onderwerp: adviesaanvraag Vereniging van Openbare Bibliotheken bijlage: Cultuurnota-advies Vereniging van Openbare Bibliotheken

Transcriptie

1 R.J. Schimmelpennincklaan 3 postbus AE Den Haag telefoon +31(0) fax +31(0) cultuur@cultuur.nl De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Mevrouw Maria J.A. van der Hoeven Postbus BJ Den Haag datum: 24 juli 2006 uw kenmerk: MLB/LB/2006/ ons kenmerk: bib /2 onderwerp: adviesaanvraag Vereniging van Openbare Bibliotheken bijlage: Cultuurnota-advies Vereniging van Openbare Bibliotheken Geachte mevrouw Van der Hoeven, De Raad voor Cultuur heeft in het kader van de Cultuurnota uw adviesaanvraag (d.d ) over de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) ontvangen, met het verzoek uiterlijk 21 juli te reageren. Het hierbij aangeboden advies van de Raad voor Cultuur houdt rekening met de Uitgangspuntenbriefondersteuningsstructuur (d.d ) en de Beoordelingscriteria culturele ondersteuningsstructuur (d.d ). Daarnaast heeft de Raad, zoals u verzoekt in uw adviesaanvraag, de standpuntbepaling naar aanleiding van de bevindingen van de commissie Evaluatie Stelseltaken Vereniging van Openbare Bibliotheken meegewogen. Dit laatste maakt het nu voorliggende advies in essentie afwijkend ten opzichte van de andere instellingsadviezen over de culturele ondersteuningsstructuur die de Raad vorig jaar heeft uitgebracht.2 De Raad wil dit specifieke kader graag nader toelichten. Bij de aanvang van de herstructurering van de culturele ondersteuningsstructuur in 2004 heeft de toenmalige Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, mevrouw mr. M.C. van der Laan, de VOB aangemerkt als ondersteunende instelling. De daaropvolgende evaluatie van de stelseltaken wees uit dat het beleidskader Zoals vastgelegd in de brief aan de VOB en in de reactie op het recente raadsadvies terzake. Beide brieven van 19 mei jl., kenmerk respectievelijk MLB/LB/2006/ en MLB/LB/2006/19.527, 2 Spiegel van de Cultuur, Advies Cultuurnota , deel 16, Ondersteunende instellingen, d.d

2 pagina 2 raad VOor cultuur bib-2006.o3114/2 ondersteuningsstructuur - met de bijbehorende indeling in 'bestel- en branchetaken' - een duidelijker kader vormde voor de beschrijving en beoordeling van de taken van de VOB dan de tot dan toe gehanteerde indeling in 'stelseltaken'? Tegelijkertijd wees de commissie Evaluatie Stelseltaken VOB er echter op dat een zuivere indeling in bestel- en branchetaken in het geval van de VOB op bezwaren stuitte. De VOB opereert in en ten behoeve van een publiek bestel dat decentraal is georganiseerd en dienovereenkomstig wordt gefinancierd. Door dit publieke karakter vallen 'bestel' en 'branche' in hoge mate samen, waardoor het in veel gevallen onmogelijk is te bepalen of taken ondersteunend zijn voor ofwel het bestel ofwel de branche, aldus de evaluatiecommissie. Op grond van deze argumentatie concludeerde de staatssecretaris vervolgens dat de VOB een "unieke" positie inneemt ten opzichte van andere sectorinstituten in het culturele bestel. De Raad onderschrijft deze uitzonderingspositie voor de VOB.4 Hoewel bij nadere beschouwing ook in andere sectoren de scheiding tussen bestel- en branchetaken lastig te maken is, blijkt de indeling in bestel- en branchetaken zich in de bibliotheeksector fundamenteel niet tot de aard van het stelsel te verhouden. En als het onderscheid tussen branche- en besteltaken wordt doorgetrokken naar gescheiden financiering van taken (respectievelijk door de gemeenten en provincies versus financiering door de rijksoverheid), kan een zodanige onduidelijkheid ontstaan dat het publieke netwerk zelfs wordt ondergraven. Specifiek ten aanzien van de VOB roept het beleids- en bijbehorend beoordelingskader 'ondersteuningsstructuur' de vraag op of in het huidige stelsel de VOB op de keper beschouwd wel de instrumenten heeft haar beleidsvoornemens ten aanzien van het bestel te realiseren en aldus op te kunnen optreden als krachtige landelijk ondersteunende instelling. De Raad concludeerde in zijn recente advies inzake de evaluatie dan ook dat een analyse van het stelsel en de wettelijke grondslag daarvan noodzakelijk is." In haar reactie op dit raadsadvies onderschreef de staatssecretaris de noodzaak tot een dergelijke analyse. Zij achtte het echter prematuur dit onderwerp ter hand te nemen, gelet op de ontwikkelingen in het proces van bibliotheekvernieuwing. Voorts gaf zij aan het rapport van de evaluatiecommissie als meest richtinggevend te beschouwen voor de toekomstige verhouding tussen VOB en rijk. Dientengevolge heeft zij de VOB verzocht het nieuwe meerjarenbeleidsplan op te stellen aan de hand van het beleidskader 'ondersteuningsstructuur' 3 Rapport Evaluatie Stelseltaken Vereniging van Openbare Bibliotheken, d.d De Raad heeft hierin nog niet zijn standpunt meegenomen ten aanzien van de beleidsbrief Verschil maken, waarover de Raad deze zomer nog zal adviseren. In deze brief d.d. 2 juni jl. geeft de staatssecretaris aan dat zij voor de toekomst een directe verantwoordelijkheid van het rijk ziet weggelegd voor de basisinfrastructuur van de cultuursector. * Advies Evaluatie Stelseltaken VOB, d.d , kenmerk rc

3 pagina 3 b /2 Zijnde gebonden aan dit beleids- en beoordelingskader, en gelet op de bovengenoemde bezwaren tegen de bruikbaarheid van dit kader, ziet de Raad zich genoodzaakt zijn advies over het meerjarenbeleidsplan en de subsidieaanvraag van de VOB te beperken tot enkele hoofdlijnen. Els H. Swaab Voorzitter Kees Weeda Algemeen secretaris

4 Vereniging van Openbare Bibliotheken Inleiding De Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) ziet in haar meerjarenbeleidsplan voor zichzelf drie rollen weggelegd: als stelselbeheerder, netwerker en pleitbezorger. De VOB beheert namens de rijksoverheid het stelsel van openbare bibliotheken en waakt over de samenhang, doelmatigheid, (innovatieve) kwaliteit en pluriformiteit van het stelsel. De vereniging voert hiertoe bestel- en opdrachttaken uit, waarvoor zij rijkssubsidie ontvangt. Vrijwel alle bibliotheken in Nederland (340 stichtingen met circa 1100 vestigingen) zijn lid en contribuant van de VOB, die tevens functioneert als belangenbehartiger van de branche. De VOB is namens de bibliotheken gesprekspartner van het rijk, provincies en gemeenten, woordvoerder voor de branche inzake auteurs- en leenrecht en regelt de gezamenlijke inkoop van licenties voor digitale content. Tevens verzorgt de VOB scholingsprogramma's en heeft de vereniging een methode ontwikkeld voor integrale kwaliteitszorg. Daarnaast opereert de VOB internationaal binnen de organisaties EBLIDA en IFLA en is zij actief in de landelijke promotie van bibliotheken en bibliotheekdiensten. Het beleid en de activiteiten van de VOB staan in de huidige cultuurnotaperiode voor een belangrijk deel in het teken van bibliotheekvernieuwing, zowel fysiek als digitaal. Er is vooruitgang geboekt met de inrichting van Bibliotheek.nl, de openbare bibliotheek op internet. Nieuwe vormen van dienstverlening zijn verder uitgebouwd of opgezet: Zoek&Boek.nl, Schoolbieb.nl en de G!DS. Daarnaast heeft het onderwerp certificering veel aandacht gekregen, is het brancheonderzoek verbeterd en toegankelijk gemaakt, en is in het kader van 'Een leven lang leren' een samenwerkingsverband opgezet met instellingen op het gebied van volwasseneneducatie. Ook heeft de VOB de samenwerking met de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) verder uitgebouwd en wordt met Stichting Lezen aan een doorlopende leeslijn voor het onderwijs gewerkt. Specifiek voor de groep leesgehandicapten bereidt de VOB momenteel de integratie voor van het bibliotheekwerk voor blinden en slechtzienden in het openbare bibliotheekwerk. In de komende jaren wil de VOB haar rol ten aanzien van stelselbeheer en bibliotheekvernieuwing uitbreiden. Dit laatste houdt verband met het formeel aflopen van het proces van bibliotheekvernieuwing, eind 2007, en het expireren van de Stuurgroep Bibliotheken en het bijbehorende Procesbureau. De VOB wil daarnaast de besteltaken versterken en actualiseren, en met name de besteltaken die bijdragen aan afstemming, educatie en informatie extra accent geven. De brancheformules zullen worden geactualiseerd en meer in samenhang met elkaar en met de certificeringseisen worden gebracht. Met betrekking tot Bibliotheek.nl stelt de VOB voor "de zorg voor het instandhouden van de digitale openbare bibliotheek

5 raad voor cultuur pagina2 Nederland te erkennen als afzonderlijke bestel-, dat wil zeggen rijkstaak, en daarvoor de noodzakelijke middelen beschikbaar te stellen." De Raad voor Cultuur oordeelde in 2004 positief over het meerjarenbeleidsplan van de VOB. In de beschikking die hierop volgde kreeg de VOB in verband met de evaluatie van de stelseltaken voor twee jaar subsidie toegezegd. De Raad heeft op 11 juli 2006 een gesprek gevoerd met de VOB. Tevens heeft de Raad zich op de hoogte gesteld van de activiteiten van de VOB door middel van jaar- en activiteitenverslagen, bezoek aan ledenvergaderingen en de website Dit advies is voorbereid door de commissie Bibliotheken van de Raad voor Cultuur. Daarbij zijn tevens de commissies Letteren, en Amateurkunst en Cultuureducatie betrokken geweest. Beoordeling Algemeen Een goede landelijke ondersteuning is onontbeerlijk voor bibliotheken om in te kunnen spelen op de zeer snel opeenvolgende technologische, sociaal-culturele, economische en bestuurlijke veranderingen waarmee de openbare bibliotheeksector wordt geconfronteerd. Onder invloed van digitalisering, ecultuur en de uitdijende informatiestroom neemt de noodzaak tot het ontwikkelen en aanbieden van bovenlokale, landelijke en zelfs bovensectorale diensten sterk toe. Hierbij valt te denken aan onder andere Bibliotheek.nl, RFID, Landelijk Lenen, de gezamenlijke inkoop en beschikbaarstelling van digitale content, maar ook het realiseren van een doorlopende leeslijn leesbevordering. Deze tendens intensiveert de rol van de VOB als ondersteunende instelling. Daarnaast groeit de bemoeienis van de VOB met het proces van bibliotheekvernieuwing en staat de vereniging voor de uitdaging het bibliotheekwerk voor blinden en slechtzienden te integreren in het openbaar bibliotheekstelsel. Het zijn ontwikkelingen die het nodige vragen van de VOB en de druk op de VOB als enige landelijke ondersteunende instelling voor de openbare bibliotheeksector opvoeren. Uit het meerjarenbeleidsplan blijkt dat de VOB deze ontwikkelingen niet uit de weg gaat en in een aantal gevallen voortvarend aanpakt, iets waarvoor de Raad zeker waardering heeft. Tegelijkertijd moet echter worden geconstateerd dat inmiddels een zeer breed programma en een veelvoud aan intenties en voornemens is ontstaan waarin prioritering of weging ontbreekt.

6 raad Voor cultuur paginas Besteltaken De staatssecretaris noemde in haar brief met richtlijnen voor de subsidieaanvraag aan de VOB vijf besteltaken die zij relevant acht voor de ondersteuning die de VOB moet bieden De Raad meent echter dat in deze opsomming een belangrijke besteltaak ontbreekt, namelijk 'ontwikkeling en experiment'. Vanuit het perspectief van de inhoudelijke bibliotheekvernieuwing is het ondersteunen van ontwikkeling en experiment een zeer belangrijk aspect voor de bibliotheeksector. Dit geldt bijvoorbeeld voor het digitaliseren en breed toegankelijk beschikbaar stellen van content, maar ook voor het ontwikkelen van nieuwe digitale toepassingen - met oog voor de behoefte aan interactie van gebruikers -, onder andere door het uitbreiden van applicaties en gebruikersmogelijkheden binnen Bibliotheek.nl. De commissie Evaluatie Stelseltaken VOB stelde terecht in haar rapport voor om 'innovatie' als vijfde stelseltaak te benoemen.2 De Raad is van mening dat de besteltaak 'ontwikkeling en experiment' onontbeerlijk is voor de VOB om aan deze kwalificatie van het stelsel gestalte te geven. Voorwaarde hiertoe is echter wel dat de VOB zich, meer dan zij nu doet, rekenschap geeft van ontwikkelingen op het gebied van de digitalisering en medialisering van de maatschappij en de cultuur. De vereniging is zich bewust van deze ontwikkelingen, getuige de inleiding van het beleidsplan, maar vertaalt deze niet concreet in beleidsvoornemens. Factoren als de connectiviteit en convergentie van media, veranderend mediagebruik, ontlezing, de opkomst van het googelen, en de verschuiving van een publiek georiënteerde media- en informatiesector naar een meer privaat en commercieel georiënteerde en georganiseerde sector, hebben grote invloed op de positie van bibliotheken in de samenleving, de functie(s) die ze uitoefenen en de rol die zij spelen in lokale en regionale netwerken. De genoemde factoren raken op sommige punten zelfs aan de bestaansgrond van het openbaar bibliotheekwerk Van de VOB mag verwacht worden dat zij een visie ontwikkelt op de geschetste ontwikkelingen en dit vertaalt in beleidsvoornemens. Zo zou meer aandacht geschonken moeten worden aan de samenhang tussen lees-, kijk- en luisterbevordering en nieuwe leescultuur. Media interfereren steeds meer en het ' Brief van 19 mei jl. (kenmerk MLB/LB/2006/19.528). Het gaat om de volgende vijf taken: educatie, informatie en reflectie; (inter)nationale vertegenwoordiging en promotie van de sector; documentatie en archivering; afstemming en coördinatie; inventariseren, waarderen en ontsluiten van erfgoed. 2 Evaluatie Stelseltaken Vereniging van Openbare Bibliotheken, d.d In zijn advies Mediawijsheid. De ontwikkeling van nieuw burgerschap (juli 2005) stelt de Kaad dat de medialisering van maatschappij en cultuur en het veranderend burgerschap van grote invloed zijn op instellingen als openbare bibliotheken. Enerzijds bestaat er meer behoefte aan informatievoorziening en bemiddeling daarin, anderzijds tonen burgers zich daarbij steeds minder afhankelijk van gevestigde, traditionele instituties zoals de openbare bibliotheken, en creëren zij deels hun eigen kennisomgeving en -domein (denk aan de opkomst van de internetencyclopedie Wikipedia).

7 pagna medium op zich, de drager, wordt steeds meer ondergeschikt. Daarbij maakt digitalisering een veel bredere collectie mogelijk, onder meer met audiovisuele bestanden die via het internet gedistribueerd kunnen worden. Dit perspectief vraagt om een integrale visie die de afzonderlijke media(dragers) overstijgt en die doorwerkt in het beleid, waaronder het landelijk collectiebeleid, van de VOB. De Raad meent voorts dat in de opsomming van besteltaken door de staatssecretaris één taak nauwelijks relevant is voor de VOB, te weten 'inventariseren, waarderen en ontsluiten van erfgoed'. Deze taak wordt immers uitgevoerd door onder andere de Koninklijke Bibliotheek, het Nationaal Archief, de WSF-bibliotheken en de Universiteitsbibliotheken. Indirect heeft de VOB wel een taak ten aanzien van het ontsluiten van erfgoed, namelijk het realiseren -in samenwerking met derden- van een betere deling en beschikbaarstelling van digitale content. Maar dit valt in de ogen van de Raad onder de taken 'afstemming en coördinatie' en 'ontwikkeling en experiment'(bibliotheek.nl als digitale infrastructuur voor brede ontsluiting; zie ook 'Positionering en samenwerking', p.6). De onderwerpen die de VOB zelf onder de besteltaak inzake erfgoed noemt, strekken veel verder dan het label erfgoed dekt. Leesbevordering bijvoorbeeld betreft deels het behoud van literair erfgoed, maar maakt tevens onderdeel uit van talloze andere aandachtspunten van de VOB: collectiebeleid, promotie, innovatie en Bibliotheek.nl. De Raad is het met de staatssecretaris eens dat leesbevordering geen eigenstandige besteltaak is, maar -als structureel aandachtsgebied - deel uitmaakt van meerdere besteltaken, zoals 'promotie van de sector' en 'afstemming en coördinatie' Op het gebied van de promotie en marketing van het lezen, het boek en bibliotheekbezoek werkt de VOB sinds 2001 vruchtbaar samen met de Stichting CPNB. De participatie in de stichting, waaraan een substantieel deel van het budget voor leesbevordering wordt besteed, werpt zijn eerste vruchten af en lijkt een gunstig effect te hebben op het imago van de openbare bibliotheken. Overigens is het goed denkbaar dat VOB en CPNB in de toekomst nieuwe acties ontwerpen die - meer dan thans het geval is - specifiek zijn gericht op de openbare bibliotheken. De Raad ziet daarnaast op het terrein van de leesbevordering voor de VOB een sterke coördinerende en stimulerende rol weggelegd, onder andere met betrekking tot het (landelijk) collectiebeleid en het behoud van literair erfgoed, zoals de Raad eerder ook betoogde in zijn advies over leesbevordering uit Er is terecht 4 "Er is sprake van een oplopende spanning tussen vraaggericht collectioneren en het beheer van en toegang bieden tot cultureel erfgoed. Om ervoor te zorgen dat binnen het netwerk van bibliotheken voldoende samenhang bestaat in het beleid van aanschaf en afschrijvingen, is nauwe onderlinge samenwerking en vooral een overkoepelende visie op collectiebeleid vereist - iets waaraan de laatste jaren te weinig aandacht is besteed." Uit: Van zwarte lijnen en witte tussenruimte tot vaste, klinkende, zinvolle werkelijkheid, vervolgadvies teesbevordering, januari 2005.

8 raadvoorcultuur raad VOOr cultuur paginaa hernieuwde aandacht voor de wijze waarop in Nederland wordt omgegaan met literair erfgoed; resultaat daarvan is onder andere het advies over de canon van de commissie Van Oostrom dat dit najaar wordt verwacht. De Raad beschouwt het als de taak van de VOB om de samenhang in het beleid van aanschaf en afschrijvingen in het netwerk van bibliotheken te bevorderen zodat een verantwoorde, brede collectie is gegarandeerd. Samenvattend ziet de Raad voor de VOB de volgende besteltaken weggelegd: 1. (inter)nationale vertegenwoordiging en promotie van de sector 2. educatie, informatie en reflectie (exposities, lezingen, studiedagen en publicaties) 3. documentatie en archivering (archief, bibliotheek, video- of mediatheek) 4. afstemming en coördinatie 5. ontwikkeling en experiment Opdrachttaken Opdrachttaken hebben een inhoudelijke relatie met de besteltaken, maar ze zijn afgekaderd in tijd, hebben een concreet gedefinieerd resultaat als doel, en de financiering staat per definitie los van het budget voor de uitvoering van de besteltaken. Opdrachttaken kunnen op den duur integraal onderdeel gaan uitmaken van de besteltaken, zoals nu het geval is met de taak die de VOB heeft ten aanzien van het bibliotheekwerk voor blinden- en slechtzienden. Hetzelfde geldt ten aanzien van de portal Bibliotheek.nl. De VOB classificeert haar werkzaamheden ten behoeve van Bibliotheek.nl (momenteel deels gefinancierd uit de zogeheten enveloppengelden voor bibliotheekvernieuwing) als opdrachttaak, maar stelt voor op termijn de zorg voor de instandhouding van Bibliotheek.nl te erkennen als afzonderlijke besteltaak en daarvoor de noodzakelijke middelen beschikbaar te stellen. De Raad is het met de VOB eens dat deze belangrijke pijler onder het bibliotheekwerk structurele financiering behoeft. De Raad meent echter dat de instandhouding van Bibliotheek.nl - zijnde inhoudelijk met bijna alle beleidsterreinen van de VOB verbonden en een cruciaal element in de inhoudelijke bibliotheekvernieuwing - integraal onderdeel van de besteltaken zou moeten uitmaken, inclusief de voorgestelde taak 'ontwikkeling en experiment'. Het ligt in de rede dat hiervoor te zijner tijd structureel extra middelen beschikbaar komen. Bibliotheekvernieuwing De Raad benadrukt dat bibliotheekvernieuwing wat hem betreft niet onder de opdrachttaken valt, zoals zou kunnen worden afgeleid uit de Uitgangspuntenbrief, in samenhang met de beleidsbrief Meer dan de som." Het huidige proces van 5 De staatssecretaris heeft in haar Uitgangspuntenbriefaangegeven dat opdrachttaken bedoeld zijn om tijdelijk bepaalde beleidsthema's te ondersteunen, gefinancierd uit het cultuurnotabudget.

9 pagina e bibliotheekvernieuwing is weliswaar tijdelijk en eindig, maar de noodzaak van (inhoudelijke) vernieuwing is blijvend, ook na de formele afloop van het proces. De uitkomsten van het proces van bibliotheekvernieuwing dienen na 2007 structureel verankerd te worden en onderdeel moeten blijven of gaan uitmaken van het takenpakket van de VOB. Zelf preludeert de VOB in haar meerjarenbeleidsplan op taken die tot en met 2007 nog worden uitgevoerd door de Stuurgroep Bibliotheken en het Procesbureau Bibliotheekvernieuwing. De regisserende rol van de VOB ten aanzien van bibliotheekvernieuwing kan zeker in belang toenemen, maar de vereniging zal dan echter wel nadrukkelijker een plaats moeten claimen en duidelijk moeten maken welke taken ze wil overnemen, en hoe en door wie deze zullen worden uitgevoerd. De definitieve evaluatie van het proces van bibliotheekvernieuwing kan hierbij behulpzaam zijn. Overigens hoeft het overnemen van taken niet per se te leiden tot een nieuwe invulling van de besteltaken. Zo noemt de VOB in het meerjarenbeleidsplan als mogelijk nieuwe activiteiten "lobby-advies, inspiratie-activiteiten en communicatieinstrumenten met bestuurders en ambtenaren".6 Hoewel de VOB op nationaal en internationaal niveau zeker een belangrijke lobbyfunctie heeft die duidelijk het hele bestel ten goede komt, geldt voor het adviseren over en ontwikkelen van communicatieinstrumenten en -training voor gebruik op provinciaal en gemeentelijk niveau dat deze zonder meer als een branchetaak kunnen worden opgevat en eventueel ook door andere branchepartijen kunnen worden uitgevoerd, bijvoorbeeld door de Provinciale Service Organisaties (PSO's). Positionering en samenwerking In verlengde van het voorgaande wil de Raad nog opmerken dat het nieuwe beleidsplan een duidelijke visie ontbeert op de regierol die de VOB heeft binnen het netwerk van openbare bibliotheken en op de samenwerking, bijvoorbeeld op het terrein van uitvoering, met derden Het netwerk wordt weliswaar vaak genoemd, evenals de noodzaak om dit netwerk in te schakelen, maar de VOB ontvouwt geen visie op samenwerking met belangrijke andere partijen zoals NBD Biblion, de Koninklijke Bibliotheek, en de PSO's. Het is naar de mening van de Raad hoog tijd dat de VOB haar positie in het stelsel bepaalt, dat wil zeggen haar taken afbakent en afstemt ten opzichte van zowel andere lagen en partijen in het netwerk van openbare bibliotheken (de 'branche-eigen' partners), als partijen uit andere sectoren. Deze positionering speelt ook een belangrijke rol bij de vraag wat de uitvoerende rol van de VOB is of zou moeten zijn. De Raad is het eens met de staatssecretaris dat de Voor de vraag welke thema's dat voor de komende jaren zijn, verwijst zij naar de beleidsbrief Meer dan de som. Hierin wordt met betrekking tot de bibliotheeksector alleen bibliotheekvernieuwing genoemd. 6 Meerjarenplan VOB , p.8.

10 raad Voor cultuur pagina7 VOB als landelijke beheerder van de stelselbelangen terughoudend moet zijn in het zelf uitvoeren van taken. Zo geldt ten aanzien van certificering dat het ontwikkelen van een certificeringssysteem tot een bestel- of opdrachttaak van de VOB kan worden gerekend, maar dat de uitvoering van dit systeem een branchetaak is, in de regel uitgevoerd door een aparte stichting en door de leden grotendeels zelf bekostigd Een en ander betekent dat de VOB meer samenwerkingsverbanden zal moeten aangaan, waarbij de uitvoerende partijen nadrukkelijk ook buiten de openbare bibliotheeksector gezocht moeten worden. Mogelijke landelijke samenwerkingspartners zijn de universiteitsbibliotheken, de Koninklijke Bibliotheek, het Nationaal Archief, Stichting DEN, de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, et cetera In een breder netwerkperspectief bepleit de Raad de totstandkoming van betere verbindingen tussen landelijke en lokale voorzieningen, met name voor een betere deling en ontsluiting van (digitaal) cultureel erfgoed. De toenemende mogelijkheden van (massa)digitalisering, gecombineerd met een bestaand breed en fijnmazig distributiekanaal als de openbare bibliotheken, biedt grote kansen voor de toegankelijkheid en beschikbaarheid van cultureel erfgoed. Samenwerking met derden is hiervoor een cruciale voorwaarde, zowel binnen de gehele bibliotheeksector als tussen diverse andere sectoren (archieven, musea, onderwijs, cultuureducatie). Nu nog werken instellingen als de Koninklijke Bibliotheek, universiteitsbibliotheken, maar ook instellingen uit de archief- en museumsector veelal gescheiden van elkaar, en zijn collecties niet breed beschikbaar. De commissie Evaluatie Stelseltaken VOB wijst in dit verband op het verschijnsel verkokering. Voor de VOB ligt hier een taak in het aanjagen, coördineren en faciliteren van instellingsoverschrijdende, al dan niet sectorbrede en bovensectorale digitaliseringsprojecten. Financiën Het vorige beleidsplan ( ) van de VOB leidde tot het advies van de Raad over te gaan tot een evaluatie van de stelseltaken. Deze evaluatie bepleitte vervolgens het nieuwe beleidskader 'ondersteuningsstructuur', met het nu voorliggende beleidsplan als resultaat. Helaas moet geconstateerd worden dat het nieuwe beleidskader niet wezenlijk tot meer overzichtelijkheid of transparantie leidt, Vergelijk bijvoorbeeld de wijze waarop de Kunstconnectie en de Nederlandse Museumvereniging hun activiteiten inzake certificering hebben georganiseerd. Dat een dergelijke constructie werkt, bewijst het organisatiemodel van SURF: stichting SURF stelt het meerjarenbeleidsplan op, dat vervolgens wordt uitgevoerd door middel van een tenderprocedure, waarbij diverse co-financiers betrokken zijn: universiteit, hogeschool, overheid. Uitvoerende taken zijn ondergebracht in aparte organisaties, zoals SURF-net en SURF-diensten).

11 raad voor cultuur raad v00r cultuur pagina s niet in de omschrijving van de taken, noch in de begroting. De VOB maakt onvoldoende duidelijk welke resultaten zij wil bereiken en welke doelen zij zich stelt in de uitvoering van de besteltaken. De fundamentele onduidelijkheid ten aanzien van het onderscheid tussen bestel- en branchetaken en het hybride karakter van de VOB als branchevereniging en beheerder van het stelsel, ontslaan de VOB niet van de verplichting om duidelijk aan te geven waarvoor zij zich als uitvoerder van besteltaken verantwoordelijk acht. Gezien de grote hoeveelheid onderwerpen die zowel voor het bestel als voor de branche van belang zijn, moet de VOB daar waar het kan echt waken voor helderheid, ook in de financiële rapportage, en dat kan beter dan nu het geval is.' De staatssecretaris stelde in haar brief met richtlijnen voor de subsidieaanvraag van de VOB een nieuwe manier van begroten voor, op basis van concrete activiteiten, producten en diensten (de zogenaamde productbegroting). Als instrument voor een transparantere begrotingssystematiek is dit een denkbaar model, maar het lijkt de Raad minder geschikt voor de financiering van besteltaken. Daarbij gaat het immers om input-financiering: het rijk vraagt de VOB bepaalde taken uit te voeren en stelt daar de financiële middelen voor beschikbaar. Bovendien acht de Raad het niet wenselijk dat er een praktijk ontstaat waarin er tussen de VOB enerzijds en de rijksoverheid anderzijds moet worden vastgesteld of, en zo ja: tot op welke hoogte (percentage) het rijk de begrotingsposten subsidiabel acht, als invulling van de besteltaken. Dit zou betekenen dat er aan de hand van producten onderhandeld moet gaan worden over de uitvoering van besteltaken. Conclusie Van de door de staatssecretaris genoemde besteltaken beschouwt de Raad de taak met betrekking tot erfgoed slechts zijdelings relevant voor de VOB. Gezien het toenemende en structurele belang van de inhoudelijke bibliotheekvernieuwing, gecombineerd met de snel voortschrijdende ontwikkelingen ten aanzien van digitalisering en medialisering, pleit de Raad voor een nieuwe besteltaak, gericht op innovatie: 'ontwikkeling en experiment' De Raad voorziet voor de komende jaren een verbreding en intensivering van de besteltaak 'afstemming en coördinatie' Deze taak zal met name op het punt van het landelijk collectiebeleid en (digitale) infrastructuur aan belang toenemen, waarbij infrastructuur nadrukkelijk ook bovensectoraal moet worden opgevat. De instandhouding van Bibliotheek.nl - nu nog een opdrachttaak - ziet de Raad niet als afzonderlijke besteltaak, maar als integraal onderdeel van de door de Raad * In zijn Cultuurnota-advies 'Ondersteunende instellingen' (deel 16) schreef de Raad: "Naar de mening van de Raad moet het mogelijk zijn dat onder specifieke voorwaarden een brancheorganisatie besteltaken uitvoert en omgekeerd. Die voorwaarden zijn onder andere dat (...) de kosten van de verschillende taken inzichtelijk gemaakt moeten worden."(p.9)

12 raad VoOr cultuur raad voor cultuur voorgestelde besteltaken. Voor het bibliotheekwerk voor blinden- en slechtzienden geldt hetzelfde. De regisserende rol van de VOB ten aanzien van bibliotheekvernieuwing kan zeker in belang toenemen, maar de vereniging zal dan wel duidelijk moeten maken welke taken zij wil overnemen, en hoe en door wie deze zullen worden uitgevoerd. Met betrekking tot de inhoudelijke bibliotheekvernieuwing zou de VOB zich, meer dan zij nu doet, rekenschap moeten geven van ontwikkelingen op het gebied van de digitalisering en medialisering van de maatschappij en de cultuur. In het algemeen mist de Raad in het beleidsplan van de VOB een visie op ontwikkelingen die van groot belang zijn voor de bibliotheeksector en een vertaling hiervan in concrete beleidsvoornemens. Het beleidsplan van de VOB omvat een zeer breed programma waarin prioritering of weging ontbreekt. Daardoor is helaas onvoldoende duidelijk welke resultaten de VOB wil bereiken en welke doelen zij zich stelt in de uitvoering van de besteltaken. De Raad wijt dit deels aan de omstandigheden waaronder dit 'tussentijdse' beleidsplan van de VOB tot stand is gekomen, zoals de ongewisheid die de evaluatie van de stelseltaken, de herziening van de ondersteuningsstructuur en van de cultuurnotasystematiek met zich mee brengen. Voor de komende cultuurnotaperiode verwacht de Raad dan ook een meer gedegen beleidsplan waaraan een duidelijke visie ten grondslag ligt op de landelijke ondersteuning die de vereniging aan bibliotheekinstellingen wil bieden, ook waar het gaat om mogelijk nieuwe taken op het gebied van bibliotheekvernieuwing. Dit betekent tevens een duidelijker positionering in het stelsel, dat wil zeggen de wijze waarop de VOB haar taken afbakent en afstemt ten opzichte van zowel andere lagen en partijen in het netwerk van bibliotheken als instellingen uit andere sectoren. Daarbij doet de VOB er goed aan, gezien hetgeen de komende jaren nog op haar pad ligt en het toenemende belang voor de sector van een stevige landelijke ondersteuning, voor de komende cultuurnotaperiode meer te prioriteren en te wegen in haar beleidsvoornemens. De Raad oordeelt positief over de subsidieaanvraag van de VOB en adviseert de subsidiëring van de VOB voor de resterende cultuurnotaperiode (2007 en 2008) te continueren op gelijk niveau. Financieel kader Huidige subsidie (2006): Gevraagde subsidie: Geadviseerde subsidie: