7,6. Samenvatting door F woorden 2 januari keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer

Transcriptie

1 Samenvatting door F woorden 2 januari ,6 18 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Maatschappijleer Thema Parlementaire Democratie Hoofdstuk 1: Wat is politiek? Paragraaf 1.1 Politiek is de wijze waarop een land wordt bestuurd. De keuzes die gemaakt worden gaan over algemeen belang: iedereen heeft er direct mee te maken. Grootste dilemma van de politiek: efficiënt besturen (doelmatig resultaat) of maximale participatie van burgers (zorgvuldige afweging)? Paragraaf 1.2 Basiskenmerk van dictatuur: de drie machten wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht zijn niet van elkaar gescheiden, maar in handen van een kleine groep mensen. Dictatuur is nooit een rechtsstaat. Autocratische dictatuur heeft één leidersfiguur en soms een junta (regering van militairen). Totalitaire dictatuur heeft een groep mensen die via een ideologische revolutie de macht grijpt. Hier is sprake van indoctrinatie en geen enkele vrijheid. Bij theocratie is de godsdienst verheven tot staatsideologie. Verdere kenmerken: - Beperkte individuele vrijheid, geen grondrechten - Geen politieke vrijheid - Overheidsgeweld, politie, leger en geheime dienst hebben veel bevoegdheden - Geen onafhankelijke rechtspraak - Massamedia en kunst worden gecontroleerd en gecensureerd door de overheid Paragraaf 1.3 Democratie is letterlijk directe zeggenschap van het volk. Directe democratie komt nauwelijks meer voor, een referendum (volksstemming over een bepaald wetsvoorstel) nog wel. Bij representatieve democratie kiest het volk vertegenwoordigers die de beslissingennemen en die met een zekere regelmaat bij verkiezingen aan de bevolking verantwoording moeten afleggen over hun beleid. Dit is vaak een rechtstaat met de trias politica. Bij het parlementaire stelsel is er een rechtstreeks gekozen parlement en een later samengesteld kabinet. Als er een nietgekozen staatshoofd, koning(in), is dan is het een constitutionele monarchie. Presidentieel stelsel: ook de president wordt gekozen, meer daadkracht, president heeft geen ontbindingsrecht. In de Nederlandse democratie zijn vrijheid en gelijkheid belangrijke waarden. Verdere kenmerken: - Individuele vrijheid - Pagina 1 van 9

2 Politieke grondrechten, zelf bestuurders kiezen en jezelf verkiesbaar stellen. en leger hebben beperkte bevoegdheden - Onafhankelijke rechtspraak - Persvrijheid - Politie Paragraaf 1.4 Oligarchie: een heerschappij van weinigen. Dit groeit zowel bij een (representatieve) democratie als bij een dictatuur. Regentencultuur: politici en bestuurders regelen onderling de politieke zaken en schuiven elkaar de belangrijkste baantjes toe. Een andere theorie is dat naarmate mensen beter opgeleid worden een verlangen naar meer democratie ontstaat: uiteindelijk wordt heel de wereld democratisch. Paragraaf 2.1 Nederland wordt parlementaire democratie Hoofdstuk 2: Politieke stromingen Nog steeds veel inkomensverschillen, geen sociale voorzieningen etc. Na de industrialisatie en urbanisatie verandert de samenleving snel > politieke partijen gaan ontstaan, uitgaand van de 3 politieke stromingen Politieke stromingen Drie belangrijkste: liberalisme, confessionalisme en socialisme Streven een eigen ideologie na: een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste inrichting van de samenleving Standpunten hebben te maken met hun ideeën over normen en waarden, sociaaleconomische verhoudingen en machtsverdeling in de samenleving Paragraaf 2.2 Politieke verdeling Progressief: vooruitstrevend, veranderingsgezind, gericht op de toekomst Conservatief: behoudend, gericht op heden en verleden, houden wat je hebt - Reactionair: achteruitstrevend, nieuwe regels terugdraaien naar oude Vaak een combinatie van progressieve en conservatieve standpunten Links: gelijkheid, overheid moet actief de zwakkeren beschermen Rechts: vrijheid en eigen verantwoordelijkheid, overheid moet zich passief opstellen Politieke midden: gezamenlijke verantwoordelijkheid, eerst zelf, dan met hulp van overheid Sociaaldemocratie Christendemocratie Liberalisme Gelijkheid Harmonie Vrijheid -Eerlijke verdeling van inkomen, kennis en macht-gespreide verantwoordelijkheid -Bescherming van de zwakkeren Benadrukt de rol van de overheid op sociaaleconomisch terrein Sturende overheid om sociale gelijkheid tot stand te brengen -Zorgzame samenleving Benadrukt de verantwoordelijkheid van brugers voor elkaar Aanvullende rol van de overheid ter -Persoonlijke vrijheid -Economische vrijheid Benadrukt de belangen van het individu en het bedrijfsleven ondersteuning van particuliere organisaties handhaaft Terughoudende overheid die orde en gezag Pagina 2 van 9

3 Paragraaf 2.3 Liberalisme Mensen zijn niet gelijk, maar wel gelijkwaardig Persoonlijke en economische vrijheid, individuele verantwoordelijkheid en tolerantie Eerst progressief, nu grotendeels conservatief Nu: vrijemarkteconomie is belangrijk (partijen: VVD conservatief, D66 progressief) Socialisme Vrijheid en gelijkheid: iedereen moet dezelfde kansen krijgen Solidariteit: de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen Communisten: volk neemt de macht over door een revolutie Sociaaldemocraten: maatschappelijke verbetering langs de parlementaire weg Nu: kennis, inkomen en macht moeten eerlijker verdeeld worden (PvdA, SP en GroenLinks) Confessionalisme Opvattingen gebaseerd op geloofsovertuiging (in Nederland: Christendom) Organische staatsopvang: mensen moeten verantwoordelijkheid voor elkaar dragen Nu: gespreide verantwoordelijkheid, maatschappelijk middenveld doet zo veel mogelijk Nu: rentmeesterschap, de mens moet zorgen voor de door God aan ons gegeven aarde Nu: solidariteit, zwakkeren beschermen (CDA rechtser, ChristenUnie linkser, SGP orthodox) Populisme Bepaalde stijl van politiek Burgers bereiken door versimpelen van politieke kwesties en daadkrachtige oplossingen Niet makkelijk te plaatsen, vaak nationalistische standpunten (vroeger LPF, nu PVV) Hoofdstuk 3: Politieke partijen Soorten partijen Ideologische partijen: één politieke stroming Populistische partijen: de gewone burger bereiken One-issuepartijen: richten op één aspect van de samenleving (PvdD) Protestpartijen: ontstaan uit onvrede over huidige politiek Functies politieke partijen Integratie van ideeën: opvattingen van veel mensen bundelen tot één politiek programma Informatie: door politieke standpunten vormen mensen een eigen mening Participatie: proberen burgers te interesseren aan de politiek deel te nemen Selectie van kandidaten: zo kunnen burgers makkelijker kiezen Stemmen Vroeger: trouw stemmen door traditie, sociale afkomst, geloof en cultuur Geloof werd minder strikt en bevolking kreeg het beter: gevolgen voor politiek landschap - CDA krimpt door daling van het aantal christenen, profileert zich als middenpartij - PvdA verloor arbeiders die het beter kregen, komt nu op voor nieuwe groepen verdrukten - VVD profiteert van de omslag door meer ondernemers en de individualisering Zwevende kiezers: laten de keuze voor een partij afhangen van het moment en vooral ook van de persoonlijkheid van de partijleiders Pagina 3 van 9

4 Hoofdstuk 4: Verkiezingen Paragraaf 4.1 Actief kiesrecht vanaf 18: je mag stemmen. Passief kiesrecht: je mag jezelf verkiesbaar stellen. Stemmen voor Tweede Kamer, Provinciale Staten, gemeenteraad, waterschappen en Europees Parlement. Evenredige vertegenwoordiging: het aantal % van de stemmen is het % van de zetels dat je krijgt. De kiesdeler is de hoeveelheid stemmen die je nodig hebt om één zetel te krijgen. Voordeel: iedere stem telt even zwaar, kansen voor kleine partijen. Nadeel: onoverzichtelijkheid. De kiesdrempel is een minimumpercentage van de stemmen om in de kamer te komen. Districten- of meerderheidsstelsel: per district één afgevaardigde voor het parlement. Voordeel: kiezers kennen kandidaten. Nadeel: denkt niet over algemeen belang en stemmen gaan verloren. De spindoctor adviseert een partij en lijsttrekker voor een verkiezingsstrategie. Opiniepeilingen beïnvloeden de kiezer, ook wel tven internetdemocratie. Bij stemmen spelen een rol: standpunten van de partij, je eigen belangen, strategisch stemmen (gaat mijn partij een rol spelen?) en aantrekkingskracht van de lijsttrekker. Voorkeursstemmen kunnen personen onderaan de kieslijst in de Kamer krijgen. Paragraaf 4.2 Bij de formatie van een kabinet probeert men een meerderheid te krijgen. Een districtenstelsel heeft vaak één meerderheidspartij, evenredige vertegenwoordiging moet een coalitie vormen: een combinatie van verschillende partijen die samenwerken op bestuurlijk niveau. Een informateur onderzoekt welke partijen een meerderheid moeten vormen en een regeerakkoord gaan opstellen. Dan vormt een formateur het kabinet. De lijsttrekker van de grootste partij wordt minister-president, de andere rollen worden ingedeeld op voorkeuren en zwaarte van functie. De koningin benoemt dezen uiteindelijk. De troonrede (aangepast regeerakkoord) wordt op Prinsjesdag door de koningin voorgelezen aan de Staten-Generaal. De miljoenennota is een samenvatting van de rijksbegroting, bijstelling vindt plaats in de voorjaarsnota. Tijdens de Algemene Beschouwingen bekritiseren oppositiepartijen de plannen. Paragraaf 4.3 Na 4 jaar komen nieuwe verkiezingen, tenzij een kabinet valt: ministers worden het niet een over één of meer zaken of een meerderheid verwerpt het beleid terwijl de ministers het niet willen wijzigen. In het tweede geval kan de minister vervangen worden, anders ontstaat een demissionair kabinet: er komen vervroegde verkiezingen en er worden geen belangrijke besluiten meer genomen. Heel soms vormt een informateur een nieuw kabinet zonder verkiezingen. Hoofdstuk 5: Regering en parlement Paragraaf 5.1 Kabinet (ministers en staatssecretarissen) Iedere minister heeft een eigen beleidsterrein Besprekingen in ministerraad, voorzitter minister-president/premier Staatssecretarissen doen specifiekere taken onder de minister Ambtenaren onder hen bereiden wetsvoorstellen voor en geven advies Minister zonder portefeuille: minister zonder eigen ministerie Pagina 4 van 9

5 Regering (ministers en koningin) Staatshoofden: erfelijke opvolgers van Willem I Politieke taken: ondertekenen van wetten, voorlezen troonrede, overleg met premier over kabinetsbeleid, (niet meer: benoemen ministers) Troonrede: terug- en vooruitblik op het beleid Ministers zijn verantwoordelijk voor uitspraken van de koninklijke familie Paragraaf 5.2 Parlement/Staten-Generaal (Eerste Kamer en Tweede Kamer) Tweede Kamer, 150 fulltime leden - Taken: wetten maken en goedkeuren (medewetgeving) en regering controleren - Rechten: stemrecht, recht van amendement, recht van initiatief, budgetrecht, recht van motie, vragenrecht, recht van interpellatie, recht van enquête Eerste Kamer/Senaat, 75 parttime leden - Gekozen door leden van de Provinciale Staten - Geen recht van initiatief en amendement, alleen laatste controle Paragraaf 5.3 Van wetsvoorstel tot wet Minister doet wetsvoorstel, ambtenaren werken uit Raad van State adviseert Tweede Kamer wijzigt meestal wetsvoorstel Eerste Kamer aanvaardt of verwerpt dit Ondertekening koning(in) en minister Publicatie in het Staatsblad: status van wet is bereikt Besluiten zonder Eerste en Tweede Kamer: Koninklijke Besluiten en Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) Paragraaf 5.3 Dualisme Duidelijke taakverdeling tussen regering en parlement uit principe van de trias politica Taakverdeling voor alle bestuurslagen gelijk - Wetgevende macht: vaststellen wetten en regels - Uitvoerende macht: uitvoeren wetten en regels Meeste macht ligt bij Tweede Kamer/gemeenteraad Poldermodel Sluiten van compromissen, iedereen levert wat in en krijgt er wat voor terug Politiek in Nederland: iedereen heeft evenveel macht/staat op gelijk niveau Pagina 5 van 9

6 Hoofdstuk 6: Politiek in de Praktijk Paragraaf 6.2 Politieke en maatschappelijke actoren Alle individuele burgers, groepen, bestuursorganen en instanties die betrokken zijn bij het politieke besluitvormingsproces Voeren politiek debat: wisselwerking tussen actoren is belangrijk Ambtenaren Beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling en beleidsuitvoering Beleid: bewuste inzet van middelen om een beoogd doel te realiseren Grote invloed door vakkennis en ervaring: vierde macht Adviesorganen Raad van State - Leden: juristen en oud-politici benoemd door regering, voorzitter is koning/koningin, vicevoorzitter heeft rol van voorzitter - Taken: beoordeling van voorstellen of wijzigingen, is het hoogste rechtscollege Sociaal Economische Raad (SER) - Leden: 11 uit werkgeverorganisaties, 11 uit werknemersorganisaties, 11 kroonleden gekozen door de regering - Taken: advisering over hoofdlijnen sociaaleconomisch beleid Wetenschappelijke Raad voor het Registreringsbeleid (WRR) - Leden: 5-11 wetenschappers benoemd door de regering - Taken: beschrijven toekomstige ontwikkelingen, belangrijk voor beleid op lange termijn Centraal Plan Bureau (CPB) - Leden: onderdeel van Ministerie van Economische Zaken - Taken: analyseren economisch beleid van de regering Rol van burgers Gemeentelijk: makkelijk zelf spreken of bestuurders benaderen Landelijk: bestuurders benaderen, maar meer overleg met organisaties en pressiegroepen Burgerinitiatief (nieuw): (wets)voorstel van individuele burger Soms burgerlijke ongehoorzaamheid om wat te bereiken Pressiegroepen Druk uitoefenen op politici om ze van standpunten te overtuigen Door lobbyen (via persoonlijk contact proberen steun te krijgen voor je standpunten en belangen), demonstreren, boycot organiseren etc. Belangenorganisaties: opkomen voor belangen van een bepaalde groep Actieorganisaties: inzetten voor één bepaald onderwerp Actiegroep: inzetten voor korte acties over één bepaald onderwerp Media Pagina 6 van 9

7 Vijf politieke functies: informatieve functie, agendafunctie, commentaarfunctie, spreekbuisfunctie, controlerende functie (Wet van Openbaarheid en Bestuur WOB) Pluriformiteit van media is belangrijk in een democratie Hoofdstuk 7: Provincie en gemeente Paragraaf 7.1 Subsidiariteitsbeginsel (decentralisatie) Nederland heeft 3 bestuurslagen: het Rijk, provincie en gemeente Den Haag beslist niet alles maar kan bevoegdheden delegeren Voordeel: provincie/gemeente heeft eigen specifieke problemen, oplossing democratisch dilemma, burgers meer inspraak Paragraaf 7.2 Provincie Belangrijkste taken: ruimtelijke ordening en milieu (structuurvisie) Elke 4 jaar verkiezingen Provinciale Staten - Gedeputeerden voorgedragen door coalitiepartijen - Voorzitter van beiden: benoemde commissaris van de koning(in) Paragraaf 7.3 Gemeente Belangrijkste taken: ordelijk verloop van het openbare leven, bestemmingsplannen maken, door decentralisatie ook regelen van uitkeringen en bijvoorbeeld ouderenzorg Gemeenteraad: verkozen iedere 4 jaar, belangrijkste besluiten beoordelen Dagelijks bestuur: College van Burgemeester en Wethouders (B en W) uitvoerende taak Burgemeester wordt voor 6 jaar benoemd Streven naar minimaal inwoners per gemeente - Voordeel: vergroting bestuurskracht en meer efficiëntie - Nadeel: vergroting van de kloof tussen burgers en bestuur Paragraaf 7.4 Gemeente en provincie vs. Overheid: machtskwesties Ondanks bestuurlijke autonomie gebonden aan landelijk beleid Bijvoorbeeld asielzoekers en drugsbeleid Hoofdstuk 8: Nederland en de Wereld Paragraaf Pagina 7 van 9

8 (De)centralisatie op Europees Niveau Dilemma rond effectiviteit van democratische besluitvorming Macht afstaan aan EU: verlies van autonomie voor Nederland Weinig deelname voor burgers maar overheid wil invloed binnen de EU behouden Ontstaan van de Europese samenwerking 1951: Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) tegen strijd om grondstoffen 1957: Europese Economische Gemeenschap (EEG) als uitbreiding van de EGKS Unificatie van het recht leidt tot botsingen door onderlinge verschillen tussen lidstaten Oprichting van de Europese Unie 1992: Oprichting Europese Unie (EU) en Economische en Monetaire Unie (EMU) EU: in 2004 tien extra aansluitingen, in 2007 twee extra aansluitingen, in lidstaten EMU: 17 lidstaten vormen de eurozone (de groep van EU-landen die een gecoördineerde economische, financiële en monetaire politiek voeren) Economische bevoegdheden overgedragen aan het Europese Stelsel van Centrale Banken (ESCB) met als hoofd de Europese Centrale Bank Politieke- en bestuursbevoegdheden vastgelegd in de Europese Grondwet Vrij verkeer van personen en goederen en vrije handelsmarkt in de EU Bevoegdheden van de Europese Unie Supranationaal (de aangesloten landen hebben hun bevoegdheden grotendeels overgedragen aan de EU) op gebied van concurrentie, landbouw, milieu, asielbeleid, consumentenrechten en bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit en terrorisme Intergouvernementeel (besluiten kunnen alleen genomen worden met instemming van alle afzonderlijke landen) op gebied van defensie, buitenlandbeleid en het familierecht Euroscepsis: twijfel en protest tegen te veel supranationale regels Het bestuur van de Europese Unie Wetgevende macht: Raad van de Europese Unie & Europees Parlement Uitvoerende macht: Europese Commissie Rechtsprekende macht: Hof van Justitie van de Europese Unie De Europese Commissie Dagelijks bestuur van de EU Commissarissen uit elke lidstaat met eigen beleidsterrein Geeft leiding aan ambtelijk apparaat, ontwerpt conceptbegroting en doet wetsvoorstellen De Raad van de Europese Unie/Raad van Ministers Vertegenwoordiging regeringen van alle lidstaten, samenstelling afhankelijk van onderwerp Zwaarte van stem hangt af van bevolkingsomvang per land Bepalen in 9 verschillende raden over goedkeuring van wetsvoorstellen De Europese Raad Bestaat uit regeringsleiders, voorzitter verschilt per halfjaar Stelt de hoofdlijnen voor het politieke beleid vast Het Europees Parlement 736 vertegenwoordigers, aantal per land afhankelijk van het inwonersaantal Leden verdeeld over Europese politieke partijen Heeft weinig bevoegdheden; democratisch tekort binnen Europa, landen willen nationale soevereiniteit niet verder naar Europa overhevelen Hof van Justitie van de Europese Unie 27 supranationale rechters die de regels van de EU moeten handhaven Pagina 8 van 9

9 Hoe word je een lid van de EU? Stabiele democratie hebben Functionerende markteconomie hebben Het acquis communautaire in de nationale wetgeving opnemen Administratief in staat zijn om besluiten van de EU uit te voeren Paragraaf 8.2 De Verenigde Naties Mondiaal samenwerkingsverband vanaf 1945 met 193 lidstaten Inzet voor samenwerking op het gebied van internationaal recht, mondiale veiligheid, behoud van de mensenrechten, ontwikkeling van de wereldeconomie en onderzoek naar maatschappelijke en culturele ontwikkelingen en soms internationale conflicten Heeft verschillende suborganisaties De Algemene Vergadering Voorzitter is de secretaris-generaal Kan resoluties en verklaringen geven Resoluties: uitspraken waarin het gedrag van een land wordt veroordeeld, niet bindend Verklaring: opstelling van basisprincipes die essentieel zijn voor internationale samenwerking De Veiligheidsraad Zorgt voor internationale veiligheid en vrede, besluit over uitvoering van resoluties 15 landen, 5 permanente leden (VS, RU, CH, FR, EN) met vetorecht (recht om de uitvoering van een resolutie te verbieden) Pagina 9 van 9