Het boek de aanslag werd mij aangeraden door mijn lerares Nederlands, omdat deze goed in het rijtje paste van boeken die ik al gelezen had.

Transcriptie

1 6,4 Boekverslag door Miranda 2849 woorden 6 keer beoordeeld 14 maart 2017 Auteur Harry Mulisch Genre Oorlogsroman, Psychologische roman Eerste uitgave 1982 Vak Nederlands Methode Nieuw Nederlands Titel van de roman: De Aanslag Schrijver: Harry Mulisch Jaar van eerste uitgave: 1982 aantal pagina s: 204 Beantwoord elke vraag in het bijbehorende kader Verwachting en eerste reactie Het boek de aanslag werd mij aangeraden door mijn lerares Nederlands, omdat deze goed in het rijtje paste van boeken die ik al gelezen had. Nadat ik de achterflap had gelezen verwachtte ik een heel duister boek waarin het alleen maar over de oorlog zou gaan. Maar achteraf gezien gaat het er eigenlijk over dat hoe het ook went of keert je altijd wordt herinnert aan je verleden. Waardoor ik het boek veel interessanter vond, en het snap dat mensen het een ontzettend goed verhaal vinden. Beknopte samenvatting en analyse Pagina 1 van 5

2 Eerste episode: 1945 Het is januari In Haarlem zit het gezin Steenwijk (moeder, vader, Anton en Peter) in de eetkamer van hun villa. De jongens maken ruzie, het is koud en er wordt besloten tot een spelletje menserger-je-niet voor het slapengaan. De rust wordt echter ruw verstoord door harde knallen op straat en vol ontzetting ziet het gezin hoe de NSB er Fake Ploeg wordt doodgeschoten en door de buren Korteweg voor huize Steenwijk wordt gelegd. Peter wil naar buiten om het lichaam weg te halen, maar wordt tegengehouden door de ouders. Het duurt niet lang voor de Duitsers aankomen en Anton en zijn ouders meenemen. Peter is erin geslaagd te vluchten. Anton wordt in een auto opgesloten, en ziet zijn ouders verdwijnen. Hij wordt naar het politiebureau gebracht en moet in een cel slapen, waar hij een aardige vrouw ontmoet die hem gerust stelt. Een uur later wordt Anton uit zijn cel gehaald en per motorfiets naar de plaatselijke bevelhebber gebracht. Deze weet niet waar zijn ouders zijn, maar als Anton vertelt over zijn oom en tante in Amsterdam, wordt besloten dat hij daarheen gaat. De vrachtwagen die hem wegbrengt, wordt onderweg getroffen door een luchtaanval, maar Anton komt toch veilig in Amsterdam aan. Tweede episode: 1952 Na de bevrijding, horen Anton en zijn oom en tante dat zijn ouders en broer Peter op de avond van de aanslag gedood zijn. Anton blijft bij zijn oom en tante wonen en gaat medicijnen studeren. Op twintigjarige leeftijd, in 1952, keert hij terug naar Haarlem op uitnodiging van een studiegenoot. Het feest wordt gehouden in de buurt van zijn oude straat, en als er foute grappen worden gemaakt over de Korea-oorlog in vergelijking met WO II, verlaat Anton het feest. Hij komt weer in zijn oude straat en wordt gezien en binnengevraagd door zijn oude buurvrouw Beurner, wier man dement is geworden. Ze vertelt Anton dat zijn ouders werden vermoord omdat ze de Duitsers aanvielen, dat de buren Korteweg zijn verhuisd en dat er op de plek waar eerst Antons huis stond, een monument is opgericht voor oorlogsslachtoffers. Als Anton erheen gaat, ziet hij dat de namen van zijn ouders er wel op staan, maar die van Peter niet. Thuis vraagt hij zijn oom en tante waarom ze hem nooit verteld hebben over het monument. Ze zeggen dat ze dat wel hebben gedaan maar dat hij er niet heen wilde. Derde episode: 1956 Tijdens zijn studie gaat Anton op kamers wonen, een eindje bij zijn oom en tante vandaan. Hij specialiseert zich in de anesthesie. Ondertussen neemt het communisme wereldwijd toe en ook in Nederland breken relletjes uit. Anton houdt zich er verre van, maar op een avond is hij getuige van een geweldpleging door politie en tot zijn grote verbazing bevindt Fake Ploeg junior zich in de menigte de zoon van de vermoorde NSB er, zoveel jaren geleden. Anton vraagt hem binnen en ze praten over hun veranderde levens. Fake, die destijds bij Anton in de klas zat op het lyceum en gepest werd met zijn vader, werkt nu in een huishoudzaak en is ervan overtuigd dat de communisten de oorlog veroorzaakten. Na de dood van zijn vader raakten zijn moeder en hij aan de bedelstaf. Hij weigert te geloven dat zijn vader een slecht mens was. Uit frustratie, woede en verdriet gooit Fake een steen door de kamer en vertrekt, maar komt even later terug en bedankt Anton omdat hij het op school altijd voor Fake opnam. Vierde episode: 1966 Jaren gaan voorbij. Anton wordt arts-assistent en trouwt met Saskia de Graaff, met wie hij een dochtertje krijgt, Sandra. Saskia s vader, meneer De Graaff, heeft in de oorlog gediend als verzetsstrijder. Als een goede vriend van hem overlijdt, breekt er in een café na de begrafenis een discussie los over de ware redders van de oorlog: de Amerikanen of de Russen. Tot zijn verbazing ontmoet Anton hier een zekere Cor Takes, de moordenaar van Fake Ploeg. Buiten praten zij met elkaar, en Cor vertelt dat hij Fake doodde omdat het moest, ongeacht de gevolgen. Anton komt erachter dat de vrouw met wie hij die nacht in de cel zat, de vriendin van Cor was die ook meedeed aan de moord Truus Coster, die ook vermoord werd door de Duitsers. Er blijft één brandende vraag over: waarom werd het lichaam van Ploeg door de buren Korteweg voor Antons huis neergelegd? Anton gaat met Sandra en Saskia naar het strand, waar hij ligt te denken over Truus. Thuis gebeurt ditzelfde, en bij het zien van een foto van Saskia beseft Anton dat hij zich Saskia en Truus hetzelfde voorstelt. De volgende dag gaat Anton weer naar Takes toe. Er is dan veel media-aandacht voor de vrijlating van een oud-officier van de SS, die veel mensen vermoord heeft. Ook Takes en Anton zijn hierdoor van streek. In het souterrain van Takes appartementsgebouw praten ze over Truus, die Fake de laatste twee schoten gaf en door hem zelf neergeschoten werd. Op een foto van haar ziet Anton dat ze op Saskia lijkt. Laatste episode: 1981 De tijd verstrijkt en Anton wordt ouder. Hij scheidt van Saskia en hertrouwt met Liesbeth, met wie hij een zoon krijgt: Peter. Hij brengt zijn vakanties door in Toscane en krijgt af en toe last van paniekaanvallen als hij ineens een flashback heeft van Als zijn dochter Sandra zestien is, neemt hij haar mee naar zijn oude straat. Ze mogen binnen in het huis dat nu op de plek van Antons ouderlijk huis staat en ineens ziet Anton op het monument ook de naam Takes, waarmee waarschijnlijk Takes broertje bedoeld wordt. Samen met Sandra bezoekt Anton Truus graf. In 1981 zijn er demonstraties tegen atoomenergie waar Anton zich niets van aantrekt, maar hij wordt gedwongen mee te doen als hij last krijgt van kiespijn en zijn tandarts alleen wil helpen als hij mee gaat demonstreren. Op die demonstratie treft Anton niet alleen zijn inmiddels negentienjarige zwangere dochter Sandra en haar niet zo fatsoenlijke vriend, maar tot zijn verbazing ook zijn oude buurvrouw Karin Korteweg, degene die samen met haar vader het lijk van Fake Ploeg bij Anton voor de deur sleepte. Karin vertelt dat Peter die nacht bij hen naar binnen glipte, hen onder schot hield en even later doodgeschoten werd door een Duitser. Ook komt Anton erachter dat het lichaam van Ploeg bij hen op de stoep belandde omdat meneer Korteweg zijn geliefde hagedissenverzameling niet wilde opgeven. Nadat Karin en haar vader zagen hoe Anton en zijn familie beschuldigd werden na verhoor werden zijzelf vrijgelaten kreeg haar vader een gigantisch schuldgevoel en vermoordde hij zijn hagedissen. Na de oorlog verhuisden ze, maar Karins vader pleegde in 1948 zelfmoord, uit angst dat Anton zich op hem zou komen wreken. Tot slot vraagt Anton aan Karin waarom ze Fake juist voor zijn huis neerlegden en niet bij het bejaarde echtpaar Aarts. Karin antwoordt dat haar vader dat niet wilde omdat het echtpaar Aarts joden in huis had. Na deze ontdekking loopt Anton weg bij Karin en vervolgt samen met zijn zoon Peter de demonstratiestoet. De analyse. Pagina 2 van 5

3 Naam roman: De aanslag schrijver: Harry Mulisch Tijd Wanneer Hoe lang Chronologie Flash back Flash Forward Fabel / Sujet Tijdsprong De aanslag speelt zich af tijdens en na de tweede wereldoorlog. Het verhaal wordt verteld met veel tijdssprongen waarin alleen de belangrijkste gebeurtenissen worden genoemd vanaf de kindertijd tot wanneer Anton in de 50 is. Maar op een chronologische volgorde, oftewel een sujet. Daarnaast begint het verhaal bij de tijd dat Anton nog een jongen van ongeveer 12 is wat betekent dat het boek ab ovo is geschreven. Tijdverdichting Tijdvertraging Ab ovo / in medias res Vertelde tijd / verteltijd Ruimte/plaats Waar Sfeer Spanning Bevestigend Tegengesteld Symbolische ruimte Thematische ruimte De aanslag speelt zich af in Nederland voornamelijk in Noord Holland. Voornamelijk word het verhaal verteld als Anton in huis is of op straat, de plaatsen waar de belangrijkste evenementen gebeuren. Met een zeer duistere sfeer word het verhaal verteld, en heb je het gevoel dat alles een negatieve sfeer heeft. De ruimte waar alles zich afspeelt zijn niet altijd bevestigend, het hoeft bijvoorbeeld niet te betekenen dat als je in Amsterdam woonde dat daar slechte dingen gebeuren (Protest op straat/steen door je raam) Buiten dat komen er plaatsen voor waar je bepaalde gebeurtenissen verwacht, bijvoorbeeld het café waar iedereen heengaat na de begrafenis van meneer de Graaff. In een café zijn vaak discussies over dingen die in de wereld gebeuren, en in het café ontstond er een discussie over wie Nederland had bevrijd in de 2de wereldoorlog. Hierdoor ontdekte Anton de moordenaar van Fake Ploeg, ontdekt door een discussie. Personages Karakter round Anton Flat Character, als hoofdpersoon is hij een personage die door het boek niet veranderd. Dit wordt ook bevestigd door de mensen om Anton heen. Tijdens het boek lijkt niet echt bezig te zijn met leven, maar met gewoon overleven en ouder worden. flat karikatuur Fake Ploeg jr. Ook een flat character, de zoon van Fake Ploeg die is doodgeschoten op de dag dat het huis van Anton in de brand werd gestoken. type Fake Ploeg vind dat zijn vader al die tijd een goed persoon is geweest, terwijl dit lang niet altijd zo was. In het boek verandert zijn personage niet hoofdpersoon (bijfiguren) Cor Takes - Is een personage dat pas later in het boek voorkomt, een flat character. Cor is niet veranderd sinds de oorlog, voor hem is het nog steeds oorlog. Identificatie (speaking names) Handeling Thematiek: Motieven Grondmotief/thema Klassiek De titel van het boek "De aanslag" geeft eigenlijk weer wat de stemming is van het verhaal. Daarnaast komt het voor dat de aanslag het leven van Anton heeft veranderd, zodanig dat hij altijd in een soort droomwereld zit. Leidmotief titelverklaring Perspectief +betrouwbaarheid +spanning +verteller: Ik-verteller vertellende ik Het verhaal werd verteld in de ik-vorm, waardoor je gedurende het boek ook zelf het gevoel hebt dat je in de droom/slaap wereld van Anton zit. belevende ik personaal: Hij/zij verteller Alwetend/auctoriaal Oorlogsliteratuur Type boek: Soort: Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht (C.Plinius Caecilius Secundus, Epistulae, VI, 16). Motto: Het motto gaat over de tegenstelling tussen dag en nacht, iets wat belangrijk is in het verhaal aangezien Anton nooit meer vergeet wat er op die januarinacht in 1945 gebeurde. Eindoordeel en evaluatie Toen ik de titel van het boek las dacht ik dat het een vervelend oorlogsverhaal zou zijn over een aanslag. Maar achteraf gezien gaat het erover hoe het iemand zijn leven verandert na zo'n gebeurtenis. Hierdoor ben ik het boek meer gaan waarderen, doordat er een soort morele les in zit. Buiten dat vind ik het geen leuk verhaal om te lezen, door de vervelende en trieste gebeurtenissen die door het verhaal heen voorkomen. Zoek een recensie van een erkend recensent. Recensie: Pagina 3 van 5

4 De aanslag (1982), Mulisch doorbraak bij het grote en internationaal publiek (er werden ruim een miljoen exemplaren van verkocht), gaat over schuld en onschuld in het licht van de complexiteit van oorlog. Het is een eigenaardig thema omdat de hoofdpersoon, het slachtoffer, de enige onschuldige, heel rationeel de daad voor zichzelf heeft afgesloten: Iedereen heeft gedaan, wat hij heeft gedaan, en niet iets anders. Anton Steenwijk is niet op zoek naar de schuldigen; zij vinden hem. Het is januari 1945, hongerwinter in Haarlem. De familie Steenwijk zit gezamenlijk rond de keukentafel te kleumen, een laatste potje Mens-erger-je-niet alvorens vroeg naar bed te gaan. Dan klinken er buiten schoten. Eerst één, dan nog eens twee, dan nog twee en ten slotte, na een doodskreet, een zesde. De gehate hoofdinspecteur van politie Fake Ploeg blijkt vermoord te zijn. Als de buren, voor wier huis de moord gepleegd is, het lijk verslepen naar dat van de Steenwijks, rent oudste zoon Peter naar buiten om in te grijpen. Dan arriveert de politie. Peter vlucht weg, de andere Steenwijks worden gearresteerd en zoon Anton van zijn ouders gescheiden. Hun huis gaat in vlammen op, Antons ouders en broer blijkt later worden vermoord bij de represaille. De gebeurtenissen daarop zijn voor de twaalfjarige Anton als een droom: zijn eerste rit in een auto, het kortstondig verblijf in een donkere politiecel met een verzetsstrijdster, de sympathieke behandeling door de Duitsers, een rit met een motor, de dood van de Duitse soldaat die hem naar zijn familie in Amsterdam moet begeleiden. En een droom blijft het, ook als hij in de jaren daarop, de plek des onheils nog eens bezoekt. In elk van de episodes 1952, 1956, 1966, 1981, respectievelijk de jaren waarin telkens weer de oorlogsschuldvraag gesteld wordt: Korea, de Praagse lente (en de reactie in Nederland: aanvallen op communisten), de vrijlating van SD-er Willy Lages en de anti-kernbomdemonstratie ontmoet hij spoken uit het verleden. De buren, de zoon van Fake Ploeg en de moordenaar, en ten slotte het buurmeisje dat het lijk had verplaatst. Antons herinneringen zijn vager geworden met de jaren, en hoewel hij de moord op Ploeg en daarmee het sterven van zijn familie gerechtvaardigd acht, wil hij er niet meer woorden dan dat aan vuil maken. Maar het ligt complexer, benadrukt elke betrokkene steeds weer automatisch als ze in de verdediging schieten. Even automatisch komt Anton met een rationele repliek. Tijdens de belegering van communistisch hoofdkwartier Felix Meritis in 1956 ontmoet hij de zoon van Fake Ploeg, Fake junior. Mijn familie, zei [Anton], terwijl hij zijn vrije hand in zijn nek legde, is niet door de communisten uitgeroeid, maar door de vrienden van jouw vader. En die communisten wisten, dat dat zou gebeuren. Dus is het hun schuld Allicht. Van wie anders? [ ] Waarom, vroeg Anton, kun je niet van je vader houden zonder de zaak goed te praten? Van een heilige houden is toch geen kunst. Dat is net zoiets als van dieren houden. Waarom zeg je niet gewoon: mijn vader was faliekant fout, maar hij was mijn vader en ik houd van hem. Maar hij was verdomme niet fout! Ten minste niet op de manier die jij nu bedoelt. Het NSB-lidmaatschap van Fake Ploeg was namelijk een statement tegenover al die laffe NSB-ers die op dolle dinsdag het land ontvlucht hadden. Hij was geen jodenhater, wel een communistenhater, maar hij gehoorzaamde zijn chefs en stond waarvoor hij stond. Het is weer een ander gezichtspunt, een nieuw perspectief in het systeem dat Mulisch met deze vluchtige ontmoetingen bouwt. Mulisch toont zich in De aanslag weer een ijzersterke plottenbouwer. Niet dat karaktertekening en stijl onverzorgd zijn, maar ze dienen wel duidelijk het hogere doel: de door de hoofdpersoon ongewilde why-done-it-plot. We krijgen net genoeg van Anton en de anderen te weten om de volgende stap in de reconstructie van de aanslag te begrijpen, en de stijl is aantrekkelijk, maar vooral functioneel. Het werkt zo goed, dat de Mulisch zo eigen metafysische uitstapjes en symbolische elementen nergens storen. Maar De aanslag is niet alleen een harmonieus geheel van karaktertekening, stijl en een sterk plot. Het verhaal vertelt meer dan een verhaal. Elke ontmoeting brengt nuance, een enkele ontmoeting brengt herinnering terug. Een reconstructie van de moord en de daaropvolgende gebeurtenissen brengt een veel complexer beeld dan de formule dat één moordenaar vele moorden voorkomt. Schuld en vergeving strepen elkaar weg en versterken elkaar, jaren na de daad. De aanslag biedt daarmee een verdieping en een relativering van de schuldvraag in elke oorlog, een studie in fictie die voor 1945, 1952, 1956, 1966 en 1981 geldig blijft, maar ook voor 2007 Pagina 4 van 5

5 Je reactie op de recensie: Ik ben het eens met de recensent, het verhaal zelf is niet heel interessant maar de manier waarop het is geschreven maakt het dat het zo'n goed boek is. De recensent heeft heel mooi de achterliggende gedachte van het boek verwoord, en laat zien dat dit een boek is waarover je nog veel meer kan bespreken dan alleen het verhaal. Zoek informatie over de auteur Pagina 5 van 5