Richtlijn Informed Consent
|
|
- Victor Verhoeven
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Richtlijn Informed Consent Dit document is goedgekeurd tijdens de Algemene Ledenvergadering van de NVT op 31 mei 2013 Revisiedatum uiterlijk 2018
2 NVT Informed consent 1 van 6 Richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie INFORMED CONSENT HARTCHIRURGIE BIJ VOLWASSENEN ( 16 JAAR) Inleiding Het begrip informed consent kent twee aspecten: ten eerste de plicht van de hulpverlener (behandelaar) om de patiënt 1 op duidelijke wijze in te lichten over de voorgenomen behandeling 2 en ten tweede het recht van de patiënt op basis van deze informatie te beslissen om wel of niet toestemming te verlenen voor de uitvoering van de behandeling. Informed consent is dus zowel een patiëntenrecht als een plicht voor de behandelaar met mogelijke juridische consequenties, indien de plicht niet naar behoren is vervuld. Dit houdt in dat een arts kan worden aangesproken via het klachtrecht, tuchtrecht of civielrecht op een gebrekkige uitvoering van het informed consent vereiste. Het doel van deze richtlijn is de cardio thoracaal chirurg op een compacte wijze inzicht te verschaffen wat wel en wat niet in het informed consent thuis hoort. Het gaat hier om het algemene informed consent voorafgaand aan een medische behandeling en nadrukkelijk niet om het informed consent voor deelname aan medisch wetenschappelijk onderzoek. Uiteraard staat het ieder centrum vrij deze algemene informatie meer in detail uit te werken. Deze richtlijn is in feite een samenvatting van het document Informed Consent van de KNMG versie 3.0, maar meer toegespitst op de cardio thoracale chirurgie. Andere geraadpleegde bronnen: Arts en patiëntenrechten KNMG uitgave versie 3.0, knmg.artsennet.nl/diensten/artseninfolijn/faqpraktijkdilemmas/informed consent 3.htm. Juridisch advies werd ingewonnen bij KNMG Consult. Het belang van informed consent De patiënt moet een goed beeld hebben van zijn gezondheidstoestand (artikel 7:448 lid 2 van het Burgerlijk Wetboek), zodat hij daarover verantwoorde beslissingen kan nemen. Het verstrekken van duidelijke informatie getuigt van respect voor de patiënt. Door de patiënt goed te informeren en hem bij de besluitvorming omtrent onderzoeken en behandelingen te betrekken, wordt de kans op goede communicatie tussen arts en patiënt vergroot. Een open houding in de arts patiëntrelatie wordt hiermee positief ondersteund. Aangenomen wordt dat een goed geïnformeerde patiënt beter gemotiveerd is om de voorgestelde behandeling te ondergaan. Daardoor wordt in bepaalde situaties de kans op slagen van de behandeling groter. Toestemming van de patiënt voor een behandeling is bovendien slechts geldig nadat de patiënt, voorafgaand aan het geven van toestemming, voldoende is geïnformeerd. 1 Daar waar patiënt staat moet gelezen worden: patiënt of diens vertegenwoordiger (zie ook verder in document). 2 Daar waar staat behandeling moet gelezen worden: onderzoek of behandeling.
3 NVT Informed consent 2 van 6 A. Recht op informatie Basis De Wet Geneeskundige Behandelings Overeenkomst (WGBO, 1995) omvat regelgeving m.b.t.: Het recht van de patiënt op informatie. De (tijdelijke) beperking van het recht op informatie op grond van de therapeutische exceptie. Het recht van de patiënt om niet te weten. De inlichtingen en medewerkingsplicht van de patiënt zelf. Recht van patiënt op informatie De arts moet zich bij het informeren laten leiden door hetgeen de patiënt redelijkerwijze 3 dient te weten in verband met zijn ziekte en de voorgenomen behandeling. Aspecten die deel moeten uitmaken van/ten grondslag liggen aan het informatiegesprek: 1. De aard en doel van het onderzoek of behandeling Is de ingreep/behandeling noodzakelijk of niet noodzakelijk voor de kwaliteit van leven of de levensverwachting? Is het een gebruikelijke of niet gebruikelijke ingreep/behandeling? Is de ingreep/behandeling ingrijpend of niet/minder ingrijpend (zowel lichamelijk als emotioneel)? 2. De te verwachten gevolgen en mogelijke risico s van de ingreep/behandeling voor de gezondheid van de patiënt Basisprincipe: bespreek de mogelijke negatieve gevolgen en de risico s die tot de reële mogelijkheden behoren. Vuistregel daarbij: risico 1% bespreken; indien <1% bespreken als de consequenties ernstig zijn (bijvoorbeeld de kans op een CVA). De veronderstelde algemene bekendheid van een risico is geen reden om het niet te bespreken (bijvoorbeeld het risico op een wondinfectie na iedere incisie). Informeer de patiënt over de voorzorgsmaatregelen die getroffen worden ter vermindering van risico s. 3. De gezondheidssituatie van de patiënt en diens vooruitzichten met en zonder de voorgestelde behandeling. 4. Andere methoden van onderzoek of behandeling, die eventueel in aanmerking komen. 5. Het eventueel door kunnen verwijzen naar een centrum waar de risico s kleiner zijn. 6. Desgewenst moet de informatie schriftelijk aan de patiënt kunnen worden verstrekt. Therapeutische exceptie In bijzondere omstandigheden kan het zijn dat het verstrekken van informatie aan de patiënt grote risico s met zich meebrengt (bijvoorbeeld omdat de hulpverlener denkt dat de patiënt de te geven informatie geestelijk niet aan kan). Vooraleer men zich op de therapeutische exceptie kan beroepen moet de arts eerst een collega hierover advies vragen. Tevens dient de arts de informatie alsnog aan patiënt te geven, zodra het risico vervallen is. 3 redelijkerwijze geeft aan dat dit per geval moet bekeken worden. In sommige gevallen kan dus door een individuele arts afgeweken worden van een op zorgvuldige wijze ontwikkeld standpunt van een beroepsgroep of hartchirurgisch centrum.
4 NVT Informed consent 3 van 6 Indien het belang van de patiënt dit vereist, dient de hulpverlener de desbetreffende inlichtingen wel aan een ander dan de patiënt verstrekken. Daarbij kan gedacht worden aan echtgenoot of kinderen die de patiënt verzorgen. Het recht van patiënt om niet te weten Een patiënt heeft het recht om zich niet te laten informeren. De patiënt dient dit wel expliciet aan te geven. De arts is dan verplicht de wens van de patiënt te respecteren. Dit laatste geldt weer niet indien de arts van mening is, dat het belang van de patiënt om niet geïnformeerd te worden, niet opweegt tegen het nadeel dat daaruit voor hemzelf of anderen kan voortvloeien. De inlichtingen en medewerkingsplicht van de patiënt zelf De patiënt moet de arts naar beste weten díe informatie geven, die de arts redelijkerwijze voor het uitvoeren van de behandelingsovereenkomst nodig heeft. Dit houdt in dat de patiënt de vragen van de arts juist moet beantwoorden en op eigen initiatief informatie moet aanleveren die hij van belang acht voor de concrete situatie (hierbij rijst natuurlijk de vraag, wat de patiënt weet over de concrete situatie en in hoeverre hij/zij kan inschatten welke informatie in die situatie belangrijk is). Andere punten Meerdere hulpverleners Goede afstemming door de hulpverleners is noodzakelijk. 4 Maak per centrum duidelijke afspraken wie in welke situaties waarvoor verantwoordelijk is. Informatie over onbehandelbare risico s Het onbehandelbaar zijn van een eventuele complicatie is GEEN reden om het risico daarop niet te melden. Juist door deze informatie wel te geven, kan de patiënt voorbereid zijn op deze risico s en de gevolgen. Moment waarop de informatie wordt gegeven Informed consent veronderstelt dat de patiënt de tijd en gelegenheid heeft de informatie te verwerken en desgewenst met anderen te bespreken. In de hartchirurgische praktijk heeft de verwijzer reeds met de patiënt over de behandeling hartoperatie gesproken als optimaal geachte behandeloptie. Hoewel het niet de voorkeur heeft het definitieve informed consent gesprek pas op de dag vóór de operatie te voeren (indien mogelijk liever bij een preoperatief polikliniekbezoek), is dit late tijdstip echter in de hartchirurgie wel geaccepteerd 5. Online informatie/communicatie per e mail/patiënteninformatiemateriaal o online of via patiënteninformatiemateriaal kan informatie over standaardingrepen aan patiënten aangeboden worden. Dit ontslaat de arts echter niet van de plicht om bij het eerstvolgende persoonlijke contact na te gaan of patiënt de informatie heeft begrepen en of er behoefte bestaat aan een nadere toelichting o communicatie per e mail heeft het bezwaar dat niet gecontroleerd kan worden wie de informatie allemaal kan lezen. Voor het verzenden van vertrouwelijke informatie wordt internet niet veilig genoeg geacht. Heeft de patiënt de informatie begrepen? Het wordt niet vereist dat de arts controleert of de patiënt de verstrekte informatie begrepen heeft, maar een dergelijke handelwijze ligt wel voor de hand. 4 Zie ook: handreiking verantwoordelijkheidsverdeling bij samenwerking in de zorg (2010). 5 Zie ook uitspraak van het Centraal Tuchtcollege ( gezondheidszorg.nl (zaak 2006/344))
5 NVT Informed consent 4 van 6 Indien zou blijken dat de patiënt de informatie niet begrepen heeft, is er geen sprake van informed consent. Bij allochtone, anderstalige patiënten dient een tolk te worden ingeschakeld. Dit valt onder de verantwoordelijkheid van de arts. In de WGBO wordt niet gesproken over de wilsonbekwame patiënt, maar over de patiënt die niet in staat kan worden geacht tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake. Bij de vaststelling van wilsonbekwaamheid is van belang of de patiënt de (op zijn bevattingsvermogen afgestemde) informatie kan begrijpen en in staat is daarover een zelfstandige beslissing te nemen. Wilsonbekwame patiënten kunnen niet zelfstandig een behandelovereenkomst met een arts aangaan. Daarom is in de WGBO voor deze patiënten omschreven wie hun vertegenwoordigers kunnen zijn: o tussen 16 en 18 jaar: de met het gezag belaste ouders of de voogd o onder de 18 jaar zijn jongeren niet bevoegd iemand schriftelijk te machtigen om namens hen op te treden o 18 jaar: de door de rechter benoemde vertegenwoordiger iemand die door de patiënt, toen hij nog wilsbekwaam was, schriftelijk is gemachtigd een echtgenoot, geregistreerd partner, levensgezel of familielid o kan de arts buiten de vertegenwoordiger van de patiënt om handelen? ja, in spoedeisende gevallen, als de tijd ontbreekt om de vertegenwoordiger toestemming te vragen en het belang van de patiënt gediend is met ingrijpen voor verrichtingen die niet ingrijpend van aard zijn mag van de veronderstelde toestemming van de vertegenwoordiger uitgegaan worden als de arts meent dat de vertegenwoordiger van de patiënt onverantwoorde of zelfs voor de patiënt schadelijke besluiten neemt (de arts kan zich beroepen op het WGBO criterium de zorg van een goed hulpverlener ).
6 NVT Informed consent 5 van 6 B. Toestemmingsvereiste Basis De Wet Geneeskundige Behandelings Overeenkomst (WGBO, 1995) omvat regelgeving m.b.t.: De toestemming tot behandeling. De schriftelijke vastlegging van de toestemming. De schriftelijke wilsverklaring. De veronderstelde toestemming voor niet ingrijpende verrichtingen. De behandeling zonder toestemming in noodsituaties. Toestemming voor een behandeling Toestemming van de patiënt is vereist. 6 De arts is verantwoordelijk. 7 Toestemming via e mail of website is niet voldoende. De patiënt kan een eenmaal gegeven toestemming altijd intrekken. Schriftelijke vastlegging van de toestemming Uitgangspunt is dat de patiënt zelf moet vragen om schriftelijke vastlegging. Dossierplicht is echter een plicht van de arts, dus deze moet toch een notitie maken in het dossier van de gegeven toestemming en de daaraan voorafgaand gegeven informatie. Schriftelijke wilsverklaring waarbij behandeling wordt geweigerd Als patiënt ouder is dan 16 jaar en wilsonbekwaam, kan hij/zij een behandeling weigeren met schriftelijke wilsverklaring mits deze dateert uit een eerdere periode waarin de patiënt nog wilsbekwaam was en deze verklaring voldoende specifiek is, zodat het voor de hulpverlener duidelijk is dat deze betrekking heeft op de voorgenomen behandeling. De arts mag alleen van de verklaring afwijken als hij daarvoor gegronde redenen heeft. Veronderstelde toestemming Basis van de WGBO is: altijd is toestemming vereist voor een onderzoek of behandeling. ECHTER bij niet ingrijpende verrichtingen is een veronderstelde toestemming voldoende o de wet gaat niet in op wat wel of niet ingrijpend is o realiseer je als behandelaar wat de gevolgen van de verrichting kunnen zijn (voorbeelden: bloedafname is niet ingrijpend, maar het bepalen van een HIV status is wel ingrijpend). Behandeling zonder toestemming in noodsituaties De WGBO staat een behandeling toe in noodsituaties indien o onverwijlde uitvoering van de verrichting nodig is teneinde ernstig nadeel voor de patiënt te voorkomen en o het niet mogelijk is om toestemming te verkrijgen. 6 In de wet is geen vormvereiste voor deze toestemming opgenomen; dat betekent dat een knikje voldoende kan zijn. 7 Het is ook voldoende als deze toestemming aan een andere arts gegeven is, dan die de behandeling verricht, maar de patiënt dient dit vooral wel te weten.
7 NVT Informed consent 6 van 6 C. Voorstel van de Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie (NVT) Bespreek in ieder geval Doel van de ingreep: verbetering van kwaliteit van leven of van de levensverwachting (of beide). Kans op succesvolle reparatie bij geplande klepplastiek. Klepkeuze (in geval van klepoperatie of als noodzakelijk alternatief bij geplande plastiek) met de aan deze prothese verbonden voor en nadelen. Keuze van graftmateriaal (bij CABG). Standaard zaken van de ingreep bijvoorbeeld met of zonder hartlongmachine, met of zonder circulatoir arrest, eventuele bloedtransfusies, etc.. Maatregelen om de kans op complicaties zo laag mogelijk te maken. Eventuele complicaties en de kans daarop: o Mortaliteit o Resternotomie/rethoracotomie o CVA/TIA o Nierfalen (en behandelopties) o Perioperatieve myocardschade o Wondproblemen thorax/ledematen o Pulmonale complicaties o Ritme en geleidingsstoornissen (en behandelopties, zoals pacemaker, etc). Traject operatiekamer intensive care verpleegafdeling ontslag. Wat te verwachten na ontslag (revalidatietermijn, leefregels 8, etc.). Bespreek bij voorkeur ook welke alternatieve behandelopties er eventueel zijn en de effecten daarvan met betrekking tot het doel van de ingreep en de complicatierisico s. Werkgroep Informed Consent NVT februari 2013 Goedgekeurd door het bestuur op 8 april 2013 Revisiedatum uiterlijk Daaronder valt ook: gevolgen voor arbeid (voor zover door de hulpverlener te beoordelen), autorijden, vrije tijdsbesteding, seksualiteit, etc.
2. Onder handelingen op het gebied van de geneeskunst worden verstaan:
Artikel 446 1. De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling - in deze afdeling verder aangeduid als de behandelingsovereenkomst - is de overeenkomst waarbij een natuurlijke persoon of een rechtspersoon,
Nadere informatieVolksgezondheidswetgeving GENEESKUNDIGE BEHANDELINGSOVEREENKOMST
GENEESKUNDIGE BEHANDELINGSOVEREENKOMST 13 Geneeskundige behandelingsovereenkomst (P.B. 2000, no. 118) Landsverordening van de 23ste oktober 2000 houdende vaststelling van de tekst van Boek 7 van het Burgerlijk
Nadere informatieBurgerlijk Wetboek Boek 7, Afdeling 5
Burgerlijk Wetboek Boek 7, Afdeling 5 (Tekst geldend op: 19 02 2015) Afdeling 5. De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling Artikel 446 4. De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling in deze
Nadere informatieDe overeenkomst inzake geneeskundige behandeling (WGBO)
De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling (WGBO) Artikel 446 1.De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling - in deze afdeling verder aangeduid als de behandelingsovereenkomst - is de overeenkomst
Nadere informatieWGBO boek 7, afdeling 5 Burgerlijk wetboek (BW) Citeren als: artikel 7:446, lid 1 BW etc. Afdeling 5. De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling
WGBO boek 7, afdeling 5 Burgerlijk wetboek (BW) Citeren als: artikel 7:446, lid 1 BW etc. Afdeling 5. De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling Artikel 446 1. De overeenkomst inzake geneeskundige
Nadere informatieWGBO bij kinderen. Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
WGBO bij kinderen Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst Januari 2016 Rechten van de patiënt (WGBO) De relatie tussen een patiënt en een arts of andere hulpverlener hoort gebaseerd te zijn op wederzijds
Nadere informatie3 In op die behandelingsovereenkomst betrekking hebbende aangelegenheden is de minderjarige bekwaam in en buiten rechte op te treden.
Afdeling 5. De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling Artikel 446 1 De overeenkomst inzake geneeskundige behandeling - in deze afdeling verder aangeduid als de behandelingsovereenkomst - is de overeenkomst
Nadere informatiePatiëntenrechten (WGBO)
Patiëntenrechten (WGBO) Inleiding In de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) is de relatie tussen u en uw hulpverlener (uw specialist, maar ook uw huisarts, tandarts en apotheker) geregeld.
Nadere informatieWGBO/ INFORMED CONSENT BIJ KINDEREN ALS PATIËNT
WGBO/ INFORMED CONSENT BIJ KINDEREN ALS PATIËNT FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding De relatie tussen een patiënt en een arts of andere hulpverlener hoort gebaseerd te zijn op wederzijds vertrouwen. Meestal
Nadere informatieRechten en plichten voor cliënten Cliëntinformatie over de WGBO
Rechten en plichten voor cliënten Cliëntinformatie over de WGBO Groningen, mei 2014 Inleiding De WGBO is een afkorting van Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst. In deze wet zijn zowel de rechten
Nadere informatieWilsonbekwaamheid of BOPZ. Jacqueline Koster oktober 2014
Wilsonbekwaamheid of BOPZ Jacqueline Koster oktober 2014 Casus borderline persoonlijkheidsstoornis overdosis aan medicatie ingenomen: 30 paracetamol 500 mg, 45 oxazepam 10 mg Patiënte weigert SE behandeling.
Nadere informatieAlgemeen. Patiëntenrechten. Recht op informatie;toestemmingsvereiste
Algemeen Patiëntenrechten Recht op informatie;toestemmingsvereiste Inhoudsopgave Patiëntenrechten...4 Inleiding...5 Recht op informatie...6 Waarom informatie?...6 Wie geeft informatie?...6 Waarover informatie?...7
Nadere informatieBundeling Zorginitiatieven Oostende Zeedijk Oostende - Tel. +32 (0) Fax. +32 (0)
Geïnformeerde toestemming tijdens het ziekenhuisverblijf in I.M.B.O Versie 29 mei 2018 Geachte patiënt, Wij danken u voor uw vertrouwen in ons revalidatieziekenhuis Wij zullen er alles aan doen om uw revalidatie
Nadere informatieJuridische aspecten rondom chronische beademing bij kinderen. Anne-Marleen den Hertog 18 september 2015
Juridische aspecten rondom chronische beademing bij kinderen Anne-Marleen den Hertog 18 september 2015 Wat gaan we vandaag bespreken? 1. Betekenis veldnorm binnen het gezondheidsrecht; 2. Informatieplicht
Nadere informatieAlgemeen W.G.B.O (Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst)
Algemeen W.G.B.O (Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst) Uw rechten en plichten De Wet inzake de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) regelt de relatie tussen u en de hulpverlener. Zowel
Nadere informatiePrivacy. Informatie. www.arienszorgpalet.nl
Privacy Informatie www.arienszorgpalet.nl Inleiding Over ons Over AriënsZorgpalet AriënsZorgpalet is een toonaangevende zorginstelling in Enschede. Met 900 medewerkers en 350 vrijwilligers bieden we onze
Nadere informatiePatiëntenrechten en -plichten
Patiëntenrechten en -plichten Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Rechten 1 Toestemming voor behandeling 2 Minderjarige patiënten 2 Het recht op inzage in uw dossier 3 Wetenschappelijk
Nadere informatieInschatting wilsbekwaamheid volgens KNMG richtlijn
Naam patiënt:.. Geboortedatum patiënt:... Naam afnemer: Datum afname: Inschatting wilsbekwaamheid volgens KNMG richtlijn 1. Wilsbekwaamheid wordt altijd beoordeeld ter zake een bepaald onderzoek of bepaalde
Nadere informatieRichtlijn Reanimatie. Richtlijn Reanimatie, De Lichtenvoorde, verpleegkundig adviseur, oktober 2012 1
Richtlijn Reanimatie Inleiding Binnen De Lichtenvoorde leven met enige regelmaat vragen met betrekking tot het reanimeren van cliënten: heeft De Lichtenvoorde beleid ten aanzien van reanimatie, wie mag
Nadere informatieJehova s Getuigen en het ontvangen van bloed(producten) in het Slingeland ziekenhuis
1 Jehova s Getuigen en het ontvangen van bloed(producten) in het Slingeland ziekenhuis Algemeen Op religieuze gronden verwerpen Jehova s Getuigen het toedienen van bloed(producten). In dit document wordt
Nadere informatieBetreft: informatie over toestemmingsvereiste WGBO bij minderjarigen in relatie tot kindermishandeling
> Retouradres Postbus 16166 2500 BD Den Haag Aan geadresseerde Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 50 30 F 070 340 78 34 www.rijksoverheid.nl Datum Betreft: informatie over toestemmingsvereiste
Nadere informatiePatiëntenrecht. Patiëntenrecht. Patiëntenrecht. Patiëntenrecht. Geheimhouding. Informatie Inzage Toestemming
Patiëntenrecht Geen enkele medische behandelaar mag anderen vertellen wat jouw ziekte is. Dat geldt ook voor artsen en verpleegsters. Geheimhouding. Patiëntenrecht Een arts moet de patiënt vertellen: *
Nadere informatieRechten en plichten. van patiënt en zorgverlener
Rechten en plichten van patiënt en zorgverlener Inhoudsopgave Wet op Geneeskundige Behandelovereenkomst (WGBO) 3 Rechten en plichten van patiënten 3 Rechten patiënt 3 Plichten patiënt 6 Rechten en plichten
Nadere informatieRechten en plichten van patiënten
Rechten en plichten van patiënten Het is belangrijk te weten dat u als patiënt een aantal rechten en plichten heeft. Deze rechten en plichten zijn vastgelegd in onder andere de Wet op de Geneeskundige
Nadere informatieDe rechten en plichten van de patiënt
1/6 Algemeen De rechten en plichten van de patiënt Inleiding Als patiënt hebt u een aantal rechten en plichten die zijn vastgelegd in de Wet Bescherming Persoonsgegevens, de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
Nadere informatieRECHTEN EN PLICHTEN RECHTEN
RECHTEN EN PLICHTEN RECHTEN Recht op informatie Recht om informatie te weigeren Recht op toestemming geven Recht op een second opinion Recht op een medisch dossier Recht op inzage van uw dossier PLICHTEN
Nadere informatieWet op de geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO) Informatie voor cliënten
Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO) Informatie voor cliënten Inhoud 1 Rechten 5 1.1 Recht op informatie 5 1.2 Het recht om geen informatie te willen 5 1.3 Recht op toestemming 5 1.4 Het
Nadere informatieRechten en plichten van de patiënt
Rechten en plichten van de patiënt 2 Deze folder geeft een overzicht van de belangrijkste rechten en plichten van u als patiënt en van uw zorgverlener. In de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
Nadere informatieRode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Behandelbeperkingen ja/nee. rkz.nl
Patiënteninformatie Behandelbeperkingen ja/nee rkz.nl Waarom nadenken over behandelbeperkingen? Behandelbeperkingen in een ziekenhuis hebben te maken met afspraken die de dokter en de patiënt maken met
Nadere informatieBegripsomschrijvingen Persoonsgegevens Persoonsregistratie Patiënt Verantwoordelijke Hulpverlener Personeel Bewerker Derde Verstrekken van
Privacyreglement B.V. Vicino Noord-Holland Noord (hierna: Vicino) en de aan haar verbonden hulpverleners zijn wettelijk verplicht om een medisch dossier met betrekking tot de behandeling van de patiënt
Nadere informatiePRIVACY REGLEMENT MIND-KRACHT
PRIVACY REGLEMENT MIND-KRACHT Mind-Kracht en de aan haar verbonden hulpverleners zijn wettelijk verplicht om een dossier met betrekking tot de behandeling van de cliënt in te richten. In dit dossier zijn
Nadere informatiePATIËNT en uw rechten de WGBO
PATIËNT en uw rechten de WGBO Inleiding De WGBO is een afkorting van Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst. In deze wet zijn zowel de rechten als de plichten van patiënten en zorgverleners
Nadere informatieKinderen, hun ouders en patiëntenrechten
Kinderen, hun ouders en patiëntenrechten Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0282 Inleiding Kinderen worden steeds serieuzer genomen. Zij worden zoveel mogelijk betrokken bij de zaken die hen
Nadere informatieVoor de RBCZ Sectoren Medisch Sociaal Psychosociaal
Voor de RBCZ Sectoren Medisch Sociaal Psychosociaal INFORMATIE OVER WETTELIJKE REGELS BEHANDELING KINDEREN POSITIE OUDERS - behandelen van minderjarige kinderen - het sluiten van een behandelingsovereenkomst
Nadere informatieKinderen en patiëntenrechten
Kinderen en patiëntenrechten Patiëntenrechten van kinderen zijn vastgelegd in de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). De wet onderscheidt drie leeftijdsgroepen: kinderen tot 12 jaar, kinderen
Nadere informatieRechten en plichten. Als patiënt van MC Groep
Rechten en plichten Als patiënt van MC Groep Patiënteninformatie Deze folder is een uitgave van de Klachtenbemiddeling_versie februari 2018 1172998PR/2-2018-Rechten en plichten patiënten MC Groep U vertrouwt
Nadere informatieRechten en plichten van de patiënt
1/5 Algemeen Rechten en plichten van de patiënt Inleiding Als patiënt hebt u een aantal rechten en plichten die zijn vastgelegd in de Wet Bescherming Persoonsgegevens, de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
Nadere informatieAlgemene informatie rond de operatie bij een klinische opname op de kinderafdeling
Algemene informatie rond de operatie bij een klinische opname op de kinderafdeling Inleiding Deze folder geeft u enige algemene informatie wanneer uw kind een operatie moet ondergaan en wordt opgenomen
Nadere informatieGEDRAGSRICHTLIJNEN ZORGVERLENERS
GEDRAGSRICHTLIJNEN ZORGVERLENERS voor leden van de Samenwerkende Professionele Organisaties Thuiszorg (SPOT) Vereniging Samenwerkende Professionele Organisaties Thuiszorg (SPOT) Wilhelminalaan 3, 3743
Nadere informatiePatiëntenrechten van ouders en kind. Vrouw - Moeder - Kind centrum
00 Patiëntenrechten van ouders en kind Vrouw - Moeder - Kind centrum In deze folder geven wij u informatie over de patiëntenrechten van u en uw kind. Deze folder is geschreven voor ouders. In de folder
Nadere informatieRECHTEN VAN KINDEREN EN JONGEREN TOT 18 JAAR EN HUN OUDERS BIJ EEN BEHANDELING DOOR GGZ WNB
RECHTEN VAN KINDEREN EN JONGEREN TOT 18 JAAR EN HUN OUDERS BIJ EEN BEHANDELING DOOR GGZ WNB Uw zoon of dochter is aangemeld bij GGZ WNB, Zorgprogramma s Jeugd- en jongvolwassenpsychiatrie. In deze folder
Nadere informatiePrivacyreglement Praktijk Denge Conform GGZ Praktijk
Privacyreglement Praktijk Denge Conform GGZ Praktijk Paragraaf 1 Begripsomschrijvingen In dit reglement wordt onder de hierna aangegeven begrippen en termen het volgende verstaan: a. persoonsgegevens:een
Nadere informatiePrivacy verklaring en verantwoording gegevensbescherming
Privacy verklaring en verantwoording gegevensbescherming Uw privacy Voor een goede behandeling is het noodzakelijk dat ik, als uw behandelend homeopaat, een dossier aanleg. Dit is ook een wettelijke plicht
Nadere informatieWet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO)
Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) Hieronder vindt u een samenvatting van de inhoud van de WGBO. Voor verdere informatie verwijzen wij u naar het Burgerlijk Wetboek Boek 7: Bijzondere
Nadere informatieAlleen geldig op printdatum
1. DOEL Het waarborgen dat een besluit ten aanzien van het gedeeltelijk of geheel afzien van (verder) medisch handelen tijdig, met instemming van de patiënt of na instemming van diens wettelijke vertegenwoordiger
Nadere informatieOud en Wils(on)bekwaam? mr. Siebrand Schreurs
Oud en Wils(on)bekwaam? mr. Siebrand Schreurs 1 Programma Workshop Het begrip wilsonbekwaamheid in de dagelijkse praktijk Het berip wilsbekwaamheid in zijnjuridische context. Belangrijke wetgeving Wilsonbekwaamheid,
Nadere informatieRecht op informatie. Hoofdbehandelaar. Toestemming voor een behandeling of onderzoek
Rechten en plichten Weet u wat uw rechten zijn? Als patiënt heeft u bijvoorbeeld recht op informatie over behandelingen en onderzoeken. Ook heeft u recht op inzage in uw dossier. In de Wet op de Geneeskundige
Nadere informatieIn deze brochure zetten we de belangrijkste rechten en plichten op een rij:
UW RECHTEN ALS CLIËNT BIJ GGZ WNB INLEIDING Als u na uw aanmelding besluit tot een behandeling bij GGZ WNB, maken we daarover afspraken met u. Die worden vastgelegd in het behandelplan. Daarin staat voor
Nadere informatieReanimatie beleid. Visie van Cavent omtrent wel / niet reanimeren.
Reanimatie beleid Visie van Cavent omtrent wel / niet reanimeren. Datum vaststelling : 20-12-2013 Vastgesteld door : MT Eigenaar : Beleidsmedewerker Datum aanpassing aan : 20-01-2015 Verwijzingen: - Wet
Nadere informatieBehandeling in Kinderdagverpleging. Nazorg Kinderdagverpleging
Behandeling in Kinderdagverpleging Nazorg Kinderdagverpleging Vandaag is uw kind op de afdeling Kinderdagverpleging geweest voor de volgende behandeling: Bij deze behandeling zijn de volgende ingrepen
Nadere informatieRechten en plichten van kinderen
Rechten en plichten van kinderen Kinderen worden steeds serieuzer genomen. Zij worden zoveel mogelijk betrokken bij zaken die hen aangaan, ook in de gezondheidszorg. Net als volwassenen hebben kinderen
Nadere informatieDe WGBO is een dwingend recht. Dit betekent dat cliënten en zorgverleners onderling geen afspraken kunnen maken die van deze wet afwijken.
Cliëntenrechten Als cliënt van De Zorggroep vraagt u zich misschien af wat uw rechten en plichten zijn. Uw rechten zijn vastgelegd in een wet. Dit is de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO).
Nadere informatieRechten en plichten van patiënten
Rechten en plichten van patiënten Het is belangrijk te weten dat u als patiënt een aantal rechten en plichten heeft. Deze rechten en plichten zijn vastgelegd in onder andere de Wet op de Geneeskundige
Nadere informatieRechten en plichten van de patiënt
Rechten en plichten van de patiënt Inleiding Als patiënt hebt u een aantal rechten en plichten die zijn vastgelegd in de Wet Bescherming Persoonsgegevens, de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
Nadere informatieStappenplan voor artsen en gedragskundigen ter beoordeling van wils(on)bekwaamheid van cliënten IdB, versie 2.0
Stappenplan voor artsen en gedragskundigen ter beoordeling van wils(on)bekwaamheid van cliënten IdB, versie 2.0 Type document Richtlijn Vastgesteld door Raad van Bestuur Status document Definitief Datum
Nadere informatieRechten van kinderen, jongeren en hun ouders
Rechten van kinderen, jongeren en hun ouders Rechten van kinderen, jongeren en hun ouders De rechten van kinderen en jongeren die vrijwillig in behandeling zijn bij Accare, zijn vastgelegd in de Wet op
Nadere informatiePrivacy reglement. Birtick Zorg & Welzijn
Inhoud 1. Begripsbepalingen 2. Reikwijdte 3. Doel 4. Categorieën van personen over wie gegevens in de registratie worden opgenomen 5. Vertegenwoordiging 6. Soorten van gegevens die in de registratie worden
Nadere informatieStandpunt KNMG over vrije artsenkeuze
Standpunt KNMG over vrije artsenkeuze Dit standpunt van de KNMG is tot stand gekomen na consultatie van de NVOG en de Commissie Gelijke Behandeling. Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering
Nadere informatieUw rechten als patiënt (WGBO)
Uw rechten als patiënt (WGBO) Wanneer er met uw gezondheid iets aan de hand is, heeft u de hulp van een arts of een andere deskundige nodig. U vertrouwt zich toe aan zijn zorg. Zowel u als de hulpverlener
Nadere informatieUw rechten en plichten als patiënt
Uw rechten en plichten als patiënt In de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) en de Wet Bescherming Persoonsgegevens staan uw rechten en plichten als patiënt beschreven. Het is belangrijk
Nadere informatieINFORMED CONSENT OP INTENSIEVE ZORGEN EN BIJ WILSONBEKWAAMHEID. Christophe Lemmens Advocaat Gastprofessor UAntwerpen
INFORMED CONSENT OP INTENSIEVE ZORGEN EN BIJ WILSONBEKWAAMHEID Christophe Lemmens Advocaat Gastprofessor UAntwerpen INLEIDING Artikel 8 WPR 1. De patiënt heeft het recht om geïnformeerd, voorafgaandelijk
Nadere informatieJuridische problematiek. Mieke van den Bergh jurist Maasstad Ziekenhuis
Juridische problematiek Mieke van den Bergh jurist Maasstad Ziekenhuis BW 7; 448 ev (WGBO) Informed consent (niet verplicht schriftelijk maar steeds vaker wel) Dossierplicht Recht op inzage en afschrift
Nadere informatieBOPZ Klachtenregeling patiënten OLVG definitieve versie 15 juni 2017
BOPZ Klachtenregeling patiënten OLVG definitieve versie 15 juni 2017 Voorwoord Als u niet tevreden bent over onze zorgverlening op de psychiatrische afdeling van OLVG op locatie West, heeft u het recht
Nadere informatieCONCEPT Wijzigingen voorbehouden na vergadering federatiebestuur d.d. dinsdagavond 18 december.
CONCEPT Wijzigingen voorbehouden na vergadering federatiebestuur d.d. dinsdagavond 18 december. Standpunt KNMG over vrije artsenkeuze Samenvatting: Vrije artsenkeuze is een belangrijk goed. Patiënten moeten
Nadere informatiePatiëntenrechten. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Patiëntenrechten Wanneer er met uw gezondheid iets aan de hand is, heeft u de hulp van een arts of een andere deskundige nodig. Zowel u als de hulpverlener hebben rechten en plichten. Het is belangrijk
Nadere informatieRechten en plichten. van patiënt en zorgverlener. Sterk in beweging
Rechten en plichten van patiënt en zorgverlener Sterk in beweging Inhoudsopgave Wet op Geneeskundige Behandelovereenkomst (WGBO) 3 Rechten en plichten van patiënten 3 Rechten patiënt 3 Plichten patiënt
Nadere informatieZONDER BLOED OP VRAAG VAN DE PATIENT
ZONDER BLOED OP VRAAG VAN DE PATIENT ETHISCH EN JURIDISCH AANVAARDBAAR? HERMAN NYS Leuven en Maastricht INHOUD VOORSTELLING 1. WETTELIJK KADER 2. MEDISCH DEONTOLOGISCH KADER 3. RAADGEVEND COMITE BIOETHIEK
Nadere informatieRechten plichten RONDOM UW BEHANDELING. Informatie voor cliënten, familie en naastbetrokkenen. onderdelen van Arkin
Rechten plichten RONDOM UW BEHANDELING Informatie voor cliënten, familie en naastbetrokkenen onderdelen van Arkin Uw rechten en plichten in het kort Als klant van de gezondheidszorg heeft u bepaalde rechten
Nadere informatieBurgerinitiatief schriftelijke informatieplicht medische. behandelingsovereenkomst
chirurg. Patiënten weten vaak niet of nauwelijks aan welke risico s ze bij een ingrepen]. ingreep worden blootgesteld. behandelingsovereenkomst Burgerinitiatief schriftelijke informatieplicht medische
Nadere informatieInhoud. ARTIKEL 3 - Bekendmaking algemene voorwaarden. ARTIKEL 4 - Afwijking van de algemene voorwaarden
Inhoud 1. Algemeen ARTIKEL 1 - Definities ARTIKEL 2 - Toepasselijkheid ARTIKEL 3 - Bekendmaking algemene voorwaarden ARTIKEL 4 - Afwijking van de algemene voorwaarden ARTIKEL 5 - Duidelijke informatie
Nadere informatiePrivacyreglement. ALTRA Jeugd- en Opvoedhulp
Privacyreglement ALTRA Jeugd- en Opvoedhulp 1 Vastgesteld MT Altra 11 november 2016 INHOUDSOPGAVE Algemene bepalingen 1. Begripsbepalingen 2. Reikwijdte Rechtmatige verwerking persoonsgegevens 3. Doel
Nadere informatieAddendum Bopz, een klachtenregeling Bopz
juni 19 Addendum Bopz, een klachtenregeling Bopz Inleiding Deze klachtenregeling Bopz is van toepassing op de Bopz klachtencommissie van Ziekenhuisgroep Twente (ZGT) voor wat betreft de klachtbehandeling
Nadere informatieOnderwerp: Verklaring vertegenwoordiger
Onderwerp: 1 Wat doet een vertegenwoordiger? Als patiënt heeft u het recht door uw behandelend arts (verpleegkundige) ingelicht te worden over uw behandeling en/of onderzoeken. Dit staat beschreven in
Nadere informatieRechten en plichten. Rechten en plichten in de gezondheidszorg
Rechten en plichten Rechten en plichten in de gezondheidszorg Wanneer er met uw gezondheid iets aan de hand is, heeft u de hulp van een arts of een andere deskundige nodig. U vertrouwt zich toe aan zijn
Nadere informatieWelkom bij GGNet Jeugd! Informeren en deelnemen
GGNet Jeugd Ook voor u! Wat kan en mag u van GGNet Jeugd verwachten? Informatie voor ouders en andere direct betrokkenen van kinderen en jongeren die in behandeling zijn bij GGNet Jeugd 2 Als moeder vind
Nadere informatiePatiëntenrechten en kinderen
Patiëntenrechten en kinderen 2 Wanneer uw kind in CWZ wordt behandeld, vertrouwt u de zorg voor uw kind toe aan een arts of een andere deskundige. Kinderen worden in CWZ zoveel mogelijk betrokken bij zaken
Nadere informatieDe hulpverlener legt in het dossier, bedoeld in artikel 454, vast voor welke handelingen van ingrijpende aard de patiënt toestemming heeft gegeven.
Wijziging van Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek, de Jeugdwet en enkele andere wetten ter verbetering van patiëntgerichte zorg en het opnemen van een wettelijke regeling voor het inzagerecht in het medisch
Nadere informatieUw rechten en plichten als patiënt.
Uw rechten en plichten als patiënt www.nwz.nl Inhoud Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) 3 Uw plichten 6 Uw medische gegevens 7 Uw vragen 8 Notities 9 2 Wanneer er met uw gezondheid
Nadere informatieBeroepscode van de. Beroepsvereniging van. Spiritueel Werkers (inclusief gedragsregels)
Beroepscode van de Beroepsvereniging van Spiritueel Werkers (inclusief gedragsregels) Opgesteld op 2 mei 2006 en goedgekeurd door de ALV van 17 juni 2006 te Heeze. Behorend bij de Statuten van de Beroepsvereniging
Nadere informatie1. Aan artikel 29, vierde lid wordt toegevoegd: De incassokosten worden berekend conform het Besluit vergoeding voor buitengerechtelijke
Addendum Algemene voorwaarden Zorg met verblijf 1 Wijzigingen d.d. januari 2014 resp. januari 2015 Wijzigingen per januari 2014 ActiZ, BTN, LOC Zeggenschap in Zorg, de Consumentenbond en de NPCF hebben
Nadere informatieUw rechten en plichten als patiënt
Uw rechten en plichten als patiënt Afdeling kwaliteit & veiligheid Inhoudsopgave 1. Uw rechten als patiënt: pag. 2 Welke informatie moet de hulpverlener mij geven? Mag de hulpverlener zonder mijn toestemming
Nadere informatieDit document geeft juridische informatie bij de Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling om de beroepskracht te ondersteunen.
Juridische informatie bij de Meldcode HG & KM Dit document geeft juridische informatie bij de Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling om de beroepskracht te ondersteunen. In het eerste deel wordt
Nadere informatieNAN 2006 Richtlijn 1 Behandelingsovereenkomst
NAN 2006 Richtlijn 1 Behandelingsovereenkomst Versie: 26 februari 2007 Auteur: KNMP/WINAp Leeswijzer richtlijn 1 Hoofdstuk 1 van de NAN 2006 gaat over de behandelingsovereenkomst conform de Wet op de geneeskundige
Nadere informatieUw rechten en plichten als patiënt. Afdeling Patiënteninformatie
00 Uw rechten en plichten als patiënt Afdeling Patiënteninformatie U als patiënt, of als hulpverlener heeft rechten en plichten. Deze rechten en plichten zijn vastgelegd in de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst,
Nadere informatieAls ouders niet meer samen zijn Informatie over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen
Als ouders niet meer samen zijn Informatie over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen Uw kind bezoekt binnenkort of is onder behandeling in een ziekenhuis van Treant
Nadere informatieRelevante wet- en regelgeving die vandaag aan de orde komt in deze presentatie
Presentatie W&T thema Bopz op 9 mei 2016 Opzet: Korte uiteenzetting presentatie Goede zorg aan onze (psychogeriatrische) ouderen Persoonlijke kennistoets deelnemers Presentatie waarin antwoorden volgen
Nadere informatieDe anesthesioloog en de snijdend specialist zijn tezamen verantwoordelijk voor de preoperatieve zorg.
ANESTHESIOLOGISCHE ZORGVERLENING (2004) PREOPERATIEVE ZORG De anesthesioloog en de snijdend specialist zijn tezamen verantwoordelijk voor de preoperatieve zorg. Doel Het doel van het anesthesiologische
Nadere informatieAls ouders niet meer samen zijn
Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen ALS OUDERS NIET MEER SAMEN ZIJN INFORMATIEFOLDER OVER DE RECHTEN EN PLICHTEN
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Rechten. van volwassen patiënten
PATIËNTEN INFORMATIE Rechten van volwassen patiënten De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) regelt de relatie tussen u en de hulpverlener. Zowel u als de hulpverlener hebben op grond
Nadere informatieAls ouders niet meer samen zijn
Als ouders niet meer samen zijn Inhoudsopgave Waarover gaat deze folder?...5 Werkwijze hulpverleners...5 Rol van ouders...6 Regelingen met betrekking tot het gezag...7 Als ouders niet meer samen zijn...8
Nadere informatieVertegenwoordigingsaanvraag
Vertegenwoordigingsaanvraag In een aantal gevallen is het te adviseren dat een patiënt een vertegenwoordiger aanwijst. In deze folder staat informatie die van belang is wanneer hiervoor gekozen wordt.
Nadere informatieWerkstuk Maatschappijleer Curatele, mentorschap en bewindvoerschap
Werkstuk Maatschappijleer Curatele, mentorschap en bewindvoerschap Werkstuk door een scholier 2527 woorden 2 oktober 2001 6,1 34 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Wat is ondercuratelestelling,
Nadere informatieAls ouders niet meer samen zijn
Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen Waarover gaat deze folder? Uw kind bezoekt binnenkort of is onder behandeling
Nadere informatieAls ouders niet meer samen zijn
Algemene informatie Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen 1 2 Waarover gaat deze folder? Uw kind bezoekt binnenkort
Nadere informatieInformatie over uw medische gegevens
Informatie over uw medische gegevens Patiënten hebben het recht om hun persoonlijke medische gegevens in te zien of hier een kopie van op te vragen. Ook kunnen zij hun medische gegevens laten aanvullen,
Nadere informatie1.2 Patiënt: degene op wie de zorgverlening van Klimmendaal betrekking heeft. 1.3 Klimmendaal: Stichting Klimmendaal, statutair gevestigd te Arnhem.
ALGEMENE VOORWAARDEN STICHTING KLIMMENDAAL 1 Begripsbepalingen 1.1 Onbenoemde vertegenwoordiger: de echtgenoot/partner, of als deze niet wenst of in staat is om op te treden, de ouder, het kind, de broer
Nadere informatieDe zwangere wenst andere zorg dan de zorgverlener adviseert. Hoe gaan we binnen het geboortecentrum IJsselland hiermee om?
De zwangere wenst andere zorg dan de zorgverlener adviseert Hoe gaan we binnen het geboortecentrum IJsselland hiermee om? Wat verstaan we onder andere zorg in dit kader? Waarom nemen zwangeren andere
Nadere informatieWils (on) bekwaamheid. Rechtsbescherming voor demen1epa1ënten. Wilsonbekwaamheid. Wat doet een mentor? 24-11-2010. Wie stelt wilsonbekwaamheid vast?
Wils (on) bekwaamheid Rechtsbescherming voor demen1epa1ënten Wat is dat? Wie stelt wilsonbekwaamheid vast? Welke bescherming is mogelijk? Mentorschap Bewindvoering Curatele Volmacht Vertegenwoordiging
Nadere informatieOns tenmert z
Autoriteit Persoonsgegevens Postbus 93374, 2509 AJ Den Haag Bezuidenhoutseweg 30, 2594 AV Den Haag T 070 8888 500 - F 070 8888 501 autoriteitpersoonsgegevens.nl De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Nadere informatieV.03 Informed Consent consult V.03. Informed consent
V.03 Informed consent 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Het recht op informatie 5 3. Het toestemmingsvereiste 10 4. Informed consent: problemen en hulpmiddelen 12 5. Informed consent: aansprakelijkheid
Nadere informatie