Inhoud internationaal privaatrecht (ipr)

Transcriptie

1 I Inleiding 1 Inhoud internationaal privaatrecht (ipr) Het ipr bevat regels voor (doorgaans) privaatrechtelijke rechtsverhoudingen met een internationaal karakter. Dergelijke rechtsverhoudingen hebben raakvlakken met meer dan één rechtsstelsel. Bepaald zal dan ook dienen te worden welke nationale rechtsregels op de concrete internationale rechtsverhouding van toepassing zijn: zijn dat de rechtsregels van land A of die van land B? Maar welke nationale rechter is bevoegd hierover uitspraak te doen? En heeft zijn uitspraak ook in het buitenland rechtskracht? Al deze vragen kunnen zich voordoen wanneer een privaatrechtelijke kwestie raakvlakken met verschillende landen heeft. Het ipr wil bovenstaande vragen tot een oplossing brengen. Daarbij onderscheidt het ipr zich, door zijn privaatrechtelijke inslag, van onder meer het internationaal belastingrecht en het internationaal strafrecht. Privaatrechtelijke rechtsverhoudingen met een internationaal karakter komen veelvuldig voor. Voorbeelden hiervan zijn het geval dat een in België wonende Nederlander betrokken raakt bij een verkeersongeval in Luxemburg, het geval dat een Nederlands echtpaar een kind uit de Filippijnen adopteert, het geval dat een Amerikaan in het huwelijk treedt met een Française en het geval dat een Duitser van een Oostenrijker diens vakantiehuis in Mozambique koopt.

2 2 Bestaansgrond ipr Het ipr vindt zijn bestaansgrond in een tweetal omstandigheden: privaatrechtelijke rechtsverscheidenheid, in combinatie met grensoverschrijdend rechtsverkeer. Indien wereldwijd hetzelfde (privaat)recht zou gelden, hoeft niet te worden bepaald welk nationaal rechtsstelsel op een internationale rechtsverhouding van toepassing is. Er bestaat dan immers maar één (uniform) rechtsstelsel! En indien bij het bestaan van privaatrechtelijke rechtsverscheidenheid er in het geheel geen sprake zou zijn van grensoverschrijdend rechtsverkeer, zou ook dan niet hoeven te worden bepaald welk nationaal rechtsstelsel op een internationale rechtsverhouding van toepassing is. Er ís dan immers geen sprake van een internationale rechtsverhouding! De praktijk wijst evenwel uit dat er enerzijds geen wereldwijd uniform (privaatrechtelijk) rechtsstelsel bestaat, maar dat er anderzijds wel sprake is van (toenemend) internationaal rechtsverkeer. Daarmee is de bestaansgrond van het ipr gegeven. 3 Primair doel ipr Het primaire doel van het ipr is tot een doelmatige en rechtvaardige regeling van het door rechtsverscheidenheid gecompliceerde internationale rechtsverkeer te komen. Internationaal rechtsverkeer heeft een grensoverstijgend karakter. Er zijn verschillende personen uit verschillende rechtskringen bij betrokken. Reeds uit het oogpunt van rechtvaardigheid zou het dan ook onjuist zijn om op internationale rechtsverhoudingen steeds het eigen nationale recht toe te passen. Moderne rechtsstelsels bevatten daarom regels van ipr. De door het 14 Boom Basics

3 ipr geboden oplossingen dienen uiteraard wel doelmatig te zijn. Dat is van belang met het oog op een goed verloop van het internationaal rechtsverkeer. 4 Hoofdonderdelen ipr Het ipr internationaliseert. Dat komt door het toenemend aantal internationale en Europese regels. Toch is ipr in de kern van de zaak nog steeds nationaal recht. Elk land heeft dan ook zijn eigen regels van ipr. Zowel de inrichting als de inhoud van het ipr kan dus van land tot land verschillen. Naar Nederlandse opvattingen bestaat het ipr in elk geval uit de hier volgende drie hoofdonderdelen: Het internationale bevoegdheidsrecht; dit hoofdonderdeel bevat regels met betrekking tot de vraag welke zaken met een internationaal karakter de nationale rechter mag berechten en welke niet. Het internationale bevoegdheidsrecht wordt ook wel het internationale jurisdictierecht genoemd. Soms blijken rechters uit verschillende landen rechtsmacht of internationale bevoegdheid ten aanzien van dezelfde privaatrechtelijke zaak te bezitten. Dan heeft men in principe de keuze aan welke nationale rechter de zaak zal worden voorgelegd. In dit verband spreekt men in het ipr van forumshopping of procestoerisme. Het conflictenrecht; dit hoofdonderdeel bevat regels met betrekking tot de vraag door welk recht rechtsverhoudingen met een internationaal karakter worden beheerst. Het conflictenrecht wordt ook wel het verwijzingsrecht genoemd. Internationaal privaatrecht 15

4 Soms laat de feitenrechter in het midden door welk recht een bepaalde internationale rechtsverhouding wordt beheerst. Hij maakt dan dus geen keuze voor een bepaald nationaal recht, omdat het volgens hem voor de uitkomst van de procedure lood om oud ijzer is of het recht van land A dan wel het recht van land B wordt toegepast. Anders gezegd: beide rechtsstelsels leiden feitelijk tot hetzelfde resultaat. In dit verband spreekt men in het ipr van de antikiesregel. Het internationale erkennings- en executierecht; dit hoofdonderdeel bevat regels met betrekking tot de vraag onder welke voorwaarden en in welke omvang rechtskracht kan worden toegekend aan buitenlandse rechterlijke beslissingen en, in geval van veroordelende rechterlijke beslissingen, onder welke voorwaarden en op welke wijze dergelijke buitenlandse beslissingen ten uitvoer kunnen worden gelegd. Het kan gebeuren dat een in land A gegeven rechterlijke beslissing in land B niet wordt erkend. Dit kan tot gevolg hebben dat partijen in land A als gescheiden, maar in land B nog steeds als gehuwd worden aangemerkt. In dit verband spreekt men in het ipr van een hinkende rechtsverhouding. Tezamen worden het internationale bevoegdheidsrecht en het internationale erkennings- en executierecht het formele ipr genoemd. Het conflictenrecht noemt men dan het materiële ipr. 16 Boom Basics

5 Figuur 1 Internationaal privaatrecht (klassieke indeling) ipr internationaal bevoegdheidsrecht conflictenrecht internationaal erkennings- en executierecht (formeel ipr) (materieel ipr) (formeel ipr) 5 Internationale rechtshulp Internationale rechtshulp ziet op de samenwerking tussen justitiële en/of administratieve autoriteiten uit verschillende landen. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om kwesties als rechtsingang en bewijs. Daarover zijn, in het kader van de internationale samenwerking tussen nationale autoriteiten, dan regels opgesteld. Bekende voorbeelden van regelingen waarin (ook) de internationale rechtshulp is verankerd, zijn het Haags Betekeningsverdrag 1965, het Haags Kinderontvoeringsverdrag 1980, het Haags Adoptieverdrag 1993, het Haags Kinderbe- Internationaal privaatrecht 17

6 schermingsverdrag 1996, het Haags Alimentatieverdrag 2007, de Betekeningsverordening, de Bewijsverordening en de Alimentatieverordening. Als gevolg van bovenstaande ontwikkeling wordt de internationale rechtshulp steeds meer als een (hoofd)onderdeel van het moderne ipr gezien. Wat betreft de terminologie heeft dit tot gevolg dat onder het formele ipr dan het internationaal procesrecht wordt verstaan dat uit de hiernavolgende (sub)onderdelen bestaat: rechtsmacht of internationale bevoegdheid; internationaal erkennings- en executierecht; internationale rechtshulp. 6 Met ipr verwante rechtsgebieden Tot het Nederlandse ipr worden in elk geval onder meer niet gerekend: het internationaal eenvormig kooprecht; het interregionaal privaatrecht; het interpersoneel privaatrecht; de (privaatrechtelijke) rechtsvergelijking. Wel zijn bovenstaande rechtsgebieden tot op zekere hoogte verwant met het ipr. Zo ziet het interregionaal privaatrecht niet op wetsconflicten tussen verschillende nationale staten, maar op nationale wetsconflicten binnen één nationale staat. Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat sinds oktober 2010 uit vier zelfstandige landen, waaronder Nederland (dat uit een Europees en een Caribisch gedeelte, dat zijn de zogenoemde BES-eilanden, bestaat) en Aruba. In deze vier landen bestaat er op onderdelen verschillend privaatrecht. 18 Boom Basics

7 Dit betekent dat binnen het Koninkrijk der Nederlanden de vraag kan rijzen of de echtscheiding tussen een in Nederland wonende Nederlandse man en een op Aruba wonende Nederlandse vrouw door Nederlands of Arubaans privaatrecht wordt beheerst. Waar geschreven regels van interregionaal privaatrecht ontbreken die een antwoord op deze vraag geven, kan deze leemte doorgaans worden opgevuld door analogische toepassing van het ipr. Dit maakt het interregionaal privaatrecht echter nog niet tot onderdeel van het ipr. Het gaat immers nog steeds om de oplossing van een wetsconflict binnen één nationale staat. 7 Bronnen Nederlands ipr Regels van Nederlands ipr zijn met name te vinden in: EG-Verordeningen (Vo), bijvoorbeeld: de EEX-Vo, ook wel Brussel I-Vo genoemd (formeel ipr; bevoegdheid en erkenning/tenuitvoerlegging in burgerlijke en handelszaken); de Europese Executoriale Titel (EET), ook wel EET-Vo genoemd (formeel ipr; erkenning/tenuitvoerlegging inzake niet-betwiste schuldvorderingen in burgerlijke en handelszaken); de Brussel IIbis-Vo (formeel ipr; bevoegdheid, erkenning/tenuitvoerlegging en rechtshulp inzake ouderlijke verantwoordelijkheid/kinderbescherming); de Alimentatieverordening (formeel ipr; bevoegdheid, erkenning/tenuitvoerlegging en rechtshulp inzake onderhoudsverplichtingen uit familierechtelijke betrekkingen); de Rome I-Vo (materieel ipr; toepasselijk recht op contractuele verbintenissen, cessie en subrogatie); Internationaal privaatrecht 19

8 de Rome II-Vo (materieel ipr; toepasselijk recht op nietcontractuele verbintenissen); Internationale verdragen, bijvoorbeeld: het Haags Adoptieverdrag 1993 (formeel ipr; rechtshulp en erkenning in verband met interlandelijke adopties); het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 (materieel ipr; toepasselijk recht aangaande de niet-contractuele aansprakelijkheid voor ongevallen in het wegverkeer); het Haags Vertegenwoordigingsverdrag 1978 (materieel ipr; toepasselijk recht aangaande directe en indirecte vertegenwoordigingsverhoudingen en bemiddeling); het Haags Huwelijksvermogensverdrag 1978 (materieel ipr; toepasselijk huwelijksvermogensrecht); het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 (formeel én materieel ipr; bevoegdheid, toepasselijk recht, erkenning/tenuitvoerlegging en rechtshulp op het gebied van kinderbe- scherming/ouderlijke verantwoordelijkheid); De wet, bijvoorbeeld: art. 1-14, 431, 767 en Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) (formeel ipr; bevoegdheid en erkenning/tenuitvoerlegging); Boek 10 Burgerlijk Wetboek (BW) (hoofdzakelijk materieel ipr; verder bepalingen inzake de erkenning van bepaalde buitenlandse beslissingen, dus formeel ipr, zoals art. 10: BW); het ongeschreven recht, bijvoorbeeld: de rechtspraak inzake de erkenning van buitenlandse rechterlijke beslissingen waarop een verordening noch een verdrag van toepassing is en ten aanzien waarvan de Nederlandse wetgeving geen (bruikbare) regeling geeft (zie bijv. HR 26 januari 1996, NJ 1997, 258; hieruit blijkt dat het de 20 Boom Basics

9 Nederlandse rechter dan in principe vrijstaat in elk bijzonder geval te beoordelen of en in hoeverre aan een uitspraak van een buitenlandse rechter gezag moet worden toegekend); het door de rechter anticiperend toepassen van een regel uit een verdrag dat door Nederland nog niet is geratificeerd of, indien het verdrag al wel door de Nederlandse wetgever is bekrachtigd, nog niet in werking is getreden (zie bijv. HR 25 september 1992, NJ 1992, 750; hieruit volgt dat anticiperende toepassing op haar plaats is indien de verdragsregel niet wezenlijk verschilt van het tot dusver geldende, doorgaans ongeschreven recht én te verwachten valt dat het verdrag binnen afzienbare tijd voor Nederland in werking zal treden). Figuur 2 Bronnen IPR Bronnen IPR EG- Verordeningen (1) Verdragen (2) Wet (3) Ongeschreven recht (4) 8 Codificatie Nederlands ipr Op 1 januari 2012 is in Nederland Boek 10 BW in werking getreden. In dit boek zijn, met enige aanpassingen, bestaande wetten Internationaal privaatrecht 21

10 en regels op ipr-gebied samengevoegd. Het betreft in hoofdzaak (zie namelijk bijv. ook art. 10:100 BW) bepalingen van conflictenrecht. Aan deze bepalingen gaat een aantal algemene bepalingen vooraf: art. 10:1-17 BW. Eerder, op 1 januari 2002, waren al art Rv van kracht geworden. Hier betreft het een regeling van het internationaal bevoegdheidsrecht. De praktische betekenis van deze codificatie is overigens relatief gering. Door de jaren heen zijn er namelijk al veel verordeningen en verdragen met hierin (ook) regels van ipr voor Nederland in werking getreden. Als gevolg van de doorwerking van het Europese recht in de Nederlandse rechtsorde/art. 94 Grondwet: laten art Rv de gelding van deze verordeningen en verdragen onverlet: zie art. 1 Rv; laat Boek 10 BW de gelding van deze verordeningen en verdragen onverlet: zie art. 10:1 BW. Bedacht dient desalniettemin: dat (vooralsnog) niet voor élk onderwerp een verordening of verdrag van kracht is (zo geldt nog geen supranationale regeling op het terrein van het goederenrecht); dat verordeningen en verdragen (vooralsnog) niet voor alle staten van kracht zullen worden (zo heeft Nederland zich niet willen aansluiten bij de Rome III-Vo, die een regeling met betrekking tot het conflictenrecht inzake echtscheidingen en scheidingen van tafel bevat) dan wel, indien zij van kracht zijn, soms enkel in het rechtsverkeer tussen de daarbij aangesloten staten van toepassing zijn (zo is de EEX- Vo enkel bedoeld voor het rechtsverkeer tussen EU-lidstaten). 22 Boom Basics

11 9 Hiërarchie bronnen ipr Ingevolge art. 94 Grondwet hebben: verdragsbepalingen die naar hun inhoud eenieder kunnen verbinden, en besluiten van volkenrechtelijke organisaties die naar hun inhoud een ieder kunnen verbinden, voorrang op wettelijke bepalingen van nationaal recht. Wat het ipr betreft herinneren art. 1 Rv en art. 10:1 BW hier (mede) aan. Ongeschreven regels van ipr komen in beginsel alleen voor toepassing in aanmerking, indien geschreven, nationale bepalingen van ipr ontbreken. Daarmee is de hiërarchische verhouding tussen de bronnen van het Nederlandse ipr als volgt: verordeningen en verdragen; wettelijke bepalingen; regels van ongeschreven recht. 10 Samenloop: afbakening Het kan gebeuren dat op de concrete internationale rechtsverhouding verschillende regelingen van toepassing zijn. Deze regelingen lopen dan samen. Hoe nu kan worden vastgesteld dat er daadwerkelijk sprake is van samenloop? Voor alles dient te worden bedacht dat samenloopproblemen zich enkel kunnen voordoen wanneer de samenlopende regels van ipr hetzelfde werkingsbereik hebben. Anders kunnen deze regels elkaar zonder meer al niet bijten. Bijten de regels elkaar wel, dan zal pas moeten worden vastgesteld welke regeling op Internationaal privaatrecht 23

12 de casus van toepassing is. Is dat bijvoorbeeld verordening A of verdrag B? Om te kunnen vaststellen wat het werkingsbereik van een regeling is, wordt in het bijzonder in verband met verordeningen en verdragen gesproken van het materiële, het formele en het temporele toepassingsgebied. Onder het materiële toepassingsgebied van een verordening of een verdrag wordt (1) het ipr-onderwerp van de regeling verstaan en (2) het privaatrechtelijk onderwerp waarop de regeling ziet. De EEX-Vo bevat zowel regels met betrekking tot de internationale bevoegdheid van de rechter als regels inzake de erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen. Dat zijn derhalve de ipr-onderwerpen (1) van de EEX-Vo. Daaruit volgt tevens dat het in de EEX-Vo enkel om kwesties van formeel ipr gaat. Blijkens art. 1 EEX-Vo is de verordening toepasselijk in burgerlijke en handelszaken, ongeacht de aard van het gerecht. Burgerlijke en handelszaken vormen derhalve het privaatrechtelijk onderwerp (2) waarop de verordening ziet. Zowel (1) als (2) bakent het materiële toepassingsgebied van de EEX-Vo af. Het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 is een voorbeeld van een regeling waarvan het ipr-onderwerp (1) de vraag naar het toepasselijke recht is. Hier gaat het dus enkel om kwesties van materieel ipr. Het privaatrechtelijk onderwerp (2) waarop het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 ziet, is de niet-contractuele aansprakelijkheid voor ongevallen in het wegverkeer. Zowel (1) als (2) bakent het materiële toepassingsgebied van het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 af. Onder het formele toepassingsgebied van een verordening of verdrag wordt het ruimtelijk werkingsbereik van de regeling verstaan. 24 Boom Basics

13 De afbakening van dit ruimtelijk werkingsbereik geschiedt op basis van personele en/of territoriale criteria. De erkennings- en tenuitvoerleggingsregeling van de EEX-Vo is formeel van toepassing op elke beslissing, ongeacht de daaraan gegeven benaming, gegeven door een gerecht van een lidstaat. Dat blijkt uit art. 32. Daarmee bakent art. 32, op basis van een territoriaal criterium, het formele toepassingsgebied van de EEX-Vo af. Het betreft een beperkt formeel toepassingsgebied. Immers, enkel beslissingen afkomstig uit een lidstaat (en dus niet tevens beslissingen uit een niet-lidstaat) komen onder de EEX-Vo voor erkenning en tenuitvoerlegging in aanmerking. Het formele toepassingsgebied van het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 daarentegen is niet beperkt. Dat volgt uit art. 11. Blijkens de bewoordingen van deze bepaling onafhankelijk van enig vereiste van wederkerigheid zijn aan het ruimtelijk werkingsbereik van dit verdrag geen beperkingen gesteld. Het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 is zelfs van toepassing indien de van toepassing zijnde wet niet die van een verdragsluitende staat is. Dit betekent dat de verdragsluitende staten de verdragsregeling dienen toe te passen op alle internationale verkeersongevallen op de weg, een territoriaal criterium. Daarmee heeft het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 geen beperkt, maar een universeel formeel toepassingsgebied. Onder het temporele toepassingsgebied van een verordening of verdrag wordt het werkingsbereik in de tijd van de regeling verstaan. In de regel hebben verordeningen of verdragen geen terugwerkende kracht, maar zijn zij alleen van toepassing op bepaalde gebeurtenissen die zich ná de inwerkingtreding van de regeling hebben voorgedaan. Zo bepaalt art. 66 lid 1 EEX-Vo dat deze verordening slechts van toepassing is op rechtsvorderingen die zijn ingesteld en authentieke akten die zijn verle- Internationaal privaatrecht 25

14 den na de inwerkingtreding van deze verordening (hetgeen op 1 maart 2002 was). Daarmee bakent art. 66 lid 1 het temporele toepassingsgebied van de EEX-Vo af (met in art. 66 lid 2 hierop overigens een nadere intertemporele aanvulling). Het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 kent geen regel over zijn temporele reikwijdte. Het is evenwel evident dat de regeling van het Haags Verkeersongevallenverdrag 1971 in elk geval moet worden toegepast op ongevallen die zich na het tijdstip van inwerkingtreding van deze regeling (hetgeen voor Nederland 30 december 1978 was) hebben voorgedaan (vgl. reeds HR 18 december 1981, NJ 1982, 263). Eerst wanneer twee of meer verordeningen of verdragen zowel materieel als formeel én temporeel van toepassing blijken te zijn, is er sprake van samenloop. Dan ook pas moet worden onderzocht of de ipr-regels van verordening/verdrag A dan wel de ipr-regels van verordening/verdrag B op de concrete internationale rechtsverhouding van toepassing zijn. In het kader van een in 2012 aanhangig gemaakte echtscheidingsprocedure ten overstaan van de Nederlandse rechter willen beide ouders dat de rechter tevens een beslissing geeft inzake het omgangsrecht met betrekking tot hun kind dat bij de moeder in Zwitserland zijn gewone verblijfplaats heeft. De vraag is nu of de Nederlandse echtscheidingsrechter rechtsmacht toekomt met betrekking tot dit accessoire verzoek. Twee regelingen geven antwoord op deze vraag, zodat er mogelijk sprake is van samenloop. Het betreft hier de Brussel IIbis-Vo en het Haags Kinderbeschermingsverdrag De Brussel IIbis-Vo is materieel van toepassing omdat het omgangsrecht onder de term ouderlijke verantwoordelijkheid valt (zie art. 1). De Brussel IIbis-Vo is formeel van toepassing omdat, ervan uitgaande dat verder aan alle voorwaarden van deze bepaling is voldaan, art. 12 van toepassing is ongeacht de gewone verblijfplaats van het kind. De Brussel IIbis-Vo is tem- 26 Boom Basics

15 poreel van toepassing omdat de echtscheidingsprocedure in het kader waarvan de kwestie van het omgangsrecht speelt, aanhangig is gemaakt na 1 maart 2005 en daarmee na de datum van inwerkingtreding van de verordening (zie art. 64). Het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 is materieel van toepassing omdat het omgangsrecht ook hier onder de term ouderlijke verantwoordelijkheid valt (zie art. 1 lid 2 jo. art. 3). Het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 is formeel van toepassing omdat, ervan uitgaande dat verder aan alle voorwaarden van deze bepaling is voldaan, het kind zijn gewone verblijfplaats heeft in een (andere) verdragsluitende staat (zie art. 10; Zwitserland is sinds 1 juli 2009 verdragsluitende staat, Nederland sinds 1 mei 2011). Het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 is temporeel van toepassing omdat de echtscheidingsprocedure in het kader waarvan de kwestie van het omgangsrecht speelt, aanhangig is gemaakt na 1 mei Dat is de datum waarop het verdrag (in navolging van eerder Zwitserland) ook voor Nederland van kracht werd (zie art. 53; zie voor Nederland tevens art. 30 lid 2 Uitvoeringswet internationale kinderbescherming). Doordat zowel de Brussel IIbis-Vo als het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 materieel, formeel en temporeel op bovenstaande casus van toepassing is, is er daadwerkelijk sprake van samenloop. Hier zal dus een keuze moeten worden gemaakt (oplossing: art. 10 Haags Kinderbeschermingsverdrag Het kind woont immers in Zwitserland en heeft daarmee níét zijn gewone verblijfplaats in een EU-lidstaat. Daarmee is aan de voorwaarde van art. 61 aanhef en sub a Brussel IIbis-Vo niet voldaan; zie ook art. 51 Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996). Internationaal privaatrecht 27

16 11 Samenloop: rangorde Op welke wijze moet, indien er sprake blijkt te zijn van samenloop, vervolgens een keuze uit de samenlopende regelingen worden gemaakt? Allereerst dient te worden bedacht dat tussen de verschillende bronnen van Nederlands ipr een hiërarchische verhouding bestaat. Zoals al bleek, hebben verordeningen en verdragen voorrang op wettelijke bepalingen. Wettelijke bepalingen hebben op hun beurt in principe voorrang op regels van ongeschreven recht. Zijn dus bijvoorbeeld zowel de bepalingen van een verordening als bepalingen van nationaal recht op een concrete internationale rechtsverhouding van toepassing, dan gaat de verordening voor. Wat nu als bijvoorbeeld op een concrete internationale rechtsverhouding zowel een verordening als een verdrag materieel, formeel en temporeel van toepassing blijkt te zijn? Verordeningen en verdragen staan hiërarchisch immers op één lijn. En wat als op een concrete internationale rechtsverhouding twee (of misschien zelfs nog meer) verdragen van toepassing zijn? Ook dan is immers uitgangspunt dat het ene verdrag hiërarchisch niet ondergeschikt is aan het andere verdrag. Het antwoord op dergelijke vragen valt veelal in de samenlopende regelingen zelf te vinden. Zeker de meer recente verordeningen en verdragen voorzien in oplossingen voor het samen- loopprobleem. In de lijn van art. 30 Weens Verdragenverdrag 1969 zijn dit de meest gebruikelijke oplossingen: de terugtred -regel: een van toepassing zijnde regeling claimt geen exclusieve gelding, maar laat daarentegen de toepassing van andere verordeningen of verdragen onverlet; 28 Boom Basics

17 Zie bijvoorbeeld art. 52 lid 1 Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996: Dit Verdrag laat onverlet internationale regelingen waarbij de Verdragsluitende Staten Partij zijn en die bepalingen bevatten over de in dit verdrag geregelde onderwerpen (...). de nieuw gaat voor oud -regel ( lex posterior derogat legi priori ): in de betrekkingen tussen dezelfde staten gaat de nieuwe(re) reeds van kracht zijnde regeling voor de oude(re), eveneens nog tussen die staten van kracht zijnde regeling; Zie bijvoorbeeld art. 51 Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996: In de betrekkingen tussen de Verdragsluitende Staten treedt dit Verdrag in de plaats van het Verdrag van 5 oktober 1961 betreffende de bevoegdheid der autoriteiten en de toepasselijke wet inzake de bescherming van minderjarigen (...) (dat is het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1961). Bevatten de samenlopende regelingen zelf geen (duidelijke) oplossing voor het samenloopprobleem, dan kunnen art Weens Verdragenverdrag 1969 mogelijk bijdragen aan de oplossing. Dit verdrag bevat namelijk regels met betrekking tot onder meer de toepassing en uitlegging van verdragen. Zo bevat art. 30 Weens Verdragenverdrag 1969 een regeling in het kader van de toepassing van achtereenvolgende verdragen die betrekking hebben op eenzelfde onderwerp en kent art. 31 Weens Verdragenverdrag 1969 algemene regels voor de uitlegging van verdragen. In het geval dat twee of meer wettelijke bepalingen c.q. twee of meer regels van ongeschreven recht samenlopen, gelden de in het nationale recht gebruikelijke interpretatiemethoden (zoals de wetshistorische en de teleologische interpretatie). Internationaal privaatrecht 29

18 Figuur 3 Toepassingsgebied/samenloop Verordeningen/verdragen: 1) Materieel toepassingsgebied? 2) Formeel toepassingsgebied? 3) Temporeel toepassingsgebied? Meer regelingen van toepassing: a) Is er een terugtred-regel b) Is er een nieuw gaat voor oud-regel? c) Weens Verdragenverdrag Boom Basics