Afstand ter adoptie in Nederland

Transcriptie

1 Afstand ter adoptie in Nederland Astrid Werdmuller Samenvatting 58 van de 74 vrouwen die zich in 2015 meldden met een voornemen tot afstand ter adoptie maakten na drie maanden bedenktijd een andere keuze. Zij gingen zelf voor hun kind zorgen of kozen voor perspectiefbiedende pleegzorg. Het beeld dat het vooral jonge meisjes betreft die kiezen voor het voornemen tot afstand ter adoptie klopt niet met de werkelijkheid. Sinds een aantal jaar is het meisjes onder de 18 jaar zelfs niet meer toegestaan te kiezen voor afstand ter adoptie. Geloof speelt nauwelijks een rol bij het afstand doen van je kind. In 2015 beschouwden zestien vrouwen afstand ter adoptie als de beste keuze voor henzelf en voor hun kind. Hun omstandigheden en motieven zijn niet samen te vatten, iedere situatie is weer anders en uniek. Ze hebben één overeenkomst: ze zagen adoptie als de beste kans voor hun kind op een goed leven. Als een vrouw onbedoeld zwanger is en niet zelf voor haar kind denkt te kunnen zorgen, kan ze overwegen haar kind af te staan ter adoptie. Dit is een ingrijpende beslissing. Om optimale begeleiding bij het proces te bieden, werken drie betrokken instanties volgens een gezamenlijk protocol (Fiom 2016a, b): de Raad voor de Kinderbescherming is verantwoordelijk voor een goed verloop van de procedure en rapporteert aan de Rechtbank, de instelling voor jeugdzorg krijgt de voogdij over het kind, en Fiom begeleidt de moeder, en de vader indien betrokken. 1 In 2015 meldden zich in Nederland 74 vrouwen die afstand ter adoptie overwogen. 2 Wij spreken van een voornemen tot afstand : pas drie maanden na de bevalling neemt de moeder haar werkelijke besluit. In die drie maanden 1 In een aantal gevallen begeleidt de instelling Siriz de ouder(s). 2 Voor de leesbaarheid en omdat de biologische vader vaak niet betrokken is bij het besluit tot afstand spreken we voornamelijk over de moeder of de vrouw. A. Werdmuller, BWD ( ) s-hertogenbosch, Nederland awerdmuller@fiom.nl Jeugdbeleid 11:1 7, DOI /s Bohn Stafleu van Loghum 2017 Published online: 27 January 2017

2 2 Jeugdbeleid (2017) 11:1 7 Tabel 1 Aantal vrouwen met een voornemen tot afstand ter adoptie en keuze voor adoptie in hulpverleningsinstantie aantal vrouwen met voornemen tot afstand ter adoptie Fiom Siriz 8 2 totaal aantal vrouwen dat besloot tot afstand ter adoptie Figuur 1 Voornemens tot afstand ter adoptie en gemaakte keuzes in 2015 heeft zij bedenktijd en krijgt ze professionele begeleiding. Een tijdelijk pleeggezin vangt de baby op, zodat de moeder de tijd en ruimte heeft om te voelen wat het met haar doet en te bedenken wat ze wil. Veel vrouwen komen terug op het voornemen. Zij gaan toch zelf voor hun kind zorgen of kiezen voor een (tijdelijk) pleeggezin waarbij ze contact houden met hun kind. Het aantal aanmeldingen met een voornemen tot afstand is dan ook veel groter dan het aantal vrouwen dat er uiteindelijk werkelijk voor kiest om hun kind af te staan ter adoptie, zie tab. 1. Van de 74 vrouwen die zich in 2015 meldden met een voornemen tot afstand ter adoptie, maakten er dus 58 een andere keuze. Zij kozen voor een pleegplaatsing of gingen toch zelf voor hun kind zorgen. Soms is het de vrouw al vóór de geboorte van de baby duidelijk dat ze geen afstand gaat doen. Dan is het idee om het kind af te staan vaak vooral ingegeven door de eerste schrik van de ontdekking van de zwangerschap, en het gevoel: dit kan niet, dit past niet in mijn leven. Na een tijdje komt de rust en blijkt er toch meer mogelijk. Daarnaast zien we vaak dat de gevoelens ná de geboorte veranderen. Dan is de baby ineens werkelijkheid en blijkt de moeder toch meer te voelen voor haar kind dan ze dacht. Daarom is de bedenktijd na de bevalling zo belangrijk en benadrukken we dat de uiteindelijke beslissing pas na drie maanden gemaakt wordt. Zie fig. 1 voor de gemaakte keuzes in 2015.

3 Jeugdbeleid (2017) 11:1 7 3 Wie waren deze vrouwen? Wie doet er anno 2015 nog afstand van haar kind ter adoptie? Een aantal kenmerken op een rij. Leeftijd Van de 74 vrouwen met een voornemen tot afstand was meer dan de helft tussen de 20 en 30 jaar. Het beeld dat het vooral om jonge meisjes zou gaan klopt dus niet. Van de 16 vrouwen die ervoor kozen hun kind af te staan ter adoptie waren er acht tussen de 20 en 30 jaar. In tab. 2 is de leeftijdsverdeling te zien. Sinds een aantal jaren kunnen meisjes onder de 18 jaar niet meer kiezen voor afstand ter adoptie, omdat de betrokken instanties besloten hebben dat een zodanig groot besluit niet door een kind genomen kan worden. Als na de bedenktijd duidelijk is dat de jonge moeder en/of haar netwerk niet zelf voor het kind kunnen zorgen, gaat het naar een perspectiefbiedend pleeggezin. Zo is er tijd en ruimte voor de moeder om betrokken te blijven bij haar kind, ook al zou ze in eerste instantie denken dat ze dat niet wil. Van de acht meisjes onder de 18 jaar die in 2015 een voornemen hadden tot afstand zijn er vijf toch zelf voor hun kind gaan zorgen met behulp van familie, twee kozen voor een netwerkplaatsing met het perspectief zelf te zorgen en één wilde dat haar vriend met zijn vader voor het kind ging zorgen. Nationaliteit en religie Van de 74 vrouwen die zich in 2015 meldden met een voornemen tot afstand waren er 45 Nederlands. Daarnaast hadden vijftien vrouwen een Oost-Europese achtergrond, waren er acht Afrikaans waarvan vier Marokkaans, kwamen er twee uit het Midden-Oosten en één uit België, Italië, Litouwen en Thailand. Van de 16 vrouwen die gekozen hebben voor afstand ter adoptie waren er negen Nederlands, vijf Pools, kwam er één uit Italië en één uit Eritrea. Tabel 2 De leeftijd van de vrouwen met een voornemen tot afstand en keuze voor adoptie in leeftijd aantal met voornemen afstand aantal dat heeft gekozen afstand te doen jonger dan 20 jaar jaar jaar jaar jaar jaar of ouder 5 2 totaal 74 16

4 4 Jeugdbeleid (2017) 11:1 7 Bij 18 van de 74 vrouwen speelde geloof een rol in hun leven. Van de 16 vrouwen die afstand hebben gedaan was er één katholiek, één moslim en had de rest geen geloof of speelde geloof geen rol bij de besluitvorming. Stadium zwangerschap Vijftig van de 74 vrouwen meldden zich bij de hulpverlening toen ze 30 weken of langer zwanger waren. Van 22 vrouwen kwam de aanmelding bij een zwangerschap van weken en van 14 vrouwen vlak voor, tijdens of na de bevalling. Vaak was er dus behoorlijk spoed geboden bij de begeleiding (fig. 2). Wanneer de vrouwen de zwangerschap ontdekten, is van lang niet iedereen bekend. Wel is bekend dat achttien vrouwen de zwangerschap pas laat ontdekten: zes vrouwen toen ze weken zwanger waren, zes bij een zwangerschap van weken en zes pas bij de bevalling. Het is haast niet voor te stellen dat iemand de zwangerschap pas ontdekt bij de bevalling. Toch gebeurde dat in 2015 voor zover ons bekend minimaal zes keer. Hoe kan dat? Eén vrouw was negen maanden voor de bevalling een avond bij een studiegenoot geweest en kon zich de volgende dag niet veel meer herinneren. Achteraf werd duidelijk dat ze die avond is gedrogeerd en verkracht. Een andere vrouw bleef maandelijkse bloedingen houden. De zwangerschap was niet zichtbaar of voelbaar, ook haar vriend had niets gemerkt. Zij beviel in haar eentje op het toilet na hevige buikpijn. Ook een andere vrouw beviel op het toilet zonder te weten dat zij zwanger was. Natuurlijk kan de zwangerschap door sommigen zijn verdrongen, maar het was in ieder geval bij niemand zichtbaar voor de omgeving. Vijf vrouwen waren tussen de 20 en 30 jaar, de zesde was 17 jaar. Vier van de zes vrouwen deden een hbo-opleiding of hadden die afgerond, één deed mbo en één havo. De gedrogeerde en verkrachte vrouw is de enige die haar kind heeft afgestaan ter adoptie, de anderen zijn na de eerste schrik zelf voor hun kind gaan zorgen, alleen of samen met partner of familie. Figuur 2 Stadium zwangerschap bij aanmelding

5 Jeugdbeleid (2017) 11:1 7 5 De verwekker Bij veel vrouwen met een voornemen tot afstand was de verwekker niet betrokken bij de besluitvorming. Soms is dat omdat de vrouw hem niet wilde inlichten. Dat gaat tegenwoordig niet zomaar, ze moet goede redenen hebben om hem erbuiten te laten. Maar uiteindelijk kan niemand haar dwingen. Daarnaast komt het nog steeds vaak voor dat de biologische vader wel ingelicht is, maar er niet bij betrokken wil zijn. In 59 van de 74 situaties gaf de vrouw aan dat ze wist wie de verwekker was. Van deze verwekkers waren er 41 op de hoogte van de zwangerschap en daarvan waren er 27 betrokken bij het besluitvormingsproces. In de zestien situaties waarin de vrouw afstand heeft gedaan ter adoptie gaven elf vrouwen aan dat de verwekker hen bekend was. Van deze verwekkers waren er vijf op de hoogte van de zwangerschap en daarvan waren er drie betrokken bij het besluit tot afstand ter adoptie. Drie van de zestien lijkt heel weinig, maar vergeleken met eerder onderzoek is het aantal duidelijk gegroeid. In de periode waren tien van de tweehonderd verwekkers betrokken bij de besluitvorming. Het aantal is gegroeid van 5 % naar bijna 20 %. Ook in de praktijk is merkbaar dat er een verandering is, dat vaders meer betrokken zijn dan vroeger. Omstandigheden en motieven Er is niet echt een rode draad aan te geven waarom iemand haar kind afstaat ter adoptie. Meestal is er op verschillende probleemgebieden iets aan de hand en dwingt de onbedoelde zwangerschap keuzes te maken. Van de zestien vrouwen die in 2015 hun kind hebben afgestaan, hadden er zeven al kinderen. Zij stonden er alleen voor doordat ze geen partner hadden of hun partner ziek was; ze hadden er hun handen aan vol. Drie van hen waren Pools en hadden zorg voor familie of kinderen in hun land van herkomst. Vier van de vrouwen die afstand deden waren verkracht; één ontdekte het pas bij 36 weken zwangerschap, één bij de bevalling. Deze vrouwen ervoeren geen band met het kind of waren bang dat het kindje hen zou herinneren aan de traumatische gebeurtenis. Daarnaast werd genoemd: geen inkomen, geen onderdak, geen netwerk, te jong, gunt haar kind een goed leven, angst voor eerwraak of geen kinderwens. Zo zijn er ook in onze tijd redenen om je kind af te staan ter adoptie. Geheimhouding Veel vrouwen houden hun zwangerschap, bevalling en de afstand ter adoptie geheel of gedeeltelijk geheim. Bij twee vrouwen die in 2015 hun kindje hebben afgestaan was geheimhouding zo belangrijk, dat de vrouw in gevaar zou komen als de zwangerschap bekend zou worden in de omgeving. In 2014 gold dat voor zes vrouwen.

6 6 Jeugdbeleid (2017) 11:1 7 Casuïstiek * Een meisje van negentien was net met een hbo-opleiding begonnen, ze woonde op kamers en genoot van haar nieuwe leven. Toen ontdekte ze dat ze zwanger was, al zeven maanden. Haar leven stond op z n kop. Ze was nog helemaal niet toe aan moeder worden. Met de jongen van wie ze zwanger was, had ze geen relatie en hij wilde er niets mee te maken hebben. Haar ouders waren net gescheiden en konden ook niet veel betekenen. Ze besloot haar baby af te staan. Ze krijgt elk jaar foto s en een verslag. Haar deur staat open als haar kind later contact zou willen. * Een vluchtelinge uit een Afrikaans land werd door het ziekenhuis aangemeld. Na een ongecontroleerde zwangerschap was ze bevallen van een zoontje. De vrouw wilde niet vertellen wat haar allemaal overkomen was, maar het was duidelijk dat dat niet niks was. Zij zag geen mogelijkheden om zelf voor haar kind te zorgen. * Een meisje van twintig ontdekte de zwangerschap bij zeven maanden en bleek een tweeling te verwachten. Haar vriend was niet de vader, want die kende ze pas vijf maanden. Zij koos voor afstand ter adoptie. * Een Poolse vrouw was voor werk in Nederland en had haar twee kinderen in Polen achtergelaten bij familie. In Polen had zij geen inkomen. Zij was bang niet meer voor haar twee oudste kinderen te kunnen zorgen als zij de baby zou houden. Zij wilde een goede plek voor haar baby, bij ouders die geen kinderen konden krijgen en bij wie de baby welkom was. Meer inzicht in omstandigheden en motieven om afstand te doen biedt het boek Eigen bloed. Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie (Werdmuller 2012). Hierin staan interviews met acht afstandsmoeders en een afstandsvader. Wat gebeurt er met het kind? Bij een voornemen tot afstand wordt de baby na de geboorte in een tijdelijk pleeggezin geplaatst, een zogenaamd neutraal-terrein-gezin. Hier blijft de baby in principe maximaal drie maanden. Dit tijdelijk pleeggezin heeft bij voorkeur ervaring met het verzorgen van een baby en het afscheid nemen na een korte zorgperiode. Voorop staat dat deze tijdelijke pleegouders geen belang hebben bij de keuze van de moeder. Ze geven de moeder en indien betrokken de vader in de besluitvormingsperiode indien gewenst de gelegenheid de baby te zien en staan open voor het eventueel delen van verzorgingstaken. Ze stellen zich respectvol en neutraal op, terughoudend met betrekking tot het uiten van hun eigen gevoelens en mening. Zo kan de moeder in alle vrijheid stilstaan bij haar gevoelens en zich verhouden tot haar kind. Dit is nodig om tot een goede keuze te kunnen komen. De

7 Jeugdbeleid (2017) 11:1 7 7 moeder krijgt in die periode intensieve begeleiding van Fiom, zij het op vrijwillige basis. Als de moeder na drie maanden besluit haar kind af te staan ter adoptie, gaat het naar aspirant-adoptieouders. De moeder mag uit drie profielen van mogelijke adoptieouders aangeven welke haar het meeste aanspreekt. Uiteindelijk maakt de instelling voor jeugdzorg de keuze waar het kind heen gaat. De aspirantadoptieouders kunnen nadat zij het kind één jaar verzorgd hebben, bij de rechter een adoptieverzoek indienen. Het kind kan dan definitief door hen geadopteerd worden en alle juridische banden met de biologische moeder worden verbroken. Tot de juridische adoptie een feit is, kan de moeder in principe terugkomen op haar besluit tot afstand. In deze fase van de procedure is het wel moeilijk om haar kind nog bij zich geplaatst te krijgen. De rechter zal in de meeste gevallen de adoptie uitstellen en een onderzoek instellen. Het belang van het kind staat daarbij voorop. Beste kans op een goed leven In 2015 overwogen 74 vrouwen in Nederland hun kind af te staan ter adoptie. Als een vrouw na de bevalling nog steeds overweegt afstand te doen van haar kind gaat de baby voor drie maanden naar een neutraal pleeggezin. In die periode heeft de moeder bedenktijd en kan zij haar kind zien als zij dat wil. Besluit zij na drie maanden haar kind af te staan ter adoptie, dan wordt het geplaatst bij aspirantadoptieouders. De moeder mag haar wensen en voorkeur voor adoptieouders aangeven, de instelling voor jeugdzorg beslist. De aspirant-adoptieouders kunnen na een jaar de adoptie aanvragen. Bij adoptie krijgt het kind de achternaam van de adoptieouders en zijn de juridische banden met de biologische moeder verbroken. De meeste vrouwen met een voornemen tot afstand zagen er echter na een bedenkperiode van af. Zestien vrouwen beschouwden afstand ter adoptie als de beste keuze voor henzelf en hun kind. Hun omstandigheden en motieven zijn niet samen te vatten, iedere situatie is weer anders en uniek. Ze hebben één overeenkomst: ze zagen adoptie als de beste kans voor hun kind op een goed leven. Literatuur Fiom (2016a). Afstand ter adoptie. Informatie voor vrouwen/ouders die overwegen hun kind af te staan ter adoptie. Geraadpleegd op: 30 dec Fiom (2016b). Een voornemen tot afstand ter adoptie. Informatie voor professionals die betrokken zijn bij zwangerschap en bevalling. Geraadpleegd op: 30 dec Werdmuller, A. (2012). Eigen bloed. Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie. Deventer: Entos i.s.m. Fiom. Astrid Werdmuller is senior beleidsmedewerker en specialist afstand ter adoptie bij Fiom.