UITWISSELING OVER DE RE-INTEGRATIEPRAKTIJK IN DE KAUKASUS, CENTRAAL-AZIË EN RUSLAND CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 1 04/07/13 15:26

Transcriptie

1 UITWISSELING OVER DE RE-INTEGRATIEPRAKTIJK IN DE KAUKASUS, CENTRAAL-AZIË EN RUSLAND CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 1 04/07/13 15:26

2 CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 2 04/07/13 15:27

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 3 2. BELGISCHE VRIJWILLIGE TERUGKEER CONTEXT 5 3. ARMEENSE MIGRATIE EN VRIJWILLIGE TERUGKEER CONTEXT Algemeen overzicht van Armeense migratie Armenian Caritas Stakeholders in het re-integratieproces in Armenië MIGRATIE EN VRIJWILLIGE TERUGKEER CONTEXT RUSLAND, GEORGIË, KIRGIZIË EN KAZACHSTAN Migratie context: Rusland Migratie context: Georgië, Kazachstan en Kirgizië Lokale re-integratie partners in ex- Sovjetlanden Caritas in Rusland Caritas Georgië DCCA Kirgizië Caritas Kazachstan WERGROEPEN EN DEBATTEN Voorbereiding van terugkeer in België Re-integratie steun Werkgroep goede en slechte cases Monitoring en opvolging CONCLUSIE 26 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 3 04/07/13 15:27

4 1 Verwijst in navolging van het European Migration Network Glossery naar 1. Inleiding programma s die (logisitieke, financiële en/of materiale) steun aanbieden voor de vrijwillige terugkeer van migranten: Glossary/viewTermByName.do?name=Return (Assisted Voluntary) 2 Zie Deze publicatie is het resultaat van een zeer boeiende en intensieve vierdaagse samenkomst van verschillende organisaties die betrokken zijn bij het begeleiden van vrijwillige terugkeer en re-integratie, een co-organisatie van Caritas International (Belgium) en Armenian Caritas, met steun van Fedasil (Federal Agency for the Reception of Asylum Seekers) en het Europees Terugkeerfonds (ETF). Begeleide terugkeer en re-integratie programma s 1 (AVR) worden door heel wat Europese landen geïmplementeerd als onderdeel van het migratiebeleid, alhoewel het aanbod en de invulling van de begeleiding zeer sterk kan verschillen. België startte in 1984 met een vrijwillig terugkeer programma (REAB) dat asielzoekers en migranten zonder geldig verblijfsdocumenten, door middel van een vliegtuigticket, een terugkeerpremie en begeleiding bij vertrek, de mogelijkheid wil bieden om op een waardige manier terug te keren. In 2006 werd deze ondersteuning uitgebreid met de mogelijkheid tot re-integratieondersteuning na terugkeer. Sinds de start van het re-integratieprogramma werd Caritas International, naast IOM, aangesteld door de Belgische overheid als operationele partner om de aanvragen tot re-integratieondersteuning te realiseren. Caritas International geeft aan dit mandaat vorm in nauwe samenwerking met lokale partnerorganisaties in de terugkeerlanden die terugkeerders ondersteunen. Concreet wordt deze Europese samenwerking vormgegeven via het European Reintegration Support Organisations Netwerk (ERSO) waar Caritas International deel van uitmaakt 2. Leden van het ERSO Netwerk zijn NGO s die instaan voor counseling en ondersteuning van migranten in verband met vrijwillige terugkeer in het gastland en/of het verwezenlijken van re-integratie ondersteuning na terugkeer. Het basisuitgangspunt van ERSO is dat migratie het potentieel in zich heeft een positieve impact te hebben op de landen van herkomst/terugkeer, wat gestimuleerd kan worden door het verbeteren van de sociale en professionele re-integratie van terugkeerders en de betrokkenheid van de gemeenschap in dit proces. Re-integratie ondersteuning op maat van de terugkeerders vanuit een community based approach vorm dan ook de centrale focus is van het ERSO netwerk. Daarnaast kan er vastgesteld worden dat invulling van re-integratie ondersteuning sterk verschilt in de verschillende Europese landen, want vragen doet rijzen bij de eerlijkheid en geloofwaardigheid van het systeem. Het ERSO netwerk streeft, via uitwisseling en capaciteitsopbouw, naar een eerlijk systeem met gelijkwaardige en kwaliteitsvolle ondersteuning voor iedere persoon, onafhankelijk van en naar waar wordt teruggekeerd. Samen met deze Europese partners en de partners in de landen van herkomst (cf. infra) werd de voorbij jaren al heel wat expertise verworven op het vlak van het ondersteunen van terugkeerders, maar door de grote diversiteit in de groep van mensen die beroep doen op het vrijwillig terugkeer programma, is het een blijvend zoeken naar adequate oplossingen op maat en naar individuele oplossingen voor de specifieke problemen van migranten na terugkeer. Jaarlijks brengt Caritas International partners vanuit de vijf continenten bijeen tijdens een partnerweek, zodat de verscheidene aspecten van terugkeer en re-integratie grondig besproken kunnen worden. Deze bijeenkomst is een belangrijk middel om de ervaringen van de lokale NGO organisaties (verantwoordelijk voor de praktische realisatie van de re-integratieondersteuning) samen te brengen, om belangrijke evoluties te bespreken en nieuwe programmalijnen uit te tekenen. Naast het zoeken naar een goede afstemming tussen de ondersteuning en de uiteenlopende profielen (o.a. gezinssamenstelling, scholing, migratieervaring), mogelijkheden (o.a. netwerk, kennis, vaardigheden) en noden (huisvesting, psychosociale ondersteuning, inkomstgenererende activiteit) van de terugkeerders, wordt de ondersteuning door de lokale partners uiteraard ook aangepast aan de situatie van het terugkeerland. Door dit gegeven is het, naast het samenbrengen van de stemmen van de partners uit alle continenten, eveneens belangrijk om partners samen te brengen die terugkeerondersteuning realiseren in een bepaalde regio zodat dieper in gegaan kan worden op de moeilijkheden en mogelijkheden van de specifieke context. Om dit te realiseren werd in 2010 een eerste regionale partnerweek georganiseerd in Senegal met specifieke focus op het realiseren van terugkeerondersteuning in Afrika. Wegens het succes van deze regionale conferentie werd beslist om dit initiatief in 2012 te herhalen. Het was een logisch keuze om de volgende conferentie in de Kaukasus te organiseren aangezien de Kaukasus republieken Georgië en Armenië de laatste jaren steeds behoren tot de top 5 van terugkeerlanden van Caritas International. Daarnaast 4 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 4 04/07/13 15:27

5 Toplanden vrijwillige terugkeer: Top tien 2010 Brazilië 72 Oekraïne 17 Armenië 32 Macedonië 12 Mongolië 29 Servië 11 Georgië 25 Kameroen 10 Kosovo 24 Bosnië 7 Top tien 2011 Kosovo 113 Irak 12 Armenië 77 Macedonië 12 Mongolië 44 Oekraïne 11 Brazilië 30 Rwanda 11 Georgië 20 Guinee 9 Top tien 2012 Kosovo 86 Mongolië 36 Rusland 85 Kirgizië 25 Armenië 72 Georgië 23 Nepal 40 Brazilië 22 Kazakhstan 39 Irak 20 Tabel 1 Tabel 2 Tabel 3 bleek de terugkeer naar Rusland en Centraal Azië (Kazachstan en Kirgizië) aan een opmars bezig. Er werd samen met Armenian Caritas besloten dat de conferentie zou plaatsvinden in Jerevan. Armenian Caritas is sinds de start van het re-integratieprogramma partner van Caritas International, en is een van de meest ervaren partners (begeleidde reeds meer dan 200 Armeense terugkeerders). Bovendien werkt Caritas Armenië niet alleen met terugkeerders vanuit België, maar ook uit andere EU landen. Kortom, Caritas International was zeer verheugd dat Armenian Caritas bereid was om mee de schouders onder dit project te zetten. De conferentie met de werktitel Exchange of practices for EU host countries and countries origin about return and reintegration in the regions of the Caucasus, Central Asia and Russia vond plaats van 11 tot 14 september in aanwezigheid van partnerorganisaties uit Armenië, Georgië, Rusland, Kirgizië en België. Het hoofddoel van bijeenkomst was het versterken van het netwerk en de samenwerkingsverbanden tussen de partners in de regio, het uitwisselen van good practices en het oplossen van problemen voor lokale NGO s bij het realiseren van terugkeerondersteuning. Daarnaast was deze bijeenkomst evenzeer een ideale gelegenheid voor de verschillende Belgische partners om de realiteit van deze specifieke terugkeercontext beter te leren kennen, en zo meer voeling te krijgen met de mogelijkheden en moeilijkheden van deze regio. De Armeense context werd als concreet voorbeeld vooropgesteld. Hierna vindt u een neerslag van de debatten die tijdens de conferentie gevoerd werden en de conclusies die daaruit volgen met betrekking tot terugkeer en re-integratie van migranten naar de Kaukasus, Centraal Azië en Rusland. In een eerste deel starten we met een korte omschrijving van de Belgische vrijwillige terugkeer context. Daarna gaan we dieper in op de terugkeercontext in Armenië, de re-integratieprojecten van Armenian Caritas en van andere organisaties om dit vervolgens open te trekken naar een beschrijven van de re-integratieprojecten in de regio. Het tweede deel van deze publicatie behandelt de debatten en de workshops die werden gehouden om dan tot slot te eindigen met de conclusies van deze boeiende bijeenkomst. Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 5 04/07/13 15:27

6 3 250 euro per volwassene en 125 euro per kind jonger dan 18 jaar 4 Servië, Macedonië en Montenegro 1/01/2010 Albanië en Bosië 1/02/ Belgische vrijwillige terugkeer context 5 Sinds oktober 2010 kunnen enkel personen die al langer dan 12 maanden onafgebroken op het grondgebied verblijven, of die een bevel hebben gekregen om het grondgebied te verlaten, steun krijgen van het re-integratieprogramma (jaarverslag fedasil 2011) 6 Bron EMN studie - internetlink België startte in 1984 met het Return and Emigration of Asylum Seekers ex-belgium (REAB) programma waarbij (uitgewezen) asielzoekers en migranten zonder wettig verblijf aanspraak kunnen maken op een vliegtuigticket, een terugkeerpremie 3 en begeleiding bij vertrek. In 2006 werd dit aangevuld met een re-integratieprogramma, dat sinds 2010 bestaat uit sociale ondersteuning en materiële ondersteuning in twee niveaus: Niveau 1: materiële ondersteuning van maximum 700 euro per persoon (Fedasil) Niveau 2: extra ondersteuning van maximum 1500 euro per terugkeerfamilie voor het opstarten van een micro onderneming, organiseren van job placement of het betalen van medische zorgen (ETF) De modaliteiten en de toegangscriteria van het programma bleven tot 2012 min of meer ongewijzigd, met uitzondering van twee zaken. Twee groepen kwamen niet langer in aanmerking voor re-integratiesteun, namelijk terugkeerders naar een aantal Balkanlanden (na afschaffen van de visumplicht in de desbetreffende landen) 4 en migranten die nooit asiel hebben aangevraagd in België 5. Een uitgebreide bespreking van deze programma s is terug te vinden in the European Migration Network studie Programmes and strategies in Belgium fostering assisted voluntary return and reintegration in third countries 6. Op 15 mei 2012 werden, in samenwerking met de staatsecretaris voor Asiel en Migratie, nieuwe criteria ingevoerd die een grote wijziging brachten in de Belgische terugkeer context. Vanaf 15 mei 2012 is toegang tot re-integratiebijstand rechtstreeks gekoppeld aan het tijdstip waarop een aanvraag tot vrijwillige terugkeer wordt ingediend. Concreet betekent dit het volgende: migranten die een aanvraag tot vrijwillige terugkeer hebben ingediend tijdens hun asielprocedure of binnen de geldigheidsduur (30 dagen) van hun bevel om het grondgebied te verlaten (OQT), hebben toegang tot het volledig pakket van re-integratieondersteuning (niveau 1 en niveau 2); migranten die de termijn van het OQT hebben laten verstrijken maar binnen de 12 maanden een aanvraag tot vrijwillige terugkeer indienen, kunnen enkel nog beroep doen op het eerste niveau van ondersteuning; een aanvraag tot vrijwillig terugkeer ingediend meer dan 12 maanden na het krijgen van een OQT geeft enkel nog toegang tot het REAB programma en niet tot de re-integratiesteun. Naast het in juli 2011 gestarte sensibilisation, follow-up & return project (SEFOR) van de Dienst Vreemdelingen Zaken, dat als doel heeft migranten die een OQT hebben gekregen op te volgen en na te gaan of ze effectief, vrijwillig of niet, zijn teruggekeerd naar hun land van herkomst, vond recent ook grote politieke verschuiving plaats in de Belgische vrijwillige terugkeer context. Tot 2012 viel vrijwillige terugkeer in België onder de bevoegdheid van het Ministerie van Sociale Zaken en werd uitgevoerd door Fedasil, waardoor het op politiek en administratief vlak gescheiden bleef van de gedwongen terugkeer (Ministerie van Binnenlandse Zaken). Hierdoor konden voor de vrijwillige terugkeer in België eigen objectieven ontwikkeld worden en kon gefocust worden op een brede doelgroep, onafhankelijk van de prioriteiten vooropgesteld voor de gedwongen terugkeer. Ondanks deze positieve aspecten zorgde de scheiding voor een gebrek aan coördinatie (bijv. het uitvoeren van een gedwongen terugkeer terwijl de procedure van vrijwillige terugkeer was opgestart) en gemeenschappelijke doelen. Dit leidde in 2012 eerst en vooral tot integratie van vrijwillige en gedwongen terugkeer, in aansluiting met de algemene evolutie naar een geïntegreerd terugkeer management, met als expliciet doel om te komen tot een coherent beleid met de focus op proces management (30 dagen mogelijkheid tot VT 6 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 6 04/07/13 15:27

7 en daarna kans op gedwongen terugkeer); ten tweede tot terugkeertrajecten binnen de opvangstructuur en ten derde tot het limiteren van de re-integratieondersteuning voor de snelle beslissers (cf. supra). Volgens de Belgische overheid zorgt deze samensmelting voor een duidelijke en coherente boodschap naar migranten toe en krijgt de vrijwillige terugkeer een duidelijkere rol binnen het geheel van migratie management. Deze veranderingen zorgen uiteraard voor een groter gevaar op instrumentalisering van vrijwillige terugkeer en het vernauwen van de doelgroepen. Fedasil stelt zich ter degen bewust te zijn van deze gevaren maar benadrukt dat ze als uitvoerder van het vrijwillige terugkeerprogramma hun eigen brede (ruime doelgroep en uitzonderingsmogelijkheden bij kwetsbare terugkeerders) en sociale focus, zoals ontwikkeld door de jaren heen, zullen behouden en verdedigen en dat de focus op het welzijn van de migrant voor hen centraal blijft staan. Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 7 04/07/13 15:27

8 JEREVAN 3. Armeense migratie en vrijwillige terugkeer context De republiek Armenië (onafhankelijk sinds 1991 hoofdstad Jerevan) is een land met 2.9 miljoen inwoners (CIA Word Factbook, 2012) in de Zuidelijke Kaukasus, een gebied op de grens tussen West Azië en Oost Europa. Armenië is een bergachtig, gesloten gebied, dat grenst aan Turkije, Georgië, Azerbaidjan en Iran. Zoals eerder beschreven was Armenië vanaf het begin van het project een land met een hoog aantal terugkeerders via Caritas International België. De specifieke Armeense terugkeercontext en de jarenlange ervaring van Armenian Caritas in dit project waren de belangrijkste redenen om een internationale partnerweek in Jerevan te organiseren voor partners uit de zuidelijke Kaukasus, Rusland en Centraal Azië 3.1. Algemeen overzicht van Armeense migratie 7 Migratie is altijd al een belangrijk element geweest in de Armeense maatschappij, en is dat nog altijd. Door de eeuwen heen heeft de migratie een sterke invloed gehad op zowel de sociopolitieke als de demografische situatie van het land. Er ontstond een wereldwijde Armeense diaspora. De migratie steeg sterk in de afgelopen decennia: er wordt beweerd dat de bevolking in Armenië daalde met 30% tussen 1988 en Volgens een andere officiële bewering zouden à Armenen hun land verlaten hebben om zich in het buitenland te vestigen tussen 1990 en Drie belangrijke gebeurtenissen liggen aan de basis van deze hoge emigratiecijfers: Ten eerste was er in 1988 de aardbeving in Noord Armenië die een derde van de industrie van het land vernielde. Een slachtofferaantal van doden en daklozen veroorzaakte een eerste massale migratiegolf vanuit het voormalige sovjetland. De tweede massale emigratiestroom kwam onmiddellijk na de eerste, toen de oorlog uitbrak met buurland Azerbaidjan over de enclave Nagorno- Karabakh. Deze oorlog duurde van 1988 tot 1994 en dreef wederom een groot deel van de bevolking het land uit. De derde en grootste emigratiegolf werd echter niet veroorzaakt door de eerder vermelde gebeurtenissen, maar kwam er na de val van de Sovjet Unie in In de prille beginjaren van de Armeense onafhankelijkheid verlieten duizenden inwoners hun land door de socio-economische crisis waarin het land op dat moment verkeerde. De ongekende hoge emigratiecijfers hebben rechtstreekse gevolgen voor de Armeense economie en maatschappij: Volgens het National Human Development rapport (2009) zijn er zowel socio-demografische (bv. Daling van het geboortecijfer, vergrijzing van de bevolking); socio-economische (bv. Stijging van armoedecijfer, daling van koopkracht) als moraal-psychologische (meer geneigd om te emigreren, minder vechten voor de ontwikkeling van het land) gevolgen gekoppeld aan deze grote emigratiegolf. Tot op vandaag is het land nog steeds niet hersteld van de zware socio-economische omstandigheden (werkloosheid, barre levensomstandigheden in het land, afwezigheid van perspectieven) die de val van de Sovjet Unie met zich meebracht. Deze factoren zijn tot op vandaag de hoofdzakelijke reden van het hoge emigratiecijfer naar Rusland, Europa en elders. Honderdduizenden mensen verlieten reeds hun vaderland op zoek naar een job, betere levensomstandigheden en sociale bescherming. Onderzoek toont aan dat tussen 2002 en 2007 de emigratie vanuit Armenië vooral om economische redenen was (tijdelijke migranten), een opmerkelijk verschil met de vroege jaren 90 toen het aantal permanente migranten veel hoger lag. Ook in het jaaroverzicht van asielaanvragen in België zijn Armeense migranten goed vertegenwoordigd, met een piek van 1099 aanvragen in 2009 (zie tabel 4). Andere statistieken tonen aan dat het aantal erkenningen van Armeense migranten 8 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 8 04/07/13 15:27

9 Tabel 4: Aantal asielaanvragen per nationaliteit in België Rusland Afghanistan Kosovo Afghanistan Afghanistan Irak Rusland Irak Guinée Guinée Afghanistan Kosovo Rusland Irak Rusland Guinée Irak Afghanistan Rusland DR Congo Iran Armenië Guinée Kosovo Kosovo DR Congo Guinée Servië Servië Irak Servië Iran Macedonië DR Congo Syrië Kosovo DR Congo Armenië Pakistan Pakistan Armenië Servië DR Congo Macedonië Albanië Kameroen Syrië Syrië Albanië Servië Armenië (11e) Armenië (15e) TOTAAL Bron: Asielstatistieken CGVS 2008, 2009, 2010, 2011, zeer laag ligt (4 personen in 2010 en 2011), en het aantal uitwijzingen bijgevolg hoog. Afgewezen Armeense asielzoekers kunnen gebruik maken van het vrijwillige terugkeerprogramma. Uit gegevens van IOM blijkt dat 1042 Armenen via het REAB programma naar hun vaderland terugkeerden, en dit tussen Armenian Caritas Sinds 2006 werkt Caritas International samen met Armenian Caritas in het kader van re-integratiesteun na terugkeer voor Armeense terugkeerders. De steun die door AC wordt geboden is onbeperkt en afhankelijk van de noden van elke terugkeerder. De noden van de terugkeerder en de urgentie ervan worden door Caritas Armenië bepaald na de nodige sociale counseling. Teneinde de kansen op succesvolle re-integratie van migranten te verbeteren bestaat het takenpakket van Armenian Caritas grosso modo uit onderstaande vier stappen: (1) Praktische informatie bezorgen aan potentiële terugkeerders in België. (2) Een vertrouwensband opbouwen met de terugkeerders door hen de nodige informatie en begeleiding te bieden. (3) Personen gedurende één jaar (of langer indien nodig) na terugkeer begeleiden. (4) Terugkeerders helpen met praktische re-integratieproblemen na terugkeer, zoals het aanbieden van verblijf, opleidingen, hulp in het vinden van een school voor de kinderen, hulp in de zoektocht naar een job, het aanbieden van medische steun en overleg met de plaatselijke autoriteiten. Vijf personeelsleden zijn werkzaam in Armenië (office manager, project manager en drie maatschappelijk werkers) om de re-integratiesteun voor de verschillende terugkeerders te realiseren. Over het algemeen worden tijdens de begeleiding van elke terugkeerder (of terugkeerfamilie) onderstaande stappen gevolgd: - potentiële terugkeerder of sociaal assistent in België neemt contact op met Caritas International - Voorbereiding van terugkeer in België - Eventueel advies van Caritas Armenië voor terugkeer - Ontmoeting tussen terugkeerder en Armenian Caritas - Behoeftenanalyse - Sociale en/of businessbegeleiding - Opvolging - Rapporten over situatie van terugkeerder - Monitoring en evaluatie Armenian Caritas 8 werd opgericht door de Armeense katholieke kerk in Gyumri in In het begin was hun werkveld eerder beperkt, maar tegenwoordig hebben ze projecten van verschillende aard, zoals sociale bescherming, volksgezondheid, gemeenschapsontwikkeling & mobilisatie, mensenrechten, noodhulp en migratieprojecten (integratie re-integratie en trafficking), enz. Hun activiteiten werden bovendien uitgebreid vanuit de Shirak regio (Gyumri) naar andere delen van het land zoals de steden Lori, Gegherkunik en Jerevan. Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 9 04/07/13 15:27

10 Kort samengevat gebeurt de behoeftenanalyse, het sociale werk, het beheer van het re-integratiebudget, de aankopen, de monitoring, de evaluatie van elke terugkeercase, en de begeleiding doorheen dit hele proces, door Armenian Caritas. Een aanzienlijk aantal Armeense terugkeerders hebben medische problemen (bv. diabetes) en ontvangen hiervoor extra re-integratiesteun om medicijnen en medische behandeling te financieren. Medicijnen en behandeling zijn echter moeilijk te verkrijgen in Armenië (door de hoge prijzen, afwezigheid van bepaalde medicatie, en corruptie). Daarom heeft Armenian Caritas een project voor medische hulp opgericht in Gyumri, de stad waar het hoofdkantoor van AC gelegen is, waar zowel terugkeerders als de plaatselijke bevolking gebruik kunnen maken van gratis medische zorg. Terugkeerders naar andere regio s worden doorverwezen naar ziekenhuizen of dokters, en de medicijnen worden steeds in vaste apotheken aangekocht. Caritas Armenië beschikt over meerdere werknemers die opgeleid zijn om psychologische steun aan te bieden. Hoewel terugkeerders hiervan gratis gebruik kunnen maken, wordt deze vorm van steun echter zelden door hen gevraagd. In sommige gevallen maakt Caritas Armenië gebruik van externe organisaties, en worden bepaalde vormen van begeleiding uitbesteed aan een andere organisatie die meer ervaring heeft in een bepaald werkveld. Sinds het begin van dit project heeft AC al een uitgebreid ondersteunend netwerk opgebouwd, waardoor het voor hen makkelijker is om de nodige re-integratiesteun aan te bieden. De businessbegeleiding, bijvoorbeeld, wordt uitgevoerd door Business Pareta LLC 9, een organisatie die gespecialiseerd is in het promoten en ondersteunen van businessprojecten en projecten in plattelandsregio s. Deze organisatie beschikt over professionele businessconsulenten die de terugkeerders helpen om een bepaald inkomstgenererend idee te ontwikkelen/verbeteren. Ook wordt er uitgebreid marktonderzoek gedaan, wordt er een business plan opgesteld (marketing, management, productie en financieel plan), en worden de terugkeerders begeleid tijdens het opstarten van hun project. Tabel 5: Soorten business opgestart in Armenië Landbouw Veeteelt Groententeelt Diensten Internet cafe 1-3 Garage 1-2 Kapsalon 1 1 Leverancier van goederen 2 2 Taxi Andere (snackbar, stomerij, taallessen) Handeltje/winkeltje Kleren Bakkerij Voeding Andere (bloemen, auto-onderdelen, gsm s, fotostudio) Handwerk (Timmerman, schoenmaker, naaister, muzikant, fotograaf) Tabel 5 geeft wordt een overzicht van de verschillende businessprojecten die sinds 2010 zijn opgestart door terugkeerders in Armenië. Het valt op dat het aantal landbouwprojecten, diensten en handeltjes/winkeltjes ongeveer gelijk verdeeld is. Caritas Armenië biedt niet enkel steun aan terugkeerders die afkomstig zijn uit België, maar heeft ook gelijkaardige projecten met terugkeerders uit o.a. Oostenrijk, Liechtenstein en Nederland. Doordat Caritas Armenië re-integratiesteun biedt aan Armeense terugkeerders uit verschillende EU lidstaten, hebben zij een rijke expertise die hun werk alleen maar positief beïnvloedt. In totaal werden reeds 260 cases begeleid, goed voor 480 personen Stakeholders in het re-integratieproces in Armenië Caritas Armenië is uiteraard niet de enige organisatie die migranten begeleidt na terugkeer vanuit België. Ook verschillende andere organisaties bieden re-integratiesteun aan na Tabel 6: Aantal Armeense re-integratie cases Tussen 2006 en 2012 ondersteunde Caritas Armenië 273 terugkeerders met een re-integratieproject uit België. Jaar Aantal cases Fedasil project STAVR project Aantal personen Man Vrouw Total Dit hoofdstuk is gebaseerd op het onderzoek van Johanson (2008), Minasyan et al (2008), Gevorkyan et al (2006) en NHD rapport 2009 Armenië Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 10 04/07/13 15:27

11 terugkeer in Armenië, en enkele van hen kwamen hun projecten voorstellen tijdens de conferentie. Zo is er bijvoorbeeld de organisatie Hope and Help Armenia, die in het verleden 41 terugkeerders heeft begeleid in hun re-integratieproces, of de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), die vanaf 1994 tot op vandaag nog steeds werkzaam is en al meer dan 5000 terugkeerders heeft begeleid in Armenië. Verder is er nog de Armenian UN Association, dat samen met het NGO People in Need (Tsjechië) verschillende terugkeerbegeleidingscentra heeft geopend, en de Organization for Sercurity and Co-operation in Europe (OSCE), die verschillende sociologische onderzoeken heeft gevoerd naar arbeidsmigratie en terugkeer. Daarnaast werkt het OSCE samen met verschillende NGO s en internationale organisaties op vlak van migratiemanagement, en draagt ze eveneens bij tot de ontwikkeling van een ontwikkelingsplan hiervoor. Samen met IOM organiseert het OSCE ook zogenaamde coördinatievergaderingen met het oog op migratiemanagement. Tijdens de ontmoeting met de verschillende stakeholders werden ook de omvang en resultaten van hun projecten voorgesteld, samen met de problemen die zij ondervinden in het proces van re-integratiebegeleiding. Bovendien werden ook de resultaten gebracht van een onderzoek naar terugkeer en re-integratie in Armenië, afgenomen door Alina Pogosyan. Dit evaluatieonderzoek concentreert zich hoofdzakelijk op de mate waarin de begunstigden van de re-integratie behoren tot de belangrijkste groepen terugkeerders, en in hoeverre hun geplande activiteiten bijdragen tot een succesvolle re-integratie. De conclusie van dit onderzoek bleek dat de geleverde reintegratiesteun niet altijd evenredig is met de behoeften van de terugkeerders, en dat niet alle kwetsbare terugkeerders in aanmerking komen voor re-integratiesteun. Hieruit volgden drie aanbevelingen, namelijk (1) de doelgroep voor het reintegratieprogramma uitbreiden; (2) de werkkracht vergroten die terugkeerbegeleiding biedt; en (3) de samenwerking tussen verschillende organisaties versterken, zodat informatie en ervaring inzake re-integratiesteun onderling uitgewisseld kan worden. Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 11 04/07/13 15:27

12 4. Migratie en vrijwillige terugkeer context Rusland, Georgië, Kirgizië en Kazachstan 4.1. Migratie context Rusland Tabel 7 : Migratie naar Rusland tussen Vanuit ex-ussr landen Van buiten ex-ussr landen % 99.9% 96.5% 95.1% 95.4% 95.9% 96.7% 0.01% 0.01% 3.5% 4.4% 4.6% 4.1% 3.3% Totaal 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Bron: International Migration as a factor of demographic growth in modern Russia Niet enkel Armenië werd gekenmerkt door een hoog migratiecijfer in de jaren negentig, maar ook andere ex-sovjet republieken zoals Georgië, Rusland, Kirgizië en Kazachstan. Na de val van de toenmalige Sovjet Unie verliet een aanzienlijk aantal inwoners hun thuisland, waardoor het bevolkingsaantal in die landen logischerwijze sterk daalde. Enkel in Rusland (officieel de Russische Federatie ) steeg de bevolking, omdat de migratie naar het land hoger was dan de emigratie vanuit het land. Door het hoge aantal immigranten vanuit de verschillende ex sovjetrepublieken nam het bevolkingsaantal er toe. Tot op vandaag blijft Rusland een populaire bestemming voor inwoners van vroegere sovjetlanden, dit dankzij de economische ontwikkeling van het land. Sinds 1991 immigreerden ongeveer tien miljoen mensen naar dit land, hoofdzakelijk vanuit ex USSR (Unie van de Socialistische Sovjet Republieken) landen (zie tabel 7). Toch was er ook een aanzienlijke uitstroom vanuit de Russische Federatie in de jaren negentig. Zo verlieten drie miljoen Russen hun land tussen om zich te gaan vestigen in Oekraïne, Kazachstan, Duitsland en de Verenigde Staten. Dit relatief hoge emigratiecijfer is vooral te wijten aan de onstabiele economische en politieke situatie na de val van de Sovjet Unie. De plotse overgang van communisme naar kapitalisme zorgde in de verschillende sovjetlanden voor een schrijnende economische situatie. Terwijl de hele economie tijdens het sovjettijdperk door de overheid gestuurd werd, kwam er van de ene dag op de andere een plotse privatisering, waardoor een grote kloof ontstond tussen armen en rijken. Zowel de armoede als de werkloosheid steeg sterk, en velen emigreerden naar het buitenland op zoek naar een betere economische situatie. De economische en politieke situatie in Rusland in de jaren negentig was verre van gunstig, maar beter dan in andere sovjetrepublieken. Er was echter nog een tweede reden voor de emigratiestroom vanuit Rusland, namelijk de twee Tsjetsjeense Oorlogen ( & ) in de Noord-Kaukasus. Een aanzienlijk aantal Tsjetsjenen vluchtte in die periode naar verschillende Europese landen, waaronder België. De inwoners uit de Tsjetsjeense republiek werden in die tijd erkend als vluchtelingen, omdat hun land officieel in oorlog was. Na de tweede Tsjetsjeense Oorlog in 2006 werd het moeilijker om als vluchteling erkend te worden, en de laatste jaren zelfs uitzonderlijk omdat het land als veilig gezien wordt. Tegenwoordig neemt het aantal Russische migranten jaarlijks af. Vanaf 2006 verlaten gemiddeld slechts dertigduizend migranten hun land 10. Tabel 4 toont aan dat het aantal asielaanvragen in België constant blijft, met 1470 aanvragen in Tot op vandaag blijft het grootste deel van de Russische migranten afkomstig uit de Noord Kaukasus (Vooral de republieken Tsjetsjenië en Dagestan, maar ook Ingoesjetië en Noord-Ossetië) Migratie context in Georgië, Kazachstan en Kirgizië Zoals vermeld in het vorige hoofdstuk was de massale emigratiestroom na 1991 typisch voor de verschillende ex sovjetlanden door de onstabiele economische en politieke situatie. Toch had elk land nog te kampen met andere specifieke problemen, waardoor de bevolking massaal emigreerde. In Georgië zijn vooral energietekorten, gewapende conflicten (Abchazië en Zuid-Ossetië) en politieke onstabiliteit de oorzaak van moeilijke levensomstandigheden gedurende de afgelopen twintig jaar. In combinatie met de barre economische omstandigheden zorgde dit ervoor dat één miljoen Georgiërs emigreerde naar het buitenland (1/5 van de totale bevolking). In de jaren negentig was Rusland de populairste bestemming bij 65% van de Georgische migranten, maar na het gewapende conflict tussen Rusland en Georgië in 2008 werden West Europese landen en de Verenigde Staten echter steeds populairder als bestemming Bron: International Migration as a factor of demographic growth in modern Russia Bron: Recent Migration Tendencies from Georgia by Tamar Shinjiashvili 12 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 12 04/07/13 15:27

13 In Kazachstan 12 en Kirgizië 13, liggen vooral economische problemen en interetnische conflicten aan de basis van de emigratie. De economische onstabiliteit zorgde voor etnische spanningen tussen de Kazachse / Kirgizische bevolking en de minderheidsgroepen (vooral Russen, Oezbeken, Oejgoeren en Koerden). Zulke conflicten bestaan vandaag de dag nog steeds, en uiten zich in de migratiecijfers van beide landen. Het overgrote deel van de migranten afkomstig uit beide landen behoort namelijk tot een etnische minderheidsgroep Lokale re-integratie partners in ex- Sovjetlanden In dit hoofdstuk worden de internationale partnerorganisaties voorgesteld die aanwezig waren op de conferentie in Jerevan en werkzaam zijn in de regio Kaukasus, Centraal Azië of Rusland. De nadruk wordt vooral gelegd op de specialiteiten van elke organisatie, en niet zozeer op de verschillende stappen in de begeleiding. De werkmethode van elke partnerorganisatie binnen het re-integratieprogramma is namelijk min of meer detzelfde, en kan worden vergeleken met die van Caritas Armenië die reeds eerder vermeld werd in deel Caritas Rusland Voor het vrijwillige terugkeerproject vanuit België naar Rusland werkt Caritas International samen met plaatselijke Caritaskantoren verspreid over het hele land. Die verschillende kantoren vallen onder de overkoepelende organisatie Caritas Rusland, maar zijn op zich onafhankelijk van elkaar per provincie. Met een oppervlakte van achttien miljoen vierkante kilometer is Rusland veruit het grootste land ter wereld. Samenwerken met verschillende partnerorganisaties is nodig door de immense afstanden tussen de verschillende steden, en zorgt ervoor dat terugkeerders toch op een persoonlijke manier begeleid worden. Caritas Moskou De belangrijkste partner van Caritas International in Rusland is Caritas Moskou. Dit is het hoofdkantoor van Caritas European Part of Russia (CEPR) en is tevens verantwoordelijk voor de kleinere Caritaskantoren in de regio. Wanneer een persoon terugkeert naar een kleinere stad in die regio, wordt er voor de re-integratie samengewerkt met lokale afdelingen van Caritas die onder de verantwoordelijkheid van Caritas Moskou vallen. Meestal zijn dit lokale katholieke parochies die vertegenwoordigd zijn door een priester. Tussen eind 2011 eind 2012 hebben twee en zeventig personen re-integratiesteun gekregen via Caritas Moskou. Het aantal terugkeerders voor Moskou zelf lag relatief laag (8 personen), maar aangezien Moskou ook verantwoordelijk is voor de re-integratieprojecten in de Noord Kaukasus lag hun aantal re-integratiedossiers relatief hoog (64). De terugkeerders worden begeleid door een team van maatschappelijk assistenten. Afhankelijk van hun behoeften worden ze doorverwezen naar andere organisaties, die op hun beurt de terugkeerders kunnen verder helpen (gratis of tegen compensatie). Op vlak van medische steun, bijvoorbeeld, fungeert Caritas Moskou als een schakel tussen de terugkeerder en medische instantie. In Rusland is basisbehandeling gratis voor elke staatsburger, waardoor medische zorg veel toegankelijker is dan in andere ex sovjetlanden. Psychologische steun, langs de andere kant, wordt aangeboden door Caritas Moskou zelf. De begeleiding bij microbusiness projecten gebeurt ofwel in samenspraak met de financieel verantwoordelijke van Caritas Moskou, ofwel met een externe businessconsulent. Door de grote afstanden kiest CM ervoor om niet met één vaste business consulent of organisatie samen te werken. De begeleiding voor migranten uit de Noord Kaukasus is verschillend van de normale Caritasbegeleiding door de grote afstand. Hoewel de republieken in deze regio officieel bestempeld worden als veilig, blijft de situatie er gevaarlijk en onstabiel. Daarom blijft het moeilijk voor plaatselijke NGO s om ter plekke een kantoor te openen. Aangezien Moskou de terugkeerders uit de Noord Kaukasus niet naar plaatselijke afdelingen kan doorverwijzen, organiseert zij ontmoetingen Met de terugkeerders in Moskou wanneer deze wachten op hun vlucht richting Grozny (Tsjetsjenië), Nazran (Ingoesjetië) of Makhachkala (Dagestan). Aangezien terugkeerders voor deze regio in de meeste gevallen de nacht doorbrengen in een hotel in Moskou, is het voor de partner van Caritas Moskou makkelijker om hen te ontmoe- Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 13 04/07/13 15:27

14 ten. Na deze ontmoeting worden de terugkeerders verder opgevolgd via telefoon en . Regelmatig organiseert Caritas Moskou monitoringmissies naar de Noord Kaukasus zodat de personen minstens één keer thuis worden bezocht. Caritas Rostov De tweede partnerorganisatie in Rusland die aanwezig was op de conferentie was Caritas Priazoviye, beter bekend als Caritas Rostov (Zuidelijke regio van Rusland). De directeur van deze organisatie is verantwoordelijk voor het vrijwillige terugkeerproject en begeleidt persoonlijk de terugkeerders. Ook begeleiding van businesscases gebeurt door de organisatie zelf, al wordt er wel advies gevraagd aan lokale specialisten over bepaalde marktsegmenten. Sinds begin 2012 werden vijftien terugkeerders begeleid door Caritas Rostov. Personen voor de regio keren meestal terug naar de stad Krasnodar of kleinere stadjes in de regio. Andere lokale Caritasafdelingen Naast de twee belangrijkste partnerorganisaties heeft Caritas International sinds 2012 ook samenwerkingsovereenkomsten met verschillende andere Caritaspartners in Rusland, zoals Caritas Kaliningrad (6 terugkeerders), Caritas Saratov (7 terugkeerders), Caritas Kazan (3 terugkeerders), Caritas Orenburg (3 terugkeerders), Caritas Samara (3 terugkeerders), Caritas West-Siberië (2 terugkeerders) en Caritas Oost-Siberië (1 terugkeerder). Terugkeer naar deze regio s is veel beperkter dan naar de Noord Kaukasus, maar zeker niet onbestaande. Tussen hebben 24 personen een microbusinessactiviteit gestart na terugkeer naar Rusland. Tabel 8 toont aan in welke soorten business vooral geïnvesteerd werd. 12 Bron: Migration statistics in the republic of Kazakhstan by the Agency of Statistics in the Republic of Kazakhstan 13 Bron: Economic Migration in Post Sovjet Central Asia: The case of Kyrgyzstan by Rafis Abazov Landbouw Veeteelt 1 4 Groententeelt Diensten Schoonheidssalon 2 Bouwwerken 1 Muziek 1 Garage 1 Taxi 1 2 Naaiatelier 1 1 Restaurant 1 Handeltje/winkeltje Kleren 3 Huishoudspullen 1 Algemene voeding 4 Lichtgevende muurbekleding 1 Auto-onderdelen 1 Handicraft Tabel 8: Soorten business opgestart in Rusland tussen Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 14 04/07/13 15:27

15 Caritas Georgië Tabel 9: Soorten business opgestart in Georgië tussen Sinds 2008 werkt Caritas International samen met Caritas Georgië in kader van het vrijwillige terugkeerprogramma vanuit België. Naast de re-integratiebegeleiding is Caritas Georgië verantwoordelijk voor allerlei andere projecten inzake ontwikkeling, gezondheid, noodhulp, adoptie, jeugdwerking, sociale programma s, enz. Net als Armenian Caritas werkt Caritas Georgië samen met zowel interne als externe contactpersonen om de re-integratiesteun te realiseren. Voor medische steun (inclusief psychologische bijstand) worden terugkeerders doorverwezen naar externe specialisten, die op hun beurt betaald worden met het re-integratiebudget van de terugkeerder in kwestie. Terugkeerders die een microbusiness willen opstarten worden doorverwezen naar Smeda, een externe organisatie gespecialiseerd in business consultancy. Smeda onderzoekt samen met de terugkeerders de markt, biedt hen opleidingen aan en staat hen bij tijdens de opstart van de business. Sinds 2008 zijn 108 personen teruggekeerd naar Georgië met een re-integratieproject. Veertig van hen gebruikten hun budget om een business op te starten. Tabel 9 geeft de verschillende soorten activiteiten weer Landbouw Veeteelt Fruit/groenten Diensten Internet cafe Cafe 2-1 Garage Kapper Transport Taxi Andere (constructie, voetbaltrainer, car wash) 1-2 Handeltje/winkeltje Kledij Bakkerij Kruidenier Andere (schoenen, juwelen, gordijnen, meubelen ) Job placement (apotheker assistent, kapper) Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 15 04/07/13 15:27

16 DCCA Kirgizië aangezien de projectverantwoordelijke een gediplomeerd businessconsulent is. Zowel het marktonderzoek, de planning als de opstart van de business gebeurt samen met DCCA. Sinds 2008 keerden 43 personen terug naar Kirgizië met een re-integratieproject, onder begeleiding van Caritas International en DCCA. Pas eind 2011 begon het aantal terugkeerders naar dit land te stijgen. Tabel 10 verwijst naar de types microbusiness die werden opgestart. Tabel 10: Soorten business opgestart in Kirgizië tussen (0 terugkeerders) Landbouw Veeteelt 2 Groententeelt Handeltje/winkeltje Kleren 1 Naaiatelier 1 1 Sanitair materiaal 1 Auto-onderdelen 1 1 GSM s 1 In Kirgizië werkt Caritas International niet samen met Caritas, maar met de Development & Cooperation organisation in Central Asia (DCCA), gelegen in Bishkek. Door de relatief kleine oppervlakte van het land wordt de reintegratie begeleid en opgevolgd vanuit de hoofdstad Bishkek. De aankoop van medicatie met het re-integratiebudget is vrij beperkt, omdat alle ziekenhuizen geprivatiseerd zijn en dus zeer duur zijn. Tussen 2008 en 2012 heeft geen enkele terugkeerder naar Kirgizië medische bijstand aangevraagd. Indien zulke bijstand toch nodig is, zal DCCA zoeken naar de beste oplossing samen met de terugkeerder. DCCA biedt geen psychologische steun aan terugkeerders, wegens gebrek aan opgeleid personeel hiervoor. Psychologische bijstand zou volgens DCCA een taboe zijn in het land, waardoor terugkeerders naar Kirgizië hier praktisch nooit naar zullen vragen, ongeacht of het gratis is of niet. De begeleiding voor businesscases gebeurt door DCCA zelf, 16 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 16 04/07/13 15:27

17 Caritas Kazachstan Sinds 2012 organiseert Caritas International ook re-integratiebegeleiding in Kazachstan. Na een stijgend aantal aanvragen voor die regio sloot Caritas International een overeenkomst met Caritas Kazachstan om de begeleiding van terugkeerders op poten te zetten. Het hoofdkantoor van Caritas Kazachstan bevindt zich in Karaganda, maar Caritas International werkt enkel samen met hun afdeling in Almaty (Zuid-Kazachstan), aangezien de meeste personen naar deze regio terugkeren. Begeleiding in het re-integratieproces wordt georganiseerd door Caritas Almaty. In 2012 werden reeds 43 personen begeleid, en in 2013 wordt een stijging verwacht. Daarom werd eind 2012 een extra persoon aangeworven om ter plekke de terugkeerders de nodige begeleiding te kunnen aanbieden. Deze maatschappelijk assistente is permanent beschikbaar als aanspreekpunt voor de terugkeerders en werkt voltijds op het project. Haar functie bestaat onder andere uit het ontmoeten van terugkeerfamilies, het aankopen van huishoudelijk materiaal of materiaal voor hun microbusiness, en het eventueel vergezellen van terugkeerders naar een notaris. Aangezien het re-integratiebudget ook voor huishuur gebruikt kan worden, bestaat de begeleiding ook vaak uit de zoektocht naar een appartement, het onderhandelen met de eigenaars en het opmaken van een huurcontract. Zes terugkeerfamilies hebben hun re-integratiebudget in 2012 gebruikt voor een inkomstgenererende activiteit. De tabel verder in dit hoofdstuk geeft aan in welke soorten microbusiness geïnvesteerd werd. De afwezigheid van terugkeerders in 2010 en 2011 benadrukt de plotse stijging in Tabel 11: Soorten microbusiness opgestart in Kazachstan in (0 terugkeerders) 2011 (0 terugkeerders) 2012 Landbouw Veeteelt 1 Groententeelt Diensten Internet cafe 1 Garage Ontstoppingsdienst 1 Handeltje/winkeltje Kledij 1 Huishoudspullen 1 Algemene voeding 1 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 17 04/07/13 15:27

18 18 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 18 04/07/13 15:27

19 5. WERKGROEPEN EN DEBATTEN deze informatie indien beschikbaar is belangrijk opdat de lokale partner een idee zou krijgen van de specifieke situatie en het parcours dat de terugkeerder heeft afgelegd. Bovendien moet de terugkeerder zo de infomatie niet herhalen die hij al deelde met de Belgische counselors. Waar zeker aandacht aan moeten worden besteed, zijn de documenten van de kinderen. Het geboortecertificaat moet correct zijn, zoniet kan dit grote problemen na terugkeer veroorzaken. De lokale partner benadrukt ook dat de naam van de terugkeerder dezelfde moet zijn als die op het paspoort, om zo de juiste documenten voor te bereiden. Tijdens de vierdaagse conferentie in Jerevan werd re-integratieondersteuning en de randvoorwaarden voor een adequate begeleiding van terugkeerders uitvoerig besproken. Er werd dieper ingegaan op de volgende aspecten: het voorbereiden op terugkeer voor vertrek; het opbouwen van het netwerk door de lokale partners; de realisatie van verschillende vormen van re-integratieondersteuning; good en bad practices, monitoring en opvolging van de terugkeerders. Daarnaast werden ook de formele eisen en voorwaarden van het nationale en Europese programma uitvoering besproken en werd nagegaan hoe het voor de lokale partnerorganisatie en binnen de context van het terugkeerland mogelijk is om aan deze eisen te voldoen. De verschillende workshops en debatten boden de partners een unieke kans om ervaringen uit te wisselen, vragen te stellen en samen na te denken over oplossingen en optimalisaties van het project. Ook de uitwisseling tussen de Belgische partners en de partners in de terugkeerlanden bleek meer dan eens zeer waardevol: de lokale partners kregen een duidelijker zicht op hoe het traject in België, voor terugkeer, verloopt; de Belgische stakeholders (terugkeerconsulent, verantwoordelijke opvang asielzoekers, re-integratieteam, projectverantwoordelijken van de overheid) kregen meer zicht op hoe de ondersteuning concreet verloopt en met welke obstakels terugkeerders en sociaal werkers geconfronteerd worden. Deze wederzijdse uitwisseling was ideaal om de kennis van de begeleiders uit te breiden, de begeleiding in gast- en thuisland op elkaar af te stemmen en de samenwerking te bevorderen De voorbereiding van terugkeer in België Er vonden interessante discussies plaats tussen de partner in het gastland en de partner in het thuisland over de uitwisseling van essentiële informatie over de terugkeerder en zijn of haar project. De lokale partners benadrukten dat de informatie die zij over het sociale netwerk van de terugkeerder onvangen (i.e. de contactgegevens van familieleden), zeer nuttig is bij de voorbereiding van de terugkeer van de migrant. Het helpt hen de familiale situatie van de terugkeerder in te schatten, de mogelijke steun die het persoonlijke netwerk van de terugkeerder al dan niet kan verschaffen, en ook om de re-integratiemogelijkheden bij de familie af te toetsen. Terugkeerders zijn echter niet altijd bereid om deze informatie door te geven vermits ze de lokale partner nog niet kennen. Bovendien is het niet steeds noodzakelijk de familieleden te contacteren, en zou dit geval per geval bekeken moeten worden. Bij kwetsbare of jonge personen moet deze informatie in principe in België worden verkregen, hoewel men steeds rekening moet houden met de wensen van de terugkeerder. Ook informatie omtrent studies en werkervaring van terugkeerders is nodig om het businessproject te evalueren of een geschikte job in het thuisland te vinden. Indien deze informatie op voorhand aan de partners wordt doorgespeeld, geeft het hen de tijd om zich beter voor te bereiden, de individuele mogelijkheden te onderzoeken en om dus een aangepaste steun te voorzien. Ook informatie over het persoonlijk migratieverhaal en de reden van terugkeer is zeer waardevol voor de lokale partners. Het doorgeven van Tenslotte, is de belangrijkste eis van de lokale partner om flexibel te kunnen omspringen met de plannen die in België zijn opgesteld. Vermits het hun job is om samen met de terugkeerder de best mogelijke re-integratiesteun te bepalen, aan de hand van de noden en de mogelijkheden, moeten zij kunnen beschikken over een zekere flexibiliteit. De lokale partner vraagt Belgische counselors voorzichtig om te springen bij het maken van beloften, zo kunnen na terugkeer nog verschillende paden bewandeld worden die leiden naar de beste oplossing voor de individuele terugkeerder. Het veranderen van het vaste business plan dat voor terugkeer moet worden voorbereid in een business idee is reeds een goede stap in die richting. 5.2 Re-integratiesteun Tijdens de conferentie hadden de partnerorganisaties de mogelijkheid om ideeën uit te wisselen over hoe re-integratiesteun kan worden georganiseerd, en welke steun zij als noodzakelijk en meest doeltreffend bestempelen. De verschillende soorten steun werden bediscussieerd, zoals het voorzien van huisvesting, educatieve trainingen, medische zorg en microbusinessondersteuning. De Armeense partner wees erop dat terugkeerders vaak op korte termijn denken. Het is bijgevolg een belangrijke taak van de re-integratiepartner om samen oplossingen te bedenken voor urgente basisbehoeften, alsook de terugkeerders te motiveren om naar de toekomst te kijken, zodat ze niet in moeilijkheden komen van zodra de reintegratiesteun wordt stopgezet. Iedere deelnemer benadruk- Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 19 04/07/13 15:27

20 te het belang van een duurzame oplossing voor terugkeerders tijdens de conferentie. Re-integratie is een proces dat enkel kan worden gerealiseerd indien de terugkeerder een inkomen heeft om te overleven en zijn familie te onderhouden. HUISVESTING De verschillende partners van Rusland, Georgië, Armenië en Kirgizië waren het eens dat het volledige budget best niet aan huishuur kan worden besteed. Op die manier draagt men immers niet bij aan een activiteit die een inkomen genereert. Hoe zullen terugkeerders hun huisvesting kunnen betalen als het re-integratiebudget is uitgeput? Binnen dit kader creëerde Caritas Armenië een interne regel: terugkeerders mogen het re-integratiebudget slechts gebruiken voor maximaal 3 maanden huishuur. Het overige deel moet voor andere doeleinden worden gebruikt zoals medicatie, educatie of een businessactiviteit (zie verder). Met deze regel wil Caritas Armenië mensen aanzetten tot ondernemen en om het budget optimaal te gebruiken zodat iets duurzaam op touw kan gezet worden. Huisvesting is vanzelfsprekend een ontzettend belangrijke basisbehoefte, zeker voor zij die hun huis hebben verkocht om naar Europa te kunnen emigreren. We kunnen of willen dit dan ook niet aan iedereen ontzeggen. Bovendien is er voor vele terugkeerders die zich in een moeilijke situatie bevinden geen ander alternatief dan te huren. Daarom stelden verschillende partners voor om tijdelijk onderdak voor terugkerende families te voorzien, zodat zij de tijd hebben om naar een definitieve oplossing te zoeken. Vermits tijdelijk onderdak niet opgenomen is in de Belgische projecten, zoekt Caritas Georgië bijvoorbeeld naar andere fondsen om dit idee te realiseren. VORMING Volgens de partners draagt het organiseren van educatieve vormingen voor terugkeerders bij aan een duurzame re-integratie. Daarom trachten zij de terugkeerders te motiveren Helaas is het systeem van job placement zeer moeilijk realiseerbaar in de ex-sovjetlanden omwille van de hoge werkloosom educatieve vormingen of cursussen te volgen - indien zij niet over de nodige kennis beschikken - om hun kansen op de arbeidsmarkt te verhogen en een langetermijnoplossing te creëren. Vermits het volgen van zulke cursussen of vormingen hen geen inkomen op korte termijn oplevert en velen dit nodig hebben om te kunnen overleven, weigeren terugkeerders hier vaak het re-integratiebudget voor te gebruiken. Een mogelijk oplossing hiervoor is terugkeerders maandelijks een deel van hun re-integratiebudget geven, in cash, gedurende de periode van de vorming. Zelfs een klein bedrag dat hen in staat stelt dagelijkse kosten te dekken, zou een belangrijk obstakel wegnemen, dat migranten er momenteel van weerhoudt te opteren voor een vorming. Een andere mogelijkheid om de kansen van de terugkeerder op de arbeidsmarkt te verhogen, is hen te laten terugkeren met een Europees certificaat of een diploma van de vaardigheden die ze in België hebben verworven. Vermits Europees onderwijs zeer geapprecieerd wordt in ex-sovjet landen, kunnen zulke bewijzen helpen bij het vinden van een job. MICROBUSINESS Binnen het kader van de Belgische projecten kunnen terugkeerders een bedrag ontvangen om een inkomensgenererende activiteit op te starten in hun thuisland de zogenaamde microbusinessactiviteit. Om mislukte businessprojecten te vermijden, worden de lokale re-integratiepartners voorzien van een businesstraining of worden zij de mogelijkheid gegeven om met een externe businessconsultant samen te werken die de terugkeerders adviseert bij het opstarten van een eigen zaak. Zulk businessadvies is echter niet noodzakelijk voor elke terugkeerder. Zij die bijvoorbeeld kiezen voor een business in de agricultuur, hebben reeds veel ervaring in deze sector en hebben geen nood aan extern advies. Terugkeerders die kiezen voor het opstarten van een winkel, hebben dan weer wel baat bij de assistentie van een professionele consulent. Alle partners komen overeen dat het beschikbaar bedrag zelden voldoende is om een goed project van nul op te starten, vermits prijzen in ex-sovjetlanden bijna even hoog zijn als in West-Europa. Mensen die er in slagen een succesvolle business op te starten, hebben meestal eerdere ervaring en zijn in staat om eigen middelen in te brengen (geld, infrastructuur, partnerschap) bovenop het beschikbare re-integratiebudget. Niettemin is het budget verhogen geen garantie op succes. Het beschikbare budget is vaak een goed bedrag om mee te beginnen, maar men heeft motivatie en doorzettingsvermogen nodig om het project tot een goed einde te brengen. Caritas Armenië geeft het voorbeeld van een businesslening die zij aan terugkeerders aanbieden in het kader van enkele andere projecten. Deze terugkeerders ontvangen een startkapitaal voor hun business dat hoger kan oplopen dan in België, maar ze zijn verplicht om dit bedrag na een bepaalde periode terug te betalen (zonder interest). Dit type assistentie motiveert terugkeerders eens te meer om voorzichtig met hun investeringen om te springen en het vergroot hun verantwoordelijkheidsgevoel. Hoewel het budget op zich voldoende kan zijn om een project op poten te zetten, beschikken terugkeerders over een lage liquiditeit. Er is namelijk geen ruimte voor onvoorziene kosten wanneer er iets misgaat. Bovendien moeten er meestal nieuwe investeringen gebeuren nadat een business is opgestart. Dit is opnieuw een obstakel voor de terugkeerder. Vermits zij in hun thuisland geen lening kunnen aangaan, zou het voorzien van een lening in het kader van het project voor zij die reeds een succesvolle business hebben opgestart, de duurzaamheid van het re-integratieproject fel versterken. JOB PLACEMENT Voor enkele terugkeerders is het vinden van een job met een stabiel inkomen een betere optie dan zelf een business op te starten. Idealiter werkt de lokale Caritas re-integratiepartner samen met lokale bedrijven om terugkeerders aan te werven. Een deel van hun salaris kan dan bekostigd worden door het re-integratiebudget van de terugkeerder. 20 Uitwisseling over de re-integratiepraktijk in de Kaukasus, Centraal-Azië en Rusland CARITAS-PUBLICATIE ARMENIE-NL.indd 20 04/07/13 15:27