsterdam, 30 november

7 2. Achtergronden (polarisatie en radicalisering) In dit hoofdstuk wordt achtergrondinformatie gegeven, wordt een theoretisch kader geschetst waaruit het project is vorm gegeven en worden de gehanteerde begrippen gedefinieerd. De teksten uit deze paragraaf zijn grotendeels gebaseerd op eerdere publicaties van ACB Kenniscentrum (Radicaal Anders van Lisa Arts en Ewoud Butter uit 2008 en Orthodox, radicaal, extremist van Lisa Arts en Ewoud Butter uit 2009). Het zijn termen die je dagelijks in de krant kunt lezen: polarisatie, radicalisering, extremisme en terrorisme. In dit hoofdstuk geven we aan wat wij onder deze begrippen verstaan. Polarisatie: gewenste en ongewenste vormen Volgens de Van Dale betekent polarisatie de vorming van tegenstellingen, van uitersten, van tegengestelde polen. Er wordt de laatste jaren in overheidspublicaties een onderscheid gemaakt tussen gewenste en ongewenste vormen van polarisatie. Gewenste polarisatie Niet iedere vorm van polarisatie is altijd even ongewenst. In het maatschappelijke debat moet altijd ruimte zijn voor tegengestelde en soms zelfs onverenigbare standpunten. Dergelijke vormen van polarisatie kunnen bijdragen aan meningsvorming en het bespreekbaar maken van problemen. Voor groepen die zich willen emanciperen is polarisatie een beproefde strategie om de politieke en maatschappelijke agenda te beïnvloeden. Deze vormen van polarisatie worden door het kabinet en lokale overheden niet bedoeld wanneer zij verklaren polarisatie tegen te willen gaan. Ongewenste polarisatie Als ongewenste vorm van polarisatie definieert het kabinet de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename van de segregatie langs etnische en religieuze lijnen (Actieplan Polarisatie en Radicalisering). In de Trendanalyse Polarisatie en Radicalisering onderscheidt het kabinet de volgende lagen van ongewenste polarisatie: - een negatieve houding: bevolkingsgroepen hebben negatieve ideeën over elkaar, deels als vooroordeel door gebrek aan kennis en contact, deels op grond van ervaringen. - Dit kan gepaard gaan met negatieve emoties ten opzichte van (leden van) andere bevolkingsgroepen. Men ervaart spanningen of voelt zich bedreigd. - Tenslotte kan polarisatie zichtbaar worden door gedrag. Denk aan bekladding en bedreigingen. Maar ook subtieler gedrag zoals vermijden, stigmatiseren, beledigen en pesten. Volgens het kabinet kunnen processen van verwijdering en confrontatie zich op drie niveaus afspelen: - (boven)nationaal (media en internet), - buurt (directe confrontatie en overlast) en - individueel (discriminatie, gevoelens van onveiligheid en uitsluiting). Polarisatie wordt niet alleen zichtbaar in processen van segregatie of confrontatie, maar kan ook zichtbaar worden in het taalgebruik dat gehanteerd wordt in de klas, op de werkvloer en op websites. Taalgebruik heeft invloed op de emoties, de houding en op het gedrag van bevolkingsgroepen, en ook op de wijze waarop onderwerpen op de politieke agenda komen. 7

8 Een proces van radicalisering kan worden vooraf gegaan of versterkt door vormen van ongewenste polarisatie. Wat is radicalisme? Het begrip radicaal wordt nu vaak op één hoop gegooid met extremisme en fundamentalisme en het wordt geassocieerd met geweld en met angst. Om begripsverwarring te voorkomen wordt hieronder omschreven wat verstaan kan worden onder radicalisme, radicalisering en extremisme. 1. Neiging tot ingrijpende hervormingen Volgens de Van Dale is radicalisme niets meer of minder dan de neiging tot diep ingrijpende hervormingen. In die zin was Martin Luther King een radicaal en hetzelfde geldt voor al die leiders van emancipatiebewegingen die geweldloos hun doelstellingen wilden bereiken. 2. Gevaar voor de democratische rechtsorde In het Nederlandse antiterrorisme beleid wordt radicalisme verbonden met politiek en sociale veiligheid. Hierbij wordt meestal een definitie van de AIVD gevolgd, die vanuit haar eigen perspectief tot de volgende definitie van radicalisme kwam: "Het (actief) nastreven en/of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving, die een gevaar kunnen opleveren voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde (doel), eventueel met het hanteren van ondemocratische methodes (middel), die afbreuk kunnen doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect)." 1 Hans Moors en Menno Jacobs plaatsen een aantal kanttekeningen bij deze definitie van de AIVD. 2 Zo is het volgens hen onjuist radicalisme per definitie te verbinden met bedreiging van of risico s voor de veiligheid. Dit leidt volgens hen tot een discours waarin vijandbeelden zijn ingebakken. Wat is radicalisering? Radicalisering is het proces van toenemend radicalisme bij een persoon. Het gaat om een complex proces, waarin een persoon gefaseerd een compromisloze levenswijze ontwikkelt en waarin radicale gedachtes over verandering en hervorming vorm krijgen. Men construeert op die manier een nieuwe identiteit en een nieuw zelfbeeld. In het antiterrorisme beleid wordt radicalisering vooral gezien als een proces waarbij de legitimiteit van de democratische samenleving en haar regels in toenemende mate ter discussie worden gesteld en waarbij de uiterste vorm van radicalisme (extremisme) beschouwd wordt als tegenpool van democratie. Wat is extremisme? Radicalisering leidt tot extremisme wanneer de radicalisering zo ver is doorgeschoten dat democratische waarden en processen worden afgewezen en de eigen ideologie als de universeel geldende wordt beschouwd, die eventueel met geweld aan anderen moet worden opgelegd. Extremisme is dus de laatste fase van het radicaliseringproces, waarin kan worden overgegaan op terroristische handelingen, al dan niet met democratische middelen. Terrorisme Over terrorisme wordt gesproken wanneer sprake is van het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden 1 Uit: Van Dawa tot jihad, De diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, (2004). Deze definitie gaat uit van concrete acties en attitudes van mensen. Dit is logisch, aangezien de AIVD pas kan ingrijpen bij actie en nog maar weinig kan ondernemen bij het vermoedelijk aanwezig zijn van bepaalde radicale gedachtes. 2 Moors en Jacobs (2009). 8

9 gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. 3 Wie wordt extremist? Er is geen blauwdruk te geven van een extremist. Radicalisering komt onder alle leeftijdsgroepen voor, maar het meest in de leeftijdsgroep tussen 15 en 30 jaar. In het Actieplan Polarisatie en Radicalisering wordt gesteld dat de meerderheid mannelijk is, maar dat het aantal vrouwen toeneemt. Radicalen zijn van uiteenlopende opleidingsniveaus, al wordt in de Trendanalyse Polarisatie en Radicalisering geconstateerd dat het aantal hoger opgeleiden onder hen de laatste jaren is toegenomen. Onder moslimradicalen zijn vooral Marokkaanse en bekeerde autochtone jongeren sterk vertegenwoordigd. Zij zoeken zingeving, binding, erkenning en politieke rechtvaardigheid (Buijs c.s. 2006). De Britse geheime dienst MI5 publiceerde in 2008 een rapport waarin veel gangbare stereotypen over islamitische extremisten ter discussie werden gesteld. Gedragswetenschappers van de Britse geheime dienst onderzochten de dossiers van enkele honderden personen waarvan bekend is dat zij betrokken zijn bij, of nauw verbonden zijn met, gewelddadige extremistische activiteiten, variërend van fondsenwerving tot het plannen van zelfmoordaanslagen in Groot-Brittannië. De resultaten waren verrassend. Zo bleek uit het onderzoek van MI5 dat de meesten van de door hen onderzochte extremisten op religieus vlak nog beginnelingen zijn. Ze hebben weinig religieuze kennis van de islam. Volgens MI5 zouden er zelfs duidelijke aanwijzingen zijn dat een stabiele religieuze identiteit bescherming biedt tegen gewelddadige radicalisering. 5 Oorzaken Factoren die mensen gevoelig maken voor radicalisering. Er worden in de literatuur verschillende factoren genoemd die van invloed kunnen zijn op de gevoeligheid van mensen voor radicaliseringprocessen. Dit zijn: Het gevoel achtergesteld of gemarginaliseerd te worden. Teleurgesteld zijn over het leven, over de woonsituatie, het werk en de financiële positie. Kloof met de wereld(en) van volwassenen. Slechte familiale bindingen en een gering democratisch gehalte van het milieu waarin een jongere opgroeit. Geen aansluiting kunnen vinden bij maatschappelijke instituties (overheid, gezin, school, leeftijdsgenoten, kerk/moskee, vrijetijds organisaties). Gevoelens van ervaren onrechtvaardigheid of identificatie met personen of groepen waarvan men vindt dat ze worden achtergesteld of bedreigd. Dit soort gevoelens kunnen worden versterkt door: o Stigmatisering en discriminatie. o Beeldvorming in de media. o Internationale (politieke) situatie. 6 3 Website NCTb: 4 Uitgave van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 5 Allochtonenweblog, 21 augustus De jongeren voelen zich solidair met moslims in Tsjetsjenië, Irak of de Palestijnse gebieden en zij voelen zich tegelijkertijd machteloos omdat er in hun ogen internationaal gezien niets of te weinig gebeurt om hun broeders bij te staan. De trend is ontstaan om te spreken over het westen en dé islam, als twee tegenover elkaar staande beschavingen. Het westen doet in de ogen van veel jongeren niet genoeg om de positie van de islam veilig te stellen: sterker nog, het westen draagt bij aan een verslechterende situatie. 9

10 Onvoldoende weerbaar tegen radicale invloeden; bijvoorbeeld door niet over het vermogen te beschikken om alternatieve antwoorden te vinden op vragen van zingeving en ervaren onrecht. Voor moslimjongeren kan daarnaast sprake zijn van factoren die voortkomen uit de migratie van hun ouders. De eerste generatie migranten, uit Turkije en Marokko vaak analfabeet, blijkt soms niet bij machte hun kinderen te begeleiden in een geïndustrialiseerde, geseculariseerde omgeving met andere opvattingen. Bij veel radicaliserende jongeren is er sprake van een combinatie van factoren. De onderzoekers Buijs, Demant en Hamdy (2006) 7 dichten extremisten de volgende vijf (ideologische) kenmerken toe 8 : ze voelen zich bedreigd en hebben de neiging de dreiging van de vijand uit te vergroten; ze verwerpen de bestaande wereldorde; ze hebben een utopisch beeld van een goede wereld; ze hebben het idee te horen tot een uitverkoren groep mensen die de utopie kan verwerkelijken; en ze kunnen (zuiverend) geweld gebruiken om de doeleinden te bereiken. 9 Voorkomen van radicalisering: het Amsterdamse model Bij jongeren die radicaliseren ontstaat een behoefte waarin extremistische groeperingen zouden kunnen voorzien. De gemeente Amsterdams gebruikt daarom als basis voor haar beleid een verklaringsmodel waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen de voedingsbodem voor radicalisering, de vraag en het aanbod (zie schema). Figuur 1 10 Allereerst is er de vraag onder islamitische jongeren die invulling willen geven aan hun islamitische identiteit en tegelijkertijd te maken hebben met een generatiekloof, een gebrekkige religieuze infrastructuur en beperkte beheersing van het Arabisch (als brontaal van de Koran). 7 Buijs, Demant, & Hamdy (2006). 8 Daarbij staat bijvoorbeeld uniformiteit tegenover diversiteit; bevel tegenover dialoog; onverdraagzaamheid tegenover tolerantie. 9 Tillie en Slootman (2006). 10 Figuur gebruikt door de Informatiehuishouding Radicalisme van Amsterdam 10

11 Deze jongeren kunnen te maken krijgen met een aanbod van jihadi s die hun extremistische ideologie actief verspreiden via internet, audio, cd s, video s en prediking. De mate waarin jongeren open staan voor dit aanbod of er juist weerbaar tegen zijn wordt mede bepaald door de voedingsbodem. Hiertoe worden bijvoorbeeld gerekend: discriminatie, uitsluiting/isolement, en de (emotionele) nabijheid van internationale conflicten, geen politieke vertegenwoordiging, dubbele standaarden en onrechtvaardigheidgevoel. Hoe kun je ervoor zorgen dat het aanbod van het jihadisme niet beantwoordt aan de vraag van de zoekende jongeren? Door de vraag te verminderen? Nee, daar heb je geen vat op. Het aanbod tegen te gaan? Ook dit is juridisch vaak moeilijk (vrijheid van meningsuiting en godsdienst) en technisch onhaalbaar. Met een alternatief aanbod te komen? Dat kan eventueel, maar de vraag is in hoeverre je daarmee de jongeren bereikt die je wilt bereiken. De voedingsbodem kan tot op zekere hoogte beïnvloed worden evenals de weerbaarheid van de jongeren en hun gemeenschappen. De vraag is dan wel waar je begint. Radicalisering kan worden voorkomen door in te zetten op het aanpakken van de voedingsbodem en het vergroten van de weerbaarheid. Door jongeren weerbaar te maken en negatieve ontwikkelingen in de samenleving (discriminatie) die maken dat jongeren hun binding met de samenleving verliezen, aan te pakken, zou de vraag naar het radicale gedachtegoed kunnen verminderen. De aanpak is preventief en curatief van aard, gericht op denkers. Extremisten, doeners, behoeven een repressieve aanpak. Drie thema s Op basis van de resultaten van hun onderzoek hebben Tillie en Slootman van het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) acht beleidsaanbevelingen ter voorkoming van radicalisering geformuleerd. De preventieve beleidsaanbevelingen worden verdeeld in drie hoofdthema s: 1. de vergroting van maatschappelijk vertrouwen, 2. de vergroting van politieke vertrouwen, en 3. de vergroting van religieuze weerbaarheid. Ad. 1: Hierbij is onder meer van belang dat de diversiteit in de moslimgemeenschappen wordt benadrukt en ook die van religieuze- en niet religieuze gemeenschappen. Het tegengaan van de kloof tussen moslims en niet-moslims speelt daarbij een rol; een proces waarbij moskeeën een belangrijke partner kunnen zijn. Verder doen de onderzoekers de volgende suggesties: a. Ervoor zorgen dat men minder het gevoel heeft dat de islam een politiek strijdpunt is, en dat minder negatief wordt gedacht over de manier waarop het islamdebat gevoerd wordt; b. Ervoor zorgen dat het gevoel gediscrimineerd te worden afneemt; c. Zorgen dat sociaal isolement afneemt en meer mensen tevreden zijn over hun sociale relaties; Ad. 2: Zowel het politieke vertrouwen als het vertrouwen in het bestuur dienen vergroot te worden. Daarbij is het belangrijk dat (etnische/religieuze) organisaties serieus worden genomen en worden beschouwd als volwaardige (gespreks)partners. Ook moet jongeren een platform worden geboden om hun mening naar voren te brengen. Hiernaast is essentieel dat jongeren worden betrokken bij besluitvorming en dat naar hun wensen wordt geluisterd. De onderzoekers benadrukken tevens dat ervoor gezorgd dient te worden dat organisatienetwerken hechter worden. Dit wil zeggen dat er een sterk maatschappelijk middenveld ontwikkeld moet worden. Dergelijke netwerken zouden kunnen zorgen voor zowel een maatschappelijk als een politiek vertrouwen. Ad. 3: Bij het vergroten van religieuze weerbaarheid dient ervoor gezorgd te worden dat de diversiteit van de islam meer zichtbaar wordt. Ook moeten de invloeden van orthodoxe religieuze denkbeelden volgens de onderzoekers worden gerelativeerd. Conservatieve 11

12 denkbeelden, traditionele kleding en bepaalde religieuze uiterlijkheden dienen niet geproblematiseerd te worden. Naast de bovenstaande preventieve beleidsaanbevelingen zijn de onderzoekers met drie aanbevelingen gekomen die gericht zijn op de wijze van omgang met radicale jongeren: 1. Moskeeën dienen het contact met radicaliserende jongeren niet af te breken. Daarom dienen moskeeën ondersteund te worden in hun omgang met (mogelijk radicaliserende) jongeren. 2. Radicaliserende jongeren dienen meer bij de samenleving betrokken te worden. Om die reden is het in gesprek blijven met deze jongeren belangrijk. Op deze manier kunnen zij in aanraking blijven komen met andere ideeën. 3. Moskeebesturen toerusten met kennis om radicalisering te herkennen; moskeebesturen leren hoe er met radicalisering kan worden omgegaan, zodat jongeren zich niet gaan isoleren. Bij alle bovengenoemde aanbevelingen zijn moskeeën, naast overige maatschappelijke- en overheidsinstanties, belangrijke partners. 12

13 3. Radicalisering en polarisatie in Noord-Holland ACB Kenniscentrum heeft in 2009 onderzoek gedaan naar de mate waarin verschillende Noord-Hollandse gemeenten, welzijnsinstellingen, politie en migrantenorganisaties) in hun werkgebied processen van polarisatie, radicalisering en discriminatie tegenkomen en wat ze daar tegen doen. Het onderzoek werd in 2009 uitgevoerd in samenwerking met verschillende Noord-Hollandse anti-discriminatiebureaus. 11 In 2010 werd deze monitor geactualiseerd. 12 De belangrijkste conclusies van beide onderzoeken waren: Polarisatie Jongerenwerkers en zelforganisaties signaleren een toename van spanningen tussen bevolkingsgroepen. Ze maken zich zorgen over taalgebruik en omgangsvormen. Sleutelfiguren zien polarisatie als probleem. Zij signaleren dit vooral tussen Marokkaanse en autochtone Nederlanders. Zij zien dit als probleem omdat het wij-zij denken erdoor versterkt wordt en dit allerlei gevoelens van onveiligheid in de hand werkt. Jongerenwerkers beamen dit. ROC s worden door respondenten genoemd als broedplaats voor spanningen. 75% van de gemeenten meent dat er geen sprake is van polarisatie tussen groepen. Tegelijkertijd geeft een meerderheid aan hier niet voldoende een beeld van te hebben. Radicalisering (het gaat om islamitisch en rechts extremisme, dieren- en links activisme). Meldingen in Noord-Holland betreffen vooral extreemrechts en in enkel geval dierenactivisten. Uit eerder onderzoek (2007) blijkt dat onder andere in Kennemerland groepen jongeren rondlopen met extreemrechtse sympathieën en dat in 17 van de 26 gemeenten in Noord-Holland Noord sprake was van overlast door zogenaamde Lonsdale jongeren (2007). Er wordt melding gemaakt van bedreiging, bekladding, vernieling, mishandeling en het verspreiden van verboden geschriften. In Haarlem, Huizen en Edam zijn moskeeën in brand gestoken, in Hilversum zijn auto s in brand gestoken door dierenactivisten. In Alkmaar is brand gesticht in een Turks verenigingsgebouw. Radicalisering van moslimradicalen beperkt zich tot de fase van interesse voor extremistisch gedachtegoed. Jongerenwerkers kennen soms wel jongeren die radicaliseren, maar ze komen meestal niet in het reguliere jongerenwerk terecht. Een aantal sleutelfiguren geeft aan radicaliserende moslims te kennen. Volgens deze sleutelfiguren weten organisaties meestal onvoldoende hoe hiermee om te gaan. Drie gemeenten maken melding van min of meer radicaliserende groepen, het gaat hierbij om moslims (2 keer) en extreemrechtse jongeren. Deze gemeenten zijn gestart met beleidsontwikkeling en/of een verkennend onderzoek. 11 L. Arts, F. Ulichki (2009) Monitor polarisatie, radicalisering en discriminatie in Noord-Holland, een nulmeting, Amsterdam: ACB Kenniscentrum 12 L. Arts, F. Ulichki (2010) Monitor polarisatie, radicalisering en discriminatie in Noord-Holland, Amsterdam: ACB Kenniscentrum 13

14 Discriminatie Discriminatie is een hardnekkig verschijnsel. 12% van de inwoners van Noord- Holland voelt zich wel eens gediscrimineerd De meldingen die geregistreerd worden, vormen slechts een topje van de ijsberg. Jongerenwerkers signaleren een groeiende frustratie onder jongeren, die met discriminatie te maken krijgen. Beleid Voor polarisatie en radicalisering hebben gemeenten geen specifiek beleid. Er bestaat wel veel algemeen beleid, gericht op jongerenvoorzieningen, arbeidsparticipatie, scholing, welzijnswerk etc., dat kan bijdragen aan het voorkomen van radicalisering en polarisatie. Iets meer dan vorig jaar is er onder gemeenten bewustzijn over de onderwerpen radicalisering en polarisatie, maar desalniettemin brengen de onderwerpen toch nog een behoorlijke weerstand teweeg. Het grotere bewustzijn is het resultaat van meer aandacht voor de onderwerpen, o.a. vanuit het ACB Kenniscentrum, maar ook zeker vanuit het landelijke programma van het ministerie van BZK. Discriminatie is in een aantal gevallen wel specifiek onderdeel van beleid. 14

15 4. Beschrijving van het project Voorkomen is Beter Dan Genezen, Noord-Holland is een project waarbij de jongeren, hun ouders en de moskeeën die bij de RVM zijn aangesloten centraal staan. Hieronder een korte beschrijving van het project. Algemene doelstellingen 1. Signaleren en tegengaan van mogelijke maatschappelijke, politieke en religieuze radicalisering onder moslimjongeren (jongens en meiden). 2. Voorkomen dat jongeren en hun ouders met de rug naar de samenleving gaan staan, of erger, zich tegen de samenleving gaan afzetten. 3. Bevorderen van de participatie binnen de samenleving op verschillende terreinen door deze jongeren en hun ouders. 4. Ouders informeren en betrekken. 5. Laagdrempelig informatie en steun bieden aan jongeren en hun ouders die vormen van radicalisering signaleren bij hun kinderen of vrienden. 6. Jongeren weerbaar maken tegen radicale stromingen door hen genuanceerde informatie te bieden over de werking van de democratie en de mogelijkheid van het naast elkaar bestaan van verschillende interpretaties van levensbeschouwingen, waaronder de islam. 7. Jongeren en ouders weerbaar maken tegen discriminatie en uitsluiting. 8. Moskeebesturen ondersteunen, begeleiden en trainen in het versterken van hun maatschappelijke inzichten en taken, zodat ze de hier opgroeiende moslimjongeren beter verstaan en bereiken en eveneens in staat zijn bruggen te slaan met andere bevolkingsgroepen. 9. Harmonieus samenleven van verschillende bevolkingsgroepen bevorderen en islamofobie en polarisering tegengaan door middel van het bevorderen van samenwerking. Die samenwerking krijgt vorm door meer openheid te geven over ontwikkelingen in de moskee, achtergrondinformatie te bieden over de islam en gezamenlijk bijeenkomsten te organiseren en projecten te ontwikkelen. 10. Maken van een verslag zodat ontwikkelde kennis ook voor anderen toegankelijk wordt. Doelgroepen Primair: Islamitische jongeren (jongens en meisjes) in Noord-Holland en hun ouders (mannen en vrouwen) die bezoekers zijn van bij de Raad van Moskeeën Noord-Holland aangesloten moskeeën in Zaandam, Beverwijk, Haarlem, Uithoorn, Langedijk, IJmuiden, Amstelveen en Purmerend en de besturen en vrijwilligers van betrokken moskeeën. Het project staat uiteraard ook open voor bezoekers van de moskeeën die niet van Marokkaanse herkomst zijn. Secundair: buurtbewoners, welzijnsinstellingen, jongerenwerk, jeugdhulpverlening, politie, onderwijs, migrantenorganisaties, lokale overheid 15

16 Beschrijving van de activiteiten Aan het begin van het project zijn de volgende activiteiten gepland: 1. Het vergroten van de kennis en vaardigheden van de betrokken moskeebesturen door middel van twee trainingen voor moskeebestuurders om radicalisering te leren herkennen en te weten hoe men ermee om kan gaan. Ook zijn trainingen van belang om adequater te kunnen reageren op vragen en signalen uit de achterban en om beter te kunnen omgaan met vragen uit de buitenwereld waaronder de media. Daarbij is expliciet aandacht voor het bereiken en betrekken van jongeren. De trainingen worden in samenwerking met ACB Kenniscentrum aangeboden in twee weekenden. In het vervolg van het project kunnen de besturen rekenen op coaching en begeleiding. 2. Een Training Melden helpt, helpt melden aan vrijwilligers van moskeeën. Deze training is ontwikkeld door het ACB Kenniscentrum in samenwerking met 4 Artikel 1- organisaties, vervolgens getest bij een aantal migrantenorganisaties in Noord Holland, en succesvol bevonden. De reden om deze training te ontwikkelen is de lage meldingsbereidheid van discriminatie. De training moet ertoe leiden dat de trainees mensen in hun omgeving stimuleren om actie te ondernemen tegen discriminatie. 3. Voorlichting geven aan en gesprekken voeren met ouders in de (afzonderlijke) moskeeën over onder meer de gevolgen van radicalisering. 4. Ontwikkelen en onderhouden van een netwerk van (overheids)organisaties, onderwijsinstellingen, jeugdzorg, zelforganisaties en instellingen in de buurt van de moskeeën, die kunnen helpen bij het bieden van alternatieven en perspectieven aan jongeren. Daarbij kan gedacht worden aan het vergroten van kansen in onderwijs en op de arbeidsmarkt. Tevens is genoemd het bieden van diverse (sport- en culturele)activiteiten. Ook is het contact met overheidsinstanties van belang om het politieke vertrouwen en het vertrouwen in bestuur te vergroten. 5. Het organiseren van een debat/thema bijeenkomsten voor jongeren per moskee. 6. Het initiëren per moskee van een interreligieuze en interculturele (buurt)bijeenkomst om de sociale samenhang en het onderlinge begrip te stimuleren. Relatie doelstellingen - deelactiviteiten Hieronder wordt in het kort geschetst op welke wijze de afzonderlijke activiteiten bijdragen aan de eerder genoemde doelstellingen. Activiteit Doelstelling Melden helpt, Help melden Training moskeebestuurders Bijeenkomsten met ouders Netwerk Bijeenkomsten met jongeren Interreligieus en intercultureel 1 X X X X 2 X X X X 3 X X X X 4 X 5 X X 6 X 7 X X X 8 X X 9 X X X X Werkgebied Het project ging van start bij 8 Noord-Hollandse moskeeën die bij het bestuur van de RVM hebben aangegeven geïnteresseerd te zijn in deelname. Gelijktijdig werden activiteiten 16

17 georganiseerd in 10 Amsterdamse moskeeën. Daar waar mogelijk en zinvol wordt gestimuleerd deel te nemen aan elkaars activiteiten. Uitvoering / organisatie ACB Kenniscentrum is verantwoordelijk voor het Noord-Hollandse project. De uitvoering ligt voor het grootste deel in handen van de Raad van Marokkaanse Moskeeën Noord- Holland (RVM), die hiervoor een externe projectleider, Roemer van Oordt (bureau Zasja) heeft ingehuurd. Van Oordt kent de problematiek, het werkveld en de afzonderlijke organisaties RVM, UMMON en ACB Kenniscentrum al lange tijd. Zijn kennis, netwerk en het vertrouwen dat hij geniet, maken hem een geschikte kandidaat. De coördinatie en administratie vindt plaats vanuit moskee Al Kabir (stichting Ibno Khaldoun) in Amsterdam. Ook de landelijke moskeekoepel UMMON zal betrokken zijn bij het project, zodat de opgedane ervaringen ook elders in het land kunnen worden toegepast. De UMMON is een landelijke organisatie, waarbij ongeveer 90 Marokkaanse moslimorganisaties zijn aangesloten. De UMMON is vertegenwoordigd in het landelijke Contactorgaan Moslims en Overheid. Daarnaast wordt een ondersteunende medewerker, Mohammed Larbi Abdellaoui, aangesteld. Vrijwilligers van de moskeeën ontvangen een onkosten- en/of vrijwilligersvergoeding. Onderling wordt de volgende taakverdeling afgesproken: De RVM - stelt de projectleider en de projectmedewerker aan, die vervolgens uitvoering geven aan het project, zoals in het projectplan is vastgelegd -mobiliseert achterban en vrijwilligers -geeft intern bekendheid aan het project -werft mensen voor trainingen/bijeenkomsten/netwerken - stellen, tegen een vergoeding, hun ruimtes beschikbaar ACB Kenniscentrum - begeleidt het project, doet inhoudelijk verslag en verzorgt (mede) de trainingen. Stuurgroep Inhoudelijk worden de medewerkers aangestuurd door een stuurgroep, waarin vertegenwoordigers van de deelnemende moskeeën zijn vertegenwoordigd, alsmede de UMMON, de Raad van Moskeeën, ACB Kenniscentrum en de provincie Noord-Holland. 17

18 5. Resultaten Deelnemende moskeeën en islamitische verenigingen Aanvankelijk hadden acht moskeeën toegezegd deel te willen nemen aan het project. Het ging om de volgende moskeeën. Moskee As-Salam Al-Houda Ar-Rahmaan Stichting Marokkaanse Gemeenschap El Mohsinine Islamitisch Cultureel Centrum As Saada Islamitische Vereniging Taâluf Gemeente Zaandam Beverwijk Haarlem Uithoorn Langedijk IJmuiden Amstelveen Purmerend Tijdens de uitvoering van het project bleek gaandeweg dat het om uiteenlopende redenen niet voor iedere organisatie mogelijk was volop deel te nemen aan het project. Voor enkele verenigingen gold bijvoorbeeld dat problemen met de huisvesting te veel tijd en energie van het bestuur vroegen. Dit betekende dat de deelname van met name de moskeeën uit Haarlem, IJmuiden en Zaandam gering is geweest. Dit werd grotendeels gecompenseerd door de andere moskeeën die juist veel actiever dan vooraf gedacht deelnamen aan het project. Ook zijn in het laatste jaar twee nieuwe verenigingen gevraagd mee te gaan doen: moskee As-Saghir uit Edam/Volendam en stichting Kleurrijk Saendelft (i.o.) uit Assendelft/Koog aan de Zaan. Met laatstgenoemde organisatie zijn inmiddels twee drukbezochte bijeenkomsten georganiseerd. Voor de volledigheid worden hier ook de Amsterdamse moskeeën genoemd die deelnamen aan het project: Al Mouahidine, Al Ihsan, Al Karama, Al Hidjra, As-Sounna, Badr, Al Kabir, Al Moutaquine, Al Mohsinien en Ar-Rayaan Introductie en uitwerking van het project 30 oktober 2009: eerste informatieve bijeenkomst Om het project toe te lichten, vond op vrijdag 30 oktober 2009 een informatieve bijeenkomst plaats in de Amsterdamse moskee Al Mouahidine. Deze bijeenkomst werd in de maand oktober (dus voor de daadwerkelijke start van het project) inhoudelijk voorbereid. Voor de bijeenkomst waren alle betrokken moskeeën uitgenodigd. Tijdens de bijeenkomst werden de achtergronden, het doel en de deelactiviteiten nader toegelicht en besproken. Ook kwam aan de orde hoe de financiën voor het project ingezet zouden worden. Afgesproken werd dat het project officieel van start zou gaan op 2 november Dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op de voortgangsrapportages van projectleider Roemer van Oordt en interviews met Roemer van Oordt en projectmedewerker Mohammed Larbi Al Abdellaoui. 18

19 Over de achtergronden en het doel voerden Ewoud Butter (ACB Kenniscentrum) en Dris Boujoufi (UMMON) het woord. Aangezien het meer dan twee jaar heeft geduurd voordat er duidelijkheid kwam over de financiering van het project, was het noodzakelijk de achtergronden, de doelstellingen en het belang van het project te onderstrepen. Butter schetste vooral de bestuurlijke achtergronden, gaf de gangbare en ook in dit verslag besproken definities van radicalisering, extremisme en polarisatie en ging in op het overheidsbeleid inzake de samenwerking met moskeeën en de scheiding van kerk en staat, terwijl Boujoufi meer inging op het belang van het project voor de aangesloten moskeeën en de kansen die het project voor de toekomst zou kunnen bieden. Daarna gaf projectleider Roemer van Oordt (Zasja) een uitgebreide toelichting op de werkwijze die binnen het project zal worden gehanteerd en op de verschillende activiteiten. Daarbij kwam onder meer aan de orde dat de RVM en het ACB respectievelijk eindverantwoordelijk zijn voor het Amsterdamse en het Noord-Hollandse deel van het project, zij gezamenlijk de projectleider en -medewerkers aansturen en in samenspraak de financiën beheren. Vermeld werd verder dat het ACB Kenniscentrum samen met de projectleider de trainingen verzorgt en verantwoordelijk is voor de nulmeting en de verslaglegging. Ook de samenstelling en de rol van de stuurgroep kwamen ter sprake. Tenslotte bespraken de aanwezigen het voorstel om per moskee of per cluster van moskeeën (afhankelijk van de wens van de aangesloten moskeeën) een jongerencontactpersoon aan te stellen die in samenwerking met de projectleider en de projectmedewerker van de RVM de activiteiten die gericht zijn op jongeren (2, 6, 7, 8 en 9) vormgeeft en werd afgesproken dat voor de activiteiten 1, 3, 4, 5 en 10 de projectleider en de projectmedewerker samenwerking met de besturen van de deelnemende moskeeën zoeken. Wat betreft de Noord-Hollandse moskeeën werden de volgende twee clusters voorgesteld: 1) Al Taaluf (Purmerend), Al Mouahidine (Langedijk), As-Salaam (Zaandam), Al Houda (Beverwijk) en Islamitisch Cultureel Centrum (IJmuiden). 2) Ar Rahmaan (Haarlem), AS-Saada (Amstelveen) en Stichting Marokkaanse gemeenschap (Uithoorn). Bij deze eerste gezamenlijke bijeenkomst waren één of meerdere vertegenwoordigers van de volgende moskeeën aanwezig: Al Mouahidine, Al Ihsan, Al Karama, Al Hidjra, As-Sounna, Badr, Al Kabir, Al Moutaquine, Al Mohsinien (allen uit Amsterdam), Al Mohsinine (Langedijk), At-Taaluf (Purmerend), As-Saada (Amstelveen), Al Houda (Beverwijk) en de Stichting Marokkaanse Gemeenschap Uithoorn. De enige afwezigen waren Arrayaan (Amsterdam), As-Salam (Zaandam), Ar-Rahmaan (Haarlem) en Islamitisch Cultueel Centrum (IJmuiden). Tweede bijeenkomst: 28 december 2009 De tweede gemeenschappelijke bijeenkomst vond plaats op 28 december 2009, opnieuw bij moskee Al Mouahidine. Inmiddels waren al een groot aantal moskeeën door de projectleider en de projectmedewerker/medewerkers van ACB Kenniscentrum bezocht. Belangrijkste doel van deze bijeenkomst was om na te gaan of de doelstellingen en de mogelijkheden van het project voor alle deelnemende moskeeën duidelijk waren. Vervolgens werd het overleg praktisch ingevuld: er werden afspraken gemaakt met de moskeeën die nog niet persoonlijk waren bezocht en er werden vervolgafspraken gemaakt met de moskeeën over de samenstelling en de planning van het specifieke activiteitenpakket. Uitwerken plannen per moskee Met iedere moskee zijn vanaf eind 2009 afspraken gemaakt hun wensen en behoeften in kaart te brengen. Ook zijn er ook concrete afspraken gemaakt over de samenstelling en de planning van het specifieke activiteitenpakket per moskee. Dit gebeurde niet alleen via contacten via telefoon en/of mail, maar ook door bij de moskeeën op bezoek te gaan, zodat er een beter beeld van de lokale situatie ontstond, die sterk per moskee bleek te verschillen. 19

20 Tijdens de gesprekken met de moskeebestuurders en/of vrijwilligers en betrokken jongeren kwamen de volgende knelpunten aan de orde: a) Bijna alle moskeeën hebben/hadden op één of andere manier problemen met de huisvesting: veel moskeeën hebben te maken met ruimtegebrek dan wel ongeschikte ruimten om activiteiten, bijvoorbeeld voor jongeren te organiseren. Een meerderheid van de moskeeën is bezig met het op zijn minst behouden, maar bij voorkeur met het uitbreiden van de bestaande huisvesting, of is intensief op zoek naar een nieuwe locatie In Noord-Holland betrof dat moskeeën in de gemeenten IJmuiden, Langedijk, Amstelveen, Uithoorn, Purmerend, en Beverwijk. Sinds kort beschikken Al Houda (Beverwijk) en Taâluf (Purmerend) over nieuwe huisvesting. De moskee in Langedijk wordt begin volgend jaar geopend en in Amstelveen is een nieuw pand aangekocht. SMGU is in overleg met de gemeente over mogelijke opties; uitbreiding van het pand waar ze nu zitten (afhankelijk van toekomstige bestemming) of serieus op zoek naar een nieuwe plek. b) Voor sommige moskeebestuurders bestond de behoefte aan een overzicht van mogelijke jongerenactiviteiten om jongeren meer bij de moskee te betrekken. Door de projectleiding zijn suggesties gedaan voor mogelijke jongerenactiviteiten (zie overzicht bijlage 1 van de voortgangsrapportage). c) Een aantal moskeebesturen wilde een grootschalig debat over en met jongeren organiseren in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen Aan dit verzoek is gehoor gegeven. Vanuit de projectorganisatie is in samenwerking met de jongerencommissie van moskee Badr een debat georganiseerd op 18 februari 2010, waar ook vertegenwoordigers en bezoekers van alle aangesloten moskeeën uit Noord-Holland aan deelnamen (zie paragraaf 5.8) d) Nagenoeg alle moskeebesturen en andere betrokkenen hebben aangegeven behoefte te hebben aan diverse vormen van training. Op grond van de behoeften van de moskeebestuurders is samen met ACB Kenniscentrum een training samengesteld die in het weekend van 24 en 25 april 2010 werd gegeven (zie paragraaf 5.4 ). e) In verschillende moskeeën is de verhouding tussen de eerste en de tweede generatie een punt van aandacht. Enerzijds geven moskeebestuurders aan meer jongeren bij de moskee te willen betrekken, tegelijkertijd worden grote problemen met de oudere generatie moskeebezoekers voorzien als er meer aandacht en ruimte komt voor jongeren en de bijbehorende activiteiten. Soms gaat het daarbij om invloed, soms om financiële middelen en soms om een combinatie daarvan. Maar er is ook veel onderling onbegrip over de manier waarop je een moskee zou kunnen besturen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld over het opknippen en delegeren van taken en beperkte beschikbaarheid, naast werk en gezin. Aan dit onderwerp is in afzonderlijke gesprekken meermalen aandacht besteed. Daarnaast is er tijdens de training op 24 en 25 april aandacht aan het onderwerp besteed ook om te stimuleren dat er ervaringen konden worden uitgewisseld. Aan de moskeeën was gevraagd aan de training zowel een oudere als een jongeren deel te laten nemen. f) Sommige moskeebesturen gaven aan sowieso moeite te hebben met het bereiken en betrekken van jongeren. In het trainingsaanbod is daar dan ook specifiek aandacht aan besteed. Daarnaast kunnen moskeebesturen die daar goede ervaringen mee hebben als voorbeeld dienen voor andere moskeeën. g) Een aanzienlijk deel van de moskeebesturen heeft veel behoefte aan de uitbreiding van de sociale kaart/netwerk. In de trainingen en in de praktijk is daar door de projectleider, de projectmedewerker en de trainers veel aandacht aan geschonken. h) Nagenoeg alle deelnemende moskeeën hebben aangegeven graag van (een specifiek deel van) het aanbod gebruik te willen maken. Sommigen - mede door bovengenoemde 20

21 knelpunten - in beperkte vorm en bij voorkeur in clustervorm en/of gezamenlijk; anderen meer in een voortrekkersrol. i) Nagenoeg alle deelnemende moskeeën onderkennen het belang van de doelstellingen van het project en willen zich de komende periode inzetten om het eerste gezamenlijke RVMproject tot een succes te maken Versterken van het sociale netwerk van de moskeeën Gedurende het project is meermalen, tijdens gezamenlijke bijeenkomsten, tijdens de trainingen voor bestuurders en in persoonlijke gesprekken benadrukt dat het voor moskeeën van belang is goede contacten te onderhouden met de omgeving. Dan gaat het niet alleen om goede contacten met omwonenden, maar ook met de lokale overheid en de politiek, de media of met vertegenwoordigers van andere religies. Voor moskeeën die meer willen zijn dan alleen een gebedshuis, maar ook een maatschappelijke rol voor zichzelf zien weggelegd is het ook van belang contacten te onderhouden met bijvoorbeeld scholen, welzijnsinstellingen, politie, arbeidsbemiddeling, zorginstellingen en buurt- en bewonersorganisaties. De moskeeorganisaties die hieraan behoefte hadden, kregen ondersteuning bij het in kaart brengen van hun sociale kaart en zij kregen ondersteuning bij contacten met vooral gemeenten en uiteenlopende organisaties. Bij enkele moskeeën bleef deze vorm van ondersteuning beperkt tot een aantal telefoontjes en mailtjes, bij de meeste moskeeën is er daarnaast sprake geweest van meerdere afspraken bij de moskee of bij de lokale overheid of één van de partnerorganisaties van de moskee. Er zijn gesprekken gevoerd met welzijnsinstellingen, jongerenorganisaties, ambtelijke en politieke vertegenwoordigers van gemeenten, met scholen en sportclubs en met vertegenwoordigers van migrantenorganisaties en religieuze gemeenschappen. Er is gekeken naar intensieve(re) vormen van samenwerking met mogelijke partners en het benutten van mogelijke financieringsbronnen voor sociaal-maatschappelijke activiteiten die door de moskeeën georganiseerd worden. In enkele gemeenten heeft dit geleid tot duidelijk meer en betere contacten met gemeente en instellingen. Dat gold zeker in Amstelveen en Uithoorn en Assendelft. Daarnaast heeft het project ook bijgedragen aan het versterken van het netwerk, de interactie en de samenwerking tussen de deelnemende moskeeën onderling. Samenwerking was er niet alleen inhoudelijk, maar ook financieel: zo is er via het interne netwerk financiële steun vanuit RVM gegeven aan de moskeeën in Taâluf en Langedijk Trainingen aan moskeebesturen Vaardigheidstraining voor moskeebestuurders 24 en 25 april 2010 Aantal deelnemers: 25 Bijna alle moskeeën namen deel en de meeste met een vertegenwoordiger van de eerste en een vertegenwoordiger van de tweede generatie. De training werd gegeven door de projectleider en drie medewerkers van ACB Kenniscentrum. De volgende thema s werden besproken: 21

22 o Achtergronden van polarisatie en radicalisering; o wat is het, wat zijn oorzaken en hoe kun je het herkennen? o Bespreking van de sociale kaart: o Wat is een sociale kaart? Wat is het belang? Wat zijn belangrijke partners in je sociale netwerk? Hoe onderhoud je contacten? o Media en communicatie: o Voor de organisaties: het belang van een transparante organisatie;interne en externe communicatie; de rol van de media; het belang van een website en voorlichting; o Voor de jongeren (en hun ouders): het belang van mediawijsheid o Introductie in projectmatig werken o Discussie over de wijze waarop jongeren meer bij de moskee en evt. het bestuur zijn te betrekken In de paragrafen 6.2. en vooral 6.3. wordt inhoudelijk dieper ingegaan op enkele thema s die tijdens de training aan de orde kwamen. Training voor docenten en bestuurders Locatie: Moskee Taaluf te Purmerend; Datum: 30 september 2011 Dit was een vierdaagse training, waarvan een dag vanuit het project werd verzorgd en een deel door ISESCO, een Marokkaanse organisatie die zich onder andere richt op het ontwikkelen van materialen en methodieken waardoor de lessen eigen taal en cultuur beter aansluiten op het West-Europese onderwijs. De training was bedoeld voor docenten die les (eigen taal, voornamelijk Arabisch en cultuur) geven aan jongeren in moskeeën. Er waren deelnemers, waaronder ook enkele moskeebestuurders. Deze docenten hebben veel contact met kinderen en jongeren in de moskee. Ze geven lessen waaraan veel ouders en jongeren behoefte hebben. Het gaat hierbij niet alleen om het overbrengen van kennis over het Arabisch en de islam, maar ook over het functioneren als moslim in een overwegend niet-islamitische omgeving. Hierbij spelen vragen als: hoe kunnen islamitische kinderen een evenwichtige identiteit ontwikkelen en wat is hierbij de rol van de docent? Hoe kan radicalisering voorkomen worden? Hoe kunnen ze enerzijds kracht halen uit hun islamitische achtergrond en tegelijkertijd deelnemen aan de Nederlandse samenleving met respect voor andersdenkenden? En, op wat voor manier kunnen docenten een brug slaan tussen de opvattingen die soms thuis heersen over opvoeding en de wijze waarop kinderen op Nederlandse scholen worden opgevoed? Op deze vragen werd in de training die werd verzorgd door Ewoud Butter (ACB Kenniscentrum) en Mohammed Larbi Abdellaoui (RVM) uitgebreid ingegaan Training Melden Helpt Ongelijke behandeling komt vooral voor op basis van leeftijd, sekse, religie, etnische afkomst of seksuele geaardheid. Discriminatie vergroot spanningen tussen groep mensen en ontwricht de samenleving. Een effectieve bestrijding van discriminatie kan alleen vorm krijgen wanneer er van alle gevallen melding en aangifte wordt gemaakt. Deze cursus is opgezet om mensen te stimuleren altijd stappen te ondernemen wanneer zij menen gediscrimineerd te zijn. De training Melden helpt, help Melden is opgezet om mensen te stimuleren altijd stappen te 22