Driemaandelijks Heemkundig tijdschrift

Transcriptie

1 Nieuwe prentkaart van Kessenich - Uitgave : "Ter Eiken". Driemaandelijks Heemkundig tijdschrift van de Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi Jaargang 12 nr maart 1993 KANTOOR VAN AFGIFTE : 3640 KINROOI 2 ISSN X

2 BESTUUR Voorzitter René RAETS, Venlosestw Ondervoorzitter Gaby NIES, Oude Kerkstraat Sekretaris Wemer SMET, Breeërstw. 124 Penningmeester Louis BEIJNSBERGER, Heitjesstraat Bibliothecaris Theo GIELEN, Breeërstw Leden Els REYNDERS, Maasstraat 14/ Guillaume VAN LOON Zielderveld Jef KWASPEN, Breeërstw. 279/ REDAKTIE Het Bestuur. LAY-OUT + TYPEWERK Martine Dryvers May Verhoeven EINDREDAKTIE Theo Gielen DRUK Publi Van Lee Kinrooi REDAKTIEADRES Sekr./Dokumentatiecentrum Weertersteenweg Kinrooi Rek.nr Tel. 089/ WOORDJE VAN DE VOORZITTER. EUROPA In mijn toespraak bij de viering van het negentigjarig bestaan van het douanekantoor Kessenich, vroeg ik mij af of er wel iets te vieren viel: "Het jaar 1992 is een magisch jaar geworden, het jaar dat de binnengrenzen van Europa worden opengegooid, de grensslagbomen verdwenen, de douaniers overtollig en de douane-agentschappen niet meer ter zake doende zullen zijn." Het nieuwe Europa telt inmiddels drie maanden. In het Europa van de Twaalf is er onbelemmerd verkeer van goederen, personen, ideeën. Wij krijgen een supra-nationale identiteit opgedrukt en worden, of we willen of niet, met andere rassen, begrippen en ideeën gekonfronteerd. Laten wij deze uitdaging aannemen en niet versmachten in eng regionalisme of nationalisme. Wij zijn een deel geworden van het grote geheel. Maar het geheel is méér dan de som van zijn delen, omdat het tot een hogere orde behoort. In het geheel gaat geen enkel deel verloren, maar kan het integendeel tot zijn best mogelijke expressie komen. Europa hebben we gemeenschappelijk en dat moeten we beschermen. Het biedt economische voordelen en is een middel om agressief nationalisme te vernietigen. De verbondenheid met de eigen streek blijft vooropstaan. Om zich te realiseren heeft Europa nood aan eenheid van politieke beslissing. Deze eenheid kan niet het resultaat zijn van een ekonomische supranationaliteit. Europa kan slechts gemaakt worden volgens een federaal model, dat drager is van een idee, van een principe. Wij hebben onze eigenheid en wij zijn er trots op, maar wij kunnen ook drager zijn van een idee. Dit betekent geenszins dat wij onze wortels moeten verwaarlozen. Wij moeten opkomen voor de idee, die, ten bate van allen, de VERSCHEIDENHEID handhaaft. En ons niet beperken tot te zeggen dat alles wat bij ons hoort, waardevol is, maar wél: "alles wat waardevol is, hoort bij ons". Aan de ene kant moeten wij kontakten leggen, talen leren, vergelijken, maar tegelijkertijd ook onze eigen taal cultiveren en onze kultuur beschermen. Wij moeten uitstralen naar de omringende regio's met alles wat wij aan volkskunde en kultuureigenheid te bieden hebben. Dan zal het Europa van 1993 niet in mineur eindigen. René Raets. Verantwoordelijke uitgever René Raets Venlosesteenweg Kinrooi 1

3 INHOUD Woordje van de voorzitter. 1 Inhoudstafel. 2 Uit heden en verleden van Kinrooi. - Biografie E.H. Donaat Snijders door hemzelf 3 - Naamgeving in Molenbeersel 8 - Op den Hoeppen-Hoef in Kessenich 9 - Bloemlezing E.H. Drost uit de oorlogskroniek Van charlatans tot weldoeners in de geneeskunde 11 - Grondhonger 14 - Rond de forten in onze streek (einde) 15 - Monumentenzorg in een notedop 18 - Toneelkring "Kunst Adelt" te Geistingen 20 - Over Sint-Victor, patroon van de molenaars 25 - Straatnamen 27 - Karresporen en wandelpaden in de Hei 28 - Uit oude douaneregisters 30 Mededelingen - Een jubileum dat kan tellen! 33 - Waat maag dèt in Godshierenaam betekene? 35 - Oos modeltaal 36 - Uit onze ledenfamilie 37 - Vraag en antwoord 37 - Uit ons dokumentatiecentrum 38 - Uit de school van vroeger 39 - Mijn land 40 OP DE OMSLAG : Het kulturele tijdschrift TER EIKEN heeft nu ook prentkaarten van Kessenich uitgegeven. Voor de fotografie zorgde Karel Peeters. De reeks bevat 5 kaarten met afbeeldingen van de Sint-Martinuskerk (avondzicht) kerk en Berg in de sneeuw (met vermelding "Gelukkig Nieuwjaar"), het kasteel Borgitter en een verzamelkaart met de kerk, het kasteel en de Berg (zie omslag). De reeks kost 100,- ft en is verkrijgbaar bij Cera-Kessenich, bij Mevr. Margriet Haeldermans of bij de redaktieleden van Ter Eiken. 2

4 BIOGRAFIE E.H. DONAAT SNIJDERS DOOR HEMZELF. In onze archieven vonden wij een levensbeschrijving van de overledene d.d Liever dan uitgebreide loftuigingen, laten wij hemzelf aan het woord in zijn eigen typische stijl. Geboren op een zondag te Geistingen DONATUS Petrus Gerardus SNIJDERS (er staat SNYDERS) 23 november Eerste kind van Mathijs en Opgenaffen (moest zijn Opgenhaffen) Amelia (moest zijn Emilia). (Ze maakten er vroeger DIKWIJLS een potje van..) Hij, de vader (Geistingen) Zij, de moeder (Heel - Geistingen) Er volgden voor en na nog twee jongens en zes meisjes: samen negen, (van wie op deze 5 oktober 1989 nog twee jongens en vijf meisjes in leven). Vaderen moeder waren te Geistingen getrouwd op 8 januari Bewaarschool Geistingen (de school opende in 24, niet eerder). Heb die korte periode kakschool nooit als een groot mankement ervaren. Lagere schooljaren te Geistingen : : zuster Etienne en : meester Mathieu Wieërs. Wel uitzonderlijk voor die tijd rechtstreeks na zesde studiejaar naar het H.-Kruiscollege te Maaseik en even rechtstreeks naar de sixième. De pastoor van Geistingen zei dat ik dat wel aankon.. Het was niet onverdeeld waar met dat stomme Latijn, waarin gebuisd en, na herexamen, geslaagd : Grieks - Latijnse Humaniora: zes klassen. Steeds betere resultaten tot primus. Diploma pas gehomologeerd 20 september Was al zowat flamingant te voren maar werd het daar voorgoed.. Naast het diploma wel het meest blijvende.. We waren dat laatste kollegejaar met 18, van wie er vier naar de Kruisheren trokken: Jefke Deben (Kessenich); Jan Moors (Ophoven); Jef Kuypers (Opoeteren) en ik. We traden in zoals dat heet op 25 augustus Ik was meteen de jongste novice ter wereld van de Kruisheren, nog geen achttien. Stel U voor! Dat kon toen. Noviciaat te Diest , gevolgd door tijdelijke geloften voor drie jaar of zgn. kleine professie op 28 augustus 1938 = proeftijd (wederzijds). Naar het studiehuis van de Kruisheren te Achel voor de twee jaar filosofie. Voortijdig en wild onderbroken in mei 1940: de oorlog. Omzwervingen, als opgeroepene voor het Belgisch leger, in België en Frankrijk mei - juni Hongerig, wild en vuil terug voor de laatste lessen filosofie. Terug naar Diest voor de theologische studies Intussen eeuwige geloften na de voorziene driejaar op 28 augustus Daarmee van weerszijden aangenomen als kruisheer. Dat is de zin daarvan. Gij wilt bij de Orde; de Orde neemt U aan. Kleine wijdingen (1941), te ingewikkeld om uit te leggen: het begint met een zgn. kruinschering (ik HAD nog haar) en de wijding tot misdienaar, klokkenluider, en van dat.. Het stelt niet zoveel voor.. Het komt uit oer-oude tijden.. Komt nog terug!! Wijding tot subdiaken en diaken en dat is de direkte voorbereiding op de priesterwijding, , gebeurt door een bisschop want het zijn hogere wijdingen. Ben subdiaken gewijd door kruisheerbisschop F. Blessing te Diest en diaken te Leuven (met zo n honderd man meer..) Dat was op 10 april 1943 (Mgr. J.M. van Cauwenbergh, hulpbisschop van Mechelen). Heb daar in de kapotte hoofdkerk, zonder dak, op de buik liggend en wel., lang.. DE verkoudheid van mijn leven opgedaan.. Devotie was er niet veel meer 3

5 toen ik heel ziek in Diest terugkeerde. (Maar ik zou geen KOMMENTAAR geven.) Kwam het GROTE moment van de PRIESTERWIJDING en dat is en blijft iets als trouwen : om NOOIT meer te kunnen VERGETEN.. Heb ik tot dusver ook niet gedaan.. Goddank. Wat men later (ook) mag ervaren: s levens droefheid, s levens vreugd., het blijft een onuitwisbaar merkteken; zoals wanneer men trouwt.. En dan OOK hoopt dat men ZELF trouw zal (kunnen) blijven.. Het gebeurde op 5 augustus 1943 in volle oorlog, te Diest, door Mgr. Carton de Wiart, die toen bisschop van Doornik was (hij is zeer jong, kort daarop, gestorven. Ik heb het prentje nog, op zeer schamel oorlogspapier, dat die Waal ons, met nederlandse tekst., uitdeelde.. De flamingant in mij dééd dat wat..) Komaan wij gaan verder. Feest te Geistingen voor de zoveelste eremis of zgn. eerste mis op 9 augustus. Met uitgedeelde gedachtenisprentjes. Zelfs die waren moeilijk nog te krijgen/vindcn.. De klokken luidden voor het laatst: kort daarop werden ze gestolen: twee van de drie; en mijn vader, koster, voelde dat aankomen: ze loêje nog ins.. De feestversiering was s morgens door een soort vliegende storm grotendeels weggewaaid en men was zeer zuinig geweest met rozenpapier dat nergens meer te krijgen was in 43.. De tijd was echt somber. Er werd bij een boerenfamilie zoals die van mij nog wel redelijk opgeschept, dat niet.. Eerlijk gezegd: de stadsmensen vraten zich een beetje een ongeluk en die zeer moeizaam verkregen sigaren waren heel vroeg op., (het kon niet anders voor die vele mensen die honger leden..) Wij, - mijn klasgenoten en ik (we waren met z n zevenen gewijd) - waren blij dat wij HET ideaal bereikt hadden, vooral in die oorlogstijd, wanneer men nooit van iets ZEKER was: wij waren nu priester IN EEUWIGHEID en wij konden nu, wat er ook nog mocht gebeuren VEEL MEER MENSEN HELPEN! Dat geloofden - toen meer dan nu - óók zieken, gekwetsten, verongelukten, mensen die men ging doodschieten en noem maar op... Het is LANG geleden. Zeker in mentaliteit.. Wij begonnen ons vierde jaar theologie te Diest ( ) om onze priesterstudies af te ronden. Intussen werden die jonge springers uitgestuurd, om MIS TE LEZEN of OM TE PREKEN (biechthoren mochten ze nog niet., tenzij in uiterste nood bij voorbeeld in gevangenissen, concentratiekampen, bij bombardementen..) Wij kregen uiteraard (het was niet meer dan juist ) de verste, de vroegste, de met de slechtste fiets te bezoeken, de laatste, de vervelendste jobkes.. Och, wij vonden het, jong-zijnde goed zo en ik vooral die van Rome uit speciale dispensatie had moeten krijgen om, TE jong, priester gewijd te worden.. Als ik, ouwe man, daar NU nog aan moet denken... Als men zijn vierde jaar om had, moest men zich in het bisdom ter plaatse melden voor een serieus examen over moraal, kerkelijk recht, catechese, exegese (schriftuuruitleg), dogmatiek (geloofsleer), patrologie (leer van de kerkvaders), liturgie en zo van die wetenschappen: eigenlijk niet honderden maar duizenden bladzijden.. En ge wist daar te Mechelen (Diest hoorde tot t bisdom Mechelen) nooit wie ge voorgeschoteld zoudt krijgen: allicht een of andere prof van het Groot-Seminarie daar.. In 44 was de toestand zo verslechterd dat treinreizen al bijna onmogelijk werden of alleen maar met groot gevaar: de geallieerden vlogen en bombardeerden hoe langer hoe meer al wat daar beneden bewoog. Mijn tijdgenoten zullen dit zeker bevestigen.. Zo werden wij naar Leuven gestuurd.. Waar ik kort daarna nog véél méér zou meemaken.. Dat wist ik toén nog niet.. Het viel de geleerde professoren TOCH wel mee dat ze daar bij de kruisheren in DIEST niet ZO lomp waren: persoonlijk sleepte ik het maximum in de wacht en dat was een toelating tot biechthoren voor de duur van drie jaar. Groot dokument. Het is daarna nog meermalen overgedaan en verlengd en die afgestempelde brief (goed voor zoveel tijd) vind ik zojuist ook terug: een versleten dokument; dat ge maar niet te licht denkt over die vergevers van zonden, met een simpel kruisteken.. Priesterstudies voltooid. Volgt een benoeming en dat werd ooit met spanning afgewacht. Het kon Kongo zijn, of Java, of Brazilië, of Nederland, of een of ander klooster in ons land. Het kon de U.S.A. zijn. Ge wist het nooit. Het werd voor mij: études classiques te Leuven, bedoeld voor later leraarschap te Hannut. Spoedig - om een lang intern verhaal kort te maken - veranderd in Wijsbegeerte en Letteren - groep E = germaanse filologie aan de KUL (dat heette toen nog zo niet). Volgden vier akademische jaren te Leuven ( ), gevolgd nóg door examens in 1949, zie verder (een soort van einddiploma). 4

6 Diploma eerste candidatuur op voldoende wijze 5 september 1945, diploma tweede candidatuur (=CANDIDAAT) op voldoende wijze 24 augustus 1946 diploma eerste licentie met onderscheiding 28 juni 1948 diploma tweede licentie met onderscheiding 8 oktober 1948 (=LICENTIAAT) Licentiaatsverhandeling: Herman Linnebank, zijn werk als criticus en vlamingen-vriend (later beknopt uitgegeven). Diploma geaggregeerde van het middelbaar onderwijs van de hogere graad op voldoende wijze het jaar daarna op 5 juli (geen wonder dat er geen onderscheiding of zo aan vastzat: had GEEN tijd gehad om serieus te studeren., zie verder.. Zo ging dat toen..) Nog niet klaar te Leuven: benoeming voor het H.- Kruiscollege te Denderleeuw (nachtelijk aangekomen op ). Zonder vakantie: de school was al begonnen.. Daar ben ik geweest van 1948 tot 1964, zestien jaar. Die zijn op een manier rap verteld: heel veel lessen, in vrijwel alles, behalve dan Frans en wiskunde. Ja, óók lichamelijke opvoeding, zang, aardrijkskunde... Wie in Leuven gestudeerd had kón älles; en had bovendien al genoeg geld gekost. Gekomen uit het deels verwoeste, koude, hongerige Leuven in Denderleeuw niet veel méér gevonden in den beginne... Het was een nieuwe stichting! Subprior toen het daar prioraat werd Oprichter en instandhouder (zeer stipt) van het kollegetijdschrift Were Di. Bibliothekaris, met weinig te beheren, want geen geld eigenlijk. Stellvertreter in het naoorlogse Duitsland plus Bouworde (Oost-priesterhulp) vanaf ongeveer 1950: het puin was nog warm... tot Twee verblijven in Engeland met parochiedienst (1957 en 1958). Nogal gevraagd predikant en dienst te Iddergem, Appelterre-Eichem, Ninove, Teralfene, Kattem, Strijtem, Okegem, enz... Ondervoorzitter van het Davidsfonds. Scoutsaalmoezenier (dat VOORAL) Nonnenvader zogauw ik40 werd (vereiste leeftijd!) van 1959 tot 1964 bij de zusters van Liedekerke en Muilem; Iddergem. Districts-verkennersaalmoezenier district Aalst- Wetteren plus een van de zeven Wijzen in hun hoofdkwartier te Sint-Joris-Winge rond 1960 (geen precieze notities). Stichter van de meisjesgidsen Denderleeuw, samen met jongedames natuurlijk met Broeder Theo (nu in Brazilië als priester-kruisheer), stichter van de scouts van Teralfene en Borchtlombeek (1962). Benoeming tot inspecteur M.O. voor de kruisheren in België (Vlaanderen én Wallonië) voor de vakken Nederlands, Engels, Duits en...geschiedenis. ( ) ( rechtens nooit opgeheven... in feite verdwenen als eigen inspektie.) Meerdere malen gekozen kapittellid (een kloosterlijk gebruik om de drie jaar). Bijdragen in allerlei tijdschriften en tijdschriftjes. Dat is de bibliografie die hier niet te pas komt en die over jaren verspreid ligt tot op heden. Belangrijke en minder belangrijke dingen en dingetjes zo ruim 600 items zoals ze nü zeggen. Af en toe feestredenaar, vooral op Vlaamse feesten. 16 juni 1964 daar onverwacht weggehaald om te Neeroeteren een nieuwe school op te starten.. Vertrokken Denderleeuw 4/7/1964, onmiddellijk na het schooljaar, want... Zoals in Leuven en in Denderleeuw: in den beginne was er NIETS... Intussen 45 geworden en haast niets anders dan gepionier meegemaakt... Niet wild-enthousiast eraan begonnen zoveel mogelijk les gegeven aan weer twaalfjarigen. Wel een omschakeling die niet erg meeviel. De schade moest beperkt, want er werd niets betaald tot aan een eerste erkenning na inspek- ties van het Rijk; dit in dat jaar bereikt, ongeveer op mijn eentje (toch niet véél minder...) Bouw van de school (niet door mij natuurlijk maar met veel suggesties en toezicht). Grond-aankoop, plannen, uitvoering, afwerking... Eerste getuigschriften lagere cyclus moderne humaniora na drie jaar in Directeur : weer zestien jaar. Absolute tegenvaller in 1970: weigering een hogere cyclus te mogen oprichten (Wet B); het bleef dus lagere cyclus van drie jaar. Dat voor de school. Redaktielid Veldeke en Kruis en Wereld. Opvang vanaf 1968 ongeveer van de nieuwe wijk Dorperveld. Helaas daarna stilgevallen. Bestuurslid van de Kultuurkring Neeroeteren (vooral de sektie Heemkunde ) vanaf ongeveer 1968 tot op heden. Voorzitter Kulturele Raad Neeroeteren van 1970 (?) tot aan de fusie met Maaseik (1977). 5

7 Uit het familiealbum. E.H. Donaat Snijders met zijn meter Catharina Opgenhaffen in E.H. Donaat Snijders viert zijn eremis in Zittend le rij : Anneke, Alda, Liza Zittend 2e rij : Renier, Vader, Donaat, Moeder, Gertrudis+, Mia Staand : Henckens Johannes, Comelia 6

8 Pater Snijders als (keeper) bij de voetbalploeg te Denderleeuw. Medestichter Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi en voorzitter vanaf 1977 (goedkeuring statuten). Onlangs ontslag als voorzitter in Lid van de provinciale raad van de kruisheren in België (vier wijzen ). Voorzitter van de kruisheren-schoolkommissie rond Een niet-geslaagd projekt. Vice-provinciaal van de kruisheren in België ( ) = maximum reglementaire tijd: zes jaar. Enigszins bespoedigde (we zijn m kwijt) op-pensioenstelling per 30 juni 1980 (Kon met 60jaar!). Onderscheidingen die mij te beurt vielen: (naast een paar andere, zo te zien ouderdomskwalen ). Zo heb ik dat een beetje chronologisch opgesteld: zo kon ik denken en zoeken... En vergat wel niet zóveel. Ben altijd zeer bezig geweest, tot heden toe. Dat zeker. Ooit suksesrijk, maar lang niet altijd: zo is het leven. Heb overigens nooit martiale allures gehad: kwestie niet van verdienste, ascese en zo, maar van karakter, aard. Mag zeggen dat ik eerlijk ongeveer niets betreur, toch niet ten overstaan van anderen: een enkelvoudig voornemen op 5 augustus ere-burger Kinrooi 31 oktober Jozef Weyns-eremerk 13 september 1987 (lag in de kliniek...) - Kanunnik Coenenprijs 18 juli Geen enkele officiële (kon die makkelijk krijgen, maar wens zoiets niet). Vind fijn dat men er ooit iemand blij mee kan maken overigens. De drie hier boven genoemde onderscheidingen waardeer ik zeer. Toch wel een mijlpaal zo ziet het ernaar uit... De aanrijding op 14 augustus 1987: ik loop steeds schever Over dit alles zijn ontelbare verhalen te vertellen. Heb dat als verteller (met soms dus een beetje fantasie erbij) ook herhaaldelijk gedaan in mijn stapel meestal eenvoudige uitgaven. Wie er meer over wenst te weten moet daarin maar eens gaan snuffelen te zijner tijd...(het is nog zeer weinig gedaan en mijn produktie gaat op steeds minder exemplaren de deur uit...teveel? Wachten op later als hij dood is? zo heeft men wel méér ontdekt.. Ben er niet zo rouwig om.. Heb het grotendeels gehad, zoveel is zeker). Hoop de vlijtige speurder/documentalist in deze niet teveel teleur te hebben gesteld... boekhouding was 7

9 steeds een zwakke zijde (hebben zo te zien alle MANNEN Snijders: frappant in negen generaties). Wie mij een beetje kent weet dat ik mij aan ongeveer ALLES interesseer... tot aan die voor mij geheimzinnige computers toe waar ik Martine mee bezig zie. Zal mij wel wachten ergens met de vingers aan te komen: het zal voor na mij zijn... Niet erg. Donaat Snijders 5 oktober 1989 Voor het groot verlof zal aan de figuur Donaat Snijders ruime aandacht worden besteed met een tentoonstelling in de bibliotheek Theodoor Sevens in Kinrooi. NAAMGEVING IN MOLENBEERSEL. "Naamgeving zoals die, zowat 70 jaar geleden, te MOLENBEERSEL gebruikelijk was. Het zijn een soort "bijnamen - veelal zo kort mogelijk. Oudere mensen van "Biersel zullen zich wel meer dan een tiental van de genoteerden kunnen herinneren. - Bouwes Nol (Van Eygen) - Bouwes Nolke (Nies) - Beker Tieske (een dwerg!!) - Bongers-Joeng (Bongers) - Bos Door (café op grens met Kinrooi) - Birke Naard (van de Manestraat) - Den Hier (Wauters-Burgemeester) - Dikken Door (Royens) - Daal-Lowieke (VanDael) - De Gard (Smeets) beheerder van bezittingen van rechter Wauters - Giere Truuke (Lemmens) - Hubes Friedje (Segers) - Heier Kuubke (Peerlings) - Heser Tieske (?) - Greukes Méés (= meester) - Gek Baanske? - Heiblooms Sjang (Meulen) - Keiers Helm (van de Manestraat) - Koelen Drik - Luus Wullem (Luys??) - Kamer Door? - Lin van Monkes (Laurens-zoon van touwslager Hoeken) - Lewie van Winand (Jansen?) - Miet van Drees (Loyen) - Meulder Door (Cuypers) - Monne Frans (Moonen) - Nolke van de meister (Tijsken) - Paul Jangke (café aan de grens met Stramproy) - Sjang van Scheelkuupke? - Sjier van de metseleer (Gerard Klerx) - Sjef van de smeet (Keyers) - Sjef van t smeetje (Op t Roodt) - Steves Nol (Van Eygen) - Swa van Nieske (Frans Van Dyck) - Sus van de Kei (Keyers) - Sjaakse van Naard (Vanlaer) - Snoter Ties?? - Scheure Béér (Martens) - Schans Pier (?) woonde op de Schans - Vlasvenne Pièr (Dirckx??) - Transvale Pier (eigenaar café Transvaal ) - Tieu van Nentje (Breukers) - Veuskes Lies? - Trumperte Wullem? - Teun van Jannes (Janssen) - Wale Kuubke (Aendekerk) - Was-Bet (deed de was voor anderen) Dit lijstje is natuurlijk onvolledig. Ik ben al zo lang niet meer thuis te Biersel. Een deel bijnamen zijn uit mijn geheugen verdwenen. Ik heb er wel plezier aan beleefd om die namen bijeen te garen, te meer daar ik mij er van bewust ben dat velen van hen goede mensen waren. Men zal merken dat men talrijke afkortingen gebruikte, of samenstellingen met van etc. Nol = Arnold Bet = Elisabeth Pier = Pieter Door = Theodoor Sus = François M.J. BOON 8

10 OP DEN HOEPPEN-HOEFF IN KESSENICH. In een cijnsregister dat in het rijksarchief van Hasselt geïnventariseerd is, onder het nummer 27, Kessenich, staat volgende overeenkomst geschreven. Heden, deze heb ik Walraven van Waes uit bezondere gunst en gratie vergund en toegelaten aan de naburen van Itter, te bouwen: huizingen, stalletjes en schuurtjes, achter mijn huis, op de Hoeppenhoeff, tussen de wateren gelegen. En dat op navolgende voorwaarden die de naburen samenderhand hebben aanvaard en beloofd na te volgen. Ten 1ste de grond zal mij blijven toebehoren. Ik verbind mij niemand te doen afvoeren, zolang de belangrijkste oorlog en tochten hier te lande zullen vallen. Ten 2de ieder die er op gebouwd zal hebben, zal weg mogen voeren en breken zo dikwijls als t hun zal gelieven. Ten 3de men zal aan geen vreemde mogen overkopen, zonder toestemming van de heer. Blijft het gebouw staan, dan hebben die van Itter de voorkeur. Ten 4de alle twisten die zouden ontstaan zullen door de heer met twee van zijn v o o r n a a m s t e naburen geslecht en vergeleken worden naar zijn beste geweten. Ten 5de: wie daar vast blijft wonen mag geen hoenders, ganzen, eenden, varkens of dergelijke beesten, buitenshuis houden, waar door de heer schade zou kunnen oplopen. Ten 6de: wie daar vast blijft wonen, moet op de molen van de heer laten malen. Ten 7de: het mest dat gemaakt wordt en binnen ligt, zal de naburen toekomen, ieder op het zijne. Ze mogen het te allen tijde afvoeren; Het mest dat buiten ligt zal de heer toekomen. Ten 8 ste: tot een erkenning en betaling, dat hun huizingen of gebouwen op het erf van de heer staan, zullen ze jaarlijks op de laatste paasdag, aan de heer een rijksdaalder geven, of de waarde daarvan. En dat van anderhalf roede bij hun gebouw. Die meer of minder hebben zullen geven naar advenant van de plaats. Men hoeft alleen te betalen gedurende de tijd dat het gebouw daar op zal staan. Dan volgen de namen van degenen die gebouwd hebben.. Anna Scillen, omtrent 1 roede en enige voeten. Ze zal 11 gl. geven. Ze betaalde van 1640 tot en met Nota: 1 roede = ongeveer 22 vierkante meter.. Heyn Basterts en nu Charlot. 1 1/2 roede die ze samen bebouwd hebben. 3 gl. 4 st. van 1640 tot en met Burgemeester Crol. 3 roeden, eerder meer als minder. 6 gl. 8 st. Tijs Reynkens alias Basteerts. 1 1/2 roede die hij b e b o u w d heeft. 3 gl. 4 st. van 1640 t/m D r i e s Rutten, koster, 1 1/2 roede van 1640 t/m Crijn Mekels. Nu Lem Schoufs. 1 1/2 roede. 3 gl. 4 st. van 1640 t/m Hendrik Merwijs. 1 1/2 roede. Dit heeft nu Thijs Sillen. 3 gl. 4 st. van 1640 t/m Jan Keyerts, zoals hij heeft en het ander deel van Peter Schoofs. Samen 3 roeden. 6 gl. 8 st. van 1640 t/m Jan Grispen, 11/2 roede en enige voeten. 3 gl. 12 st. van 1640 t/m Merry Schoufs met haar kinderen. 1 1/2 roede. 3 gl. 4 st. van 1643 t/m Jan Coelen, de radmaker. 1 1/2 roede. 3 gl. 4 st. van /m De radmaker heeft voor en na gewerkt aan de Uffelse molen. Daarom heeft de heer hem kwijtgescholden 9

11 tot 1649 inbegrepen.. Jan Cleutens, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st. van 1642 t/m Gerkens Dittens, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st. van 16421/ m 1646 t/m (Deze man wordt ook Gerken Rutten genoemd). Dirk Dittens heeft betaald de 23 april 1656, 1657, Jan Vaesen van 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st. van 1642 t/ m Reyner Van de Berch, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st Rut Krekers, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st t/m Claes Frenssen, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st t/m Ael Cloeten Lenart Sillen, De Graaf van der Lippe, Halfman te Heuken. Dit heeft betaald, de weduwe op Heukerhof 1642 t/m gl. s jaars. Maakt60 gl. Inbegrepen 6 gl. van het Lottarings bederf.. Thijs Vaesen, van iets minder dan 3 roeden, 6 gl Jack Dressen, 1 1/2 roede 3 gl. 4 st t/m Jan Mekels. Nu zijn vrouw, Nu Gerit Cremers, Nu Jacques Dressen t/m Renke Qotens, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st., 1640 t/m Lem Cremers, 1 1/2 roede, 3 gl. 4 st t/m De meier Jan Sprankenis, van zijn huis met de schuur. 1 aam bier t/m Engel op dij Drenck van een plaatsje aan Halfens schuur. 1 gl t/m Rut Millen, ook een plaats achter Halfens schuur? Nu Gerit Millen of Cleutens. 1 gl t/m De overgenomen tekst uit een cijnsregister behoeft weinig commentaar wat betreft de ligging van de, of van een Hoeppenhof. Men kan ook lezen wat er voor de veiligheid van de Neeritterse naburen geboden werd. Elders moesten schansen die veiligheid bieden. Voor zover de archieven dat prijsgeven, was in groot Kinrooi, enkel de schans van Kinrooi bebouwd, bewoond, bewaakt en verdedigbaar gedurende een zekere tijd. "Oppenhof' is nu een feestzaal in de Dorpsstraat in Kessenich, uitgebaat door de familie Pauwels. BLOEMLEZING E.H. DROST - OORLOGSKRONIEK Tijdens de Eerste Wereldoorlog had ook de burgerbevolking erg te lijden door de bezetters, waarvan hier enkele voorbeelden: Maandag22 februari 1915 zijn de ouders der jongens, die over de grens zijn getrokken, o.a. de vader van de student Jan WIEERS, de smid van Geystingen in de gendarmerie gezet als gevangenen. Vrijdag 26 februari 1915, gisteravond 6 uur is de smid van Geystingen vrijgelaten. De E.H. Drost maakt ook regelmatig gewag van regelrechte pesterijen tegenover de bevolking: Maandag 19 april 1915 namiddag komt het algemeen verbod van fiets rijden in België. De studenten mochten niet naar huis rijden, maar hun fiets aan de hand naar huis leiden. Alle passen voor fietsers worden verscheurd. Want, zoals de E.H. Drost elders vermeld, om fiets te mogen rijden moest men in het bezit van een pas zijn. Bovendien moest men een pas hebben om naar gelijk waar buiten zijn gemeente te gaan. Vrijdag 23 april 1915, Confr. Van Bemmel krijgt heden een pas voor twee dagen voor Tongerloo, Confr. Kraan voor Stockhem, en Confr. van t Klooster een voor een maand om naar Kessenich, Opitter (over het kanaal) en Rothem te gaan. Vrijdag 11 juni 1915, heden middag worden er wederom passen voor fiets rijden en voor de Kreis Maeseyck gegeven. Donderdag 10 juni 1915, namiddag werd de E.H. Karei Nijs opgeroepen om voor de Gerichtsoffizier, Marktplatz te komen. Hij werd daar ondervraagd over twee briefkaarten, die hij naar Turnhout had gezonden. Donderdag 17 juni 1915, in de namiddag komt een Duitsche soldaat aan ons klooster met de boodschap dat Confr. Nijs over tien minuten 100 Marken bij den Gerichtsoffizier moet brengen als boete voor de berichten op zijn twee briefkaarten, zoniet wordt hij voor 10 dagen vastgezet. Ze werden onmiddellijk betaald. Toch nog iets goeds, maandag 21 juni 1915 houden de menschen toch kermis, zonder muziek of zang, ook zonder processie, maar wel met de gebruikelijke vlaai en snoeperijen. 10

12 VAN CHARLATANS TOT WELDOENERS IN DE VOLKSGENEESKUNDE. Op een jaarmarkt poogde een charlatan in volle overgave de aandachtige toehoorders zijn onvolprezen wondermiddeltjes aan te smeren. Zalfjes en drankjes in bruine flesjes, geschikt voor allerlei ongemakken en kwalen, voor buikpijn, migraine, jicht, fistels, krets, speen, tandpijn en zelfs tegen haaruitval. Drankjes waardoor men ver kon zien en wit kon pissen. Giechelende dametjes natuurlijk! De mannen keken argwanend met de handen in hun broekzakken naar die vent met zijn roodoplopend gezicht. Een kerel die van alle zalven gezalfd was. In volle furie werd hij onderbroken door een vrouwtje dat niet helemaal overtuigd leek van zijn kunde: Maar meneer, en de mensen van vroeger dan, die hadden die zalfjes en drankjes niet en die..." De kwakzalver die al voor heter vuren had gestaan was niet eens uit zijn lood geslagen en antwoordde gevat: Awel madammeke, die zijn ook allemaal gestorven. En de charlatan zong uit volle borst: Stroomt alle rond mij henen Ik ben veearts en dentist Ik kom direct van Wenen Ik ben ook dokter en chimist Hebt gij jicht of hartepijn Klauwzeer, pips of flerecijn Koop en neemt mijn medicijn En weg zal alles zijn Dit is voor kwade wijven Iets wat ik overal verkocht t Is zonder overdrijven t Krachtigste anti-grommelvocht. Wie wil er profiteren Alles is bijna voor niet Vergeet het niet mijne heren Dat gij mij nooit wederziet. Daar is een tijd geweest dat de mensen niet zo gemakkelijk naar de dokter liepen. Dat betekent niet dat ze zoveel gezonder waren dan nu. Er waren diverse redenen voor. Meneer de dokter stond torenhoog boven de eenvoudige lieden. Hij zat niet op dezelfde golflengte, en sprak een taal waar de mensen toch niets van begrepen. Hij kon daardoor ook moeilijk hun vertrouwensman zijn; Ook de financiële kant speelde bij de relatief arme bevolking een woordje mee. Terugvallen op de ziekenkas, wat de pil enigszins zou vergulden, daar was toen helemaal geen sprake van. Meneer de dokter en ook meneer pastoor werden bekeken alsof ze van een andere planeet waren. Het gezegde, dat de dokter tegen de pastoor zei: Houdt gij ze dom, ik houd ze arm, dat kende vrijwel iedereen. Wat in feite nonsens ware. Kortom, de dokter werd zoveel mogelijk vermeden. Moest het toch gebeuren dat in uiterste nood op hem beroep werd gedaan, dan stond de ganse straat buiten te fezelen en te fantaseren. Ging het om een ernstig geval, dan werd de naam van die ziekte nooit uitgesproken. Maar men vond toch de nodige woorden om duidelijk te maken dat Pietje met de zijs in aantocht was. En dat de kinderen het huis maar best konden mijden. Ziek zijn werd zoveel mogelijk verzwegen, behalve bij jicht of een kromme rug die zeer deed, dat was eervol, als gevolg van hard labeur op de akker in weer en wind. De gewone mens zoekt meer heil in zijn onmiddellijke omgeving, wanneer hij geplaagd werd van vervelende ongemakken. Er waren mensen genoeg gekend die raad wisten om hun problemen op te lossen. Vroeger heerste de absolute overtuiging dat sommige mensen door eenvoudige handoplegging en het zeggen van een tekst de kracht bezaten om tal van kwalen en ziektes te genezen. Met een bezweringsformule die strikt geheim diende gehouden of anders verloor ze onherroepelijk haar kracht. Pierke Silkens stond bekend om iemand van speen te genezen. Deze zalf bereidde hij zelf met melkerijboter en knolletjes van speenkruid, die hij ging zoeken in een gracht achter het huis van Pierke Simons aan de Nagelstraat. Deze zalf had maar een beperkte houdbaarheid. To van Balt nam de tandpijn weg, en naar de vrouw van Toontje de smid, kwam iedereen van heinde en ver om de pijn van brandwonden te laten wegnemen. 11

13 In onze nabijheid was Pitje van de bakker de meest gevraagde persoon. Hij was bekend om voetverstuiking te genezen, zowel voor mens als voor dier. Ook voor tandpijn kon men bij hem terecht. Pitje kende ook vlot het St. Jansevangelie, dat hij slechts toepaste bij erge gevallen. Heine Ties van de Raam, de vroegere kerkmeester had een zelfgemaakte zalf tegen zweren en wonden, geschikt voor mens en dier. Moest er iets mis gaan met het vee of waren er problemen bij het kalven van een koe dan was mijn grootvader Juubke van dikke Sjang altijd bereid om hulp te bieden. Juubke had, wat dat betreft, veel ervaring opgedaan toen hij lang voor de Eerste Wereldoorlog werkte bij een veearts in Duitsland. Daar moest hij in eerste instantie natuurlijk het vuile werk opknappen. Maar hij was een pienter mannetje die zijn ogen goed de kost gaf om alzo de knepen van het vak onder de knie te krijgen. Mijn overgrootmoeder Sybilla Coenen, ook wel Sjange Bill genoemd stond immer ter beschikking zowel in Ophoven als in Geistingen om de kindjes gezond en wel op de wereld te helpen. Meer dan een peperkoek en een borrel achteraf was er niet bij. Zo draaide het dorpsleven in een slakkegangetje verder. Sommige zaken of handelingen gebeurden spontaan zonder dat daarvoor de portemonnaie werd bovengehaald. Brouns Pieter of "Pitje van de bakker" Had iemand iets hinderlijks in zijn oog, dan ging hij met een gerust gemoed naar Mariake van de kalder. Zij bezat een kreeftenoog. Dit uiterst glad steentje werd veiligheidshalve boven een tafel met een handdoek op in het oog geplaatst om alle onzuiverheden te verwijderen. Over een kreeftenoog kan men discuteren. In het woordenboek staat dat het voorkomt in de maag van een rivierkreeft. Maar de mannen van de praktijk beweren dat het niet zo is. Deze steentjes bevinden zich in de kop van de kreeft, en niet alle kreeften hebben deze steentjes. De kreeften werden gevangen met een waai vooral in de Witbeek toen die nog proper was. Ik heb deze kreeftenogen gezien bij Henri Klerkx in Kessenich, zij zagen er grijs uit en aan een kant plat. De steentjes waren zeer hard, glad en breekbaar als porselein. Belezen en bezweren. Belezen is een verzoek aan de boze geesten om het lichaam te verlaten, en is een soort gebed dat vraagt om geestelijke steun. 12

14 "Juubke " Van den Eertwegh rechts op de foto, voor zijn huis op de Leustraat in Ophoven Bezweren is een uitdrijvingsbevel waarmee men tracht de demonen schrik aan te jagen, en heeft een godsdienstig karakter. In beide gevallen is de tekst een geheim en dient beschermd te worden tegen buitenstaanders. Toch hebben wij enkele plezierige teksten kunnen opsporen, die weliswaar hun geheim moesten prijsgeven en daardoor waarschijnlijk ook hun magische krachten verloren. FUT OF ZWERENDE VINGER: Belezen: HIK: Dit arm of poot is verrukt of verstoot Het zal niet rotten of verzweren In de naam des Heren. HONDSDOLHEID: Belezen: BLOEDENDE WONDE: bezweren: Ons Heer wandelde langs het land al zonder stok of roe in de hand met de zeven psalmen in zijn mond om te slaan de dolle hond dien dolle hond stond stille het was Jezus Christus wille. De H. Johannes doopte ons Heer in de Jordaan, het water bleef stille staan De Heer Jezus kwam over de vloed gegaan het water bleef stille staan Zo bijve stille staan, het bloed van deze wonde. Belezen: Ik heb de hik en de prik en de spra Wilde um hebbe, ik geef um a of driemaal zeggen: Ik en de hik vlogen over het meer de hik vloog weg en ik kwam weer. bezweren: Jezus-Maria-Jozef kwamen langs een doornheg St.Jozef zeide: de doorne steken Maria sprak: laat de doornen steken Het zal niet bloeden en niet zweren 13

15 NACHTMERRIE: In de naam des Heren en genezen als voor deze. belezen: Onze Lieve Vrouw ging over het land Ze vond water en zand En verdwenen was de ogenbrand. Alle sleutelgaten toeplakken en de schoenen omgekeerd voor het bed plaatsen. Bezweren: O, gij lelijk dier Blijf vannacht ver van hier Door alle waters zult gij waden Alle bomen zult gij ombladen Alle halmen zult gij tellen Komt mij deze nacht niet meer kwellen. NEUSBLOEDING: Hoed opzetten van grootvader: belezen: Daar kwamen drie Moren uit Kanaan in Gelileum De eerste zei: het is gedaan De tweede zei: het zal wel gaan De derde zei: het zal wel helpen Belieft het God en Maria Het zal wel stelpen. OOGONTSTEKING BIJ KINDEREN: De moeder moet wat van haar melk in het oog spuiten. Enkele leuke aanraders: TANDPIJN: fijngewreven brandnetelbladeren in het oor doen. Vervolgens gaan bidden op de grond van de buurman. Deze neemt de tandpijn over. HOOFDPIJN: Zodra de eerste verschijnselen zich aandienen een flink glas Whisky drinken, daarna een warme pannekoek op het hoofd leggen. VERSLAVING ALCOHOL: Wie op Goede Vrijdag zich van sterke drank onthoudt, mag het hele jaar drinken zonder kwade gevolgen te vrezen. DIARREE: Thee drinken van aardbeibladeren. Geraspte rode dakpannen innemen. Bedevaart naar Moorsel (H. Gedula) SPIJKER: Heeft men in een spijker getrapt, dan moet men een flinke wandeling maken. Hoe dieper de spijker, hoe langer de wandeling. Jos Smeets. GRONDHONGER Op de 5de juli 1793, bij het vallen van de avond, kwamen ze met zijn drieën huiswaarts uit het Broek in Molenbeersel. Het waren de 25-jarige Mathijs Brounenberg en de 18-jarige Michel Pouls, beiden uit dat deel van Grootbeersel dat onder Thom hoorde. De derde man was ene Willem Stals. Bij het naderen van de Winkelderhoeven werden ze getuigen van het opstandig optreden van een aantal mannen. Met schuppen en ander gerief vernielden ze het ontginningswerk dat daar sinds enkele dagen gedaan was. Schepen van Thom, Joannes Smeets, wonend op Winkel, had daar een gracht laten graven, als begin van ontginning van een heide. De rebellerende mannen probeerden nu uit alle macht het gedane werk ongedaan te maken. Het drietal kon de weerspannige lui rustig gadeslaan. Ze herkenden gemakkelijk Jacobus Royers van Thom, Joannes Vandael, Jan Van Immis, Antoin Truyen, Mathijs de knecht van Jan Kisser, Peter Cremers allen van Beersel-Neeritter. Verder nog Peter de schoonzoon van Godfried Rijven en Antoin de klompenmaker; deze twee van Kessenich. Ondertussen had Jan Smeets bericht gekregen van het vernielend optreden en kwam op de plaats van het onheil toe. Hij verbood de opgeworpen gracht neer te stoten; Als er iets mis is, laat ons dat dan uitmaken met rechtsmiddelen zei Smeets. Daar had het opstandig volk weinig oren naar. Want wie zou er zetelen bij die rechtbank? Ja, schepen Smeets natuurlijk! Het gezag boezemde weinig indruk in. Men achtervolgde de schepen, die zijn heil moest zoeken in de vlucht. Ge zult uw leven op uw bedde 14

16 niet sterven. Ge zijt een gronddief riep men hem na. De belaagde man vond nog even tijd en adem om zich om te keren en te roepen dat de grondheren hem die heide hadden uitgegeven. Dat was olie op t vuur. Uit de opstandige groep riep men: Die heren, dat zijn ook gronddieven! s Anderendaags stapte Smeets naar Thom. Hij ging er zijn beklag maken bij Vanden Schoor, raads- en overambtman van t land van Thom. Zouden de tijden toen al troebel geweest zijn? Het duurde tot 30 november van dat jaar, eer de zaak een vervolg kreeg. Toen legden Smeets en het -bij aanvang genoemde drietal- een verklaring af bij notaris J.M. Van de Bome uit Maaseik. Uit deze notariële akten komen bovenstaande gegevens. Het uitgeven van gronden zal eertijds ook wel beïnvloed geweest zijn door vriendjespolitiek. Nihil novi sub sole. Er is niets nieuws onder de zon. De ontevredenheid onder het volk moet groot geweest zijn. Men had Smeets zijn oogst al eens in brand gestoken. En op weg naar de kerk had men hem ook al eens gemolesteerd in zijn voiture. Men kan dat moeilijk kwajongensstreken noemen! Het uitgeven van heidegronden ter ontginning werd toch geleid dooreen landbouw-economisch principe. Er moest een evenwicht blijven bestaan tussen de arealen landbouwgrond en de oppervlakte niet- ontgonnen gebieden. Uitbreiding van t eerste zou n toename van de veestapel meebrengen. En juist dat vee werd veelal gehoed in gemeenschappelijke woeste gronden, die ook strooisel moesten leveren als bindmiddel voor t mest. De grondheren gaven ook wel eens heidegronden uit om bijvoorbeeld de kerk te kunnen restaureren. Dat gebeurde ook in Neeritter, waar de domheren van het St. Lambertuskapittel in Luik, de grondheren waren. Voor het maken van een put aan de Nieuwstraat in Neeritter werd met toestemming van die kanunniken, een perceel verkocht in de Brand te Molenbeersel. In datzelfde Neeritter had men in de jaren 1500 eens een paar kluisters nodig om de gevangenen vast te leggen. De smid die ze smeedde werd betaald met een stukje hei. Zo ziet men dat t uitgeven van heide vele aspecten had. Maar in één zaak had schepen Smeets zeker gelijk. In een rechtsstaat mag men nooit het recht in eigen handen nemen. ROND DE FORTEN IN ONZE STREEK Een halve eeuw geleden, (einde) Afbraak van de bunker. Nadat men zich lange tijd had afgevraagd of Kinrooi die bunker wel ooit kwijt zou raken, verscheen op in het Belang van Limburg de mededeling: De Marktbunker te Kinrooi wordt opgeruimd. De Minister van Openbare Werken had immers meegedeeld dat zijn kollega van Landsverdediging geen bezwaar maakte tegen de afbraak en dat de bunker van geen nut meer was voor de verdediging van het grondgebied. Wij informeerden bij het Ministerie van Openbare Werken, Bestuur van de Wegen te Hasselt waar men ons meedeelde dat in de zestiger jaren meerdere bunkers werden opgeruimd. Voor wat het fort in Kinrooi betreft werden de afbraakwerken uitgevoerd door aannemer Martin Driessen uit Boorsem, een beslissing van De werken zouden begonnen zijn op en beëindigd zijn op De kostprijs zou ,- BEF hebben bedragen. Bij de familie Bakkers op het Dorpsplein bezit men nog meerdere foto s uit de periode van het Fort, waarvan wij er enkele hierbij afdrukken. Op de foto die tijdens de oorlog werd genomen ziet men de vermelding ROERMOND geschilderd door de Duitsers op de bunker. Bij Bakkers herinnert men zich dat er bij de opruiming rond het fort een afsluiting werd geplaatst en rondom het gebouw was er zand aangebracht. Toen er springstof gebruikt werd, werden de omwonenden hiervan verwittigd en dienden zij hun huizen te verlaten. De opruiming veroorzaakte weinig schade, enkele oudere vensterruiten niet te na gesproken. Dat Kinrooi blij was met de opruiming van het fort hoeft geen betoog! 15

17 Arnold Dreezen, Hipoliet Janssen, Jacques Vanthoor, Jean Bakkers en Jan Van Esser rond 1942 (verzameling Bakkers, Dorpsplein). Pierre Bakkers en de kleine Jos op de brommer voor het fort. 16

18 Er werd zelfs een lied t Fort kumpt weg gemaakt door Jean Segers, broer van meester Swa Segers, op de zangwijze van Toen ich nog ein jungske waas. Het lied zou in fanfaremiddens veel gezongen zijn, maar nu herinnert men hier zich niet veel meer van. Mevrouw Segers-Eerdekens kon ons toch nog wat vertellen hierover. Jean Segers Oud-Kinrooi een grote bouwwerf. Tien jaar na de afbraak van de bunker werd het Dorpsplein veranderd in één grote bouwwerf. De vijf wegen die eruit komen (drie verschillende rijkswegen) werden tot 9 meter verbreed. Aldus ontstond er een vernieuwd vijfwegenkruispunt. Kinrooi werd zodoende nog opvallender als een taart in stukken gesneden. In 1983 werd dit kruispunt uitgerust met verkeerslichten om het toegenomen verkeer veilig te kunnen regelen. Niets doet aldaar nog denken aan het oude fort. Werner Smet 17

19 Nico, Jos, Staf, Sylvain en Lieve Bakkers, spelend in het puin, 23/2/1962. MONUMENTENZORG IN EEN NOTEDOP Als we het afgelopen jaar eens vlug overlopen dan viel er op het gebied van de monumentenzorg toch heel wat te noteren, positief én negatief nieuws. In de beschermde site Borgitter werd het kasteel schandelijk besmeurd, iets wat Peter Meuser, de eigenaar, voor zijn jarenlange inzet zeker niet verdiende. Het vroegere Halfushof werd terug opgeknapt en hopelijk gebeurt dit ook met de omgeving van de watermolen. Het betreft hier een beschermd dorpsgezicht en dat zou men van de zijtak van de Itterbeek niet zeggen. In de Maasstraat in Ophoven werden heel wat oudere woningen opgeknapt. De molenromp De Korenbloem langs de Heerweg, veranderde ook van uitzicht. De molenberg werd opgeruimd en naar we hopen komt dit ook de romp ten goede. Aan Hoezerhof werd heel wat gerenoveerd en bijgebouwd. In Molenbeersel baarde de Zorgvlietmolen ook weer zorgen. Nu er een beugelbaan aan de voet van de molen gevestigd werd, kan men met de 10 de Molenfeesten (laatste weekend juli) in het vooruitzicht misschien weer één en ander opknappen. Tijdens de Open Monumentendag leidde de monumentenwandeling naar de Daelkapel, waar vocht voor problemen blijft zorgen. De Koning Boudewijnstichting en deskundigen zijn op de hoogte en hopelijk kan in 1993 op een juiste wijze worden ingegrepen. 18

20 Villa Pax en omgeving veranderden van uitzicht, omwille van de nieuwe achtertouw, heraanleg van het park en speeltuin en de bejaardenflats in de buurt. Bij de heropening zullen we het totaalbeeld kunnen beoordelen. De Hennenkapel in Kinrooi werd mooi opgeknapt door de gemeentelijke Technische Dienst. Andere kapellen, zoals Berbenkapel en Bomerkapel wachten op de initiatieven van de buurt. Hennenkapel (gelegen in de Kampstraat) voor en tijdens de restauratie. 19

21 Het Dorpsplein kreeg met de nieuwe bibliotheek en verbouwings- en nieuwbouwwerken een ietwat nieuw aanschijn. Dit kan verdergaan met de verbouwing van het huis Cuypers door Ons Dak. Deze bouwmaatschappij wil ook in Kessenich 14 sociale woningen bouwen in de dorpskern. We zijn benieuwd naar het resultaat, waarvan we hopen dat het de unieke site zal verrijken. Echt in de belangstelling, zelfs op T.V., stond de Sint-Martinuskerk met het gomprojekt gevolgd door de schilderwerken aan de unieke wandschilderingen. Een team van vrijwilligers verrichtte reeds prachtig werk, al maken deskundigen wel voorbehoud voor de moeilijke schilderwerken. Ook voor de restauratie van de beelden (St. Martinus en St. Anna-ten-Drieën) werd reeds prijs gevraagd. Wij wensen Alfons Hermans en zijn ploeg veel succes en volharding toe! We dringen wel aan op een deskundige restauratie van de beelden. Op 4 december werd in het Begijnhof te Hasselt de monumentenprijs 1992 toegekend. De jury beoordeelde de restauraties door partikulieren en verenigingen tijdens de laatste jaren. Een eervolle vermelding was er ook voor onze kring en projekten uit onze gemeente: restauratie van de Lemmensmolen en de zorg om de Keijers- en Zorgvlietmolen, de Luurskapel in Geistingen, de restauratie van de mottetoren op de Berg door het Dorpskemkomitee van Kessenich (recent ontbonden en het saldo overgedragen aan het restauratiefonds voor de kerk) en voor de werking van Studiekring Ons Molenheem. De prijs ging naar Molenprojekten: de Dorpsmolen van Stevoort (Aloïs Boiten) en naar de V.Z.W. Levende Molens Noord-Limburg (voorzitter Gilbert Ledegen, voor o.a. de Bemvaartsemolen in Overpelt). Paul Bauters pleitte er voor de molens in Bokrijk waarvan er staan te verkommeren. Gedeputeerde Frieda Brepoels reikte de penningen uit en handelde over de nieuwe provinciale monumentenwacht. Met Kerstmis werden in Swartbroek bij de pastoor een aantal kerkschatten gedeponeerd. Hierbij ook de buit van een diefstal in de kerk van Ophoven. (1988), o.a. de kelk uit 1902 met inscriptie pastoor Hamoir. Tot slot nog een woordje over de St. An van Geistingen. Het beeld werd gerestaureerd door de zorgen van de Provinciale Dienst voor het Kunstpatrimonium in Sint-Truiden. De provincie betaalde een deel van de kosten en voor de rest kregen wij al geldelijke steun van buurtbewoners en donateurs. De prachtige foto van het beeld met vers van wijlen Donaat Snijders is nog steeds verkrijgbaar. Moge zijn wens, dat de buurtbewoners nu zelf, overkoepeld door een op te richten buurtschap, de kapel realiseren, werkelijkheid worden. Werner Smet TONEELKRING "KUNST ADELT" TE GEISTINGEN. In de winter van 1919 werden door enkele muzikanten van de fanfare, thans Koninklijke Harmonie Vreugd in Deugd de koppen bij elkaar gestoken. Ten voordele van hun muziekgezelschap wilden Jdak Henckens, Antoon Lemmens, Harie Silkens, Frans Van Lier en Mathieu Verstappen enkele kluchten met zang en voordracht ten beste geven. Meteen legden deze vroede vaderen met Mathieu Rutten als regisseur, de fundamenten voor een bloeiende toneelgrbep. Het volgende jaar doopten voornoemde pioniers de toneelgroep: Kunst Adelt. Gedurende de eerste levensjaren regisseerde Mathieu Rutten de dramatische produkties, terwijl er voor de blijspelen beroep gedaan werd op Jaak Rutten. De nieuw gevormde ploeg verscheen voor het eerst op de planken met de Droom van een krijgsgevangene, een zeer actueel stuk zo vlak na de oorlog van De smidse, De zoon van de werkstaker, Getrouwe knecht en Mozes in de klem om maar enkele produkties te noemen volgden. Het Geistinger publiek reageerde enthousiast en het succes was overweldigend. Na enkele jaren ging de regie over in de handen van Jaak Wieërs. Prior Simon Swillen, Een vak edelman en andere drama s, maar ook blijspelen, kwamen onder zijn bevoegde leiding tot hun volle recht. 20

22 In 1929 legden vele ouderen er het bijltje bij neer. De verouderde leuze dat toneel wordt gespeeld door jonge krachten was blijkbaar nog geldig. Dit en ook omwille van het huwelijk van sommige leden deed de groep slinken tot enkele eenheden. Toch ging Kunst Adelt niet teloor. Enkele resterende jongeren, die werkelijk met toneel vergroeid waren, organiseerden een grote wervingscampagne. Tot de doordrijvers behoorden Jef Dieben en de gebroeders Jan en Toon Silkens. De wervingscampagne lukte en onder de leiding van Leo Deben ontstond het toneelstuk Vergeten en vergeven. Uit deze periode onthouden we verder De waterduivel, De smokkelaar en Viva Christo Rey. De belangrijkste regisseurs waren Jef Silkens en Jan Wieërs. De toneelgroep kende een bloeiperiode tot de mobilisatie en de Tweede Wereldoorlog veel toneelkrachten opeisten. Na de oorlog kwam er verjonging. Onder leiding van Tinus Wieërs, later Nelis Silkens en Jaak Vandeweerdt en geadviseerd door Mathieu Wieërs bracht de jeugdige groep de stukken Als de sirene gaat en Schip in nood. Een hele serie vertoningen volgde, opgevoerd met wisselend succes, met als voornaamste produkties: Wij zijn gezworen kameraden, De geheimzinnige meneer Falkema, Vlammende vleugels en Tropengang, zonder het kerstspel Peerke de Sukkeleer te vergeten. Ondertussen schrijven we Van dit ogenblik kwam de regie in handen van Mathieu Wieërs. In het seizoen kon Kunst Adelt weer bogen op veel succes en daverend applaus met prachtige opvoeringen van De poorten van de hel, De geheimzinnige Dr. X en Als de sirene gaat. Deze laatste opvoering was ten voordele van een oud- speler die aan het ziekbed gekluisterd was. Het volgend seizoen werd een groot succes voor de toneelgroep. Kunst Adelt sloot aan bij het Limburgs Toneelverbond (LTV) en in november 1951 werd De dijk breekt van A. van der Lugt voor het voetlicht gebracht. Een jury van toneeldeskundigen gaf Kunst Adelt "onderscheiding". Een zegetijdperk was aangebroken. Kunst Adelt mocht zich, wel bewust van zijn kunde, meer veroorloven Een gemengde groep, die weliswaar een lastige geboorte kende, voerde op 28 en 29 december En waar de sterre bleef stille staan op. Een succes zonder weerga. Telkens in een bomvolle zaal schitterde Felix Timmermans ster voor een geestdriftig en dankbaar publiek. Op 29 maart 1953 werd Kunst Adelt eerste geklasseerd met 93 op honderd in de toneelwedstrijd van Het Belang van Limburg - tweede afdeling met het stuk Schipper naast God van Jan de Hartog. In het eerste Tornooi der Maasgouwen te Elsloo werd op 21 november 1953 Kunst Adelt als zesde gerangschikt met 68 %, dit keer in de eerste afdeling. Tijdens het Internationale Eénakterstomooi van Hoensbroek behaalde Kunst Adelt de tweede prijs, 82% in de eerste afdeling, met de opvoering van Het apeklauwtje van W.W. Jacobs. Op het vierde Tornooi der Maasgouwen in Elsloo was er een eerste prijs in de eerste afdeling met 75% met En waar de sterre bleef stille staan van Felix Timmermans. Na de opvoering van Het apeklauwtje op het Internationaal Eénaktersfestival Meezenbroek-Heerlen, op 22 januari 1956, ontving Kunst Adelt een eerste prijs met lof van de jury. De score bedroeg 86 %. Aangezien Kunst Adelt geen eigen grimeur had werd Jos Hoenen uit Amstenrade in Nederland door de inrichtende organisatie verzocht om de Geistingenaren te helpen. Jos Hoenen viel zo goed mee dat hij gevraagd werd om Kunst Adelt te vervoegen. Hij deed dit en is nu nog steeds bij Kunst Adelt. Doch het spreekwoord Het zijn zware benen die de weelde kunnen dragen was jammer genoeg ook van toepassing op Kunst Adelt. Verschillende belangrijke acteurs en actrices verlieten om verschillende redenen de toneelgroep. Gelukkig slaagden Mathieu Wieërs, Tinus Henckens en Hein Henckens de gehavende en aangeslagen groep opnieuw op de been te brengen. Langzaam maar zeker bouwde Kunst Adelt aan een nieuwe toekomst. Nieuwe en jonge krachten vervoegden de groep. Uit deze periode vernoemen we nog enkele toneelwerken die met een steeds toenemende bijval werden gespeeld: De stroom, Tien kleine negertjes en U spreekt met uw moordenaar. We schrijven ondertussen Onder de beurtelingse regie van Mathieu Wieërs, Tinus Henckens en Hein Henckens werden in de zestiger j aren volgende produkties gespeeld: Zanzibar Street, Huwelijksreis zonder man, De indringer en nog vele anderen. Op 16 juli 1964 werd Kunst Adelt in rouw gedompeld bij het overlijden van Tinus Henckens. Dit afscheid 21

23 Kunst Adelt: "De indringer" viel des te zwaarder, omdat ook Mathieu Wieërs en Hein Henckens inmiddels gestopt waren met regisseren. Jos Rutten deed toen zijn schuchtere intrede als regisseur. Nieuwe leden werden gezocht en gevonden. Het was voor de groep even wennen aan de nieuwe situatie, maar langzaam groeide Kunst Adelt in een nieuwe richting. Gezien er in de omliggende kerkdorpen geen toneeltraditie aanwezig was, werd en er na de premières in Geistingen ook elders opvoeringen verzorgd zoals te Tongerlo, Molenbeersel, Kessenich en Ophoven. Uit deze periode sommen we enkele succesvolle toneelstukken voor U op: Potasch en Perlemoer, Drijfzand, De bruidegom van mijn vrouw en Gaslicht. Op 12 en 13 december 1970 werd op grootse wijze het 50 - jarig bestaan van Kunst Adelt gevierd. Bij deze gelegenheid zong een gelegenheidszangkoor van de toneelgroep, gedirigeerd door Martinus Wieërs, een prachtige dankmis en de veteranen speelde opnieuw Het apeklauwtje met volgende bezetting: Jessie Schepers, Leo Henckens, Mathieu Wieërs, Hein Henckens, geregisseerd door Mathieu Wieërs. De groep deed met het toneelstuk De muizeval mee aan de beker van het Limburgs Toneelverbond en werd met 75 % gerangschikt in de tweede categorie. Een tentoonstelling van toneelrekwisieten en archiefmateriaal weerspiegelde de traditie van Kunst Adelt. Kunst Adelt werd ook op het gemeentehuis ontvangen. Mathieu Wieërs werd speciaal in de bloemetjes gezet, toen de voorzitter van het Limburgs Toneelverbond, Frans Buckings, hem decoreerde met de toneelorde van St. Genesius. Vanaf 1970 mocht Kunst Adelt zich Koninklijk noemen, de Koninklijke Toneelgroep Kunst Adelt, Geistingen. Er brak weer eens een bloeiende periode voor het toneel van Geistingen aan. Per seizoen werden tenminste 2, maar meestal 3 produkties gebracht. Er werd nieuw belichtingsmateriaal aangeschaft en het decor werd grondig vernieuwd. Enkele succesrijke vertoningen uit deze periode waren: Boeing Boeing, de herneming van Wacht tot het donker is, Wie krijgt een baby en Met blote voeten in het park. Op 4 februari 1972 trof Kunst Adelt andermaal een groot verlies bij het overlijden van Mathieu Wieërs. 22

24 Op 10 mei 1975 werd er weer feest gevierd. Drie toneelpioniers van Kunst Adelt werden wegens hun uitzonderlijke staat van verdienste vereremerkt met de Zilveren Orde van St. Genesius: Hein Henckens, 25 jaar acteur, Jos Hoenen 25 jaar grimeur en Willy Kupers, 25 jaar penningmeester. Op het programma van deze culturele viering stonden de eenakter De gieren en de monoloog Tragieus tegen wil en dank van de grote Tsjechov, gespeeld door Marcel Baptist. Op 9 december 1972 stierf Pierre Henckens, uitbater van café t Dorp, stamcafé van het toneel. Zijn echtgenote Theresia Cuypers is steeds paraat gebleven voor Kunst Adelt. t Dorp is nog steeds ons stamcafé. Vanaf 1977 maakte Kunst Adelt het toneelkijken voor de bezoekers aangenamer door de creatie van een theatercafé. Het aantal vertoningen per produktie werd opgevoerd tot vijf. Het belichtingsmateriaal werd uitgebreid tot 10 spots met lichtorgel, kleurenfilters enz. Een volledige klankinstallatie werd aangekocht. Uit deze tijd, , vernoemen we: Een inspecteur voor U, De Spaanse Vlieg, De man die zijn geheugen kwijt was Kunst Adelt vermoordt pianist en vele anderen. In 1978 werd deelgenomen aan het eerste eenakterstomooi in Elsloo met De stoel van P. De Prins. Dezelfde eenakter werd eveneens gebracht in Merksem tijdens een internationaal treffen van jonge toneelbeoefenaars, met o.m. deelnemers uit Bulgarije, Oostenrijk, Tsjechoslowakije en Nederland. Het was een prachtige ervaring te spelen in zo een internationaal gezelschap. In 1980 werd er weer gefeest. Kunst Adelt bestond al 60 jaar. Tijdens deze periode was Kunst Adelt geëvolueerd tot een rijke toneelgroep. Het bezoekersaantal groeide steeds, zodat elke toneelproduktie tenminste negen maal werd opgevoerd. Kunst Adelt produceerde zo nu en dan ook een wagenspel en in 1985 werd deelgenomen aan het tweede Internationaal Wagenspelen Festival te Susteren. Met het spel Het maagdenrecht kaapte Kunst Adelt de eerste plaats. Vanaf 1980 tot 1987 werden volgende toneelwerken op de planken gezet: Kunst Adelt : "De Muizeval" v.l.n.r. zitten : Moortgat Jos - Janssen Paul - Coden Anny - Janssen Miet - Coden Marie-Thérèse, staan : Vanthoor Léon - Henckens Leo - Rutten Wim - Kupers Paul - Henckens Mia - Kupers Willy - Fiddelaers Lenie - Rutten Jan - Janssen Jef - M. Hoenen (grimeur), Vanthoor Willy - Rutten Jos. 23

25 Viering van de verdienstelijke leden op 9/4/1988. v.l.ar. : Jos Ruften - L. Kupers (voorzitter) - Jos Hoenen - Theo Kelchtermans (minister) - Celest Baeten (voorzitter Limburgs Toneelverbond) - Leo Henckens - Jan Silkens - Karel (zoon van wijlen Hein Henckens) Foto : Theo Bosmans Willy Kupers Theo Schoofs Een rare familie, U spreekt met uw moordenaar, Greenwich, Groenten uit Balen, Tot nut van het algemeen, De doodskopvlinder, De spin weeft haar web en anderen. De prestatiedruk bleek te groot te zijn voor Kunst Adelt. In 1984 verlieten verschillende, vooral spelende leden, de groep. Het was opnieuw werken geblazen om de groep overeind te houden. Toch ging het toneel door. Op 8 juli 1987 stierf iemand van de oudere garde, nl. Hein Henckens. In datzelfde jaar verliet Jos Ruften Kunst Adelt en werd de fakkel overgenomen door Luc Kupers. Ondanks alles werd er in het volgende jaar, 1988 toch weer feest gevierd. Niet minder dan 6 leden ontvingen, voor hun jarenlange inzet, de Orde van St. Genesius. Hein Henckens werd postuum geëerd met de Gouden Orde van St. Genesius en de gouden medaille in de Kroonorde. Willy Kupers ontving de gouden Orde van St. Genesius en de Zilveren Medaille in de Orde van Leopol d II. Jos Hoenen kreeg de Gouden Orde van St. Genesius opgespeld en Jan Silkens, Leo Henckens en Jos Ruften werden vereremerkt met de Zilveren Orde van St. Genesius. Tijdens dit feest dat ondersteund werd door het St. Lambertuskoor uit Geistingen speelden Mia Henckens en Mathieu Ruften de eenakter Tenderly van Staf Knop, geregisseerd door Michel Wouters. In datzelfde jaar werd de eenakter Tenderly ook opgevoerd op het eerste eenaktersfestival van het Limburgs Toneelverbond. Kunst Adelt behaalde een eervolle tweede plaats. Op 8 december 1989 trok Kunst Adelt 24

26 naar Maastricht. Jos Hoenen ontving er immers uit de handen van de Belgische consul de Gouden Medaille in de Orde van Leopold II. Kunst Adelt startte in dit jaar een nieuwe traditie. Elke kerstavond zou het toneel een kerstspel opvoeren in het Gemeenschapshuis van Geistingen. Toch lag de nadruk op avondvullende stukken. Zo werden met stijgend succes Het lijk is zoek, Klachten, Anders, Vladimir, Eens inde duizend jaar en Veronica s kamer opgevoerd. Kunst Adelt heeft wel niet echt een wagenspelentraditie, maar in 1991 werd toch weer door het dorp getrokken met het wagenspel De waereld wiltj bedroge weere van Piet Zits. De laatste produktie was De nonnen van Navarone, in een regie van Jos Rutten. Het bestuur van Kunst Adelt bestaat momenteel uit: Luc Kupers (voorzitter), Leo Henckens (ondervoorzitter), Jan Meerten (secretaris), Jos Franssen (penningmeester), Bert Dirkx (decormeester) en last but not least Jos Hoenen. In augustus 1994 is er weer feest. Kunst Adelt bestaat dan immers 75 toneelseizoenen. Daarmee behoort Kunst Adelt tot de oudste toneelgroepen van Limburg. Het wordt een feest voor iedereen. Hopelijk komt U ook! L. Kupers, voorzitter OVER SINT VICTOR, PATROON VAN DE MOLENAARS. De oude Romeinen kenden het woord patronus en dat is ons woord patroon geworden. Dat was dan een rijkaard die om het modern te zeggen ook ",sponsor wilde zijn. Ook dat woord is zuiver Latijn en het betekent wat het nog is: weldoener... De beroemdste van alle patronen/sponsors is wel een meneer Mecenas geweest en ook die naam is gebleven, vooral waar het kunst betreft, musea en dergelijke. De lijst van heiligen in de Kerk wordt heel lang aangevoerd door martelaren uit de eerste eeuwen: de tijd van de vervolgingen en de katakomben. Wie zijn bloed vergoten had werd al zeer vlug -en terecht lijkt mij- tot de eer der altaren verheven. Dat wilde zeggen dat men de Eucharistie vierde bovenop zijn graf als dat kon, of in de nabijheid. Er waren onder hen natuurlijk allerlei lieden: niet alleen gewijde maagden, bisschoppen, pausen, priesters, diakens, apostelen, maar ook timmerlui als Sint Jozef, vissers als meerdere apostelen, soldaten als Sebastiaan en Joris, zelfs een advokaat Ivo (meer zijn er blijkbaar niet...) en dan allerhande ambachtslui zoals Sint Isidoor (van de boeren), Sint Elooi van de smeden, Crispijn van de schoenmakers, Kristoffel van de reizigers, Rochus van de pestlijders, Jacob van de pelgrims en noem maar op. In de Middeleeuwen zocht men desnoods zo n patroonheilige en in de grotere steden MET een kapel of een altaar en natuurlijk een aparte feestdag met vrijaf en goede sier... Het zou een schande geweest zijn geen patroonheilige M/V de zijne te kunnen noemen en die te feesten... Vergeet trouwens niet dat heel Europa van nu gaandeweg kristen was geworden in de jaren Het werkt nu soms op onze lachspieren HOE men tot zo n patroon of patrones is gekomen. Voor zover ik weet is de kampioen daarin toch wel een kampioene (een vrouwmens) en dat is dan de heilige Barbara (Berb, Berbke). Ziehier, kort samengevat, hoe niet de geschiedenis zoals wij die opvatten ( echt gebeurd ) maar de legende en dat is de volksmond dat uitlegde. Barbara een schone maagd (natuurlijk) wilde kristin worden. Haar vader, een beul en verwoed heiden sloot haar op in een toren, buiten alle bereik: van vrijers en van kristenen. Zij verdroeg dat geduldig. Liet wel een derde venstertje bijmaken, ter ere van de Heilige Drievuldigheid. Zij viel tenslotte in beulshanden en werd vreselijk toegetakeld. Voor slot bracht haar bloedeigen vader haar door onthoofding om het leven. Steeds volgens het verhaal (uitgebeeld op een groot schilderij in de kruisherenkerk te Diest) werd de onverlaat onmiddellijk daarop doodgebliksemd... Dat kon men allemaal lezen in de Legenda Aurea een bloemlezing van straffe vrome verhalen, (ons woord legende d.w.z. niet erg betrouwbaar verhaal stamt van deze Latijnse verzameling. Letterlijk betekent dit: wat dient gelezen (en dat kon maar een heel enkele) en verder VERTELD te worden.) Het meiske heeft daar zelf nooit aan gedacht, zonder twijfel... Maar zij IS de patrones geworden tegen de 25

27 schielijke, plotse dood (dat klopt als men u de kop afkapt); en dus ook een beetje van de soldaten, de kanonniers, de mijnwerkers, de brandweerlui: allemaal gevaarlijke beroepen waar nog de ontmijners zijn bijgekomen en de torenwerkers, schaliedekkers... Van de metselaars (die dat derde raampje plaatsten). Vanwege haar beul Marcianus die haar zo ongeveer vilde komen wij aan de leerbereiders en vanwege de perversie van haar wonden in te smeren met zout komen wij aan de koks en de slagers! Het harig boetekleed dat zij daarna aangetrokken kreeg zorgde voor de lakenwevers. Marcianus zou haar teer vel ook bewerkt hebben met ijzeren kammen: vandaar de borstelmakers. Met vlammende toortsen bewerkt worden haalt de brandweer dichterbij. Met een hamer op het hoofd geslagen worden levert stof voor d a k b e w e r k e r s, steenhouwers en misschien zelfs h o e d e n m a k e r s... Borsten afsnijden herinnert weer aan het werk van slagers! Of dit alles nog niet genoeg was wordt zij nog de patrones van de klokkeluiders (die bij de al of niet plotse dood geluid werden). Ge kunt het maar treffen... Meen niet dat ik met dit alles de draak steek: zo en niet anders geloofden de mensen. Maar nu terug naar Sint Victor, die afgebeeld is in een glasraam in de kerk van Kinrooi en geschenk van een molenaarsfamilie. Was een van de vele Victors uit de heiligenlijst soms molenaar? Dat zou prachtig zijn maar dat is nergens te ontdekken. Het malen was eeuwenlang een huiselijk vrouwen- of slavenwerk als de molenstenen groter en zwaarder waren. Water- en windmolens vooral zijn van veel latere tijd. Maar ze werken nog steeds dan met molenstenen. Dat wel. De kleine handmolenstenen zijn van in verre oudheid bekend. Wie kent het bijbels verhaal niet van de ergernisgever, die beter met een molensteen(tje) aan de hals in het diepste der zee zou zijn geworpen? In Pompei' heeft men meer kommerciële bakkersmolens aangetroffen bij opgravingen: al grote serieuze stenen, door slaven of ezels voortbewogen en met zware druk. De vele Victors waarvan sprake spitsen zich toe op Victor van Xanten en Victor van Marseille. De beroemdste is zeker die van Xanten hier niet zover vandaan. Maar die van Marseille is die van de molenaars. Feestdag 21 juli, toevallig ook de Belgische feestdag naderhand geworden. Ook hier speelt die legende de grote rol. Hij was een martelaar onder keizer Maximianus. Op de pijnbank zwaar toegetakeld zou Jezus hem hebben genezen. Op bevel werd hij voor het altaar van Jupiter gebracht, maar hij schopte het beeld omver. Op bevel werd hem de voet waarmee hij dat gedaan had afgehouwen.. Tenslotte sleepte men hem naar een molen. Aan de grote molensteen vastgebonden werden zijn beenderen dan op wreedaardige wijze verbrijzeld. Tenslotte werd hij, nog nauwelijks levend, onthoofd. Aldus het verhaal en let op die molensteen... zijn uiteindelijk strafwerktuig. Als het zo gebeurd is, en dit lijkt best te kunnen, dan denke men aan een grote molen op het land, geen water- of windmolen. De molenaarsgilde van Maastricht had in 1771 een schild waarop een soldaat met een molentje stond afgebeeld. In deze eeuw is in Nederland de Rooms 26

28 Katholieke Molenaarsbond Sint Victor opgericht in Breda. We schrijven dan Het werd twee jaar later een landelijke organisatie. De heilige wordt nu meestal afgebeeld met een arm rustend op een molensteen en toen dat nog zo hoorde werd menige molenaarszoon Victor geheten. De mechanische grote maalderijen van tegenwoordig hebben geen behoefte meer aan een patroon. Meer aan technici. Zo gaat dat. Moest gij toevallig Victor heten, al of niet uit een molenaarsfamilie, weet dan dat dit een typische martelarennaam is: betekenis: overwinnaar. Het kerkraam te Kinrooi moge nog lang van hem getuigen. + D. SNIJDERS. STRAATNAMEN. Een studie rond de straatnamen in onze 5 kerkdorpen heeft tot nog toe niet plaatsgehad. Toch lijkt het ons interessant om eens te trachten de betekenis te achterhalen van de huidige straatnamen, een opdracht die zeker niet gemakkelijk is voor iemand die zich hier nooit mee bezig heeft gehouden. Na de fusie der gemeenten (1971) kregen meerdere straten een andere naam, dit omdat er meermaals dezelfde straatnaam voorkwam (Kerkstraat bijv.) Recent nog veranderden enkele straten van naam, nadat de nieuwe naamgeving nauwkeurig bekeken werd. Een straatnaam moet immers verantwoord zijn, al is dit niet altijd zo geweest. Nu is het ook niet gemakkelijk om voor een nieuwe woonwijk gepaste straatnamen te vinden, al heeft men in KINROOI wel getracht dit te doen. Zo komen er bij ons bijna geen bloemennamen als straatnaam voor (Rozenstraat niet te na gesproken), terwijl dit in vele steden en gemeenten wel het geval is. Bij de studie van de straatnamen, kan men zich afvragen hoelang een bepaalde straatnaam al bestaat. Hiervoor kunnen we de Atlas van de Buurtwegen (1847) gebruiken. Op de detailplannen vinden wij de buurtwegen terug met vermelding van hun begin- en eindpunt, de lengte, de onderhoudslasten en de aangrenzende percelen grond. Om een vergelijking te maken van de bewoning in een bepaalde straat, zijn deze atlassen van groot belang. Straten die nu volgebouwd zijn, hadden vroeger soms maar enkele huizen. De toenmalige en opeenvolgende eigenaars kan men terugvinden bij het Kadaster. Ook vindt men daar perceel per perceel terug, waaruit blijkt wanneer een bepaald huis gebouwd, verbouwd (als het aangevraagd werd) of afgebroken werd. Bij de plaatsaanduiding ziet men wegen van naam veranderen in de loop der j aren. Zo kan men voor een bepaalde straat nagaan hoeveel verschillende benamingen deze heeft gehad, een tijdrovend werk als men dit voor één dorp zou doen, laat staan de hele fusiegemeente. Wat betekenen onze straatnamen? Elk van ons zal voor de straat waar men zelf woont wel trachten er de betekenis van te kennen. Voor vele straten spreekt de naam van de straat al voor zichzelf omdat die verwijst naar iets wat nog bestaat of in een recent verleden werd afgebroken. Om voor de fusie dit eens vlug te bekijken zullen wij de straatnamen indelen in groepen. Hieronder 11 onderwerpen waarnaar de straten in onze gemeente kunnen ingedeeld worden (er zijn meerdere mogelijkheden en andere indelingen mogelijk). Straatnamen in KINROOI (enkele voorbeelden) Historische: Borgstraat - Heerweg - Kasteelstraat - Kleine Kasteelstraat - Meierstraat - Schansstraat... Waterloop: Aan de Maas - Beekstraat - Brugstraat - Itterstraat - Maasdijk - Maasstraat - Maasveldweg... Naburig dorp/stad: Alden Eykerweg - Breeërsteenweg - Hunselerstraat - Ittervoorterweg - Kessenicherweg - Neeroetersesteenweg - Thornerweg - Oude Stramproyerweg - Venlosesteenweg - Weerterstw. Hoeve: Baekhoven - Bekerstraat - Bijhoevenweg - Hofstraat - Jettenweg - Klein Hoefstraat - Merrenhofstraat - Sweversveld - Vroenhof... Natuurgebied: Batvendijk - Broekstraat - Grootbroekstraat - Goorterstraat - Goortweg - 27

29 Vijverbroekstraat... Heide: Haeldersheidestraat - Fosheistraat - Heibroekstraat - Heidestraat - Heikempstraat... Religieus gebouw: Grotekerkstraat - Kerkstraat - Kloosterstraat - Oudekerkstraat... Industrie: Fabriekstraat - Industrieweg - Melkerij straat - Molenweg - Molenwegske - t Meulke... Bomen/bos: Berkenstraat - Bosstraatje - Bosweg - Dikke Linde - Dennebosstraat - Eikelenbosstraat - Linderweg - Zandbosstraat... Tracé: Draaiweg - Binnenweg - Drietak - Dwarsstraat - Hoekstraat - Klimstraat - Kromstraat - Rondstraat - Vierstraat... Wijk/toponiem: Grootbeerselstraat - Hagendorenstraat - Honsdries - Diekerstraat - Basdonkstraat... Misschien vormt deze bijdrage een aansporing voor sommige lezers om hieromtrent enig opzoekingswerk te gaan verrichten. Geeft U ons een seintje van uw bevindingen? Werner SMET KARRESPOREN EN WANDELPADEN IN DE HEI. Wij ontvingen een reaktie op het artikel in Dao Raostj Gèt! nr. 4,1992, pag. 139, Onze wegen en wegjes uit grootvaders tijd. De auteur, ere-burgemeester Gaspard Coolen, verzocht hierin om meer gegevens over de situatie toentertijd in Geistingen. De Heer Theo Vandael, lid van onze Kring, stuurde ons een plan van Geistingen met daarop letters die corresponderen met de gegeven informatie. 28

30 Karresporen en wandelpaden in de Hei. A. De verlengenis van de Scheistraat (achter Mathieu Verlaak) kwam rechtdoor uit op de Heinestraat. Langs deze weg lagen: het klein, het groot en het laag böske. B. Gedempte weg aan Hermans Jaak. C. Van de Scheistraat naar rechts kwam men op de Breeërsteenweg. D. Kwam van de Scheistraat en schuin rechts (achter de kantonnier) op de Breeërsteenweg. E. Tussen de huizen van Doorke Vankerkhom en Martin Knippenberg liep een pad dat van de Jeger (Mathieu Hermans) kwam en op de Bosweg aansloot. F. Achter de Jeger waar de Bosweg een haakse draai naar rechts maakte liep tegenover een karrespoor dat uitkwam op de wei van Goriske. Maar vandaar kon men langs de grote en kleine "wiejers" en rechts van Birkven de Heidestraat bereiken tussen het huis van de Fikkert (Hendrikx) en Vanthoor Guillom. G. Vanaf de Jeger liep ook een voetpad (vore) en zo haaks achter de wei van Huikesboor waarmee men iets boven Cuppens ook de Heidestraat kon bereiken. Dit pad werd telkens voor meer dan de helft omgeploegd en weer gebruikt zolang als nodig bleek. H. Langs Antoon Van Dael liep een kort weggetje vóór het huis van Door van de booi (Silkens) naar de Drietakweg. I. Van Liës en Henri van Driena (Vandewinkel?) liep een karrespoor tot aan de Venlosteenweg in Kessenich. Het hele gebied heette De Bokeskamp. S. Links van deze weg na een haakse bocht en langs de berg van de Bos kon men in de Hees de Breeërsteenweg bereiken. straatje. J. Achter Leo Vankerkhom (aan de Vink ziëne baandj) liep een karrespoor dat uitkwam op de Dwarsstraat met ongeveer halfweg links een doodlopend veldwegeltje dat wij de Muuskesweg noemden omdat Tjeu van de Moës er een land had liggen. K. Overhoeks en dwars door Dameswei (hoek Verbindingsstraat-)- Congostraat) liep van bij ons een weggetje naar Trui van de Klinkert (Mathieu Heussen). L. Van in de verbindingsstraat was er achter de hof van Riëkes (Henri Grispen) een doodlopend weggetje rechts naar het land van de Koster van Geistingen. Links kwam dat wegje langs de Kirkebaandj (geitenweitjes van Pitje) uit op k. M. Net vóór Pitje van de B akker liep rechts een vorepad met aansluiting op de Heidestraat ongeveer aan Bèer Cuppens. N. Van de Klinkert liep een karrespoor naar het Pèerskirkhof en het Maos. Vooraan (o) en ongeveer in het midden (p) doodlopende karresporen. Q. Was een doodlopend straatje naar het achtergelegen Cuppensbosje. R. Een bocht afsnijdend pad van Drietakweg naar Heidestraat. LET WEL: In mijn gedachten en links of rechts aanduidingen staat mijn oudershuis centraal. Theo Vandael. T. Iets verder links in dat karrespoor een weg met aan de rechterkant een dikke haag waar veel hazelnoten stonden. U. Bijna aan de Venlosteenweg liep een zandspoor naar de Vierstraat (aan latteproëm) aansluitend op de Venlosteenweg. Ging men rechtsaf dan kwam men aan de "leeven Hiër van Jupke!" (Torenstraat) V. In de Vierstraat was er links ook een doodlopend 29

31 UIT OUDE DOUANEREGISTERS Nadat het boek 90 jaar Douane KESSENICH in druk gegeven was, konden wij nog inzage doen in 5 oude registers. Zij geven ons een beeld van de werking van de Douane KESSENICH in de beginperiode. Deze registers betreffen: 1. Registre du CONTENTIEUX (processen-verbaal) begonnen op 26 juni Registre d inscription des débitans soumis au rencensement (Toelating voor de verkoop van tabak, sigaren, wijn...), begonnen op 5 oktober RELEVE des fabriques établies dans la zone de 5.000mètres de la frontière avec Tautorisation prévue h Tart. 180 de la loi générale du 26 aoöt 1822 (Bedrijven der personen binnen een straal van 5000 meter van de grens gevestigd), begonnen op 5 oktober Bij deze 3 in het Frans gestelde registers tekende de post-overste STANDAERT het eerste blad. 4. REGISTER dienende tot het vermelden van de bezoeken der oversten en tot het inschrijven hunner aanmerkingen betreffende het houden der geschriften en het uitvoeren van den dienst. Begonnen op 20 oktober Register der Briefwisseling. Begonnen op 6 augustus Op de tentoonstelling KIEKE NAO VREUGER werd één en ander uit deze registers reeds getoond. In dit nummer gaan we nader in op het eerstgenoemde register. - REGISTRE DU CONTENTIEUX - Reg. 480 Aktiviteiten volgens register480 (begonnen in 1909). Op werd het eerste proces-verbaal ingeschreven door BECKERS-SWINNEN ten laste van een inwoner uit KESSENICH voor het smokkelen van o.a. een halve liter jenever (waarde gesmokkelde goederen: 2.40 F). Voor de rest van het jaar 1909 werden nog PV's opgesteld door CEULEN-LEENAERT S, PA AS, BECKERS-CEULEN, CEULEN-VERHOEVEN voor het smokkelen van o.a.: een kilo tabak (0.60 F) - 2 worsten (2 F) - een hoed (2 F). In 1910 werden 8 PV's opgemaaktmet als top dagen 1 april (géén aprilgrap!) en 2 mei: elk 3 PV's voor o.a.: smokkel van bloem met een kar (49.5 F - kar 40 F: 89.5 F totaal) - een paar bottinen (7 F). In 1911 waren er nog 2 PV's (STANDAERD-PAAS en CEULEN) voor een heren-fiets (50 F) en 2 flessen azijn (0.28 F). In 1912 waren de smokkelaars zeer braaf of zeer slim, want er werd geen enkel PV ingeschreven in het register (of vergat men ze in te schrijven?) In 1913 weer 2 PV's (LEENDERS-KNEVELS en HANSSEN) en in november 1914 maakten DUVIVIER-SWINNEN nog een PV ten laste van een inwoner uit ROTEM. Dit maakt voor de periode 1909 tot 1914 dus 19 inschrijvingen in het register. Tijdens de oorlog blijkt er géén aktiviteit te zijn geweest. Na de oorlog volgt op weer een PV (SWINNEN) voor een inwoner uit ALDENEIK terwijl er in dat jaar nog 4 volgen (DUVIVIER, SWINNEN- REPRIELS, DEZEURE-S WINNEN en DEZEURE-LENAERTS-VAN PUYMBROUCK (ontvanger) voor o.a. bloem- en alcoholsmokkel. De smokkelaars uit de grensstreek waren meestal te voet. In 1920 werd er een kar aangeslagen met 3000 kilo cement (675 F). In 1921 werden nog 4 PV's opgesteld waaronder op 1 december MEYERS-CRIJNS: 1 kist sigaren, 1 theepotje, 1 schrijfboek, 1 nachtlampje, 1 ingelijst portret, 1 das en 3 zakdoeken ter waarde van F door een grensbewoner kortbij het kantoor wonende (bedrieglijke invoer). Het is de eerste inschrijving in het NEDERLANDS, want voordien gebeurden deze in het FRANS. Het register geeft geen aktiviteit voor de j aren 1922 tot 1925 en herneemt pas op CRAENEN- VAN BUGGENUM toen een man uit Neeroeteren 3 30

32 biggen smokkelde met paard en kar. De ontvanger schatte de buit op 450 F voor de biggen en 1050 F voor het vervoermiddel (paard en kar). In 1927 smokkelde een man uit Neeritter suiker over de grens (120 F) en werd gesnapt door SMITS- HAERDEN. Het jaar 1928 was met6 PV's weer wat vruchtbaarder voor de Douane (én voor de Belgische Staat!) Het blijkt dat er toen veel rijwielen werden gesmokkeld, maar iemand uit de Hees smokkelde 2 vaarzen (3000 F) en een man uit Ophoven nam margarine (42.5 F) mee. Bekeurders waren PEETERS, CRAENEN, SMITS, COENEN, VAN BUGGENUM, WESTHOVENS, SWINNEN, VERSTAPPEN en VANKERKOM. In 1929 was vee de grootste buit: 5 biggen (2000 F), hanen 1773 stuks (200 F) met kar en paard, nogmaals 5 biggen en op bracht een zekere VER WIELEN met zijn echtgenote 2 koeien over de grens (7000 F) waarvoor 5 douaniers in aktie waren gekomen: COENEN, CRAENEN, VAN BUGGENUM, PEETERS en STRAETEMANS. Vanaf 1930 werd de Douane erg aktief volgens het register, waarbij vooral COENEN en SMITS veel succes hadden. Opnieuw werden er rijwielen, 4 manden, 1 sprei, 3 koeien, boter, margarine en tabak aangeslagen. Alles werd te voet over de grens gebracht. Ene Sophie dacht SMITS te slim af te zijn, maar hij vond 250 g tabak en 1/2 kg boter in een pop die ze bijhad. Op smokkelde Jan uit Schaarbeek 40 liter benzine (80 F) over de grens en op iemand uit Maaseik 20 liter benzine. VANKERKOM-SMITS deden op een goede vangst: een auto uit Genk vervoerde beddegoed, klederen en een harmonika voor een totale som van 1400 F. Maar ook klompen werden gesmokkeld met een kar (1000 F en 25 F voor de kar). Rijwielen werden in 1932 ook meermaals ingevoerd zonder geldige bewijzen. Tweemaal werden in 1932 nog 4 biggen in beslag genomen ten laste van onbekenden. Naast vee werd in 1933 tweemaal koren gesmokkeld met een kar door landbouwers uit Molenbeersel. In dat jaar werden er 14 PV s voor smokkel opgesteld. De aktiviteit veranderde in 1934 tot 6 PV's door HORNIX, VAN KERKKOM, BOCKEN, VAN EIJCK, MULKENS, PAAS, STRAETEMANS en CRAENEN voor o.a. 2 kg koffie (18 F), 1500 boekjes sigarettenpapier (430,5 F), een auto (4200 F), een auto met aanhangwagen (10000 F) en 6 vaarzen (4000 F). In 1935 beperkte het aantal PV's zich tot 5 voor kleine zaken o.a. 20 liter petrol (45 F) en 6 kilo margarine per rijwiel (42 F).. Smokkel tijdens de oorlogsperiode Wat werd er tijdens de oorlog aangetroffen bij grenskontroles door de douane? Liefst 34 verschillende zaken werden door de Douane aangetroffen bij grenskontroles en werden als onwettige invoer beschouwd. In volgorde zijn dit: TABAK (19 X) AARDAPPELEN (11 X) FIETSEN (9 X) ROGGE (7 X) STOFFEN (6 X) SIGAREN (4 X) KOREN (3 X) PAARDEN (3 X) en verder: 2 X zaden, vlees, bonen, haver, sigaretten, cement, deviezen (guldens), kinderwagen; 1 X margarine, benzine, melk, eieren, voederbieten, koffie, tarwe, radio, hoedenmodellen, tegels, zeep, nagels, gist, wijnglazen, boter, biggen. Dit volgens het register waarin de processen-verbaal werden opgetekend. Opstellers in de oorlogsperiode waren: PLESSERS/ HOEBUS/ VANVUCHELEN/ BUBBE/ DIRCKX/ KELDERS/ TILMANS/ BOCKEN/ WILLEMS/ VANDEBROEK/ MEISTERS/ BEUTEN/ DAEMEN/ COENEN. De kontroleur en de luitenant MOESEN tekenden het register af en toe voor nazicht. Na de oorlog in 1946 waren de douaniers aan de grens zeer bedrijvig: 58 PV's werden in het register ingeschreven. Een Rotterdammer werd aangetroffen met 230 hoedenvormen in vilt (6900 F), uit THORN voerde 31

33 men mis-zangboeken (3000 F) in en 200 pakjes Bayer asperinen (2000 F). Tot 1946 werden er297 vermeldingen in het register ingeschreven of een gemiddelde sedert 1909van 12perjaar (= 1 per maand), de oorlogsperiode niet meegeteld. Werner Smet Eerste blad van het register dat rechtsboven beschadigd is. 32

34 Borstbeeld voor Meester Creemers. EEN JUBILEUM DAT KAN TELLEN! De Bond van schutterijen Maas en Kempen viert in 1993 haar 45-jarig bestaan. Men wil dit met passende en dankbare hulde doen ten opzichte van de stichter, de leider, de voorzitter, de erevoorzitter van die bond. De persoon van dit alles: wijlen Meester Pierre Creemers. Ja, op 7 maart 1948 werd deze bond opgericht en werd Meester Creemers de eerste jaren aangesteld als leider van die Bond, met aan zijn zijde voorzitter Pol Vandebroek van Elen. In 1950 werd de Meester dan voorzitter tot en vanaf tot zijn sterfdag op 3 januari 1990 was hij erevoorzitter. De verwezenlijkingen en de uitbouw van zijn bond waren het levenswerk van de Meester en dit kan dan ook niet genoeg beschreven en bekendgemaakt worden. Bob Degol zag het goed zitten, toen hij op de jaarvergadering van 1991 zei dat de herinnering aan de Meester moest vereeuwigd worden. Enkel diende men de juiste gelegenheid af te wachten. Die gelegenheid biedt zich nu aan. Immers voor die méér dan 40 jaar dat hij de bezieler geweest is van die bond; en waarvan onze huidige voorzitter, Jan Grondelaers zei op een van de laatste bestuursvergaderingen: waar zouden we staan met onze schutterijen, als we de Meester niet gehad hadden? Wel, om die inzet van de Meester en de dankbare herinnering van ons, ten opzichte van hem, hebben we de inspiratie van Bob Degol overgenomen en tot hiertoe uitgewerkt. Er kan en er moet nog veel meer over de Meester gezegd en geschreven worden, maar dat is voor andere werkgroepen. De diverse personen die hiervoor in aanmerking komen en die in nauw kontakt met de Meester gewerkt hebben, kunnen dit in de verschillende onderdelen beschrijven en dit alles zal dan gebundeld worden in een feestgids. De inzet van de Meester, ook op het vlak van de Oud- Limburgse-Schuttersfederatie is niette onderschatten geweest. Hij heeft ook 40 jaar deel uitgemaakt van het federatiebestuur en zelfs een tijd lang voorzitter a.i. Al de schutterijen, die vanaf zijn toetreding tot het federatiebestuur het O.L.S. hebben gewonnen, hebben nauw kontakt met hem gehad. Gelijk we het van hem gewoon waren, diende men de puntjes op de I te zetten. Met voldoening kon hij dan ook telkens terugkijken op een geslaagd O.L.S. feest. De overdracht van de materialen werd steeds met de grootste nauwgezetheid uitgevoerd. De grensovergang was steeds geregeld. Zo is het ook zeker geweest op gemeentelijk vlak. Hij heeft aan de basis gewerkt voor het tot stand komen 33

35 van de acht schutterijen die thans in de gemeente Kinrooi een goede bloei kennen. Hiervan zijn er zeven bij onze bond aangesloten. Voor zijn eigen schutterij heeft hij ook alles in het werk gesteld om hiervan een mooi militair geheel te maken, welke in zijn laatste levensjaren nog werd aangevuld met marketentsters en geweerdragers. Als schutter was en bleef hij nauw verbonden met hen. Zo werd hijzelf de eerste winnaar van het Peroonlijk Kampioenschap van de Oud-Limburgse-Schuttersfederatie in 1965 bij St. Petrus Oler. Zelf was hij er fier op dat dit edel metaal nog tweemaal door schutters van zijn eigen vereniging gewonnen werd. Deze wedstrijd werd zevenmaal georganiseerd in zijn bond. En die organisatie was telkens af! Hoeveel keren heeft hij zijn eigen zestal aan een overwinning geholpen? Hoeveel keren heeft hij als laatste onder de buks gestaan bij de uitkaveling van het erekruis? Voor al zijn inspanningen, die het welzijn van zijn bond beoogden, en zelfs buiten zijn bond, in federatieverband en zelfs bij de E.G.S. voor dat alles heeft hij tijdens zijn leven verschillende onderscheidingen ontvangen, waar hij dan ook fier op was. Hij is ons té vroeg ontvallen, omdat hij zijn levenswerk nog te boek had willen stellen. Dit heeft niet meer mogen zijn. Daarom willen wij proberen om dat werk af te maken en een blijvende gedachtenis aan hem over te houden. Zo zal op 8 mei 1993 in de Smeetsstraat te Molenbeersel, een bronzen borstbeeld van hem onthuld worden. Het zal een grootse viering worden. Als iemand zo iets verdiend heeft, is het zeker Meester Creemers. Doch buiten de morele steun voor dit initiatief en de schriftelijke medewerking van diverse personen die nauw kontakt met hem gehad hebben is een financiële steun onontbeerlijk. Iedereen die, in al die levensjaren van de Meester, kontakt heeft gehad met hem, kan dit kontakt levendig houden door een kleine bijdrage om dit projekt te ondersteunen. Daarom volstaat het om uw bijdrage over te maken, voorde Belgische vrienden op rekening Borstbeeld P. Creemers. Voor de Nederlandse vrienden op rekening Borstbeeld Creemers. Bij eventuele storting, vanaf Bef500,- (Hfl. 25,-) zal dan ook uw naam vermeld worden in de feestgids die op 8 mei 1993 zal uitgegeven worden en wordt U bij de genodigden gerekend. Uw bijdrage wordt in dank aanvaard met in het achterhoofd HET LEVENSWERK VAN DE MEESTER VOLTOOIEN. Jaak Roosen sekretaris Bond Maas en Kempen Carolina KLERKX, weduwe van Pierre CREEMERS, geboren te Molenbeersel op overleed op te Bree. Plaatsing : aan de School Smeetsstraat. 34

36 WAAT MAAG DET IN GODSHIERENAAM BETEIKENE? PRAATJES BU DIALEKTWOORDEN. - Zoê gek es en deur good gek, zoê gek es e raad Dat rad zal wel te maken hebben met het snel ronddraaien waarbij men duizelig wordt en niet goed meer bij zinnen is. Die deur is moeilijker: het is wel van een oud woord Duits Thor (de o lang uitspreken) wat gek, dwaas betekent. - geraaj mét geraaj kneuk familie van het Duits woord gerade = recht, gezond. - e geveer, t is e geveer, in de betekenis van doening. Duits Gefahr = voertuig. Ons dialektisch woord varen in de betekenis van reizen, trekken houdt daarmee verband. Het was ooit algemeen Nederlands trouwens, later beperkt tot het reizen over water. Het zit nog in ons woord Vaarwel Goede Vaart! Vaart wel ende levet scone! - gevuchel vliegende insekten, vervelend gespuis wat vleugels heeft. Duits Flügel, Geflügel. Verwant is ongesiefer; Duits Ungeziefer=ongedierte. - gezwaad: wat men met de zeis in één baan afmaait. Duits Schwade. - giedong: stuur. Frans guidon. Het is nu wel verdwenen, nu wij een beetje afgeraken van al dat Frans wat de techniek ook in onze taal binnenbracht (het wordt nu zo te zien snel allemaal.. Engels..) - giêriêp: te vlug rijp, melig. In Oudnederlands ga-rijp waar ons woord gauw in zit. Men had het vroeger ook over ga-dood: plotse dood. - gifsjieter: die zich gauw kwaad maakt. gif(t): kwaadheid, woede. In algemeen Nederlands nu: gifkikker. Snieje wiej e vergif: zeer scherp. - Gloejeling, gleuentjig: gloeiend Ene gloeieling is een niet te vertrouwen mens, misschien omdat hijzelf rap aanloopt, of anders U gloeiend maakt (van ergernis). - göst, en göste koe: onvruchtbaar of nog niet gedragen hebbend. Het is een heel oud Nederlands woord. Sommige woordverklaarders brengen het in verband met geest, die als ge zo wilt zich niet voortplant, onvmchtbaar is. Ook de geleerden laten dit in het midden. Het woord bestaat ook in het Zwitsers- Duits: güst. - graaf: gracht. Duits Graben. - Grantjen: zagen, vervelend vragen of bedelen. Granten is een verdwenen woord voor bedelen, landlopen. Een granter was een bedelaar, landloper. - grinsen, ene grinsert weeklagen. Frans grincer en ook in t Nederlands grijnzen. e grinsiezer: iemand die dat tot een gewoonte heeft gemaakt. Waarom dat iezer? Het is zomaar een vermoeden dat het komt van andere iezers zoals striekiezers. Of met het harde metaal dat iezer is, dus moeilijk om te buigen of te verhelpen. - en haajbaaj: potig vrouwmens. en baaj is een welgevuld, gezet vrouwmens. Haaj heeft wel te maken met de onvoltooid verleden tijd van höbben: ich haaj enz. Het zou dan kunnen wijzen op gelijkhebberij. - hampel: handvol Duits Hampel. Verkleinwoord hempelke. Dit laatste nog gebruikt voor een licht, teer vrouwke. - hanekölle: vrucht van de hondsroos (wilde roos of bottebroos (rosa canina L.) Er zit het woord haan in plus kul, köl = teelbal. Dus letterlijk: haneklootjes.. - haos: handschoen Is zeker familie van het Duits Hosen, wat dan wel weer broek betekent, waar ons woord hozen alleen over de beenbedekking handelt: kousen. Het verhaal gaat dat de oude Geistingenaar in t Pruses om hoze vroeg en verduidelijkte: veur oos Meriej, zijn liefste en toen verbaasd was dat men in plaats van de verlangde kousen met damesbroeken kwam aandragen.. Het kan ooit verwarrend zijn! 35

37 - har: hengsel een heel oud woord. Den har oet de deur loupen: zich snel onder de voeten uitmaken. De harren = schuifsloten zijn veelal verdwenen, zelfs in de varkensstallen. Men doet het moderner met hangsloten, Lipssloten en zo meer. Harren werden door de dorpssmid gesmaad. - Halfes, halfese: pachter ten halven schoof een nu verdwenen woord, stammend uit de vroegere pachtgewoonten waarbij het risiko gedeeld werd door de eigenaar en de pachter van huis en grond. Het was redelijk ingewikkeld maar kwam er toch op neer dat de opbrengst half toekwam aan de pachter en half aan de eigenaar. Het woord leeft nog voort in bijnamen. Tot weer get is. FILOLOGUS. OOS MODERTAAL Aan eederein mer uch in het bezunjer! Het aodjaor is weer langs gevloge en det kumtj zeeker noëts mië trok. Wèe winse uch veur al deez maondje hiël veul plezeer en veul gelök! In deeze wèereldj is waal neemes - en det zeen waal hiël raar zake - dèe uch HET gelök kan bringe omdat gèe het zelf mötj make! Gelök zitj op ein hiël klein plaats en het is waal veur te beuke det wèe nogal ins oos groët gelök hiël dèk te ver gaon zeuke! Het liktj binne in ös zelf es wèe nog könne zinge en mèt einen echte lach nog get leefs könne bringe! Wèe winsen uch dèe lach en niks zwaors oppe maag. Den kriëgdjer in 93 zeeker: 365 deep-gelökkige daag! teevee 36

38 UIT ONZE LEDENFAMILIE Ons bestuurslid Guillaume Van Loon en zijn vrouw Renate kregen een derde kleinkind erbij. Pascal werd geboren op Aan de ouders en grootouders van harte proficiat! Wij danken de heren Jef Kwaspen en Jozef De Brabanter voor het schenken van talrijke bidprentjes en doodsbrieven en de heer Van Valkenburg, Breda voor het binnenbrengen van interessante boeken en tijdschriften, ondermeer over W.O. I en II. VRAAG en ANTWOORD 93/01 In de volkstelling van 1796 en in de doop-, huwelijks- en overlijdensakten van het Ancien Régime vind je vaak huisnummers terug. Is er een kaart waarop voor de fusie Kinrooi deze nummers gelokaliseerd zijn? 93/02 Wat was de preciese taakomschrijving van een municipal adjoint tijdens het Ancien Régime in onze contreien? 93/03 Wie weet meer informatie en historiek over de boerderij Pemen in Kinrooi? Van ons lid E.H. P.G. Bakkers, Passionist te Kortrijk, ontvingen wij een briefje met betrekking tot ons artikel in Dao Raostj gèt! nr. 4, 1992, over een dorpsfiguur Jan Dehing. In een van de verhaaltjes is er sprake van de broer van Jan Dehing, een blote-voet-pater. Die broer, WILLEM DEHING, was passionist te KORTRIJK (en niet zoals vermeld te Rekem). Zijn kloosternaam was: PATER CELESTINUS, geboren in 1880 en overleden te Kortrijk op 27 september /04 Waar kan men de rapporten van de kantoncommissaris, gehouden tijdens het Ancien Régime, terugvinden? 93/05 Wie kan me vertellen waar de plaats ROESFELD zich situeert in Duitsland? 37