MONUMENTEN IN DEDEMSVAART

Transcriptie

1 MONUMENTEN IN DEDEMSVAART ROUTE 4,7 km Deze route door het veendorp Dedemsvaart neemt je mee in de geschiedenis, van 'vervenershuizen' tot industriële monumenten. Het bestaande 'Monumentenwandelpad Dedemsvaart' werd in samenwerking met Historische Vereniging Avereest (HVA) in een nieuw jasje gestoken. Route getest door 'Groen & Handicap' Groep Reestdal Mystiek: Hennie de Jong en Tineke Poortman in samenwerking met de Historische Vereniging Avereest (HVA)

2 Monumenten in Dedemsvaart P 15 B B11 8 B

3 Monumenten in Dedemsvaart Hoe kom ik bij het startpunt? Startpunt (1): parkeerplaats HVA, Langewijk 166, 7701 AK Dedemsvaart (naast school Zeven Linden). Startpunt (2) voor OV reiziger: Nieuwewijk. Stap uit bij Halte Haitjema. Route volgt voor 40% het Wandelnetwerk Reestdal. Let op instructies m.b.t. de looprichting. Mindervalidentoilet aanwezig bij horeca-gelegenheid op de route. 1 St. Vitus kerk Afstand tot volgende punt: 150 m 2 Zwierstraat en Kalkovens Afstand tot volgende punt: 200 m Sla linksaf Gentiaanstraat in. Volg de bestrating rechtuit, u komt door een voet-/fietssluis. Houd op Rozenheim rechts aan. Met een haakse bocht naar links/rechts tot Instructie Fietsbrugje Rozenheim. Sla linksaf. Afstand tot volgende punt: 300 m 3 Koninklijke Kwekerij Moerheim Afstand tot volgende punt: 130 m Na brugje schelpenpad rechts. Na 2e brug rechts, direct links. Loop slingerend gritpad links uit. Op klinkerweg rechtsaf en rechtuit. Op Magnolia linksaf. Bij De Prunus rechts, dan links Berberis in tot van Haeringenstraat. Instructie Gemeentepark. Afstand tot volgende punt: 500 m 4 Historie Van Haeringenstraat Afstand tot volgende punt: 140 m Van Haeringenstraat naar rechts tot afslag Parklaan. Sla linksaf en koers rechtuit het (relatief stevige) schelpenpad op. Neem het meanderende pad naar links/rechts en rechtdoor tot op de parkeerplaats, Instructie Villa Dina. Afstand tot volgende punt: 300 m 5 Gemeentepark Avereest Afstand tot volgende punt: 190 m Wandel na de parkeerplaats rechts en de halve cirkel voor Dina's Fellows. In dit gebouw o.a. een lunchroom. Volg op de Moerheimstraat de markering Wandelnetwerk Reestdal (pijl: groen) tot instructie Startpunt OV reizigers. Afstand tot volgende punt: 60 m 6 Gemeentehuis (2e) Avereest Afstand tot volgende punt: 50 m 7 Standbeeld oorlogsslachtoffers Afstand tot volgende punt: 30 m

4 Vervolg route Op Moerheimstraat rechtsaf tot kruising bij brug. Steek over, ga rechts en volg kanaal de Dedemsvaart tot Nieuwewijk / Wisseling. Instructie Horeca en OV. De Tuinen Mien Ruys bezoeken? Volg dan het kanaal tot Instructie Bezoek Tuinen. Afstand tot volgende punt: 250 m 8 Monumenten Moerheimstraat (1) Afstand tot volgende punt: 130 m 9 Monumenten Moerheimstraat (2) Afstand tot volgende punt: 110 m 12 PKN kerk & Gedenknaald Baron Afstand tot volgende punt: 40 m Hoofdingang Markthal Dedemsvaart links. Rechtdoor tot na het Joodse monument. Marktstraat naar rechts uitlopen. Bij Wandelnetwerk Reestdal B11 linksaf. Volg de markering (pijl: groen, paars, geel) tot voorbij B10, instructie HVA parkeerplaats. Afstand tot volgende punt: 0 m B13 Wandelkeuzepunt B13 Afstand tot volgende punt: 350 m 13 De Markt: een Joods monument Afstand tot volgende punt: 190 m Bezoekt u de Tuinen van Mien Ruys? Loop na het brugje rechtsaf tot Moerheimstraat 84. Bent u minder mobiel? Ga dan via het fietspad. Vanaf de parkeerplaats toegang tot het Theehuis en de monumentale tuinen. Afstand tot volgende punt: 250 m 10 Tuinen Mien Ruys Afstand tot volgende punt: 450 m Startpunt OV-reiziger: Nieuwewijk. Steek kanaal over en ga linksaf. Je passeert Grandcafé 't Dorp (alle dagen om 10 uur geopend). Volg Wisseling tot afslag Markt. Sla rechtsaf, Grandcafé d' Olde Postkantoor. Lees instructie Markthal. Afstand tot volgende punt: 200 m 11 Scheepswerf Peters Afstand tot volgende punt: 10 m B11 Wandelkeuzepunt B11 Afstand tot volgende punt: 110 m 14 De Kalkwijk: nu Julianastraat Afstand tot volgende punt: 400 m B10 Wandelkeuzepunt B10 Afstand tot volgende punt: 30 m Steek voor het Starpunt Dedemsvaart de verkeersweg/fietspad/grasstrook over. Volg het schelpenpaadje naar rechts en loop dit uit. U komt aan bij het eindpunt Monumenten in Dedemsvaart. Afstand tot volgende punt: 30 m 15 Geschiedenis Dedemsvaart Afstand tot volgende punt: 100 m Einde van de route

5 Monumenten in Dedemsvaart 4,7 km 1 St. Vitus kerk RK kerk St. Vitus Deze kerk is ontworpen door architect Alfred Tepe en in 1875 afgebouwd. In de kerk, boven het balkon bevindt zich een Maarschalkerweerdorgel (1881). Dit orgel is in 2014 en 2015 volledig gerestaureerd en wordt sindsdien weer gebruikt. De RK kerk is van mei t/m oktober dagelijks geopend. Maarschalkerweerd orgel Orgelmaker Michaël Maarschalkerweerd (in 1915 overleden) speelde een grote rol in de Nederlandse orgelbouw rond Onder de naam Maarschalkerweerd & Zoon werden kwalitatief hoogwaardige orgels gemaakt, merendeels voor katholieke opdrachtgevers, waaronder dus ook de RK St. Vituskerk. Begraafplaats RK kerk Op deze begraafplaats zijn ruim 800 namen te vinden op de grafstenen. De oudst bewaarde grafsteen is van de eerste pastoor van de kerk, B.L. Nieuwentap, en dateert uit Bij de ingang bevinden zich twee oorlogsgraven. Zie link. (Oorlogsgraven Stichting)

6 2 Zwierstraat en Kalkovens Kalkovens Dedemsvaart In de omgeving van Dedemsvaart werd vroeger veel turf gewonnen. De turf werd naar het westen van ons land verscheept, via de Dedemsvaart en het Zwarte Water over de Zuiderzee naar Enkhuizen en verder. De turf werd dan in het westen afgeleverd bij een schelpkalkbranderij. Vervolgens werden aldaar schelpen gebrand. Kalksteen werd gebruikt in de bouw. "Dit kunnen we zelf", dacht men in Dedemsvaart. Het veendorp Dedemsvaart kende vanaf 1853 verschillende kalkovens van verschillende eigenaren. Mr. J.A. van Roijen, advocaat en notaris te Zwolle, had recht achter Huize Arriërend op twee kalkovens en een 'leshuus'. Arend Berends bouwde in 1853 ook kalkovens: aan de Samenwijk en aan de Zwierstraat. Kalkovens Zwierswijk De huidige Zwierstraat, de voormalige Zwierswijk, is vernoemd naar vervener Egbert Zwiers. Zwiers ( ) was ook een bekende aannemer in veenkanalisatie en kalkbrander. Hij werkte in deze bedrijfstakken samen met zijn zwager Arend Berends. Al in 1859 waren er drie ovens bij de steenbranderij. 3 Koninklijke Kwekerij Moerheim Koninklijke Kwekerij Moerheim De Koninklijke Kwekerij Moerheim werd opgebouwd door Bonne Ruys ( ). De grond rondom het landgoed bleek zeer vruchtbaar. U loopt de komende 10 minuten door Rozenheim, de voormalige kwekerij. Met zicht op de sloot rechts: overblijfsel van de voormalige kwekerij Moerheim.

7 Historie Moerheim In 1875 kwam de 24 jarige boomkweker A.M.C. Jongkindt Coninck naar Dedemsvaart. Hij bracht het 'kwekersvak' uit Boskoop naar Avereest. O.a. Bonne Ruys kwam bij hem in de leer. Kwekerij Moerheim van Ruys werd later een van de grootste kwekerijen van Europa. 4 Historie Van Haeringenstraat Buurtwinkels en Smederij De Van Haeringenstraat - voorheen 'De Neie Weg' - is in de loop der tijd flink veranderd. De boomrijke weg werd rijkelijk voorzien van winkels, uiteenlopend van buurtsuper tot smederij. De straat is nog steeds geliefd bij de bevolking. Er is jaarlijks een vrijmarkt op 30 april. Smederij Meerman Smederij Meerman, Van Haeringenstraat 7 / 7a, was niet alleen een begrip bij de inwoners van Dedemsvaart - vroeger de gemeente Avereest - maar ook daarbuiten. Benieuwd naar oud beeldmateriaal van de Van Haeringenstraat? Zie link. bank.pl (Beeldbank Hist. Ver. Avereest)

8 5 Gemeentepark Avereest Gemeentepark Avereest Terrein voormalige gemeentehuis Avereest (2e): pas in de jaren dertig werd besloten om er een volwaardig 'wandelpark' van te maken. Het ontwerp: tuinarchitect Mien Ruys. In het park staan ook enkele Sequoiabomen. Bij de gemeentelijke herindeling in 2001 valt het terrein onder Gemeente Hardenberg. Sequoiabomen Sequoiabomen zijn de zwaarste bomen ter wereld. Het zijn mammoetbomen, maar ze worden in Europa aanmerkelijk kleiner dan in Californië. De schors is roodachtig bruin, dik, zacht en vezelig en de kroon smal en kegelvormig. Ze staan ook in de Tuinen Mien Ruys en bij Moerheimstraat Gemeentehuis (2e) Avereest Oorsprong Villa Dina De kapitale villa werd in opdracht van de vervener B. Berends gebouwd. De eerste steen werd gelegd op 4 april 1877 (nog zichtbaar bij de oorspronkelijke hoofdingang). Het bouwplan wordt toegeschreven aan Jacobus Moll, gemeentearchitect in Hengelo.

9 Een sprong verder... De eerste eigenaren verkochten de imposante villa in 1896 aan Albert Brans en zijn vrouw Teunissien Dina Borgman. In de volksmond werd het al snel 'Villa Dina'. Op 3 oktober 1917 werd de eerste veiling gehouden tot verkoop van de villa met park. In 1918 volgde de verkoop aan de gemeente Avereest. Gemeentehuis Villa Dina diende 80 jaar als (tweede) gemeentehuis, maar werd in 2001 overbodig toen Avereest ging behoren bij de gemeente Hardenberg. In 2004 werd de villa een gemeentelijk monument. Een deel werd tot 2013 verhuurd aan de Rabobank. Sinds 2015 wordt de villa gebruikt door Fellowship of Acoustics. (The Fellowship of Acoustics) (Lunchroom Dina's Fellows)

10 7 Standbeeld oorlogsslachtoffers Dodenherdenking 4 mei De jaarlijkse dodenherdenking, een samenkomst op 4 mei bij het standbeeld oorlogsslachtoffers, brengt altijd veel mensen naar het voormalige gemeentehuis Avereest. Vooraf wordt het programma door de gemeente Hardenberg kenbaar gemaakt: passende muziek, gedichten en 2 minuten stilte. 8 Monumenten Moerheimstraat (1) Monumenten aan De Dedemsvaart Aan de Moerheimstraat zijn unieke 'vervenerswoningen' te vinden. Het huis op nummer 89 is ontworpen door de lokale architect Jacob Drenth. Een goed voorbeeld van een 'woonhuis' uit de jaren dertig. Meer info over deze woningen in het boek 'Monumenten in de Gemeente Hardenberg'. 9 Monumenten Moerheimstraat (2) Kanaal De Dedemsvaart Moerheimstraat noordzijde langs kanaal de Dedemsvaart, kent meerdere Rijksmonumenten waaronder Frisia State (nr 96), gebouwd in Het bouwjaar is te zien in de stenen naast de voordeur. Het huis is prachtig gerenoveerd, inclusief de oude kerkbel. Villa Agathe Adriana (nr 90) dateert uit Moerheimstraat 86 De nu witgepleisterde villa Arriërend kent een lange geschiedenis. Het is één van de oudste huizen van Dedemsvaart en stond al in 1832, bij de invoering van het kadaster, op de kaarten ingetekend. In 1879 ging dit huis over naar Berend Berends, de grootste vervener van Dedemsvaart.

11 10 Tuinen Mien Ruys Tuinen van Mien Ruys, nr. 84 In 1888 startte Bonne Ruys in Dedemsvaart een kwekerij. Bonne s dochter, Mien, was al jong geïnteresseerd in het ontwerpen en beplanten van tuinen met vaste planten. Tien van de dertig tuinen, aangelegd door Mien Ruys, zijn nu aangewezen als beschermd monument. (Tuinen Mien Ruys) Rijksmonument In tal van boeken beschreef Mien Ruys haar opvattingen over het ontwerpen, beplanten en onderhouden van tuinen. In een periode van ruim 70 jaar nam ze proeven die steeds weer nieuwe en interessante tuinen opleverden. Heel bekend is bijvoorbeeld het gebruik van spoorbielzen in tuinen. Arrangement HVA - Mien Ruys De prachtige Tuinen van Mien Ruys zijn geopend voor bezoek van april tot oktober. Geïnteresseerd in een cultuurhistorisch wandelarrangement in samenwerking met de Tuinen van Mien Ruys en de Historische Vereniging Avereest? Informatie via HVA (zie onderstaande link). (Arrangement Mien Ruys en HVA)

12 11 Scheepswerf Peters Meerdere scheepswerfjes Dedemsvaart kende vroeger in totaal dertien scheepswerfjes. In de loop der jaren zijn veel van deze kleine werven verdwenen. Drie scheepswerven hebben gedurende vele jaren een bestaan gehad in Dedemsvaart, o.a. Scheepswerf Peters aan het kanaal de Dedemsvaart. Scheepswerf Peters Rond 1858 startte scheepstimmerman Hermannus Weener aan de Peterswijk een scheeps(timmer)werf. In 1896 deed Weener de werf over aan scheepsbouwmeester Johannes Gerhardus Peters. Scheepswerf Peters was actief tot in Bij het dempen van de wijk werd de werf overgeplaatst naar Kampen.

13 12 PKN kerk & Gedenknaald Baron PKN kerk, een monument Het ontstaan van de voormalige Hervormde Kerk en de bijbehorende pastorie aan de Hoofdvaart 5, valt samen met het ontstaan van de Dedemsvaart. Langs dit water ontstond tussen een veenkolonie. Het ontstaan van het dorp Dedemsvaart. Evenals bij de RK kerk, was het Baron van Dedem, de naamgever ook van de Dedemsvaart, die aanzet gaf tot de bouw van een kerkgebouw (1834). Gedenknaald Baron van Dedem Baron van Dedem was de stichter van het dorp Dedemsvaart. Hij is begraven op de begraafplaats De Mulderij, net buiten het dorp. Het opvallende graf ligt centraal op de begraafplaats onder een grote treurbeuk. Hier staat een gietijzeren neoclassicistische gedenknaald ter nagedachtenis. 't Olde Postkantoor Het markante Oude Postkantoor op Markt 1a werd in 1877 telegrafisch bereikbaar. Op 1 juli 1878 werd het nieuwe PTT-kantoor in gebruik genomen. Vanaf 1978 biedt 't Olde Postkantoor onderdak aan verschillende diensten. Op dit moment vind u er een sfeervol restaurant en markthal.

14 ('t Olde Postkantoor) 13 De Markt: een Joods monument Monument Davidster De Davidster herinnert ons eraan dat op deze plek, in de avond van 2 oktober 1942, een deel van de joden uit Avereest per bus werd weggevoerd naar Westerbork, om vervolgens de dood te vinden in de nazi-vernietigingskampen. Hier bevond zich ook de voormalige Joodse Synagoge. Rijwielvordering In de Tweede Wereldoorlog moesten onze (voor)ouders ten bate van de Duitse bezetter hun rijwielen inleveren. Indien ze konden aantonen dat ze hun fiets echt niet konden missen, kon vrijstelling van inlevering worden aangevraagd. De originele formulieren zijn in de oudheidkamer te zien.

15 14 De Kalkwijk: nu Julianastraat Infobord Julianastraat 42 Julianastraat 42 diende vroeger als VVV-kantoor binnen de gemeente Avereest. Op het bord van de Historische Vereniging Avereest vind je informatie over de vroegere 'Kalkwieke' (de huidige Julianastraat). Op huisnummer 40 zie je de naam 'Huize Kalkwieke' nog op de voorgevel staan. (Hist. Vereniging Avereest)

16 15 Geschiedenis Dedemsvaart Turf In de omgeving van Dedemsvaart werd vroeger veel turf (gedroogd veen) gewonnen. De plaats is vernoemd naar Baron Van Dedem die een gelijknamig 40 km lang kanaal liet graven tussen Hasselt en Ane. Langs het kanaal ontstond tussen een veenkolonie: het begin van het dorp Dedemsvaart. (Hist. Vereniging Avereest) Streekmuseum 'De Kalkovens' In Nederland waren begin 19e eeuw op ruim 100 locaties schelpkalkovens in gebruik. Na WOII ging het slechter met de ovens. Belangrijkste oorzaak was de toenemende import van goedkopere kalk uit steengroeven en de opkomst van de cementindustrie. Tegenwoordig is de kalkoven in Dedemsvaart een museum. Telescopische Gashouder De gashouder van Dedemsvaart, een zogenaamde natte telescopische gashouder, werd in 1932 gebouwd en deed dienst tot Gashouders zijn reservoirs waarin gas werd opgeslagen om later naar particulieren en bedrijven te worden getransporteerd. De gashouder doet nu dienst als Vestzaktheater. Streek Avereest

17 Dedemsvaart behoort tot de streek Avereest, waar ook Balkbrug en Oud Avereest bij horen. Sinds de gemeentelijke fusie van 2001 hoort Avereest bij de gemeente Hardenberg. Gemaakt met routemaker.nl