GGD WIJZER GEZOND EN VEILIG IN BASISSCHOOL EN BUITENSCHOOLSE OPVANG

Transcriptie

1 2. Mondgezondheid 2.1 Wisselen 2.2 Cariës tandbederf en gaatjes 2.3 Tandenpoetsen 2.4 Tussendoortjes en traktaties 2.5 Tanderosie 2.6 Beschadigingen van het melk- en blijvend gebit 2.7 Beugels 2.8 Tandartsbezoek 2. Mondgezondheid Het gebit is een belangrijk onderdeel van het lichaam en is nodig om voedsel in het lichaam op te nemen (kauwen); vormt het gezicht en uiterlijk; is van belang voor een goede spraakontwikkeling. Verder is goede mondverzorging: een onderdeel van de dagelijkse lichaamsverzorging; van belang voor de algemene gezondheid; belangrijk doordat pas doorgebroken tanden en kiezen nog niet sterk zijn. Een aantal tips voor het behoud van een gezond gebit: poets tanden tweemaal per dag minimaal twee minuten per keer; poets met een fluoride-tandpasta en een zachte tandenborstel; eet of drink maximaal zeven keer op een dag (vaak een beetje zoet is slechter dan één keer veel zoet); ga minimaal één keer per jaar naar de tandarts of mondhygiëniste voor controle. 2.1 Wisselen Het wisselen van tanden en kiezen is een uniek gebeuren. Het gebit is het enige deel van het lichaam dat zich op deze wijze aanpast aan de groei en ontwikkeling van een kind. Als een kind een paar maanden oud is, ontwikkelt het blijvend gebit zich in de kaak. Door die ontwikkeling wordt druk uitgeoefend op de wortels van het melkgebit waardoor deze oplossen en melktanden en -kiezen uiteindelijk los gaan staan. Het wisselen begint als een kind ongeveer 4 of 5 jaar is. Als eerste wisselen (meestal) de middelste snijtanden in de onderkaak. Daarna breekt de eerste blijvende kies door achter de melkkiezen. Het doorbreken van een blijvende tand of kies kan soms wat pijnlijk zijn. Een kind van ongeveer 12 jaar heeft een blijvend gebit. Een kind heeft in de bovenkaak en onderkaak in totaal 12 tanden en 16 kiezen. Een volwassen gebit bestaat uit 32 gebitselementen: GGD Flevoland, 2013 Pagina 1 van 6

2 8 snijtanden 4 hoektanden 12 kleine kiezen 4 grote kiezen 4 verstandskiezen vanaf 18 jaar Het is belangrijk dat het wisselen in de juiste volgorde verloopt. Als melktanden en/of kiezen vroegtijdig verloren gaan door bijvoorbeeld cariës (gaatjes), dan treden er verschuivingen op in het melkgebit. Dit leidt tot ruimtegebrek of scheefstand van het blijvende gebit. Als tanden en kiezen scheef en/of niet netjes in een boog staan, zijn zij lastiger schoon te houden. Op deze plaatsen ontstaan sneller gaatjes. 2.2 Cariës tandbederf en gaatjes Cariës is een aantasting van een tand of kies. Gaatjes ontstaan door tandplak. Tandplak is een gelig laagje op tanden en kiezen. Het wordt gevormd door alles wat gegeten en gedronken wordt. Tandplak heeft dezelfde kleur als tanden en kiezen. Het bestaat voornamelijk uit bacteriën en voedselresten. De bacteriën maken een zuur uit de suikers van de voedselresten. Dit zuur lost het glazuur op. Zo n zuuraanval wordt ook wel zuurstoot genoemd. Speeksel houdt het gebit gezond. In 30 tot 45 minuten wordt het effect van een zuurstoot teniet gedaan. Vaker iets eten en/of drinken betekent vaker een zuurstoot (de tussenliggende perioden zijn te kort om een zuurstoot te herstellen). Het advies is maximaal 7 keer per dag iets te eten of te drinken (bijvoorbeeld 3 hoofdmaaltijden en 4 tussendoortjes). Bij cariës wordt het glazuur eerst aangetast, daarna het daaronder gelegen tandbeen. In een vergevorderd stadium treedt kiespijn en/of een ontsteking van de wortelpunt op. Preventiemaatregelen: voedingsadviezen poetsinstructie extra fluoride vullingen laten plaatsen door een tandarts 2.3 Tandenpoetsen Tandenpoetsen met fluoride-tandpasta is een goede manier om gaatjes in het gebit te voorkomen. Twee keer per dag tandenpoetsen is noodzakelijk om het gebit gezond te houden. Tandenpoetsen is ook belangrijk om tandvleesontstekingen te voorkomen. Tandenpoetsen tijdens de ramadan Verschillende moslimleiders hebben gezegd dat gebitsreiniging tijdens de ramadan gewoon door kan gaan als een kind de tandpasta en het water niet doorslikt. Ook mag een kind tijdens de ramadan GGD Flevoland, 2013 Pagina 2 van 6

3 naar de tandarts voor controle. Bij het boren van een gaatje moet wel goede afzuigapparatuur zijn (Bron: Het Nationaal Instituut voor Gezondheidsvoorlichting en Ziektepreventie (NIGZ)). Fluoride Fluoride is een natuurlijke stof die tanden en kiezen steviger maakt. Het gebruik van de juiste hoeveelheden fluoride helpt gaatjes in tanden en kiezen voorkomen en zorgt voor een sterk gebit. Het is belangrijk fluoride te gebruiken bij de dagelijkse gebitsverzorging. Bij een juist gebruik heeft fluoride geen bijwerkingen. Fluoride kan het beste worden toegepast door de tanden te poetsen met een fluoride-tandpasta. 2.4 Tussendoortjes en traktaties Tussendoortjes met suiker bevatten vaak weinig belangrijke voedingsstoffen maar wel energie. Wordt er veel tussendoor gegeten dan is er tijdens de maaltijd vaak geen eetlust en krijgen de kinderen per dag niet de nodige voedingsstoffen binnen die ze nodig hebben. 2.5 Tanderosie Tanderosie is het oplossen of snel afslijten van het tandglazuur door de inwerking van zure voedingsmiddelen en -dranken. Hoe krijgt een kind tanderosie? Alle zure (ook gezonde) voedingsmiddelen kunnen het gebit aantasten. Dat geldt voor fruit, vruchtensappen, sportdranken en frisdranken. Cola smaakt bijvoorbeeld niet zuur, maar naast suiker is een fosfor of citroenzuur toegevoegd. Zuivelproducten zoals yoghurt en karnemelk zijn ook zuur. Deze producten zijn minder slecht voor het gebit vanwege de toevoeging van calcium en fosfaten. Calcium maakt het gebit sterk. Pas op met te veel frisdrank of vruchtensap op een dag. Het glazuur (beschermlaag) lost op en de tanden en kiezen worden gevoelig. De tandarts kan tanderosie niet verhelpen. Opgelost glazuur komt niet meer terug! 2.6 Beschadigingen van het melk- en blijvend gebit De meeste ongelukken met het gebit gebeuren met de voortanden van het blijvend gebit. Er zijn drie mogelijke ongelukken waarbij tanden betrokken zijn: een afgebroken tand een losgeslagen tand een uitgeslagen tand Beschadigingen kunnen ontstaan doordat een kind op zijn mond valt of dat een kind wordt getroffen door een slag of stoot tegen zijn mond waardoor een stukje tand afbreekt. GGD Flevoland, 2013 Pagina 3 van 6

4 Wat te doen bij: afgebroken/losgeslagen tanden (algemene kenmerken: pijn, bloeding en zwelling): o vang het kind op en kalmeer het; o maak het wondgebied voorzichtig schoon met een steriel gaasje; o waarschuw de ouders en zorg dat het kind zo snel mogelijk bij de tandarts komt (bij voorkeur de eigen tandarts) voor een behandeling van de getroffen tand(en). uitgeslagen tanden: o vang het kind op en kalmeer hem; o raak zelf niet in paniek; maak het wondgebied voorzichtig schoon met een steriel gaasje; o waarschuw de ouders en zorg dat het kind zo snel mogelijk bij de tandarts komt (bij voorkeur de eigen tandarts) voor een behandeling van de getroffen tand(en). Uitgeslagen melktand Zoek de tand en neem hem mee naar de tandarts. De tand wordt niet teruggeplaatst, maar de tandarts kan wel zien of er nog een stukje tand in de kaak is achtergebleven. Uitgeslagen blijvende tand Het is belangrijk om voorzichtig om te gaan met de tand. Houd hierbij rekening met de belangrijke factor tijd om de tand te kunnen behouden. Zoek de tand en pak hem bij de kroon beet en niet bij de wortel. Spoel de tand alleen af met wat melk. Als er geen melk is, dan met wat water. Niet schoonspoelen onder de kraan, want dan bestaat de kans dat de tand door de afvoer verdwijnt. Veeg de tand niet schoon! Stop de tand terug in de kaak. Lukt dat niet, bewaar de vochtige tand dan in een bekertje of in een zakje melk. De tand moet vochtig blijven. Laat de tand vooral niet droog worden. Ga onmiddellijk naar de tandarts. De tandarts zet de tand terug en vast. 2.7 Beugels Tanden die recht in de rij staan en goed op elkaar passen, bevorderen de spraakontwikkeling en maken het mogelijk goed te kauwen en te bijten. Bovendien is het gebit goed schoon te houden. Als tanden en kiezen schots en scheef staan, is het moeilijker deze schoon te maken en te houden. Dit leidt in veel gevallen tot cariës en tandvleesontsteking. Een beugel werkt in zo n geval corrigerend. De beugel kan ook esthetisch bedoeld zijn: mooie tanden zijn prettig om te zien en geven zelfvertrouwen. Er zijn verschillende soorten beugels: een vaste beugel een buitenbeugel een uitneembare beugel De meeste beugels worden tussen de 11 en 13 jaar aangemeten. Het gebit is dan compleet en de onder- en bovenkaak groeien het snelst. Een (buiten)beugel kan meeliften met de groei. GGD Flevoland, 2013 Pagina 4 van 6

5 Een vaste beugel Met een vaste beugel worden de tanden op de juiste plaats gezet. Als er sprake is van scheefstand door ruimtegebrek wordt een aantal kiezen getrokken. Een vaste beugel bestaat uit metalen- of kunststofplaatjes die met kunsthars op de tanden worden geplakt. Deze plaatjes worden onderling verbonden met veerkrachtige metalen draden. De orthodontist of tandarts vervangt de draden of stelt de draden bij, zodat er weer enige druk op de tanden en kiezen uitgeoefend wordt. De tanden zijn vaak gedurende een korte tijd gevoelig. Een buitenbeugel Een buitenbeugel stimuleert of remt de groei van de kaken waardoor deze beter op elkaar sluiten. De buitenbeugel bestaat uit een dikke metalen boog die in de mond in buisjes wordt geschoven. Deze buisjes zitten vast op bandjes (ringetjes) die vastgeplakt worden op de kiezen achterin op de bovenkaak. De boog komt naar buiten bij de lippen en wordt aangespannen met een elastieken band om de nek of over het hoofd. Een buitenbeugel wordt vaak in combinatie met een vaste beugel aangebracht. Een uitneembare beugel Een uitneembare beugel wordt aangemeten bij een eenvoudige behandeling, bijvoorbeeld als de tanden niet erg scheef staan. De beugel bestaat uit een roze kunsthars gehemelteplaatje met metalen haakjes en/of veertjes eraan. De haakjes/veertjes zorgen ervoor dat de beugel op zijn plaats blijft zitten. Om ervoor te zorgen dat de tanden en kiezen op de juiste plaats blijven zitten, raadt de orthodontist na een behandeling met een vaste en/of buitenbeugel vaak een uitneembare beugel aan. Activator Soms is de onderkaak kleiner dan de bovenkaak. Er kunnen dan problemen met het kauwen ontstaan. Aan het begin van de puberteit wordt bij een kind een activator in de mond geplaatst. Deze stimuleert de kaak harder te groeien zodat boven- en onderkaak beter op elkaar passen. Wat kan de school/een leerkracht doen? Houd er rekening mee dat een kind (vooral in het begin) soms moeilijk praat. De speekselvloed neemt toe waardoor het vaker moet slikken. Ook heeft een kind soms moeite met zijn uiterlijk. Het is zinvol om in een groepsgesprek het thema te bespreken. Een kind moet wennen aan het dragen van een beugel. In het begin moet een kind daarom oppassen bij bijvoorbeeld gymnastiek- en zwemlessen. Een kind is aan een beugel gewend als het er goed mee kan praten. Probeer een kind met een beugel te stimuleren om na het eten en drinken zijn tanden te poetsen. Vertel in de groep waarom een kind met een beugel zijn tanden moet poetsen. Praat erover in de klas zodat men het niet raar vindt om te poetsen op school. GGD Flevoland, 2013 Pagina 5 van 6

6 2.8 Tandartsbezoek De belangrijkste manier om het gebit gezond te houden is tandenpoetsen met fluoride-tandpasta en maximaal zeven keer per dag te eten en/of te drinken. Als er toch problemen met de mondgezondheid ontstaan, kan de tandarts of mondhygiëniste vaststellen hoe ernstig die problemen zijn. De meest voorkomende handelingen van een tandarts of mondhygiëniste bij een kind: het controleren van een gebit met behulp van een spiegeltje, droogblazer en een lamp; het maken van röntgenfoto s om te zien of er gaatjes tussen tanden en kiezen zitten; het maken van röntgenfoto s om te zien of blijvende tanden en kiezen goed doorkomen; het geven van poetsinstructie; eventueel het geven van adviezen over aanvullend fluoride-gebruik, bijvoorbeeld door een fluoride-applicatie te geven; het behandelen van gaatjes; het sealen van blijvende kiezen. In de groeven van de blijvende kiezen komt een laklaagje, zodat daar minder makkelijk gaatjes ontstaan. Wat kan de school/een leerkracht doen? De aandacht vestigen op mondgezondheid als onderdeel van de dagelijkse verzorging door het onderwerp spelenderwijs aan de orde te laten komen. De mogelijkheid scheppen voor een overblijver om zijn tanden te poetsen na de lunch. Beperk het aantal drinken eetmomenten op school zoveel mogelijk door bijvoorbeeld een traktatie te koppelen aan een pauze. De ochtendpauze (10.30 uur) is hiervoor heel geschikt. Dit geldt als een eetmoment. Maak in overleg met ouders afspraken voor het uitdelen van verantwoorde traktaties en voer dit als huisregel in. Dit geldt ook voor de leerkrachten. Besteed regelmatig aandacht aan het onderwerp mondgezondheid in de groep maar ook voor de ouders. Traktaties en tussendoortjes in de klas kunnen zo ook aan de orde komen. Praat tijdens een kringgesprek over de ervaringen van een kind tijdens een tandartsbezoek. Misschien is het mogelijk om met een aantal kinderen een bezoek te brengen aan de tandarts in de buurt van de school. Bij al de genoemde activiteiten kan de tandheelkundig preventief medewerker van GGD Flevoland ondersteuning bieden aan de hand van voorlichtingsmateriaal en themakisten voor de kinderen en ouderbijeenkomsten voor de ouders. Meer informatie? Neem contact op met de afdeling Jeugdgezondheidszorg van GGD Flevoland, of raadpleeg voor meer informatie en een overzicht van het aanbod van lesmaterialen en voorlichtingsactiviteiten. GGD Flevoland, 2013 Pagina 6 van 6