STOWA TER INFO OVER EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF 29 JULI 2005 STOWA ter info over Europese Kaderrichtlijn water 2 Het ABC van de KRW: naar een goede ecologische toestand 4 Bronnen en routes zware metalen in beeld 4 Handboek zuiveringstechnieken KRW 5 Programmamanager KRW / WB 21 Jaap Verhulst: De ecologische normen zijn een middel, geen doel 6 KRW-tools: wat zijn de ecologische effecten van fysieke en fysisch-chemische ingrepen in watersystemen? 6 Project WaterTekens: leren communiceren over watervraagstukken 7 Waterschappers: KRW en WB21 samen aanpakken 8 Hoofd afdeling Waterbeleid UvW Erik Kraaij: Te veel misverstanden over KRW 9 Dijkgraaf Johan de Bondt: We kunnen het ook te gek maken 10 Hulp voor waterbeheerders bij bepalen doelstellingen niet-natuurlijke wateren 11 KRW-verkenner helpt bij opstellen stroomgbiedbeheersplannen 12 EU vergelijkt en toetst KRW-doelstellingen lidstaten 12 Publieke participatie: tot waar...en niet verder? 13 Dijkgraaf Marga Kool: Niet pessimistisch over haalbaarheid 14 Dijkgraaf Lambert Verheijen: KRW bestuurlijk veel te laat opgepakt 15 Vierde platformdag over de Kaderrichtlijn water 17 Werkgroep aan de slag met nutriëntnormen 18 KRWeetjes 20 Heldere en prettig leesbare brochure over Kaderrichtlijn water 20 Colofon STOWA TER INFO OVER EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER Het afgelopen jaar stond voor waterbeherend Nederland grotendeels in het teken van de Europese Kaderrichtlijn water. Ongetwijfeld zal dat ook de komende jaren het geval zijn. Want hoewel er al het nodige werk is verricht, moet er nog veel gebeuren om in 2009 de eerste stroomgebiedbeheersplannen te kunnen aanbieden aan Brussel. Denk aan het afleiden van ecologische doelstellingen voor alle niet-natuurlijke wateren, het bepalen van maatregelpakketten om KRW-doelstellingen te halen, het inhoud geven aan publieke participatie. Gelukkig wordt op veel fronten hard gewerkt. In deze speciale uitgave van de STOWA ter Info proberen we een overzicht te geven van de actuele ontwikkelingen rondom de invoering van de richtlijn waarbij STOWA betrokken is. In deze uitgave vatten we tevens de gehanteerde methodiek samen voor het bepalen van ecologische doelstellingen en geven enkele bestuurders hun visie op de richtlijn. Hebt u na het lezen van deze speciale uitgave behoefte aan meer informatie, dan kunt u terecht op onze website. U kunt ook onze gratis brochure KRW voor het (water)- leven aanvragen, of zich aanmelden voor de vierde platformdag over de Kaderrichtlijn water die plaatsvindt op woensdag 21 september a.s. Zie hiervoor elders in deze special. Jacques Leenen, directeur STOWA De streng beschermde grote modderkruiper is kenmerkend voor stilstaande verlandende wateren (bv. de typen M11 en M15). Bijzonder aan de KRW is dat de ecologie leidend is bij de beoordeling van wateren. Dat gebeurt aan de hand van vier kwaliteitselementen ; fytoplankton (algen), vegetatie (aangroeisel van algen, en waterplanten), macrofauna (waterdiertjes) en vissen. Om u enig gevoel te geven bij de flora en fauna waar het in de richtlijn om draait, hebben we deze uitgave geïllustreerd met een aantal prachtige natuuropnamen. Vandaar dat deze STOWA ter info deze keer in kleur uitkomt. De grote wederik is een opvallende oeverplant van de ondiepe wateren M12 en M13.

2 HET ABC VAN DE KRW: NAAR EEN GOEDE ECOLOGISCHE TOESTAND De Kaderrichtlijn water geeft lidstaten strikte richtlijnen voor het opstellen van ecologische doelstellingen voor oppervlaktewateren. Hoe zien die richtlijnen en doelstellingen er precies uit en welke terminologie gebruikt Brussel daarbij? Het ABC van de KRW. A INDELING IN WATERLICHAMEN Alle wateren moeten worden ingedeeld in (grotere) waterlichamen. Een waterlichaam bevat alle wateren van hetzelfde watertype (zie onder) in een bepaald gebied. Een gedetailleerde kaart van de waterlichamen is te vinden op Klik onderaan de pagina op Openbare gegevens... en vervolgens op de button Kaart. B INDELING IN WATERTYPEN Alle waterlichamen moeten worden ingedeeld bij een bepaald watertype. In Nederland worden 42 natuurlijke watertypen onderscheiden: 18 riviertypen, 20 meertypen, 1 type overgangswater en 3 typen kustwateren. De KRW geeft in een aparte bijlage aan op basis waarvan de typeindeling moet plaatsvinden. Het betreft fysische en chemische kenmerken, zoals stroomsnelheid, oppervlakte, vorm, geologische ondergrond en diepte. C HET BEPALEN VAN DE REFERENTIETOESTAND Voor ieder natuurlijk watertype wordt de referentietoestand bepaald, vrij vertaald: de onverstoorde ecologische staat, of zeer goede ecologische toestand (ZGET). Van deze referentie wordt vervolgens de ecologische doelstelling afgeleid: een goede ecologische toestand (GET) in D DE ECOLOGISCHE BESCHRIJVING Het beschrijven van de referentietoestand van een watertype gebeurt aan de hand van een aantal kwaliteitselementen. Het betreft biologische (fytoplankton, vegetatie, macrofauna en vis), hydrologische, morfologische en fysisch-chemische parameters (o.a. zuurstofhuishouding, zoutgehalte en nutriënten). E DE ECOLOGISCHE BEOORDELING: ECOLOGISCHE MAATLATTEN Hoe beter een waterlichaam scoort op de kwaliteitselementen van het watertype waarbij hij is ingedeeld, hoe hoger hij staat op de ecologische maatlat van dat watertype. Iedere maatlat is verdeeld in vijf (of vier) verplichte klassen. Het betreft, van hoog naar laag: zeer goed (de referentie), goed (de doelstelling voor 2015), matig, ontoereikend en slecht. Valt een waterlichaam in de klasse goed of hoger, dan voldoet hij aan de KRW-doelstelling. Het bepalen van de klassengrenzen is van cruciaal belang. De grens tussen goed en matig is rechtsreeks gekoppeld aan de hoofddoelstelling van de KRW: een goede ecologische toestand in De grens tussen goed en zeer goed bepaalt de begrenzing van de referentietoestand. Aan de bepaling van de grenzen stelt de Kaderrichtlijn dan ook eisen. Onder meer de eis van intercalibratie : het vergelijken en eventueel aanpassen van de grenzen die afzonderlijke lidstaten hebben getrokken. F NATUURLIJKE, STERK VERANDERDE EN KUNSTMATIGE WATERLICHAMEN Waterlichamen moeten volgens de KRW behalve naar watertype worden ingedeeld naar categorie. De richtlijn onderscheid natuurlijke, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen. Dit onderscheid is van groot belang, omdat voor de laatste twee categorieën lagere doelstellingen gelden. In Nederland worden naar verwachting bijna alle waterlichamen (>90 procent) ingedeeld in deze categorieën. Kunstmatige wateren zijn wateren die door menselijke activiteiten tot stand zijn gekomen, zoals gegraven sloten en kanalen. Sterk veranderde wateren zijn wel van nature ontstaan, maar door menselijke ingrepen wezenlijk veranderd. Wateren kunnen op grond van de KRW slechts worden aangewezen als sterk veranderd, als men kan aantonen dat het onmogelijk is de effecten van de gepleegde ingrepen ongedaan te maken, zonder daarbij de wezenlijke functies van een water aan te tasten. Het weghalen van oeverconstructies kan om deze reden niet, want daarmee komt de veiligheid in het geding. Het verwijderen van sluizen tast de scheepvaart aan. Deze ingrepen zijn, in KRW-termen, onomkeerbaar. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 2

3 GHET BEPALEN VAN DE DOELSTELLINGEN VOOR STERK VERANDERDE EN KUNSTMA- TIGE WATERLICHAMEN Voor sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen gelden zoals gezegd lagere doelen. Voor deze waterlichamen moeten waterbeheerders eerst een maximaal ecologisch potentieel (MEP) vaststellen. Er wordt hierbij uitgegaan van de referentietoestand van het natuurlijke type waar het betreffende waterlichaam het meest op lijkt. Vervolgens wordt rekening gehouden met de negatieve effecten op de ecologie, die het gevolg zijn van onomkeerbare morfologische ingrepen, alsmede met de positieve effecten van mitigerende maatregelen. De resultante is het maximaal ecologisch potentieel. Onomkeerbare ingrepen kunnen niet ongedaan worden gemaakt zonder (ernstige) gevolgen voor bijvoorbeeld veiligheid of economie. Denk aan het weghalen van stuwen of sluizen. Mitigerende maatregelen zijn maatregelen die waterbeheerders moeten nemen om de negatieve effecten van morfologische ingrepen te verzachten. Goed voorbeeld is het aanleggen van een vistrap om de negatieve effecten op te heffen die een stuw heeft op vismigratie. Nadat waterbeheerders het maximaal ecologisch potentieel (MEP) hebben vastgesteld, bepaalt men in hoeverre de feitelijke toestand hiervan afwijkt. Dit gebeurt, net als bij de natuurlijke waterlichamen, via een maatlat waarbij dezelfde kwaliteitselementen een rol spelen. Verschil is dat deze maatlat maar vier klassen kent. Het uiteindelijke doel is een plek in de hoogste klasse in Dit noemt de KRW een goed ecologisch potentieel (GEP). H LAGERE DOELSTELLINGEN, OF MEER TIJD OM ZE TE HALEN (FASERING) Als blijkt dat een water niet aan de doelstelling kan voldoen, kan men aan Brussel lagere doelstellingen of uitstel (max. twee keer zes jaar) voorstellen. Een reden kan zijn dat men onevenredige kosten moet maken om de goede ecologische toestand, dan wel het goede ecologische potentieel te halen. De voorstellen moeten steeds gedegen worden gemotiveerd. De melkwitte platworm Dendrocoelum lacteum is een bijzondere soort van amper een centimeter lang. Hij is zeer kenmerkend voor ondiepe lijnvormige wateren die in verbinding staan met de rivier (M5), en voor kleine ondiepe gebufferde plassen (M11). Een goed voorbeeld van een sieralg is deze zeer kieskeurige Cosmarium protractum, kenmerkend voor ondiepe plassen van het type M25 en M14. De grote spinnende watertor (l.) Hydrophilus piceus (met 5 cm lengte een van onze grootste waterinsecten) is kenmerkend voor de plassen van de typen M11, M25, M27, M14 en M23. MEER WETEN? MEER INFORMATIE OVER HET AFLEIDEN VAN DE KRW- DOELSTELLINGEN IS TE VINDEN IN DE STOWA-BRO- CHURE KRW VOOR HET (WATER)LEVEN. ELDERS IN DEZE NIEUWSBRIEF LEEST U HOE U DEZE BROCHURE KUNT BESTELLEN. OOK KUNT U TERECHT OP ONZE WEBSITE ONDER HET THEMA KADERRICHTLIJN WATER. HIER VINDT U VEEL INFORMATIE, ONDER MEER OVER HET AFLEIDEN VAN DOELSTELLINGEN VOOR NIET-NATUURLIJKE WATER- LICHAMEN. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 3

4 BRONNEN EN ROUTES ZWARE METALEN IN BEELD STOWA laat momenteel inventariseren welke instrumenten er zijn, of worden ontwikkeld, om inzicht te krijgen in de bronnen en routes van zware metalen in het oppervlaktewater. Bij waterbeheerders bestaat grote behoefte aan zo'n instrument, vanwege de Europese Kaderrichtlijn water (KRW). De KRW kent naast een ecologische doelstelling een chemische doelstelling, namelijk een goede chemische toestand van alle oppervlaktewateren in Om dat te bereiken laat de Europese Commissie voor een aantal zogenoemde prioritaire stoffen (w.o. de zware metalen cadmium, kwik, lood en nikkel) momenteel concentratienormen opstellen. De normen voor prioritaire metalen worden waarschijnlijk strenger dan de nu in ons land gehanteerde MTR-normen. De KRW stelt verder als eis dat alle menselijke activiteiten in beeld worden gebracht, die - direct of indirect - significante invloed hebben op de De driedoornige stekelbaars kan een breed scala van watertypen bewonen, van zee tot de kleinere beken. Omdat de kroeskarper (r.) zuurstofarme milieus kan verdragen, is hij kenmerkend voor ondiepe plassen met een dikke laag organisch materiaal op de bodem (M25). kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater. Met het oog hierop dienen waterbeheerders inzicht te hebben in de herkomst van zware metalen die in het oppervlaktewater zitten en de wijze waarop ze erin terecht zijn gekomen. Zijn de stoffen afkomstig van landbouw, industrie, of van natuurlijke aardlagen? Ook moet duidelijk worden wat het aandeel van de afzonderlijke bronnen is op de voorkomende stoffenconcentraties, en hoe duur en effectief maatregelen zijn om aan de toekomstige prioritairestoffennormen te voldoen. Op dit moment lopen er her en der projecten bij waterbeheerders en kennisinstituten om hier meer inzicht in te krijgen. STOWA laat nu bekijken wat dat precies voor projecten zijn, en in hoeverre de producten van deze projecten aansluiten bij de behoeften van waterbeheerders. Op basis hiervan haakt STO- WA aan bij een initiatief, of laat het op basis van de opgedane inzichten een eigen instrumentarium ontwikkelen. Het instrument zal in ieder geval ook inzicht moeten geven in de kosten en effectiviteit van maatregelen om de chemische doelstellingen van de KRW te halen. HANDBOEK ZUIVERINGSTECHNIEKEN KRW STOWA, Rijkswaterstaat en de deelnemers aan het zogenoemde Urban Water Cycle project laten momenteel een Handboek zuiveringstechnieken KRW opstellen. Het handboek geeft waterbeheerders een overzicht van (nieuwe) technieken voor het vergaand zuiveren van afvalwater. De inzet van dergelijke technieken is naar verwachting nodig om te voldoen aan de waterkwaliteitsnormen die gaan gelden bij de invoering van de Kaderrichtlijn water (KRW). Lozingen van gezuiverd afvalwater kunnen significant bijdragen aan de belasting van regionale wateren. Uit onderzoek is gebleken dat 10 van de 33 in de Kaderrichtlijn genoemde prioritaire stoffen regelmatig voorkomen in effluent. Effluentlozingen kunnen daarmee een belangrijke emissiebron voor deze stoffen vormen. Waterbeheerders zullen om die reden aanvullende zuivering overwegen, waarbij ze een afweging maken met andere maatregelen om aan de KRW-stoffennormen te voldoen (bijv. bronaanpak). Bij die overweging is het van belang te weten welke (aanvullende) technieken er voorhanden zijn, of binnen enkele jaren op de markt komen. Wat is het effect ervan, en wat zijn de kosten? Op al deze vragen geeft het Handboek zuiveringstechnieken een antwoord. Waterbeheerders kunnen het handboek gebruiken om voor hun zuiveringen geschikte aanvullende zuiveringtechnieken te selecteren. Of aanvullende zuivering echt nodig is, hangt af van de situatie ter plekke. Het gaat vooral om zuiveringsinstallaties die lozen op kwetsbare en regionale wateren. Het handboek is deze zomer gereed. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 4

5 JAAP VERHULST DE ECOLOGISCHE NORMEN ZIJN EEN MIDDEL, GEEN DOEL JAAP VERHULST IS PROGRAMMAMANAGER KRW / WB 21 BIJ HET MINISTERIE VAN VERKEER EN WATERSTAAT. VERHULST VERWACHT DAT DE WATERSITUATIE MEDE DOOR DE KRW DE KOMENDE JAREN AANMERKELIJK GAAT VERBETEREN. MAAR DAARVOOR MOETEN ALLE BETROKKEN PARTIJEN WEL HUN STEENTJE BIJDRAGEN. HOE KIJKT U AAN TEGEN DE GROENE NORMEN UIT DE KRW? Ze zijn een middel, geen doel op zichzelf. Uiteindelijk wil je als bestuurder toch weten waar je naartoe wilt, wat het kost en wat het je waard is. De systematiek van de watertypen, referenties en maatlatten levert de bouwstenen om antwoorden te formuleren op deze beleidsvragen. VINDT U BIJ DE WATERSCHAPPEN VEEL DRAAGVLAK VOOR DEZE VISIE? Het verwerven van steun is een proces dat tijd nodig heeft. Op dit moment is er nog veel huiver ten aanzien van Brussel. Wat ook afschrikt is de omvang van de KRWmaterie. Die kent zo veel nieuwe variabelen dat het van bestuurders veel gevraagd is om het overzicht te bewaren. Ook omdat ze het idee hebben dat alles al is vastgelegd, wat overigens niet zo is. De referenties zijn slechts bepalend voor hoe een water zou kunnen zijn. Vergelijk het met een muziekstuk dat je nog nooit hebt gespeeld en slechts op papier hebt. Pas als je weet hoe het kan klinken, weet je waar je je op moet richten. Al doende leer je snel genoeg om je eigen rustmomenten en accenten erin te leggen. IS NEDERLAND IJVERIGER MET DE KRW DAN ANDERE LIDSTATEN? Grappig genoeg denkt ieder land dat de buren het minder nauw nemen. In Engeland hoorde ik mensen zeggen: Jullie in Nederland zullen wel niet zo gek zijn om het zo precies uit te voeren als wij hier. Maar eerlijk gezegd denk ik wel dat we in Nederland goed in staat zijn om het ingewikkeld te maken. Dankzij de traditioneel hoge organisatiegraad, grote deskundigheid en jarenlange ervaring binnen onze watersector. WELK EFFECT VERWACHT U VAN DE KRW OP LANGERE TERMIJN? Ik verwacht vanaf 2015 een betere watersituatie waar de mensen in ons land en de bedrijven profijt van hebben. Dat komt overigens niet alleen door de KRW, maar ook door natuurbeleid, diverse landinrichtingsprojecten en de extra ruimte die er komt voor de rivieren. WAAR HANGT HET VANAF OF DAT GAAT LUKKEN? Dat alle partijen - andere overheden, departementen en bedrijven - hun deel van het werk oppakken. Denk aan de mestproblematiek maar ook aan ruimtelijke ordeningsaspecten. Voor gemeenten is weer een rol weggelegd bij de afvoer van hemelwater en riolering. Het accent ligt daarom nu op het proces om daarover afspraken te maken in het stroomgebiedbeheersplan dat in 2008 in concept klaar moet liggen. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 5

6 KRW-TOOLS: WAT ZIJN DE ECOLOGISCHE EFFECTEN VAN FYSIEKE EN FYSISCH-CHEMISCHE INGREPEN IN WATERSYSTEMEN? Onlangs ging het BSIK-project KRW-tools van start. In dit project proberen onderzoekers meetbaar te maken wat de ecologische effecten zijn van ingrepen in watersystemen. Om de ecologische doelstellingen van de KRW te halen, zullen waterbeheerders vaak fysiek of fysisch-chemisch moeten ingrijpen in hun watersystemen. Het kan gaan om uiteenlopende maatregelen als hermeandering van beken, het aanleggen van natuurvriendelijke oevers, het aanpassen van het peilbeheer, de aanleg van vispassages, het aanpakken van diffuse bronnen of het verbeteren van de afvalwaterzuivering. Hoewel dit soort maatregelen in Nederland al regelmatig wordt genomen, zijn de resultaten hiervan meestal niet geëvalueerd over een wat langere periode. Ook zijn de resultaten vaak slecht toegankelijk voor derden. Daarnaast is nog weinig bekend over de precieze ecologische effecten van dergelijke ingrepen en de extrapolatiemogelijkheden naar andere gebieden. Dat gaat de komende tijd veranderen. In het project KRWtools proberen onderzoekers deze relaties meetbaar te maken voor specifiek Nederlandse omstandigheden. De relaties worden vastgelegd in een modelinstrumentarium dat waterbeheerders kunnen gebruiken bij het bepalen van mogelijke herstelmaatregelen. Het project KRW-tools sluit nauw aan bij het Europese REBECCA-project. In dit project onderzoekt men generieke ingreep-effectrelaties, relaties die in meerdere Europese regio s op een zelfde manier voorkomen. De EU kan hierdoor de beschrijvingen van ecologische en chemische status door de verschillende lidstaten met elkaar vergelijken. Ook heeft het project KRW-tools een duidelijke link PROJECT WATERTEKENS: LEREN COMMUNICEREN OVER WATERVRAAGSTUKKEN Om de doelen van KRW en NBW te halen, moeten waterbeheerders de komende jaren de nodige maatregelen nemen. Daarbij komen ze vroeg of laat de burger tegen. Hoe communiceer je daarmee over je plannen en welke zaken zijn daarbij van belang? Dat zijn de vragen waar het om draait in het leven-met-waterproject WaterTekens, een gezamenlijk project van enkele waterschappen, Rijkswaterstaat, Alterra, WUR, NOK en STOWA. Vroeger? Ach, toen maakte je als waterbeheerder een gedegen technisch plan, je gaf in het plaatselijke dorpshuis een korte uitleg en daarna kon de schop de grond in. Tegenwoordig is zoiets ondenkbaar, weten waterbeheerders uit ervaring. Hun plannen en werkzaamheden stuiten in toenemende mate op onbegrip en verzet bij omwonenden en andere belanghebbenden. Soms is dat makkelijk te verklaren. Het waterschap wil bijvoorbeeld ergens water graven, waar omwonenden liever een park zien. Maar vaak is veel lastiger te achterhalen waarom burgers de hakken in het zand zetten. Het project WaterTekens onderzoekt met het oog hierop de wijze waarop mensen water beleven. Dat bepaalt in hoge mate hun houding en gedrag ten aanzien van veranderingen in het waterbeheer, is de gedachte. Kennis daarover is dus van groot belang voor succesvolle watercommunicatie. In het project wordt een aantal praktijkcases doorlopen, waarbij waterbeheerders met omwonenden te maken krijgen bij het uitvoeren van hun taken. Bij iedere case bepalen zij samen met de onderzoekers de communicatiestrategie en worden methoden van communicatie gekozen. Het hele communicatietraject wordt daarna uitgevoerd en geëvalueerd. Verder wordt een leergemeenschap opgericht, waarin de resultaten van het onderzoek en de praktijkcases worden besproken. In deze leergemeenschap participeren in ieder geval vertegenwoordigers van de projectpartners. Maar hij staat ook open voor anderen. Het laatste onderdeel van het project is het overdragen van de verworven kennis en de leerpunten uit de praktijkcases aan waterbeheerders. Dit gebeurt door de ervaringen goed te documenteren en door speciale kennisoverdrachtbijeenkomsten te organiseren. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 6

7 De waterwants Notonecta viridis behoort tot de welbekende rugzwemmers of bootsmannetjes. Deze soort is kenmerkend voor zeer verschillende typen stilstaande wateren. met het leven-met-waterproject KRW-verkenner. De resultaten vormen input voor deze verkenner, een instrument waarmee strategische keuzes kunnen worden gemaakt voor beheer en inrichting van stroomgebieden (zie elders in deze nieuwsbrief). Het project wordt uitgevoerd door Delft Cluster, een samenwerkingsverband van kennisinstituten, werkzaam op het gebied van de grond-, weg- en waterbouw. Participerende kennisinstituten zijn Geodelft, Unesco-IHE, KIWA, TNO, TU Delft en WL Delft Hydraulics. Daarnaast leveren verschillende waterbeherende organisaties inbreng. WATERSCHAPPERS: KRW EN WB21 SAMEN AANPAKKEN STOWA heeft bij waterschappen een onderzoek laten uitvoeren naar een gecombineerde uitvoering van WB21 en de Kaderrichtlijn water. Vertegenwoordigers van 12 waterschappen werden geïnterviewd over de kansen en knelpunten. Waterschappen hebben de komende jaren hun handen vol aan het behalen van de waterkwaliteitsdoelen van de Kaderrichtlijn. Tegelijkertijd moeten ze uitvoering geven aan WB21 om hun watersystemen kwantitatief op orde te krijgen. Een gecombineerde aanpak van beide levert grote voordelen op, vonden de geïnterviewde waterschappers. Het bespaart kosten, het leidt tot een gebiedsgerichte aanpak en tot meervoudig ruimtegebruik. Bovendien maak je werk met werk omdat veel hydromorfologische herstelmaatregelen zowel gunstig zijn voor de waterkwantiteit (WB21) als de waterkwaliteit (KRW). Als knelpunt voor een gecombineerde aanpak werd onder meer het faseverschil genoemd; WB21 zit al volop in de uitvoerende fase, terwijl de KRW zich nog in de voorbereidingsfase bevindt. Ook noemde men als knelpunt een gebrekkig inzicht in de kosten die gemoeid zijn met de uitvoering van de KRW, en het feit dat er nog weinig bekend is over de precieze effecten van maatregelen op het ecologisch functioneren van wateren. Dit laatste maakt het zoeken naar synergie in maatregelen lastig. De karakteristieke krabbescheer draagt bij aan het verlandingsproces in kleine ondiepe plassen van het type M11. Uit de interviews kwam naar voren dat de Kaderrichtlijn water vooral als kans wordt gezien, niet als bedreiging. De geïnterviewden beschouwen de richtlijn als een belangrijke steun in de rug voor een grondige aanpak van waterkwaliteitsproblemen en als breekijzer om betrokken partijen daarbij op hun verantwoordelijkheden te wijzen. Ook was men positief over de resultaatsverplichting van de KRW. Dit biedt volgens de ondervraagden perspectief voor zakelijker en resultaatgerichter waterbeheer. Wel was sprake van enige bestuurlijke terughoudendheid, omdat de consequenties van de richtlijn nog onvoldoende duidelijk zijn. De uitkomsten van het onderzoek zijn vastgelegd in het STOWA-rapport Inventarisatie synergie Europese Kaderrichtlijn water en Waterbeleid 21 ste eeuw. Het rapport kunt u bestellen bij Hageman Fulfilment in Zwijndrecht, STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 7

8 ERIK KRAAIJ TE VEEL MISVERSTANDEN OVER KRW ERIK KRAAIJ IS HOOFD AFDELING WATERBELEID BIJ DE UNIE VAN WATERSCHAPPEN. KRAAIJ BETREURT HET FEIT DAT ER IN BESTUURLIJK NEDERLAND MOMENTEEL ZOVEEL SCEPSIS BESTAAT OVER DE KADERRICHTLIJN WATER. DAAR LIGGEN VOLGENS HEM VOORAL MISVER- STANDEN AAN TEN GRONDSLAG. IS DAT ZO ERG? Wat mij betreft niet. Het werk dat onder regie van STOWA is uitgevoerd, vormt een prima basis om mee verder te gaan. Bovendien had het toch moeten gebeuren. Dus ik zou zeggen: zo vlug mogelijk aan de slag met de referenties en maatlatten. ER BESTAAT VEEL ACHTERDOCHT TEN AANZIEN VAN DE ECOLOGISCHE KRW-NORMEN. WAT VINDT U DAARVAN? Helaas wordt de stemming nog te veel overheerst door misverstanden. Veel bestuurders denken dat ecologen de dienst uitmaken en dat alles wordt bepaald in Brussel. Sinds de perikelen met de Europese Habitatrichtlijn en de Nitraatrichtlijn kan Brussel geen goed meer doen. Terwijl Nederland begin jaren negentig juist één van de voorvechters was van de Europese Kaderrichtlijn water. De euforie van toen is vervangen door een gevoel van we zijn erin geluisd. Dat vind ik erg jammer. WAT BEDOELT U MET ERMEE AAN DE SLAG GAAN? Dat je al doende vanzelf zult ontdekken waar de kansen liggen. Nu roept iedereen op voorhand al dat het onbetaalbaar wordt, omdat men denkt dat de 42 omschreven natuurlijke watertypen voor heel Nederland hét streefbeeld vormen. Maar dat is helemaal niet de bedoeling. Laten we nu de vertaalslag maken naar doelstellingen, de maatregelen bepalen, de effecten bestuderen - desnoods met simulatieberekeningen - en de kosten in kaart brengen. Laten we de komende vier jaar vooral hard oefenen met de richtlijn, want het is 2009 voordat je het weet. HOE ZOU HET KOMEN DAT MEN ZICH OVERVALLEN VOELT? Wat meespeelt is dat er geen uniforme afspraakopdracht met alle waterschappen ten grondslag ligt aan de invulling van de ecologische kant van de KRW. Bij de chemische normering is dit indertijd wel gebeurd, maar bij dit biologische onderdeel hebben we - laat ik er eerlijk over zijn - verzuimd onze bestuurders aan de hand te nemen. STOWA heeft het daarentegen wel in een vroeg stadium opgepakt, wat ook goed past bij haar onderzoekstaak. Maar voor veel waterschapsbestuurders komt de beleidsvoorbereiding nu uit een andere hoek dan ze gewend zijn. WELK EFFECT VERWACHT U VAN DE KRW OP LANGERE TERMIJN? De richtlijn geeft ecologische belangen een plek in het beleid. Er zullen best vertragingen en versoepelingen van ecologische doelstellingen komen. En voor nieuwe landen die het niet kunnen bekostigen, zal er ook wel een differentiatie komen. Maar uiteindelijk zal de KRW op lange termijn duidelijk resultaat geven. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 8

9 JOHAN DE BONDT WE KUNNEN HET OOK TE GEK MAKEN DIJKGRAAF VAN HET HOOGHEEMRAADSCHAP AMSTEL, GOOI EN VECHT JOHAN DE BONDT BEPLEIT EEN REALIS- TISCHE INVULLING VAN DE KADERRICHTLIJN WATER. ANDERS WORDT DE KRW-EXERCITIE IN ZIJN OGEN ONWERKBAAR ÉN ONBETAALBAAR. WAT IS UW ALGEMENE INDRUK VAN DE GROENE NOR- MEN? We zijn als bestuurders veel te laat wakker geworden. Het standpunt wordt teveel bepaald vanuit het ambtelijk denken, door de wetenschappers. Het kan toch niet de bedoeling zijn dat we straks elk watertje groter dan een vingerhoed in Brussel moeten aanmelden. Daarom heb ik bij de eerste uitwerking al gezegd dat we alleen de grote wateren, gerelateerd aan het Brussels perspectief, moeten benoemen als waterlichaam. Doe je meer, dan kom je om in monitoring en rapportages. KORTOM: U VINDT HET HELEMAAL NIKS? Zoals de insteek aanvankelijk was, lijkt het me onwerkbaar. In het begin waren er meer dan duizend verschillende waterlichamen benoemd. Dat aantal hebben we gelukkig stevig omlaag weten te krijgen. VINDT U HET BELANGRIJK DAT HET WATER ECOLOGISCH GEZOND IS? Jazeker. Dat blijkt ook uit alles wat we al gedaan hebben. Langs de Vecht hebben we natuurlijke oevers aangelegd. De natuurgebieden het Naardermeer en de Botshol worden zelfs door Unesco hoog gewaardeerd. Niet om onszelf op de borst te kloppen, maar dat is wel onze verdienste. Daar hebben we als hoogheemraadschap echt geïnvesteerd in natuur en ecologie. Vrijwillig wel te verstaan. We gaan allang niet meer alleen over dijken en peilen. JULLIE INSPANNINGEN IN HET NAARDERMEER, DE VECHTOEVER, DE BOTSHOL ETC. ZIJN GEBIEDSGERICHT. BIJ DE KRW GAAT HET OM EEN STRUCTURELE AANPAK. HOE KIJKT U DAAR TEGENAAN? Ook een structurele, globale aanpak valt uiteen in projecten die gebiedsgericht zijn. Waterschappen kunnen zelf bepalen of ze meer doen dan strikt is voorgeschreven. In Hilversum bouwen we een nieuwe zuiveringsinstallatie die wordt uitgerust met membraanbioreactortechnologie, het nieuwste van het nieuwste. U TRAPT DUS STEVIG OP DE REM... Dat moet ook wel. Den Haag is erg goed in het opleggen van regels aan de decentrale overheden, maar van de vraag hoe we alles in vredesnaam moeten waarmaken liggen ze niet echt wakker. Het is de strijd van de idealisten tegen de realisten. En vergeet niet: wie gaat het straks betalen? Want reken maar dat er een pittig prijskaartje aan het hele gebeuren komt te hangen. Den Haag heeft ingezet op een koers van lastenverlichting. Dus zal het er wel op neerkomen dat de waterschapslasten fors omhoog zullen gaan. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 9

10 HULP VOOR WATERBEHEERDERS BIJ BEPALEN DOELSTELLINGEN NIET-NATUURLIJKE WATEREN Momenteel werkt een speciale werkgroep van de LBOW-werkgroep Doelstellingen aan een handreiking voor het bepalen van referenties en doelstellingen voor alle niet-natuurlijke wateren, de zogenoemde MEP s en GEP s. STOWA en RIZA hebben opdracht gegeven om op basis van deze handreiking voor een aantal veelvoorkomende niet-natuurlijke waterlichamen voorbeeldmep s en -GEP s op te stellen. Handreiking en voorbeeldbeschrijvingen zijn deze zomer gereed. De Kaderrichtlijn water maakt zoals bekend onderscheid tussen natuurlijke, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen. Dit onderscheid is van groot belang, omdat voor de laatste twee categorieën lagere doelstellingen gelden. Zeker voor Nederland, waarbij bijna alle waterlichamen (>90 procent) tot de laatste twee categorieën behoren. Voor natuurlijke waterlichamen geldt als doelstelling een goede ecologische toestand, voor niet-natuurlijke waterlichamen mogen de lidstaten volstaan met een goed ecologisch potentieel. Dit GEP moeten zij afleiden van het maximaal ecologisch potentieel (MEP). MITIGERENDE MAATREGELEN Bij het bepalen van het maximaal ecologisch potentieel gaat men uit van de referentietoestand van het natuurlijke type waar het betreffende waterlichaam het meest op lijkt. Vervolgens wordt rekening gehouden met de negatieve effecten op de ecologie, die het gevolg zijn van zogenoemde onomkeerbare morfologische ingrepen, alsmede met de positieve effecten van mitigerende maatregelen. De resultante is het maximaal ecologisch potentieel. Onomkeerbare morfologische ingrepen kunnen niet ongedaan worden gemaakt, omdat anders bepaalde functies gevaar lopen, zoals scheepvaart of veiligheid. Mitigerende maatregelen zijn maatregelen die waterbeheerders moeten nemen om de negatieve effecten van morfologische ingrepen te verzachten. Goed voorbeeld is het aanleggen van een vistrap om de negatieve effecten van een stuw op vismigratie op te heffen. Nadat waterbeheerders het MEP hebben vastgesteld, bepaalt men in hoeverre de feitelijke toestand hiervan afwijkt. Dit gebeurt, net als bij de natuurlijke wateren, via een maatlat, waarbij dezelfde kwaliteitselementen (algen, vegetatie, macrofauna en vis) een rol spelen. Verschil is dat deze maatlatten maar vier klassen kennen. Het uiteindelijke doel is een plek in de hoogste klasse in Dit noemt de KRW een goed ecologisch potentieel (GEP). MAATWERK Bij natuurlijke waterlichamen hebben alle lichamen van hetzelfde natuurlijke watertype dezelfde referentie. Vandaar dat deze landelijk worden vastgesteld. Het vaststellen van de doelstellingen van niet-natuurlijke wateren moeten waterbeheerders echter zelf doen. Het afleiden van MEP s is namelijk maatwerk. De niet-natuurlijke waterlichamen kunnen weliswaar geclusterd worden rond het natuurlijke watertype waar ze het meest op lijken. Maar de gepleegde onomkeerbare ingrepen zien er per waterlichaam steeds anders uit, en dus verschilt het MEP van waterlichaam tot waterlichaam. De handreiking die nu wordt ontwikkeld, moet waterbeheerders helpen bij het afleiden van de niet-natuurlijke doelstellingen. STOWA en RIZA laten bovendien voorbeeldmep s en -GEP s bepalen voor een aantal veel voorkomende niet-natuurlijke waterlichamen. Het gaat hierbij om waterlichamen die zijn afgeleid van hetzelfde watertype, met min of meer identieke morfologische ingrepen. Dit gebeurt op basis van de handreiking, zodat de toepasbaarheid ervan direct wordt getoetst en kan worden verbeterd. BESTUURLIJKE RUIMTE De Kaderrichtlijn water laat lidstaten over het algemeenweinig bewegingsvrijheid. De kleine letters van de richtlijn bevatten strikte voorwaarden voor het behalen van de doelstellingen en bijkomende verplichtingen. Toch is er juist bij het afleiden van de MEP s en GEP s wel ruimte voor eigen interpretatie. Het gaat onder meer om het bepalen van de onomkeerbaarheid van ingrepen en om het vaststellen van mitigerende maatregelen om de effecten ervan op de ecologie te verminderen. De belangrijkste bestuurlijke keuzen liggen echter bij het samenstellen van de maatregelenpakketten die moeten leiden tot het behalen van de gewenste ecologische toestand. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 10

11 Kiezelalgen zijn goed te herkennen aan hun geometrische vormen en hun bruine kleur. SLOTEN EN KANALEN Momenteel worstelen KRW-experts met de vraag hoe we bij het bepalen van KRW-doelstellingen moeten omgaan met sloten en kanalen. Omdat het kunstmatige waterlichamen zijn, moeten de doelstellingen worden afgeleid van de referentie van het natuurlijke watertype waar ze het meest op lijken. Nu is dat voor veel van deze waterlichamen niet zo n probleem. Een MEP van een zandwinput kun je bijvoorbeeld afleiden van de referentie van een diep meer. Maar voor kanalen en sloten blijkt het heel lastig om een vergelijkbaar natuurlijk watertype te vinden. Dit dilemma wordt overigens door Brussel erkend. Het probleem kan op twee manieren worden opgelost. Of je gaat - zo goed en zo kwaad - toch uitgaan van de referentie van het meest gelijkende natuurlijke type, of je leidt het MEP direct af van de bestaande hydromorfologische situatie. Hierover moet de komende maanden meer duidelijkheid komen. ECOLOGISCHE EFFECTEN Tot slot: voor het bepalen van de MEP s en GEP s is het nodig aan te geven wat de ecologische effecten zijn op een niet-natuurlijk waterlichaam van hydromorfologische ingrepen, herstelmaatregelen en verzachtende maatregelen. Experts zijn het erover eens dat de bestaande kennis hierover ontoereikend is om dit kwantitatief per kwaliteitselement (algen, vegetatie, macrofauna, vissen) te beschrijven. Het alternatief is het leggen van kwalitatieve relaties, waarbij men globaal aangeeft wat een ingreep betekent voor het gehele systeem. Dit varieert van een groot negatief effect (-3), via geen effect (o) tot een groot positief effect (+3). Ook hierover moet de komende maanden meer duidelijkheid komen. KRW-VERKENNER HELPT BIJ OPSTELLEN STROOM- GEBIEDBEHEERSPLANNEN Onlangs kwam het prototype gereed van de KRW-verkenner, een instrument dat waterbeheerders ondersteunt bij het opstellen van stroomgebiedbeheersplannen. Zijn KRW-doelstellingen haalbaar, waar liggen knelpunten en welke maatregelen kunnen we nemen om de doelen alsnog te bereiken? Nog verdergaande afvalwaterzuivering? Het aanpakken van diffuse verontreinigingen? Wat kost het en wat levert het op? Het zijn hoogst actuele vragen voor waterbeheerders, met het oog op de stroomgebiedbeheersplannen die ze moeten opstellen. De KRWverkenner biedt de mogelijkheid op (deel)stroomgebiedsniveau maatregelenpakketten te ontwikkelen en (globaal) te bekijken in hoeverre daarmee de doelstellingen uit de Kaderrichtlijn worden bereikt. De effecten van de maatregelen worden visueel weergegeven op stroomgebiedskaarten om de communicatie met burgers en de bestuurlijke besluitvorming te vergemakkelijken. Belangrijk onderdeel van de verkenner vormt een database met maatregel-effectrelaties. Hierin worden tal van herstelmaatregelen opgenomen, met bijborende effecten en kosten. De verkenner wordt momenteel bij Waterschap Vallei & Eem getest. De KRW-verkenner richt zich vooralsnog op de ecologische toestand van wateren. Wellicht wordt dit uitgebreid met de chemische toestand. De komende maanden wordt de database over ingreep-effectrelaties verder ingevuld, met name via het gerelateerde onderzoeksproject KRWtools (zie elders in deze nieuwsbrief). Eind van dit jaar verschijnt een basisversie. De ontwikkeling van de verkenner vindt plaats in het kader van het BSIK-programma Leven met Water. Het wordt medegefinancierd door STOWA. De riviergrondel is een goed voorbeeld van een kleine stroomminnende vissoort. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 11

12 EU VERGELIJKT EN TOETST KRW-DOELSTELLINGEN LIDSTATEN In Europees verband is het proces van intercalibratie in volle gang. Het betreft het vergelijken en eventueel aanpassen van de KRW-doelstellingen die afzonderlijke lidstaten voor hun watertypen hebben gedefinieerd. Dit moet voorkomen dat een rivier die de grens oversteekt - op papier - ineens van kwaliteit verandert. Elke lidstaat van de Europese Unie definieert zijn eigen ecologische doelstellingen en de daarbij behorende maatlatten en klassengrenzen. Om te zorgen voor uniformiteit, dient dit te gebeuren aan de hand van de eisen die de Kaderrichtlijn water en bijbehorende bijlagen hieraan stellen. Verder heeft Brussel speciale guidances (richtsnoeren) laten opstellen door Europese Waterdirecteuren. Desondanks is het mogelijk dat er verschillen ontstaan tussen de doeldefinities van lidstaten. Vandaar dat Brussel in de KRW de eis van intercalibratie heeft opgenomen. eigen doeldefinities en maatlatten. Voor Nederland zijn vertegenwoordigers van Verkeer en Waterstaat en de Waterschappen Rivierenland en Reest en Wieden betrokken bij de intercalibratie. Het moerasvergeetmijnietje is kenmerkend voor de oeverzone van ondiepe wateren (M5, M11, M14). OVEREENSTEMMEN Voor de intercalibratie moet iedere lidstaat zijn mening geven over de goede toestand en referentiecondities voor een aantal watertypen. Onze wateren worden bijvoorbeeld beoordeeld met de maatlatten van vergelijkbare watertypen van andere lidstaten, om te kijken of de uitkomsten met elkaar overeenstemmen. In andere gevallen wordt gezocht naar een nieuwe maatlat die een benchmarker is voor de maatlatten van de lidstaten. Tot slot zal Brussel willen toetsen of de maatlatten en uitkomsten van de vergelijking in overeenstemming zijn met de definities uit de richtlijn. Intercalibratie is een belangrijk proces, omdat de uitkomsten nog wijzigingen kunnen gaan inhouden voor de Het aarvederkruid (R) Myriophyllum spicatum hoort thuis in vrijwel alle typen stilstaande wateren, zolang het maar niet te zuur is. PUBLIEKE PARTICIPATIE: TOT WAAR... EN NIET VERDER? In de Kaderrichtlijn water is een speciaal artikel opgenomen over publieke participatie. Brussel wil dat lidstaten hun burgers actief betrekken bij het opstellen, aanpassen en herzien van stroomgebiedbeheersplannen. De vraag is: hoe doe je dat en hoe ver ga je daarin? Het leven-met-waterproject Grenzen aan publieke participatie probeert daarop een antwoord te vinden. Het project wordt getrokken door RIZA. Een goed plan is een gedragen plan. Dat inzicht is inmiddels ook doorgedrongen op de Brusselse burelen. Vandaar dat in de Kaderrichtlijn water nadrukkelijk aandacht wordt gevraagd voor publieke participatie. Maar het gevaar ligt op de loer. Je laat iedereen grenzeloos over van alles meepraten, hetgeen overspannen verwachtingen wekt waaraan je uiteindelijk niet kunt voldoen. Daarmee bereik je het tegendeel van wat je wilde. Doel van dit project is inzicht te krijgen in de grenzen aan publieke participatie bij de grote actuele wateropgaven: waarover communiceer je wel, waarover niet (meer)? De bedoeling is dat de opgedane kennis beschikbaar komt in de vorm van enkele praktische instrumenten. Er komt mogelijk een handreiking voor de afbakening van publieke participatie binnen een project, aan de hand van kenmerken van dat project. De werking van de ontwikkelde instrumenten en de achterliggende inzichten worden in een aantal praktijksituaties getoetst. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 12

13 MARGA KOOL NIET PESSIMISTISCH OVER HAALBAARHEID MARGA KOOL IS, ZOALS ZE HET ZELF UITDRUKT, NIET PESSIMISTISCH OVER DE HAALBAARHEID VAN DE KRW- DOELSTELLINGEN. MAAR OVER DE TERMIJN WAAROP HET MOET GEBEUREN, MAAKT ZE ZICH WEL ZORGEN. KOOL IS DIJKGRAAF VAN HET WATERSCHAP REEST EN WIEDEN EN TEVENS BESTUURSLID VAN DE UNIE VAN WATERSCHAPPEN, WAAR ZE DE KRW IN HAAR PORTE- FEUILLE HEEFT. WAT IS UW ALGEMENE INDRUK VAN DE GROENE NOR- MEN? Ik ben niet pessimistisch over het realiseren van de gewenste ecologische toestand, maar wel over de termijn, want er moet nog heel veel gebeuren. IK HOOR U NIET ZEGGEN DAT U HET BIJ VOORBAAT ONHAALBAAR VINDT? Dat zou te snel zijn. Van huis uit ben ik geen bioloog en dat geldt voor veruit de meeste bestuurders. Daarom is het goed dat ons helder wordt uitgelegd hoe het precies werkt met de ecologische normstelling. Pas wanneer de systematiek en de achterliggende gedachten duidelijk zijn, kan er een volwassen discussie over plaatsvinden. In dit stadium zijn er nog veel vragen. Natuurlijk leven er ook veel vragen rondom het standstillprincipe, wat inhoudt dat de toestand van waterlichamen niet mag verslechteren. Je zou al snel kunnen denken dat daarmee het hele land op slot gaat. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. Of is het zo dat je een ecologisch nadelige maatregel mag compenseren met een gunstige, zodat de toestand er per saldo ook niet op achteruit gaat? WELKE KNELPUNTEN ZIET U VERDER NOG? Een gebrek aan consistentie in beleid. Streven naar een goede waterkwaliteit, zowel in chemisch als in ecologisch opzicht, heeft enkel zin wanneer ook de ministeries zich hier hard voor maken. Om een voorbeeld te geven: veel chemische verontreiniging ontstaat via diffuse bronnen. Het Rijk moet dat beleid aanscherpen. Voor zover dat bedrijfsmatige bronnen betreft bestaat er al volop regulering, bijvoorbeeld mestbeleid en vergunningenbeleid. Maar als particulier kun je voor je eigen achtertuin straffeloos de kwalijkste bestrijdingsmiddelen en bouwmaterialen inslaan. Afgezien van wat vrijblijvende milieukeurmerken, is er niemand die dat reguleert. Terwijl de milieuschade door alle particulieren bij elkaar opgeteld verbazingwekkend hoog is. Daarom zijn wij blij met het verbod op lozingen van afvalwater uit recreatieboten. ZOALS...? De stuurbaarheid bijvoorbeeld. Stel dat je straks alle moeite hebt gedaan om het water fysisch en chemisch weer goed te krijgen voor een bepaalde groep soorten. Wie garandeert dan dat die planten en dieren er ook komen? En houden de biologische normen rekening met klimaatveranderingen? Of met de invloed van exoten? WELKE MAATREGELEN HEEFT UW WATERSCHAP VERDER AL GENOMEN? Wij hebben besloten de zuiveringsinstallatie in Steenwijk uit te breiden met een extra zandfiltratie. Dat is een hele stap voorwaarts. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 13

14 LAMBERT VERHEIJEN KRW BESTUURLIJK VEEL TE LAAT OPGEPAKT VOLGENS DIJKGRAAF LAMBERT VERHEIJEN VAN WATERSCHAP AA EN MAAS IS EEN INTEGRALE, DOOR MEERDERE MINISTERIES GEDRAGEN AANPAK NOODZAKE- LIJK OM WATERKWALITEITSDOELSTELLINGEN TE HALEN. NU IS WATERKWALITEIT VOLGENS HEM NOG TE VEEL EEN SECTORAAL THEMA. WAT IS UW ALGEMENE INDRUK VAN DE ECOLOGISCHE NORMEN UIT DE KRW? Ze zijn wel erg vakinhoudelijk. Bestuurlijk gezien hebben we het veel te laat opgepakt. Nu schrikken we van de vraag of alles wel haalbaar is. En is het zoeken geblazen naar de beleidsruimte die er nog in zit. EN, ZIET U BELEIDSRUIMTE? Jazeker. Ten eerste in de vertaalslag van natuurlijke referenties naar sterk veranderde en kunstmatige wateren. Dat wordt een hele belangrijke, omdat we in Nederland bijna alleen maar sterk veranderde en kunstmatige wateren hebben. Ten tweede zie ik beleidsruimte in de mogelijkheid om (tot tweemaal) het jaar waarin de norm moet zijn gehaald uit te stellen met zes jaar. En ten derde in de mogelijkheid de normen te versoepelen. Ik realiseer me dat dergelijke acties een zeer goede onderbouwing vereisen. Maar daar heb ik alle vertrouwen in. Ruim de helft van de Nederlandse landbouwgronden is verzadigd met fosfaat. Dat krijgen we écht niet weg voor WELKE KNELPUNTEN ZIET U? Er zijn nog onduidelijkheden rondom erfenissen uit het verleden. In Brabant hebben we bijvoorbeeld veel nikkel in de bodem. En natuurlijk hebben we - ook vanuit het verleden - zoveel meststoffen dat nu al vaststaat dat we de norm per 2015 onmogelijk zullen halen. Daarover is uiteraard al een brief naar Brussel gegaan. Maar ook juridisch zijn er vragen. In hoeverre mag je nog overgebleven bedrijven aansprakelijk stellen voor wat er in het verleden aan stoffen naar het grondwater is uitgespoeld? En hoe moeten we omspringen met het zogenoemde standstill-principe. Sinds 2000 mag de toestand van een waterlichaam niet verslechteren. De standstill kenden we eerst alleen maar van gebieden die binnen de ecologische hoofdstructuur lagen of die zijn aangewezen in het kader van de Vogel- of Habitatrichtlijn. Terwijl het niet altijd in het belang is van de natuur. Zo mochten we ooit van Brussel het Krammer-Volkerak, vanwege de standstill, niet schoonspoelen met (schoon) water van buitenaf. WAT BESCHOUWT U ALS ABSOLUTE NOODZAAK? De medewerking van andere ministeries. Schoon water kan onmogelijk alleen de zorg zijn van de waterschappen. Om een simpel voorbeeld te geven: autoverkeer leidt (via de uitstoot van lood) tot watervervuiling. Het kan straks niet zo zijn dat wij alles moeten doen om een water helemaal schoon te krijgen en dat Verkeer en Waterstaat er dan doodleuk een snelweg naast plant. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de landbouw en industrie. We missen daarom nog een, door meerdere ministeries gedragen, integrale aanpak. Waterkwaliteit is nog te veel een thema binnen het waterbeheer. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 14

15 21 SEPTEMBER: VIERDE PLATFORMDAG OVER DE KADERRICHTLIJN WATER STOWA en de Unie van Waterschappen organiseren op woensdag 21 september a.s. voor de vierde keer een platformdag over de Europese Kaderrichtlijn water. Tijdens de dag passeert een groot aantal technische en politiek-bestuurlijke onderwerpen de revue met betrekking tot de implementatie van de richtlijn. Van harte aanbevolen voor waterschappers, wetenschappers, vertegenwoordigers van Rijk, provincies en gemeenten. De implementatie van de KRW is het afgelopen jaar op stoom gekomen. Activiteiten en besluiten buitelen inmiddels over elkaar heen. Reden genoeg voor STOWA en de Unie van Waterschappen de zaken weer eens op een rij te zetten. De vierde platformdag over de Kaderrichtlijn water opent met een kort overzicht van de stand van zaken door Marga Kool. De dijkgraaf van Waterschap Reest en Wieden én UvW-bestuurslid staat nadrukkelijk stil bij de rol en verantwoordelijkheid van alle bij de KRW betrokken partijen. Kortom: wie staat nu eigenlijk waarvoor aan de lat? Na deze inleiding worden onze KRW-inspanningen afgezet tegen de wijze waarop andere lidstaten werken aan de implementatie. Is Nederland - zoals we vaak denken - het braafste jongetje van de klas en maken we het onszelf daarmee nodeloos lastig, of niet? Erik Kraaij van de UvW gaat in op de decembernota die eind van dit jaar voor de eerste keer gaat verschijnen. Tijdens het plenaire gedeelte is er ook aandacht voor de wijze waarop de doelstellingen voor niet-natuurlijke wateren moeten worden vastgesteld. Lenie Klein Holkenborg van Waterschap Zuiderzeeland geeft een toelichting op de hiervoor ontwikkelde methodiek. Deze staat beschreven in het rapport Handreiking MEP/GEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. De dag vervolgt met een groot aantal parallelle deelsessies over uiteenlopende onderwerpen. Deze worden in blokken gegeven, zodat deelnemers de gelegenheid hebben meerdere sessies (drie) bij te wonen. Hierna volgt een kort overzicht. AAFWEGINGSKADER Bij het bepalen van het meest doelmatige maatregelenpakket voor het bereiken van de doelstellingen is het nodig een analyse uit voeren van de menselijke belasting en beïnvloeding van waterlichamen. Soms kan dat nationaal, soms is regionaal maatwerk nodig. Daarbij worden grove schattingen gemaakt van de bijdragen, de kosten en effecten die samenhangen met de maatregelen. Wat zijn de ervaringen tot nu toe en zijn er al conclusies te trekken? Inleider: Bert Palsma (STOWA). B AFVALWATERZUIVERING EN DE KRW Bij het bepalen van maatregelen om KRW-doelstellingen te bereiken, wordt al snel naar zuiveringsinstallaties gewezen. Logisch, want effluentlozingen kunnen behoorlijke vervuilingsbronnen zijn voor oppervlaktewateren. Maar het kan ook voorkomen dat andere vormen van belasting dominanter zijn. Dan ligt het voor de hand extra bronmaatregelen te treffen in de waterketen, zoals strengere normen voor bedrijfsafvalwaterlozingen, productenbeleid of het afkoppelen van hemelwater. In de sessie wordt gekeken hoe waterbeheerders in de praktijk een De Europese rivierkreeft hoort van nature thuis in de meeste langzaamstromende rivieren (R5, R6, R7, R10) en in de snelstromende rivier of nevengeul op zandbodem of grind (R16). STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 15

16 afweging kunnen maken tussen mogelijke maatregelen. Inleider: Pia Ecksteijn (Unie van Waterschappen). C GEMEENTEN EN DE KADERRICHTLIJN Waterbeheerders kunnen alleen samen met andere betrokken partijen de KRW-doelstellingen bereiken, waaronder gemeenten. Ook zij zullen hun steentje moeten bijdragen, bijvoorbeeld via het terugdringen van stedelijke emissies. De Kaderrichtlijn lijkt bij gemeenten echter nog niet sterk te leven. In de sessie wordt een beeld gegeven van de mate waarin gemeenten een rol kunnen spelen bij het halen van de doelstellingen, in welke mate er reeds initiatieven lopen en in hoeverre de beïnvloedingen vanuit gemeentelijke objecten belangrijke bedreigingen zijn. Inleider: n.n.b. D NUTRIËNTEN EN DE KRW In de Kaderrichtlijn water is de biologie leidend. De normen voor stikstof en fosfaat ondersteunen de biologie en moeten eruit volgen. Het gaat erom te bepalen welke concentraties toelaatbaar zijn, zonder dat ze het bereiken van de goede ecologische toestand, dan wel het goede ecologische potentieel van een waterlichaam in de weg zitten. Daarbij zal ook aandacht geschonken worden aan de effecten stroomafwaarts. Internationaal zijn er richtsnoeren in ontwikkeling die sturing geven aan de wijze waarop (per lidstaat) nutriëntnormen moeten worden vastgesteld. In de sessie wordt ingegaan op de uitgangspunten en ontwikkelingen bij het stellen van normen en krijgen de deelnemers een indruk van de hoogte van de mogelijke normen. Inleider: Floor Heijnis (HWE). E PRIORITAIRE STOFFEN De normen voor prioritaire stoffen worden volgens een vaste methode op internationaal (EU) niveau opgesteld. Daarnaast worden voor andere stoffen nationaal normen afgeleid. De conceptnormen zijn al enige tijd bekend. Duidelijk is dat in delen van Nederland het een hele klus zal worden de normen te halen. Soms zijn de achtergrondbelastingen zo groot, dat verlaging van doelstellingen onontkoombaar is. In deze sessie wordt uiteengezet hoe de normen zijn vastgesteld, wat de (concept)normen zijn en in hoeverre we eraan kunnen voldoen. Inleider: Peter van der Wiele (Waterschap Regge en Dinkel). De winde is een typerende vis voor langzaamstromende rivieren. FMONITORINGSTRATEGIE De EU, maar ook de nationale en regionale overheden, vragen om informatie over de mate waarin de doelstellingen worden gehaald. Om daar eenduidig antwoord op te krijgen is het nodig dat op doordachte en uniforme wijze wordt bemeten, bemonsterd en gerapporteerd. In de sessie worden aanwezigen geïnformeerd over de afspraken die hierover gemaakt zijn (of worden) tussen Rijk, provincies en waterschappen. Inleider: Paul Latour (RIZA). G MONITORINGTECHNIEKEN EN -INSTRUMENTEN De uitkomsten van de toetsing aan doelstellingen worden in hoge mate bepaald door de (technische) specificaties van de gebruikte bemonsteringsmethoden. Denk aan de locatiekeuze, de gebruikte techniek, de wijze van middelen of samenvoegen van meerdere metingen, frequenties, analysemethoden, etc. Daarnaast is het belangrijk dat de in de monitoringcyclus gebruikte instrumenten goed op elkaar aansluiten. In de sessie wordt ingegaan op het belang van uniforme afspraken en worden mogelijk standaarden getoond. Inleiders: Gert van Ee (HH Hollands Noorderkwartier) en Bart Schaub (HH Rijnland). H RELATIES TUSSEN MAATREGELEN EN EFFECTEN OP WATERSYSTEMEN Na de implementatie van de KRW en het vaststellen van de doelen, moeten waterbeheerders maatregelpakketten definiëren en uitvoeren die op de meest doelmatige en effectieve wijze leiden tot die doelen. De relaties tussen (combinaties van) mogelijke maatregelen en de daaraan gekoppelde effecten zijn op dit moment echter niet altijd duidelijk. Op meerdere fronten wordt gewerkt aan het samenbrengen en ontsluiten van bestaande kennis hierover en aan het ontwikkelen van nieuwe, zoals deze sessie laat zien. Inleiders: Egbert van t Oever (Waterschap Vallei & Eem) en Joost Icke (WL Delft Hydraulics). I RELATIES TUSSEN WB21 EN KRW Binnen het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) zijn afspraken gemaakt over het gecombineerd uitvoeren van WB21 en de KRW. Inmiddels is een nationale werkgroepstructuur opgericht, die hieraan tegemoet komt. Het is echter nog niet duidelijk in hoeverre het uitvoeren van maatregelen in het veld voor beide beleidslijnen elkaar versterkt, of juist conflicten oplevert. In de sessie wordt een beeld gegeven van de ervaringen van waterbeheerders met het uitvoeren van specifieke maatregelen en de (neven)effecten die ze hebben op het bereiken van de doelstellingen van WB21 of KRW. Inleider: José Ziekenheiner (Hogeschool Larenstein). STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 16

17 JPUBLIEKE PARTICIPATIE De KRW vereist dat waterbeheerders andere overheden, belangengroepen en burgers actief betrekken bij het opstellen van stroomgebiedbeheersplannen. Dat is van groot belang voor een succesvolle implementatie en uitvoering, zoals in deze sessie wordt aangetoond. Er is al enige ervaring opgedaan met (burger)participatie, maar de kennis en kunde erover kunnen vergroot worden. Het is daarvoor zaak ervaringen uit te wisselen en proeven uit te voeren. Inleider: Corine Jansen (Waterschap Rijn en IJssel). K INTERCALIBRATIE Onlangs is in Europees verband het proces van intercalibratie van start gegaan. Het gaat hierbij om het vergelijken en eventueel aanpassen van de KRW-doelstellingen die afzonderlijke lidstaten voor hun watertypen hebben gedefinieerd. De sessie geeft antwoord op de vraag hoe dit precies in zijn werk gaat. Inleider: Ton Ruigrok (Waterschap Rivierenland). Wanneer een libel het luchtruim kiest, laat hij zijn larvale huid (exuvia) als een lege huls achter op de stengel van een oeverplant. NOTEER ALVAST IN UW AGENDA: WOENS- DAG 21 SEPTEMBER, KRW-PLATFORM- DAG, CONGRESCENTRUM ANTROPIA IN DRIEBERGEN. VOOR MEER INFORMATIE EN AANMELDING KUNT U TERECHT OP DE WEBSITE VAN STOWA, LFASERING & VERLAGING VAN DOELSTELLINGEN Lidstaten kunnen bij de Europese Commissie lagere doelstellingen of max. twee keer zes jaar uitstel aanvragen, als blijkt dat een waterlichaam niet aan de doelstelling kan voldoen. In de sessie wordt aandacht besteed aan de argumentatie op basis waarvan men hiertoe kan besluiten. Inleider: Jeroen Haan (Syncera Water). M VOORBEELDPROJECTEN KRW Her en der in het land zijn waterbeheerders gestart met de implementatie van de KRW en met het uitvoeren van maatregelen die moeten leiden tot het realiseren van de doelen. Welke ervaringen hebben zij daarbij opgedaan en waar lopen ze tegenaan. Een sessie ter lering (en soms ter vermaak) van waterbeheerders die nog aan de slag moeten. Inleiders: Maarten Ouboter (DWR), Thomas Ietswaart (Provincie Friesland), Harry van Buggenem (Waterschap Roer en Overmaas). WERKGROEP AAN DE SLAG MET NUTRIËNTNORMEN Hoe gaan we om met nutriënten in ons oppervlaktewater met het oog op de Kaderrichtlijn water? Welke concentraties passen bij de te formuleren doelen? Het zijn vragen waar waterbeherend Nederland al een tijdje mee worstelt. Een speciale werkgroep, waaraan ook STOWA deelneemt, gaat de komende maanden proberen antwoorden te geven. In de Kaderrichtlijn water is de biologie leidend. De normen voor stikstof en fosfaat zijn ondersteunend aan de biologie en moeten daaruit volgen. Dat is het uitgangspunt bij de Nederlandse nutriëntenaanpak. Kortom: het gaat erom te bepalen welke concentraties toelaatbaar zijn, zonder dat ze het bereiken van de goede ecologische toestand, dan wel het goede ecologische potentieel van een waterlichaam in de weg zitten. De werkgroep gaat in haar eindrapport voorstellen doen voor de N- en P- normen die horen bij de doelstellingen van natuurlijke watertypen. Verder bevat het rapport een methodiek die waterbeheerders kunnen hanteren voor het afleiden van nutriëntnormen voor niet-natuurlijke waterlichamen. Bij de normbepaling gaat de werkgroep nadrukkelijk rekening houden met de stikstof- en fosfaateisen van levensgemeenschappen verder stroomafwaarts. Het is duidelijk dat de gehanteerde uitgangspunten en werkwijze ertoe leiden dat normen per gebied kunnen gaan verschillen. Dit is een belangrijk verschil met de huidige situatie, waarin sprake is van generieke normen. De normen worden vastgesteld op basis van strikt aquatisch-ecologische uitgangspunten. Het is echter goed mogelijk dat ze om maatschappelijke of economische redenen niet haalbaar zijn. In dat geval moet Nederland onderbouwd aangeven welke concentraties wel haalbaar zijn (doelen definiëren) en binnen welke termijn. De werkgroep gaat in haar eindrapport enkele voorbeelden geven van argumentatie om deze doeldefinities te kunnen onderbouwen. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 17

18 KRWEETJESKRWEETJESKRWEET CONCEPTMAATLATTEN NATUURLIJKE WATEREN GEAUTOMATISEERD RIZA, RIKZ en STOWA hebben in oktober 2004 drie lijvige rapporten uitgebracht. Hierin worden de referentietoestand en conceptmaatlatten beschreven voor alle 42 in Nederland onderscheiden natuurlijke watertypen. Momenteel wordt in aansluiting hierop gewerkt aan het opstellen van doelen voor alle niet-natuurlijke wateren. In afwachting hiervan wordt al volop gewerkt met de conceptmaatlatten. Het met de hand toepassen van deze maatlatten is echter tamelijk arbeidsintensief. Vandaar dat RIZA en STOWA hebben besloten om voor zoete wateren (de rivier- en meertypen) de maatlatten in geautomatiseerde vorm aan te bieden. De applicatie QBWat leest bestanden met gegevens over de aanwezigheid van macrofyten, fytobenthos, fytoplankton, macrofauna en vissen van een waterlichaam en beoordeelt het waterlichaam aan de hand daarvan op basis van de conceptmaatlatten. De meeste biologische databases, zoals Ecolims en Ecobase, kunnen output genereren die QBWat kan inlezen. QBWat kan gratis worden gedownload vanaf Voor vragen of opmerkingen kunt u mailen naar de speciale QBWat-helpdesk. Het adres is helpdesk@roelfpot.nl. In de meeste rivieren is de grote diepslak Bithynia tentaculata een negatief dominante indicator. Dit wil zeggen dat hij er niet in grote aantallen hoort te worden aangetroffen. BIJEENKOMST OVER WERKING EN BRUIKBAARHEID KRW-MAATLATTEN Op donderdag 21 april jl. vond in het Leidse museum Naturalis een bijeenkomst plaats over de KRW-conceptmaatlatten die in de herfst van 2004 werden gepubliceerd. Waterbeheerders, adviseurs en onderzoekers kregen tijdens de bijeenkomst een toelichting op de maatlatten en er werden ervaringen uitgewisseld over het gebruik in de praktijk. De dag was georganiseerd door de Werkgroep Ecologisch Waterbeheer, de Nederlands-Vlaamse Vereniging voor Ecologie en STOWA. De meeste aanwezigen waren positief over de voor Nederland uitgewerkte methodiek van referenties en maatlatten. Uit gebruikerservaringen bleek wel dat het onderscheidend vermogen van een aantal maatlatten nog niet optimaal is. De klassengrenzen moeten verbeterd worden, vonden de deelnemers aan de bijeenkomst. Men pleitte ervoor de komende periode te gebruiken om de maatlatten verder bij te schaven en te valideren. Dat is nodig om een zo betrouwbaar mogelijk oordeel te kunnen geven over de ecologische kwaliteit van een waterlichaam. Van dat oordeel hangt in de toekomst veel af. De waterpissebed Asellus aquaticus duidt bijna altijd op een mindere waterkwaliteit. Alleen in ondiepe lijnvormige wateren die verbonden zijn met de rivier (type M30) is aanwezigheid van deze soort een goed teken. KADERRICHTLIJN WATER KRIJGT PLEK BINNEN WATERNOOD Waterbeheerders werken sinds enkele jaren met Waternood bij het ontwerpen en (her)inrichten van regionale watersystemen. Deze nieuwe werkwijze heeft als doel de verschillende grondgebruiksfuncties in een gebied (landbouw, natuur, wonen, etc.) hydrologisch zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen. Een belangrijk onderdeel ervan vormt het bepalen van doelrealisatiescores voor alle voorkomende functies. Een doelrealisatie is het verschil tussen opbrengst van een functie onder optimale en feitelijke hydrologische omstandigheden. Voor het bepalen van doelrealisaties heeft STOWA een speciaal Waternoodinstrument laten ontwikkelen. Dit instrument is onlangs uitgebreid met een module voor aquatische natuur. Hiermee kunnen waterbeheerders zowel voor de bekende aquatische natuurtypen als voor KRW-watertypen (i.c. beken en sloten) de doelrealisaties bepalen. Op deze manier kunnen waterbeheerders bij het (her)inrichten van watersystemen direct rekening houden met de ecologische doelstellingen van de KRW. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 18

19 JESKRWEETJESKRWEETJESKRWEET STOWA BREIDT WEBSITE UIT STOWA besteedt op haar website de nodige aandacht aan de Kaderrichtlijn water. Vanaf de homepage kunnen bezoekers direct doorklikken naar een speciaal themagedeelte over de KRW. Om waterbeheerders optimaal te ondersteunen bij de implementatie, is dit thema onlangs uitgebreid met informatie over het afleiden van doelstellingen voor niet-natuurlijke wateren (de zgn. MEP s en GEP s). Bezoekers kunnen onder meer het verslag en de presentaties downloaden van een belangrijke workshop die op 17 maart jl. over dit onderwerp werd gehouden. Ook kan men er terecht met vragen en opmerkingen over het onderwerp. METHODIEK VOOR BEPALEN RIOOL- EMISSIES NAAR OPPERVLAKTE- WATER STOWA heeft een methodiek laten ontwikkelen waarmee waterbeheerders een schatting kunnen maken van de rioolemissies (m.n. riooloverstorten ) naar het oppervlaktewater. De methodiek SESRIO (Snelle Emissie Schatting RIOlering) kan zijn nut bewijzen bij het in beeld brengen van de significante menselijke invloed op oppervlakte- en grondwater, een vereiste uit de Kaderrichtlijn water. Wanneer waterbeheerders deze werkzaamheden op uniforme wijze uitvoeren, is een snelle uitwisseling van resultaten en aggregatie naar stroomgebiedsniveau mogelijk. SESRIO helpt tevens bij het formuleren en prioriteren van mogelijke herstelmaatregelen. PROJECT STRATEGIE RWZI S/ WATERKETEN EN KRW GESTART Naast landbouw, scheepvaart, verkeer, atmosferische depositie, industrie en buitenlandse aanvoer blijkt uit diverse studies dat rwzi-effluenten een significant aandeel kunnen hebben in de belasting van oppervlaktewateren. Afvalwaterzuiveringen vormen regionaal vaak belangrijke emissiebronnen. Het aanpakken ervan moet dan ook zeker worden afgewogen tegen andere maatregelen, als er maatregelpakketten worden ontwikkeld om de KRW-doelstellingen te halen. Dit gegeven én de centrale plaats van de rwzi in de gehele waterketen, vormden de reden om het project Strategie rwzi s/ waterketen en KRW te starten. De projectgroep gaat een afwegingssystematiek ontwikkelen die regionale uitvoeringsorganisaties helpt bij het vaststellen van mogelijke maatregelen in de waterketen (bijv. afkoppelen) en op rwzi s (betere zuiveringstechnieken) voor stroomgebiedbeheersplannen. Deelnemers aan de projectgroep zijn vertegenwoordigers van de Unie van Waterschappen, STOWA, enkele waterschappen, VROM, DG-Water, Rijkswaterstaat, RIZA en VNG. HULP BIJ ZOEKTOCHT NAAR (KOSTEN)EFFECTIEVE MAATREGELEN OM KRW-DOELEN TE HALEN Pakken we vooral de emissies vanuit de landbouw aan, richten we ons op industriële lozingen, of kunnen we het best de afvalwaterzuivering verbeteren? Wat kost het en wat levert het op? Het zijn lastige vragen voor de opstellers van de stroomgebiedbeheersplannen. Zij moeten daarin met maatregelenpakketten komen om de (stoffen)doelstellingen uit de richtlijn te halen. Om het opstellen ervan te vergemakkelijken, gaat een werkgroep de maatschappelijke kosten en baten van mogelijke maatregelen kapitaliseren, zodat een maatschappelijke kosten-batenanalyse kan worden uitgevoerd. Op deze manier wordt het mogelijk te komen tot het meest effectieve én doelmatige maatregelenpakket. De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van RIZA, waterschappen, ministeries (LNV, VROM, V&W/ DG-Water), de Unie van Waterschappen, VNG, IPO, kennisinstituten als LEI, Alterra en RIVM, en STOWA. De grote schaatsenrijder Aquarius paludum is kenmerkend voor ondiepe matig gebufferde plassen M14, gebufferde meren van de typen M20 en M21, en laagveenplassen van het type M27. STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 19

20 TEL FAX Arthur van Schendelstraat 816 POSTBUS RB UTRECHT HELDERE EN PRETTIG LEESBARE BROCHURE OVER KADERRICHTLIJN WATER KRW voor het (water)leven. Dat is de titel van de STOWA-brochure die onlangs is verschenen over het hoe en waarom van de biologische doelen uit de Kaderrichtlijn water. Tegelijk met de brochure kwam een overzicht uit van alle in Nederland onderscheiden natuurlijke watertypen. Watertypen. Referenties. Maatlatten. Kwaliteitselementen. Macrofauna en fytoplankton. Allemaal termen waarmee de Kaderrichtlijn water de ecologische doelen beschrijft waaraan Europese waterlichamen in 2015 moeten voldoen. Het lijkt behoorlijk ingewikkeld, maar is dat ook echt zo? Dat blijkt, na het lezen van KRW voor het (water)leven, mee te vallen. De brochure geeft een heldere uiteenzetting over de biologische doelen van de KRW en de daarbij gehanteerde beoordelingssystematiek. Ook krijgt de lezer antwoord op enkele veel gestelde vragen over de werking en de gevolgen van de richtlijn. Kortom: van harte aanbevolen voor niet- en minder-ingewijden in de Europese Kaderrichtlijn water. Tegelijk met de brochure is een bestuurlijk overzicht verschenen van de 42 natuurlijke watertypen die we in Nederland onderscheiden. De typologie is gebaseerd op door Brussel opgestelde criteria, zoals stroomsnelheid, oppervlakte, vorm, geologische ondergrond en diepte. Deze watertypen vormen het vertrekpunt bij het bepalen van de KRW-doelstellingen voor waterlichamen. De doelen ervan zijn gerelateerd aan het natuurlijke watertype waartoe een water behoort, of - in het geval van sterk veranderde of kunstmatige waterlichamen - waar het waterlichaam het meest bij in de buurt komt. De snoek is een typische oogjager die heldere wateren nodig heeft, waar hij vanuit de dekking van waterplanten kan toeslaan. Alle STOWA-deelnemers hebben inmiddels 5 exemplaren ontvangen van KRW voor het (water)- leven en van het Overzicht natuurlijke watertypen. Extra exemplaren zijn te bestellen bij Hageman Fulfilment in Zwijndrecht, o.v.v. de titel en het STOWA-nummer (brochure ; overzicht ). Telefoon: info@hageman.nl. COLOFON Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en over de onderzoeken die in STOWAverband worden uitgevoerd. Deze nieuwsbrief verschijnt viermaal per jaar. Voor nadere informatie kunt u zich richten tot ir. Jacques Leenen van het stichtingsbureau. MEDEWERKERS Het STOWA-bureau telt acht vaste medewerkers met de volgende globale werkverdeling: ir. Jacques Leenen bestuurlijke en algemene zaken, directeur drs. Bas van der Wal en ir. Michelle Talsma watersysteemonderzoek drs. Bert Palsma waterketenonderzoek ir. Cora Uijterlinde afvalwatersysteemonderzoek ir. Ludolph Wentholt info en dienstverlening, waterweringsonderzoek ir. Bob Pengel projectleider NOAH en ICT Jet Gerssen en Petra Angelone secretariaat TEKSTEN Bert-Jan van Weeren, Deventer INTERVIEWS Bart Siebelink, Bussum EINDREDACTIE Bas van der Wal FOTOGRAFIE STOWA, Bart Siebelink, provincie Brabant LAY-OUT Studio B, Nieuwkoop DRUK Drukkerij Artoos Nederland, Rijswijk ISSN-NUMMER STOWA TER INFO / SPECIAL EUROPESE KADERRICHTLIJN WATER PAGINA 20