Kenaupark en Kinderhuisvest te Haarlem rapport 3036

Transcriptie

1 Kenaupark en Kinderhuisvest te Haarlem rapport 3036

2

3 Kenaupark en Kinderhuisvest te Haarlem Een Bureauonderzoek J.M. Blom

4 2 Colofon ADC Rapport 3036 Kenaupark en Kinderhuisvest te Haarlem Een Bureauonderzoek Auteur: J.M. Blom In opdracht van: gemeente Haarlem ADC ArcheoProjecten, Amersfoort, 23 juli 2012 Foto s en tekeningen: ADC ArcheoProjecten, tenzij anders vermeld Status onderzoek: definitief, 18 juni 2012 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. ADC ArcheoProjecten aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Autorisatie: J. Huizer ISSN ADC ArcheoProjecten Postbus BM Amersfoort Tel Fax info@archeologie.nl

5 3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding en administratieve gegevens 7 2 Bureauonderzoek Doelstelling en vraagstelling Methodiek Resultaten Gespecificeerde verwachting en conclusie 12 3 Aanbeveling 14 Literatuur 15 Geraadpleegd kaartmateriaal 15 Geraadpleegde websites 15 Lijst van afbeeldingen en tabellen 15

6 4

7 5 Samenvatting Ten behoeve van de vervanging van riolering en bestrating heeft ADC ArcheoProjecten in maart 2012 een bureauonderzoek uitgevoerd op de locatie Kenaupark en Kinderhuisvest te Haarlem. Op basis van het bureauonderzoek werden in deelgebied Kenaupark archeologische waarden verwacht vanaf het Neolithicum tot en met de Late Middeleeuwen in de top van de strandwalafzettingen en in de bovenliggende kustduinafzettingen (Laagpakket van Zandvoort, Formatie van Naaldwijk). Vanwege verschillende fases van duinvorming kunnen zich meerdere bewoningsniveaus in de ondergrond bevinden. Op de strand- en duinafzettingen is in het westelijk deel van het deelgebied een veenlaag gevormd. Hierboven, en in het oostelijk deel direct boven de strand- en duinafzettingen is naar verwachting een ophogingspakket aanwezig, dat vanaf de Nieuwe tijd is opgeworpen. In dit pakket kunnen erfafscheidingen en grachtvullingen daterend vanaf de 17 e eeuw worden aangetroffen. Mogelijk zijn deze (deels) verstoord bij de aanleg van de reeds bestaande riolering. In deelgebied Kinderhuisvest kunnen eveneens archeologische waarden voorkomen vanaf het Neolithicum. De bodem is hier bij de aanleg van een diepriool dieper verstoord dan de ondergrens van de nieuwe werkzaamheden. Er worden bij de graafwerkzaamheden hier derhalve geen archeologische waarden verstoord. Eventueel aanwezige waarden zijn door de aanleg van het diepriool tot 4,75 m NAP niet meer intact. ADC ArcheoProjecten adviseert om voorafgaand aan de graafwerkzaamheden in deelgebied Kenaupark een verkennend booronderzoek uit te voeren, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen. Het betreft enkel de locaties waar de bodem dieper zal worden verstoord dan het huidige riool. Met name de intactheid van de top van de strandwal kan zo in kaart worden gebracht. Geadviseerd wordt om de 50 m een boring te zetten. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een Plan van Aanpak (PvA). ADC ArcheoProjecten adviseert om deelgebied Kinderhuisvest wat betreft de rioleringswerkzaamheden vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling, mits de graafwerkzaamheden niet dieper reiken de geplande 2 tot 2,5 m NAP. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet. Indien de nieuwe riolering toch dieper wordt aangelegd dan het huidige diepriool, dan wordt geadviseerd een archeologische begeleiding te laten uitvoeren. ADC ArcheoProjecten adviseert om de werkzaamheden voor de nieuwe wegverharding in deelgebied Kinderhuisvest archeologisch te laten begeleiden. Hier kunnen archeologische waarden daterend vanaf de Late Middeleeuwen worden verwacht. Om deze te kunnen documenteren en het materiaal veilig te stellen, adviseert ADC ArcheoProjecten om in het plangebied tijdens de grondwerkzaamheden in een archeologische begeleiding te voorzien, om daarmee informatie te behouden die van belang is voor kennisvorming over het verleden. De archeologische begeleiding dient hetzelfde doel als een opgraving. Dit betekent dat bij de civiele werkzaamheden aangetroffen vondsten of archeologische sporen worden geregistreerd en, voor zover de werkzaamheden dat toelaten, worden gedocumenteerd. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een door de bevoegde overheid goed te keuren Programma van Eisen (PvE). Het verdient verder de aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet.

8 6 Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden. Periode Afkorting Tijd in jaren Nieuwe tijd NT heden Middeleeuwen: XME na Chr. Late Middeleeuwen LME na Chr. Vroege Middeleeuwen VME na Chr. Romeinse tijd: ROM 12 voor Chr. 450 na Chr. Laat-Romeinse tijd ROML na Chr. Midden-Romeinse tijd ROMM na Chr. Vroeg-Romeinse tijd ROMV 12 voor Chr na Chr. IJzertijd: IJZ voor Chr. Late IJzertijd IJZL voor Chr. Midden-IJzertijd IJZM voor Chr. Vroege IJzertijd IJZV voor Chr. Bronstijd: BRONS voor Chr. Late Bronstijd BRONSL voor Chr. Midden-Bronstijd BRONSM voor Chr. Vroege Bronstijd BRONSV voor Chr. Neolithicum (Jonge Steentijd): NEO voor Chr. Laat-Neolithicum NEOL voor Chr. Midden-Neolithicum NEOM voor Chr. Vroeg-Neolithicum NEOV voor Chr. Mesolithicum (Midden-Steentijd): MESO voor Chr. Laat-Mesolithicum MESOL voor Chr. Midden-Mesolithicum MESOM voor Chr. Vroeg-Mesolithicum MESOV voor Chr. Paleolithicum (Oude Steentijd): PALEO tot 8800 voor Chr. Laat-Paleolithicum PALEOL voor Chr. Midden-Paleolithicum PALEOM voor Chr. Vroeg-Paleolithicum PALEOV tot voor Chr. Bron: Archeologisch Basis Register 1992

9 7 1 Inleiding en administratieve gegevens Opdrachtgever: gemeente Haarlem dhr. M. Huijgen Stedelijke Projecten afdeling Techniek & Advies Postbus PB Haarlem Soort onderzoek: bureauonderzoek Aanleiding: vervanging riolering en bestrating Locatie: Kenaupark en Kinderhuisvest Plaats: Haarlem Gemeente: Haarlem Provincie: Noord-Holland Kadastrale gegevens: divers Kaartblad: 25A Oppervlakte plangebied Kenaupark ca m 2 Kinderhuisvest ca m 2 Coördinaten: Kenaupark: / (NW); / (NO); / (ZO); / (ZW) Kinderhuisvest: / (NW); / (NO); / (ZO); / (ZW) Bevoegde overheid: gemeente Haarlem Deskundige namens de bevoegde overheid: dhr. P.A.M.M. van Kempen Projectcode gemeente KIV Projectcode ADC ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code): Auteur: J.M. Blom Autorisatie: J. Huizer Periode van uitvoering: maart/april 2012 Beheer en plaats documentatie: ADC ArcheoProjecten bv, Amersfoort Beheer en plaats digitale documentatie (e-depot): Het plangebied ligt in een gebied waar een gemeentelijk archeologisch beleid is vastgesteld. Op grond van dit beleid valt het plangebied in de zone met een middelhoge tot hoge archeologische verwachting. 1 Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van de vervanging van ondergrondse infrastructuur en herinrichtingswerkzaamheden. In Nederland dient het vaststellen van de archeologische waarde van een plangebied te gebeuren op grond van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.2). 2 Gemeenten kunnen hierop, zoals in de gemeente Haarlem het geval is, aanvullende uitvoeringskaders vaststellen. Daarom is dit onderzoek conform de Haarlemse Richtlijnen voor archeologisch onderzoek uitgevoerd. 3 Ook is informatie ingewonnen bij het Bureau Archeologie van de gemeente Haarlem. Er is geen contact gezocht met lokale amateur-archeologen, met uitzondering van de beeldbank van het Noord-Hollands archief zijn geen archieven geraadpleegd en ook is geen visuele inspectie uitgevoerd. 1 Gemeente Haarlem SIKB

10 8 2 Bureauonderzoek 2.1 Doelstelling en vraagstelling Het bureauonderzoek vormt de eerste stap in het vaststellen van de archeologische waarde van het gebied. Het doel van bureauonderzoek is het aan de hand van schriftelijke bronnen verwerven van informatie over bekende en/of verwachte archeologische waarden in het plangebied, om daarmee te komen tot een gespecificeerde, archeologische verwachting. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Zijn mogelijk archeologische waarden in het plangebied aanwezig, en zo ja, wat is de specifieke archeologische verwachting? Indien mogelijk archeologische waarden aanwezig zijn: Is het plangebied voldoende onderzocht? o Zo nee, welke vorm van nader archeologisch onderzoek is nodig om te komen tot een selectiebesluit? o Zo ja, welk selectiebesluit kan worden genomen (vrijgeven, opgraven, begeleiden)? 2.2 Methodiek Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2 Landbodems, protocol 4002 Bureauonderzoek. Het bureauonderzoek bestaat uit de volgende elf processtappen: 1. Afbakenen plan- en onderzoeksgebied en vaststellen consequenties van mogelijk toekomstig gebruik; 2. Aanmelden onderzoek bij Archis; 3. Vermelden (en toepassen) overheidsbeleid; 4. Beschrijven huidig gebruik; 5. Beschrijven historische situatie en mogelijke verstoringen; 6. Beschrijven mogelijke aanwezigheid bouwhistorische waarden in de ondergrond; 7. Beschrijven bekende archeologische en aardwetenschappelijke waarden; 8. Opstellen gespecificeerde verwachting; 9. Opstellen standaardrapport bureauonderzoek; 10. Afmelden onderzoek bij Archis: overdracht onderzoeksgegevens; 11. Aanleveren digitale gegevens bij e-depot. De processtappen 1 tot en met 7 leveren gegevens op basis waarvan processtap 8, de gespecificeerde verwachting wordt opgesteld. De gespecificeerde verwachting kan worden beschouwd als een belangrijke conclusie van het bureauonderzoek, omdat hierin wordt aangegeven of, en zo ja, welke archeologische waarden worden verwacht, indien relevant weergegeven op een kaart. De resultaten van processtappen 1 tot en met 8 worden behandeld in de paragrafen 3.1 tot en met 3.5. Processtap 9 resulteert in het voorliggende rapport. De processtappen 10 en 11 hebben betrekking op het voor derden openbaar maken van de resultaten van het bureauonderzoek bij onder meer Archis en het e-depot. 2.3 Resultaten Afbakening plan- en onderzoeksgebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik De exacte locatie van het plangebied is weergegeven op afbeeldingen 1 en 2. Het plangebied wordt in principe behandeld als één geheel, maar zal waar nodig worden opgesplitst in twee delen. Het betreft het Kenaupark in het noorden en de Kinderhuisvest en Zijlvest in het zuiden. De scheiding tussen beide deelgebieden is gebaseerd op de gemeentelijke projectindeling.

11 9 Van het plangebied zelf zijn onvoldoende archeologische en aardkundige gegevens beschikbaar om een uitspraak te kunnen doen over de archeologische verwachting. Daarom zijn tevens gegevens betrokken uit de directe omgeving, waarmee het onderzoeksgebied kan worden gedefinieerd als het gebied binnen een straal van ca. 100 m rondom het plangebied. In het plangebied zal de riolering worden vervangen. In onderstaande alinea s worden de bodemingrepen per deelgebied gespecificeerd. Kenaupark In het Kenaupark zal het nieuwe riool door middel van sleufbekisting op een diepte van ca. 3,8 m mv (ca. 3,0 m NAP) worden aangelegd, dieper dan de huidige riolering, die op ca. 2,0 m mv (ca. 1,0 m NAP) is gelegen. Lokaal wordt tot 4 m NAP gegraven. In de zijstraten wordt de huidige riolering op nagenoeg dezelfde diepte en plaats vervangen. De breedte van de te graven sleuf is 2,50 m. Kinderhuisvest Direct ten zuiden van het Kenaupark zal het nieuwe riool, gelegen in de huidige busbaan, op een diepte van 2 tot 2,5 m NAP worden aangelegd door middel van sleufbekisting. De te graven sleuf heeft een breedte van ca. 1,5 m. Deze maat is gelijk aan de huidige. Het huidige riool ligt op ongeveer 1,2 m NAP. Exact onder het bestaande riool ligt ter reeds een diepriool op een diepte van 4,75 m NAP. Op het gedeelte van de Kinderhuisvest dat gelegen is langs de Leidsevaart wordt het huidige riool, dat in het fietspad nabij de gevel ligt, vervangen. Het huidige riool ligt op een diepte van ongeveer 1,5 m -mv (de NAP-hoogte verloopt van 0,30 -NAP tot 0,80 -NAP). Het nieuwe riool zal op nagenoeg dezelfde diepte komen te liggen. Het diepriool dat hier ligt wordt ongemoeid gelaten. De huidige wegconstructie wordt voor het gehele gebied vervangen door een nieuwe. Deze werkzaamheden beperken zich tot de eerste meter van de bodem. De consequentie van de voorgenomen ingreep kan zijn dat eventuele aanwezige waardevolle archeologische resten in de ondergrond mogelijk worden aangetast Beschrijving van de aardwetenschappelijke waarden De volgende aardwetenschappelijke informatie is bekend van het plangebied: Bron Geologie 4 Geomorfologie 5 Bodemkunde 6 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) 7 Informatie westelijk deel Kenaupark en Kinderhuisvest: veen, plaatselijk bedekt met een dunne laag IJ-klei, op strandwalzand oostelijk deel Kenaupark en Kinderhuisvest: duinzand (Oude Duinen) op strandwalzand bebouwd bebouwd maaiveld plangebied op ca. 1 tot 1,5 m +NAP Na de laatste ijstijd, aan het begin van het Holoceen (vanaf ca jaar geleden), werd het klimaat warmer en steeg de zeespiegel snel als gevolg van het afsmelten van het landijs. In deze periode werden waarschijnlijk ten westen van de huidige kustlijn al strandwallen gevormd. Deze werden bij een snel stijgende zeespiegel echter afgebroken en verder naar het oosten weer opgebouwd. Aan dit proces kwam een einde vanaf ca jaar geleden, toen de strandwallen niet meer afgebroken werden, maar zich westwaarts uitbouwden. Dit was het gevolg van een afname van de snelheid van zeespiegelstijging. 4 Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen DLO Staring Centrum / Rijks Geologische Dienst Staring Centrum

12 10 Er werd een serie kustparallelle strandwallen gevormd, waarbij steeds een jongere strandwal ten westen van de oude werd gevormd. Doordat de zeespiegel nog steeds steeg, werden de strandwallen steeds hoger in westelijke richting. De oudste strandwal loopt tussen Heemstede en Spaarnwoude en is ca jaar geleden opgeworpen. Het plangebied ligt deels op de op één na oudste strandwal, de strandwal van Haarlem, die ca jaar geleden werd gevormd. Hierop zijn tot ongeveer 2000 jaar geleden duinen gevormd. Kenmerkend voor zogenoemde Oude Duinafzettingen (Laagpakket van Zandvoort, Naaldwijk Formatie) is het regelmatig voorkomen van humeuze bodemhorizonten. 8 Volgens de geologische kaart ligt in het oosten van beide deelgebieden dit zand aan het maaiveld, al dan niet afgedekt door (sub)recente ophogingspakketten (zie afb. 3). Omdat de zeegaten dichtslibden, kreeg de zee steeds minder toegang tot het achterland. Het gebied verzoette en als gevolg van de slechte afwatering vond met name in laaggelegen strandvlaktes, veengroei plaats. Hierdoor ontstond een enkele meters dik pakket veen. Door het gebied stroomde het veenriviertje het Spaarne, dat in verbinding stond met het Oer-IJ en ca jaar geleden is ontstaan. 9 Tijdens overstromingen vond vanaf 800 na Chr. vanuit het Oer-IJ afzetting van klei plaats. Deze afzettingen zijn ook wel bekend als IJ-klei. 10 Het westelijk deel van beide deelgebieden ligt in deze zone. Er ligt hier derhalve veen aan het maaiveld, al dan niet afgedekt door een laag IJ-klei. Ook hier is het maaiveld vermoedelijk opgehoogd door (sub)recente ophogingspakketten (zie afb. 3) Beschrijving van bekende archeologische waarden In het onderzoeksgebied zijn de volgende archeologische (indicatieve) waarden en ondergrondse bouwhistorische waarden vastgesteld (zie afb. 4): AMK-terrein nr Omschrijving Datering 11 Opmerking Terrein van hoge archeologische waarde NEO-ROM, LME-NT terrein met sporen van bewoning en gebruik uit de prehistorie en Middeleeuwen. Waarnemingsnr 12 Omschrijving Datering 13 Opmerking aardewerk, cultuurlaag, graf IJZ/ROM/LME/NT looplaagje (Kenaupark) aardewerk LME bij rioleringswerkzaamheden (Kenaupark) aardewerk NT archeologische inspectie (Kinderhuisvest) kelder NT Onderzoeksmeldings-nummer Soort onderzoek Resultaat Advies bureauonderzoek flank strandwal: mogelijk prehistorie, begeleiding LME/NT booronderzoek ophogingslagen LME begeleiding booronderzoek bevindingen komen overeen met kaart Nautz, resp. gedempte gracht en flank strandwal geen vervolg In ARCHISII zijn voor het onderzoeksgebied geen vondstmeldingen geregistreerd. Volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart geldt voor het deelgebied Kenaupark een middelhoge verwachting. Deze is gebaseerd op de ligging van het deelgebied in de 17 e eeuwse 8 De Mulder, et al Jacobs, et al Vos Voor een verklaring van de afkortingen, zie tabel Nb. voor waarnemingsnr , afgebeeld in afb. 4, zijn verkeerde coördinaten ingevoerd. Deze waarneming is derhalve niet juist gepositioneerd en niet van toepassing op dit onderzoek. 13 Voor een verklaring van de afkortingen, zie tabel De Groot 2011.

13 11 standsuitbreiding. Voor deelgebied Kinderhuisvest geldt een hoge verwachtingswaarde. Deze is gebaseerd op de ligging van het deelgebied in het oudste deel van de stad Haarlem. Vanwege de aanleg van ondergrondse vuilcontainers zijn in het plangebied een tweetal boringen gezet. De meest noordelijke boring (124, zie afb. 2) is gezet ter plaatse van een inmiddels gedempte zijgracht van de Achter Nieuw Gracht. De basis van de vulling ligt op 160 cm mv. Hieronder zijn oude duin- en strandafzettingen aanwezig. Er is voor deze locatie geen vervolgonderzoek aanbevolen omdat de gracht eerst is opgeschoond alvorens zij zijn gedempt met zand. Als gevolg daarvan zal nader onderzoek geen aanvullende gegevens opleveren. 15 Een tweede boring (54) is gezet ter plaatse van de Kinderhuisvest. Hier is in een ophogingslaag aardewerk uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd gevonden. Er zijn geen resten van de daar verwachte stadsmuur of omwalling aangetroffen. Onder het ophogingspakket is een 1 m dikke veenlaag aangetroffen. Vanaf 2,8 m mv is onder het veen matig zandige, kalkrijke klei met dikke zandlagen en houtresten aangetroffen. Het betreft vermoedelijk IJ-klei. Er is voor deze locatie geen vervolgonderzoek aanbevolen vanwege het ontbreken van aanwijzingen voor historische structuren. 16 Langs de Raaks, een straat die haaks op de Kinderhuisvest loopt en grenst aan de zuidelijke grens van het plangebied, is een booronderzoek uitgevoerd. Hieruit is gebleken dat een ophogingspakket met vondsten daterend vanaf de Late Middeleeuwen aanwezig is. Er zijn geen resten van kademuren, stadsmuur of torens aangetroffen maar de aanwezigheid hiervan valt niet uit te sluiten. Tot 4 m mv zijn geen strandwalafzettingen aangetroffen Beschrijving van de historische situatie, mogelijke verstoringen en ondergrondse bouwhistorische waarden De historische situatie is op verschillende kaarten als volgt: Bron Jaartal Historische situatie Van Deventer zuidelijk deel Kinderhuisvest: vestingwal en straat noordelijk deel Kinderhuisvest en Kenaupark: onbebouwd Blaeu 1652 zuidelijk deel Kinderhuisvest: vestingwal en straat noordelijk deel Kinderhuisvest: singel, akkers Kenaupark: weilanden en tuinen Nautz 1822 zuidelijk deel Kinderhuisvest: straat, poortdelen bij Zijlweg nog aanwezig noordelijk deel Kinderhuisvest: park Kenaupark: braakliggend/weiland, in het midden bebouwing en gracht Minuutplan 1832 zuidelijk deel Kinderhuisvest: straat, poortdelen bij Zijlweg nog aanwezig noordelijk deel Kinderhuisvest: park Kenaupark: braakliggend/weiland, in het midden bebouwing en gracht Bonnekaart , 1926 huidige situatie Topografische kaart , 1961, 1993 huidige situatie De oudste vermelding van Haarlem stamt uit de periode AD. 20 De aard, omvang en locatie van de bewoning uit deze periode is niet bekend. In de eerste helft van de 11 e eeuw wordt vervolgens gesproken over de aanwezigheid van een kerk te Haarlem. Vermoedelijk gaat het daarbij om een houten of stenen voorganger van de huidige 15 e eeuwse Sint Bavo. 15 De Groot De Groot Sonders 2010, onderzoeksmelding Bureau Militaire Verkenningen. 19 Topografische Dienst. 20 Van Berkel & Samplonius 2006.

14 12 Het zijn deze kerk en de daarbij behorende bebouwing, die vanaf dat moment als centrum van de nederzetting gaan fungeren en in de daarop volgende eeuwen uitgroeien tot de stad Haarlem. In 1245 verkreeg Haarlem stadsrechten. De Kinderhuisvest is gelegen in een stadsuitbreidingswijk die eind 14 e - begin 15 e eeuw is gerealiseerd. De oudste bewoning concentreerde zich op de strandwal, die in het westen onder andere wordt begrensd door de Kinderhuisvest. Ten westen van hiervan bevond zich een veenvlakte. Op de oudst beschikbare kaarten, daterend vanaf de 16 e eeuw, is te zien dat het deelgebied onderdeel uitmaakt van de vestingwal. Ter plaatse van de Zijlstraat is een poortgebouw (de Zijlpoort) gelegen. Elders zijn enkele bastions gelegen. Het noordelijk deel van deelgebied Kinderhuisvest lag in de gracht dan wel in onbebouwd gebied en was in gebruik als weiland en tuin. Dit geldt tevens voor het deelgebied Kenaupark, dat ten noorden van de oude stad is gelegen en niet bebouwd was (zie afb. 5). In het midden van de 17 e eeuw werd het gebied ten noorden van de stad in gebruik genomen en lagen ter plaatse van het noordelijk deel van deelgebied Kinderhuisvest enkele akkers. Verder blijft de situatie ongewijzigd (zie afb. 6). Aan het begin van de 19 e eeuw was de Zijlpoort nog aanwezig, evenals de stadsmuur langs de Kinderhuisvest. Deze lag ten westen van de straat en liep door tot ca. 50 m vóór de Nieuwe Gracht (zie afb. 7). Het noordelijk deel van het deelgebied Kinderhuisvest werd toen in gebruik genomen als park. Het deelgebied Kenaupark zelf was grotendeels braakliggend of weiland. Er liepen enkele grachten doorheen en in het midden stond een gebouw (zie afb. 8). Op foto s uit de jaren 70 van de 19 e eeuw is de afbraak van de stadsmuur ter plaatse van de Kinderhuisvest te zien. De stadsmuur was destijds nog enkele meters hoog en had gewelven aan de stadszijde. De straat hiervoor was niet geplaveid. 21 Aan het eind van de 19 e eeuw waren de resterende vestingwerken volledig verdwenen en kwam de inrichting van de infrastructuur overeen met de huidige (zie afb. 9). Uit de gegevens die door de gemeente Haarlem zijn aangeleverd blijkt dat de bodem van deelgebied Kinderhuisvest ter plaatse van het Kenaupark is verstoord door de aanleg van een diepriool. Het is niet bekend hoe het diepriool is aangelegd, maar mogelijk is dat gebeurd door middel van damwanden dan wel sleufbekisting. Ook is niet bekend of hierbij resten van de stadsmuur zijn aangetroffen. De bodem is door het graven van diepe sleuven verstoord tot tenminste 4,75 m NAP. Eventuele archeologische resten zijn daardoor waarschijnlijk niet meer intact Beschrijving huidig gebruik Het plangebied is momenteel in gebruik als openbare weg. De Kinderhuisvest is geplaveid met asfalt. Ten noorden van de Manegebrug is de weg verhard met klinkers. 2.4 Gespecificeerde verwachting en conclusie De eerste, voor het bureauonderzoek opgestelde onderzoeksvraag Zijn mogelijk archeologische waarden in het plangebied aanwezig, en zo ja, wat is de specifieke archeologische verwachting? kan als volgt worden beantwoord: In deelgebied Kenaupark worden archeologische waarden verwacht uit perioden vanaf het Neolithicum tot en met de Late Middeleeuwen in de top van de strandwalafzettingen en in de bovenliggende kustduinafzettingen (Laagpakket van Zandvoort, Formatie van Naaldwijk). Vanwege verschillende fases van duinvorming kunnen zich meerdere bewoningsniveaus in de ondergrond bevinden. De verwachte archeologische waarden bestaan voor de prehistorische perioden hoofdzakelijk uit aardewerk- of vuursteenstrooiïngen en grondsporen. Organische resten (zoals bot, hout, leder en textiel) zijn door de ligging boven de grondwaterspiegel naar verwachting slecht geconserveerd. De beperkte beschikbare gegevens laten niet toe, het complextype en de omvang van de verwachte resten nader te specificeren. Mogelijk zijn deze verstoord door de aanleg van de reeds bestaande riolering. Op de strand- en duinafzettingen is in het westelijk deel van het deelgebied een veenlaag gevormd. Hierboven, en in Mededeling dienst Stedelijke Projecten afdeling Techniek & Advies.

15 13 het oostelijk deel direct boven de strand- en duinafzettingen is naar verwachting een ophogingspakket aanwezig, dat vanaf de Nieuwe tijd is opgeworpen. In dit pakket kunnen erfafscheidingen en grachtvullingen daterend vanaf de 17 e eeuw worden aangetroffen. Organische resten (zoals bot, hout, leder en textiel) zijn door de boven het hoogste grondwaterpeil heersende relatief droge bodemomstandigheden slecht geconserveerd. Andere typen indicatoren (aardewerk) zijn waarschijnlijk matig goed geconserveerd. De archeologische waarden zijn verstoord door de aanleg van de huidige riolering, waarvan de diepteligging niet exact bekend is. Beneden dit niveau kunnen nog archeologische waarden aanwezig zijn. In deelgebied Kinderhuisvest kunnen eveneens archeologische waarden voorkomen uit perioden vanaf het Neolithicum. De bodem is hier bij de aanleg van een diepriool dieper verstoord dan bij de nieuwe werkzaamheden ten behoeve van de nieuwe riolering het geval zal zijn. Er worden hier derhalve geen archeologische waarden verstoord. Eventueel aanwezige waarden zijn door de aanleg van het diepriool niet meer intact ter plaatse van de geplande verstoring. Ter plaatse van de nieuwe wegconstructie kunnen nog archeologische waarden vanaf de Late Middeleeuwen worden gevonden. De beantwoording van de overige onderzoeksvragen is als volgt: Is het plangebied voldoende onderzocht? Deelgebied Kinderhuisvest is voldoende onderzocht. Indien de geplande graafwerkzaamheden voor de aanleg van het riool niet dieper gaan dan de geplande 2 tot 2,5 m NAP worden geen archeologische waarden verstoord. Ter plaatse van de nieuwe wegverharding kunnen archeologische waarden daterend vanaf de Late Middeleeuwen aanwezig zijn direct onder de bestaande wegverharding. Deelgebied Kenaupark is niet voldoende onderzocht. Op basis van geologische en oude kaarten kunnen hier archeologische waarden daterend uit perioden vanaf het Neolithicum worden verwacht. De graafwerkzaamheden hier reiken dieper dan de reeds bestaande verstoring door de huidige riolering. Zo ja, welk selectiebesluit kan worden genomen (vrijgeven, opgraven, begeleiden)? Geadviseerd wordt de locaties waar het riool vervangen wordt in deelgebied Kinderhuisvest vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling indien de graafwerkzaamheden niet dieper reiken dan 4,75 m NAP. Indien deze wel dieper reiken, wordt geadviseerd deze graafwerkzaamheden archeologisch te laten begeleiden. Geadviseerd wordt de werkzaamheden bij de locaties in deelgebied Kinderhuisvest waar de wegverharding zal worden vervangen archeologisch te laten begeleiden. Geadviseerd wordt voorafgaand aan de werkzaamheden in deelgebied Kenaupark een verkennend booronderzoek uit te voeren op de locaties waar de bodem dieper zal worden verstoord dan het huidige riool. In het ophogingspakket, waarvan de dikte niet bekend is, kunnen archeologische waarden uit de Nieuwe tijd aanwezig zijn. Daarnaast kunnen in en op de strand- en duinafzettingen archeologische waarden daterend uit de perioden Neolithicum Romeinse tijd aanwezig zijn. Dit geldt ook voor het meest westelijk deel van het plangebied, waar de strand- en duinafzettingen vermoedelijk zijn afgedekt door een veenlaag. Deze flank van de strandwal is ook aantrekkelijk geweest voor bewoning.

16 14 3 Aanbeveling ADC ArcheoProjecten adviseert om deelgebied Kinderhuisvest wat betreft de rioleringswerkzaamheden vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling, mits de graafwerkzaamheden niet dieper reiken de geplande 2 tot 2,5 m NAP. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet. Indien de nieuwe riolering toch dieper wordt aangelegd dan het huidige diepriool, dan wordt geadviseerd een archeologische begeleiding te laten uitvoeren. ADC ArcheoProjecten adviseert de werkzaamheden bij de locaties in deelgebied Kinderhuisvest waar de wegverharding zal worden vervangen archeologisch te laten begeleiden. Hier kunnen nog archeologische waarden daterend vanaf de Late Middeleeuwen worden verwacht. Om deze te kunnen documenteren en het materiaal veilig te stellen, adviseert ADC ArcheoProjecten om in het plangebied tijdens de grondwerkzaamheden in een archeologische begeleiding te voorzien, om daarmee informatie te behouden die van belang is voor kennisvorming over het verleden. De archeologische begeleiding dient hetzelfde doel als een opgraving. Dit betekent dat bij de civiele werkzaamheden aangetroffen vondsten of archeologische sporen worden geregistreerd en, voor zover de werkzaamheden dat toelaten, worden gedocumenteerd. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een door de bevoegde overheid goed te keuren Programma van Eisen (PvE). Het verdient verder de aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet. ADC ArcheoProjecten adviseert om voorafgaand aan de graafwerkzaamheden in deelgebied Kenaupark een verkennend booronderzoek uit te voeren, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen. Het betreft enkel de locaties waar de bodem dieper zal worden verstoord dan het huidige riool. Met name de intactheid van de top van de strandwal kan zo in kaart worden gebracht. Geadviseerd wordt om de 50 m een boring te zetten. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een Plan van Aanpak (PvA).

17 15 Literatuur Berkel, G. van & K. Samplonius, 2007: Nederlandse plaatsnamen, herkomst en historie, Utrecht. Gemeente Haarlem, 2009: Een waardevol bezit; Beleidsnota archeologie. Haarlem (herzien concept). Groot, R.W. de, 2011: Boren voor afval: onderzoek op de locaties van ondergrondse restafvalcontainers in de binnenstad van Haarlem, gemeente Haarlem; archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek (verkennende fase), RAAP-rapport 2416, Weesp. Jacobs, E., M. Poldermans & T. Van der Zon (red.), 2002: Spitten aan het Spaarne, Archeologisch onderzoek onder de Gravinnehof in Haarlem. Haarlem. Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I. Ritsema, W.E. Westerhoff & T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland, Geologie van Nederland, deel 7, Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO, Groningen/Houten. Sonders, M., 2010: Archeologische bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek d.m.v. boringen in de Raaks in Haarlem, gemeente Haarlem, Zaandijk. Vos, G.A., 1992: Bodemkaart van Nederland 1:50.000, Toelichting bij kaartblad West Zandvoort Amsterdam, Wageningen Geraadpleegd kaartmateriaal Blaeu, J., 1649: Harlemum vernacule Haerlem, Amsterdam Bureau Militaire Verkenningen, 1877, 1900, 1905, 1910, 1913, 1920 en 1926: Haarlem, blad 346, 1: Deventer, J. van, 1560: Kaart van Haarlem en omgeving. DLO Staring Centrum / Rijks Geologische Dienst, 1993: Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 24 Zandvoort & 25 Amsterdam. Wageningen / Haarlem. Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen, 1995: Vereenvoudigde Geologische Kaart van Haarlem en omgeving. Haarlem. Staring Centrum, 1992: Bodemkaart van Nederland, Zandvoort 24 Oost, Amsterdam 25 West. Wageningen. Geraadpleegde websites Lijst van afbeeldingen en tabellen Afb. 1 Locatie van het plangebied Afb. 2 Detailkaart van het plangebied Afb. 3 Het plangebied geplot op de Vereenvoudigde Geologische Kaart van Haarlem Afb. 4 Gemeentelijke Beleidsadvieskaart, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen Afb. 5 Locatie van deelgebied Kinderhuisvest op de kaart van Van Deventer Afb. 6 Het plangebied op de kaart van Blaeu 1652 Afb. 7 Minuutplan uit Afb. 8 Het plangebied op de kaart van Nautz uit 1822 Afb. 9 Het plangebied op de Bonnekaart uit 1877 Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden.

18 m ADC Afb. 1 Locatie van het plangebied

19 Kenaupark Manegebrug Zijlweg Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest Kinderhuisvest 54 Magdalenastraat Nieuwe Gracht Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlvest Zijlstraat Zijlstraat Zijlstraat m ADC 2012 Legenda deelgebied Kenaupark boorpunt vuilcontainer deelgebied Kinderhuisvest Afb. 2 Detailkaart van het plangebied

20 m ADC 2012 Legenda deelgebied Kenaupark deelgebied Kinderhuisvest veen, plaatselijk bedekt met een dunne laag IJ-klei, op strandwalzand duinzand (Oude Duinen) op strandwalzand Afb. 3 Het plangebied geplot op de Vereenvoudigde Geologische Kaart van Haarlem

21 m ADC 2012 Afb. 4 Gemeentelijke Beleidsadvieskaart, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen

22 Afb. 5 Locatie van deelgebied Kinderhuisvest op de kaart van Van Deventer De kaart is noord georiënteerd 20

23 m ADC 2012 Legenda deelgebied Kenaupark deelgebied Kinderhuisvest Afb. 6 Het plangebied op de kaart van Blaeu 1652

24 m ADC Legenda plangebied Kenaupark plangebied Kinderhuisvest Afb. 7 Minuutplan uit

25 m ADC Legenda deelgebied Kenaupark deelgebied Kinderhuisvest Afb. 8 Het plangebied op de kaart van Nautz uit 1822

26 m ADC Legenda deelgebied Kenaupark deelgebied Kinderhuisvest Afb. 9 Het plangebied op de Bonnekaart uit 1877