INHOUDSOPGAVE VO-02 De Purmer Pagina 2 van 38

Transcriptie

1

2 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING AANLEIDING PROBLEEMSTELLING DOELSTELLING ONDERZOEKSGEBIED ONDERZOEKSMETHODE Algemeen Inventarisatie bronnenmateriaal Beoordeling bronnenmateriaal Verantwoording Leeswijzer INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL EERDER UITGEVOERDE ONDERZOEKEN Rapportages archief AVG Derden LITERATUUR Meidagen Luchtoorlog Nederlands verzet en Duitse militaire activiteiten Bevrijding mei Naoorlogse geschiedenis COLLECTIE STAFKAARTEN TOPOGRAFISCHE DIENST KADASTER TE ZWOLLE Geallieerde stafkaarten Duitse stafkaart LUCHTFOTO S Geraadpleegde luchtfoto s Luchtfoto-interpretatie Luchtfoto-interpretatie huidige situatie GEMEENTEARCHIEVEN EDAM-VOLENDAM EN WATERLAND Luchtbeschermingsdienst, geruimde CE en oorlogsschade NIEUWSBERICHTEN AVG collectie, internet en Koninklijke Bibliotheek EXPLOSIEVEN OPRUIMINGS DIENST (EOD) Collectie ruimrapporten COLLECTIE MIJNENKAARTEN NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE (NIMH) VO-02 De Purmer Pagina 2 van 38

3 2.9.1 Collectie Duitse verdedigingswerken PROVINCIAAL ARCHIEF / NOORD-HOLLANDS ARCHIEF Militair Gezag NATIONAAL ARCHIEF Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen SEMI STATISCHE ARCHIEFDIENSTEN MINISTERIE VAN DEFENSIE Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst (MMOD) NEDERLANDS INSTITUUT VOOR OORLOGSDOCUMENTATIE (NIOD) Collecties NIOD THE NATIONAL ARCHIVES LONDEN CHRONOLOGIE RELEVANTE GEBEURTENISSEN INLEIDING EN TABEL CHRONOLOGIE BEOORDELING BRONNENMATERIAAL INDICATIE VAN EXPLOSIEVEN IN HET ONDERZOEKSGEBIED LEEMTEN IN KENNIS BRONNENMATERIAAL SOORT, VERSCHIJNINGSVORM EN AANTALLEN CE HORIZONTALE EN VERTICALE BEGRENZING VERDACHT GEBIED CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN CONCLUSIE ADVIES VERVOLGTRAJECT BIJLAGEN BRONNENLIJST Archieven Literatuur Websites CERTIFICAAT WSCS-OCE RICHTLIJNEN WSCS-OCE AFBAKENING VERDACHTE GEBIEDEN PRESENTATIEKAART VERZAMELDE HISTORISCHE FEITEN CE-BODEMBELASTINGKAART (VERDACHT GEBIED) VO-02 De Purmer Pagina 3 van 38

4 Distributielijst - AVG Explosieven Opsporing Nederland - Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dit document is bestemd voor de opdrachtgever. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. (Artikel 16 Auteurswet 1912). Het is de opdrachtgever toegestaan voor intern gebruik kopieën te maken zonder voorafgaande toestemming van de auteur. Voor informatie, vragen of suggesties: AVG Explosieven Opsporing Nederland De Grens DK Heijen Tel Fax Website: / oce@avg.eu Opdrachtgever Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Rapport VO-02 Naam VO De Purmer Versie Definitief / conform WSCS-OCE 2012, versie 1 Datum 2 mei 2016 Vrijgegeven door: Hans de Beer (Manager OCE) Paraaf: Opgesteld door: Paraaf: Wouter van den Brandhof MA (historicus) VO-02 De Purmer Pagina 4 van 38

5 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding AVG Explosieven Opsporing Nederland (hierna: AVG) heeft in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier een vooronderzoek naar de aanwezigheid van conventionele explosieven (hierna: CE) uitgevoerd voor het onderzoeksgebied De Purmer, gelegen bij het buurtschap Zedde. Het betreft een project waarbij particuliere onderbemalingspompen worden opgeheven; men realiseert blokbemaling. Het betreft een gebied van ca. 200 hectare waar de opdrachtgever bestaande slootprofielen gaat aanpassen. Hierbij wordt er tevens een gemaaltje geplaatst. 1.2 Probleemstelling Er kunnen als gevolg van gevechtshandelingen CE in het onderzoeksgebied zijn achtergebleven. Er ontstaat bij het spontaan aantreffen en beroeren van CE uit de Tweede Wereldoorlog mogelijk een verhoogd veiligheidsrisico. Onbedoelde detonaties kunnen bij de uitvoering van werkzaamheden in het ergste geval leiden tot dodelijk letsel en zware schade aan materieel en omgeving. Spontane CE vondsten kunnen resulteren in meerwerkkosten door stagnatie van de uitvoeringswerkzaamheden. 1.3 Doelstelling Het doel van het vooronderzoek is om aan de hand van een breed scala aan historisch feitenmateriaal een zo genuanceerd mogelijk beeld met betrekking tot het onderzoeksgebied in de Tweede Wereldoorlog te verkrijgen. Aan de hand van deze gegevens wordt een antwoord gegeven op de vraag of en zo ja in welke delen van het onderzoeksgebied er sprake is van een verhoogd risico op het aantreffen van CE. Er zal daarnaast worden ingegaan op de te verwachten soort(en) CE, de verschijningsvorm en de mogelijke hoeveelheid. Het onderzoek resulteert in een horizontale en verticale afbakening van het verdachte gebied door middel van GIS kaartmateriaal en het advies om de werkzaamheden onder reguliere omstandigheden uit te voeren, of om vervolgstappen te zetten in de vorm van bijvoorbeeld een (projectgebonden) risicoanalyse of direct een detectieonderzoek. 1.4 Onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied ligt in de Purmer (gemeenten Edam-Volendam en Waterland) en grenst aan de Oosterweg, de Purmerenderweg, en het Zeddegat. AVG maakt een onderscheid tussen het onderzoeksgebied en het analysegebied. Het analysegebied betreft het onderzoeksgebied inclusief een buffer van 181 meter. Alle oorlogshandelingen binnen het analysegebied worden in dit vooronderzoek beoordeeld. Bij een duikbombardement met afwerpmunitie op een pin point target wordt het CE verdachte gebied bepaald door een afstand van 181 meter gemeten vanuit het hart van het doel als zijnde CE verdacht te verklaren. Een dergelijke gevechtshandeling binnen de grenzen van het analysegebied leidt automatisch tot één of meerdere CE verdachte gebieden in het onderzoeksgebied VO-02 De Purmer Pagina 5 van 38

6 Afb.1.- Begrenzing onderzoeksgebied: rood omlijnd. Analysegebied: zwart omlijnd. 1.5 Onderzoeksmethode Algemeen Bij het vooronderzoek worden literatuur en historische bronnen verzameld en gestructureerd geordend. Het eindresultaat is een rapportage met een bijbehorende CE-bodembelastingkaart. Het vooronderzoek dient conform de WSCS-OCE te worden uitgevoerd Inventarisatie bronnenmateriaal Het bronnenonderzoek vindt plaats op basis van een inventarisatie van: Gebeurtenissen die hebben geleid tot de mogelijke aanwezigheid van CE (indicaties) Gebeurtenissen die hebben geleid tot de verwijdering van CE (contra-indicaties) Wij hebben de volgende archieven en collecties geraadpleegd: VERPLICHTE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Literatuur O.a. En nooit was het stil Ja 2.2 Gemeentearchieven Waterland en Edam-Volendam Vermeldingen oorlogshandelingen Ja 2.5 / Waterlands Archief Provinciaal archief / Noord-Hollands Archief Vermeldingen oorlogshandelingen Ja 2.10 Haarlem Explosieven Opruimings Dienst Geruimde explosieven (mora s/wo s), Ja 2.7 mijnenkaarten Luchtfotocollectie Bibliotheek Universiteit Wageningen Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Ja Werkveldspecifiek certificatieschema voor het systeemcertificaat Opsporen CE VO-02 De Purmer Pagina 6 van 38

7 VERPLICHTE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Luchtfotocollectie Topografische Dienst (Kadaster) Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Ja 2.4 NIET-VERPLICHTE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Nederlands Instituut voor Militaire Historie Inlichtingen verzet (575 serie) Ja 2.9 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Collecties 216k en 077 Ja 2.13 Luchtfotocollectie National Collection of Aerial Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Nee Photography (NCAP) The National Archives (Londen) 2 nd TAF Daily Logs Ja 2.14 Bundesarchiv-Militärarchiv Duitse 88e legerkorps Nee The National Archives and Records Administration (Washington) Gegevens 8 th Air Force, 9 th Air Force, verschillende airborne divisions, 104 th US infantry division Getuigen Getuigenverslagen uit de eerste hand Nee Semi Statisch Archief (SSA) Rijswijk Mijn- en Munitie Opruimingsdienst Ja 2.12 Nationaal Archief te Den Haag Inspectie Bescherming Bevolking tegen luchtaanvallen Ja 2.11 IN DE WSCS-OCE NIET GENOEMDE BRONNEN Bron Korte omschrijving Geraadpleegd Hoofdstuk Archief AVG Gegevens uit binnen- en buitenlandse Ja 2.1, 2.6 archieven Database AVG O.a. oude webartikelen Ja 2.1, 2.6 Koninklijke Bibliotheek Oude krantenberichten Ja 2.6 Luchtfotocollectie Luftbilddatenbank Luchtfoto s Tweede Wereldoorlog Ja 2.4 Centre Historique des Archives à Vincennes Franse gevechtsverslagen Nee The National Archives Ottawa Canadese gevechtsverslagen Nee Locatiedeskundige Expert op het gebied van lokale historie Nee Heemkundekringen / historische kringen Plaatselijke archieven Nee Nee Beoordeling bronnenmateriaal In deze fase van het vooronderzoek worden de indicaties en contra-indicaties uit het bronnenonderzoek beoordeeld. Op basis van deze gegevens wordt gemotiveerd vastgesteld of er sprake is van een van een op CE verdacht gebied. Indien er sprake is van een verdacht gebied, dan wordt tevens bepaald: de (sub)soort, de mogelijke aantallen en de verschijningsvorm van de vermoedelijk aanwezige CE, alsmede de horizontale en verticale afbakening van het verdachte gebied. Bij de beoordeling van bronnenmateriaal is gebruikgemaakt van het geografisch informatie systeem (GIS). De indicaties en contra-indicaties zijn vertaald naar een locatie in het RD-coördinatenstelsel en verwerkt in GIS. De GIS dataset wordt mede gebruikt om te beoordelen of het onderzoeksgebied, of delen daarvan, verdacht is op de mogelijke aanwezigheid van CE VO-02 De Purmer Pagina 7 van 38

8 1.5.4 Verantwoording Het vooronderzoek is tot stand gekomen dankzij de volgende personen: Dhr. W. van den Brandhof MA (historicus): uitvoering van het vooronderzoek Dhr. P. Gieben (information manager): GIS kaartmateriaal Dhr. H. van Driel (coördinator OCE): assistentie bij archiefonderzoek Dhr. J.W.J. de Beer (manager OCE): interne beoordeling opzet en inhoud rapportage Leeswijzer Hoofdstuk 2 bevat de resultaten van het literatuur- en het archiefonderzoek. In hoofdstuk 3 zijn de relevante indicaties en contra-indicaties chronologisch geordend in een lijst van gebeurtenissen. In dit hoofdstuk is tevens bepaald of de lijst met gebeurtenissen voldoende indicaties bevat, waaruit blijkt dat ter plaatse van de onderzoekslocatie mogelijk CE aanwezig zijn. Hoofdstuk 4 is het resultaat van de beoordeling van bronnenmateriaal. De bij hoofdstuk 4 behorende presentatiekaart van de verzamelde historische feiten is opgenomen in bijlage 6.4. Conclusies en aanbevelingen komen aan de orde in hoofdstuk VO-02 De Purmer Pagina 8 van 38

9 2 INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL 2.1 Eerder uitgevoerde onderzoeken Rapportages archief AVG Medewerkers van AVG hebben in het verleden twee vooronderzoeken op het grondgebied van de gemeenten Edam-Volendam en Waterland uitgevoerd: AVG Geoconsult Heijen BV, Edam Nieuwe Haven & Oorgat. Een probleeminventarisatie naar de aanwezigheid van Conventionele Explosieven d.d. februari Projectnummer AVG Explosieven Opsporing Nederland, Vooronderzoek Purmerend Kadeverbetering de Purmer d.d. 11 juni Kenmerk VO-02 Er worden in deze rapportages geen meldingen gemaakt die van invloed zijn op het analysegebied Derden Er zijn in het AVG bedrijfsarchief meerdere door civiele explosieven opruimingsbedrijven in de gemeente Waterland uitgevoerde vooronderzoeken aanwezig: ECG, Vooronderzoek naar het risico op het aantreffen van conventionele explosieven in het onderzoeksgebied: Dijkverbetering Amsterdam-Hoorn d.d. juli Documentcode PIA-03 T&A Survey, Quickscan naar de mogelijke aanwezigheid van Conventionele Explosieven langs de N235 en N247 d.d. 7 december Projectnummer 1011GPR2761 T&A Survey BV, Quickscan Explosieven. Onderzoekslocatie: gemaal te Monnickendam d.d. 27 juni Projectnummer 0613GPR3783 IDDS, Vooronderzoek naar de mogelijke aanwezigheid van conventionele explosieven Noord- Holland Boezemwateren d.d. 12 augustus Kenmerk: Er worden in deze rapportages geen meldingen gemaakt die van invloed zijn op het analysegebied. Een zoekslag naar vooronderzoeken op het internet heeft geen relevante informatie opgeleverd. 2.2 Literatuur Meidagen 1940 Algemene historische context: Het 6 e en het 18 e Duitse leger vielen op 10 mei 1940 Nederland binnen in kader van het door Hitler bevolen Fall Gelb. Het 6 e leger trok door het zuidelijk deel van Nederland richting het Albertkanaal. De hoofdaanval van het 18 e leger was gericht op de Moerdijkbruggen die door Duitse parachutisten waren veroverd. De Moerdijkbruggen waren de toegangspoort naar Vesting Holland waar het Nederlandse opperbevel, koningin Wilhelmina en de regering zetelden. Nederland was van groot belang voor de Luftwaffe (de Duitse luchtmacht). De vliegvelden zouden worden gebruikt voor de strijd tegen Groot-Brittannië en tegelijkertijd kon het Ruhrgebied alleen afdoende worden beschermd tegen vijandelijke luchtaanvallen wanneer er Nederlands grondgebied aan het Derde Rijk was toegevoegd VO-02 De Purmer Pagina 9 van 38

10 Het analysegebied in 1940: De onderzoeksresultaten van het literatuuronderzoek zijn als volgt: Datum Gebeurtenis (bron: H. Amersfoort / P. Kamphuis (red.), Mei De strijd op Nederlands Grondgebied ( s-gravenhage 2005) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Relevant - - Motivatie Er is in de meidagen van 1940 geen sprake geweest van grondgevechten in het analysegebied Luchtoorlog Gegevens met betrekking tot de luchtoorlog in zijn in de onderstaande overzichten verwerkt: Datum Gebeurtenis (bron: G.J. Zwanenburg, En nooit was het stil.kroniek van een Luchtoorlog. Deel 1 & 2) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Datum Gebeurtenis (bron: T. Eversteijn, Bombardementen en verongelukte vliegtuigen in de periode 10 mei mei 1945) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Datum Gebeurtenis (bron: A. Korthals Altes, Luchtgevaar, luchtaanvallen op Nederland ) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Datum Gebeurtenis (bron: H.P. Moelker, Weet u waar dit is? Nostalgische verhalen over en foto s van unieke plekjes in Waterland en omgeving, o.a. Monnickendam, Edam, Purmerend, De Rijp, Ilpendam) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Relevant Motivatie - - Relevant Motivatie - - Relevant Motivatie - - Relevant Motivatie Voor de overige geraadpleegde literatuur zie hoofdstuk VO-02 De Purmer Pagina 10 van 38

11 2.2.3 Nederlands verzet en Duitse militaire activiteiten In het onderstaande overzicht zijn gegevens betreffende activiteiten van het Nederlandse verzet en Duitse militairen verwerkt: Datum Geen datumvermelding Geen datumvermelding Gebeurtenis (bron: B. Kosters, R. Luiks, Verzet verwoord) Een verzetsman kreeg schietles in een loods aan de Oosterweg (p.76) Er bevond zich een geschutsput aan de Oosterweg (p.56) Relevant Mogelijk Mogelijk Motivatie De Oosterweg loopt door het analysegebied De Oosterweg loopt door het analysegebied Datum Gebeurtenis (bron: C. Klep / B. Schoenmaker (red.), De bevrijding van Nederland Oorlog op de flank) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Relevant - - Motivatie Bevrijding mei 1945 Het analysegebied werd pas na de Duitse capitulatie in mei 1945 bevrijd. Er is hier derhalve in het laatste oorlogsjaar geen sprake geweest van grondgevechten Naoorlogse geschiedenis Onderzoek in boeken die o.a. de naoorlogse geschiedenis behandelen, heeft niet geresulteerd in relevante informatie: Datum Gebeurtenis (bron: A. Meijers, Achtung Minen Danger Mines) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Datum Gebeurtenis (bron: J. van Woensel, Vrij van explosieven. De geschiedenis van het EOCKL en zijn voorgangers ) Gezocht op trefwoorden Zedde, De Purmer, Groote Polder, Molentocht, Ringvaart, Drieweg, Zwaanburch, Leeuwendaal, Veldhuis, Enderweg, Oosterweg. Geen relevante vermeldingen betreffende het analysegebied Relevant Motivatie - - Relevant Motivatie Collectie stafkaarten Topografische Dienst Kadaster te Zwolle Geallieerde stafkaarten Het analysegebied staat op de volgende stafkaarten: Zaandam sheet 349 (First Edition 1943) Monnikendam sheet 350 (First Edition 1943) VO-02 De Purmer Pagina 11 van 38

12 Deze stafkaarten zijn opgemaakt volgens het Nord de Guerre coördinatenstelsel en hebben een schaal van 1: Er zijn in het AVG bedrijfsarchief geen defence overprint kaarten van het analysegebied aanwezig. Afb.2. - Geallieerde stafkaart van het analysegebied, gepositioneerd door middel van GIS. Rood omlijnd : onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied Duitse stafkaart Er is in het AVG bedrijfsarchief één Duitse stafkaart van het analysegebied aanwezig. Dit is de Topografische Karte der Niederlande 1:50.000, Truppenkarte 25 Ost. Amsterdam. Deze stafkaart is vergelijkbaar met het exemplaar uit de voorgaande paragraaf en wordt hier derhalve niet afgebeeld VO-02 De Purmer Pagina 12 van 38

13 2.4 Luchtfoto s Geraadpleegde luchtfoto s Het archief van de Afdeling Speciale Collecties van de Wageningen Universiteitsbibliotheek is in kader van dit vooronderzoek geraadpleegd. Dit archief bevat circa luchtverkenningsfoto s die zijn gemaakt door de Royal Air Force (RAF) en United States Army Air Forces (USAAF) tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er zijn hier relevante luchtfoto s van het analysegebied aanwezig. Het archief van de Topografische Dienst te Zwolle is eveneens geraadpleegd. Dit archief bevat circa luchtverkenningsfoto s uit de oorlogsperiode, gemaakt door de RAF en USAAF. Het archief bestaat ook deels uit voor- en naoorlogse luchtfoto s. Er zijn hier relevante luchtfoto s van het analysegebied aanwezig. Daarnaast is het archief van de Luftbildatenbank te Estenfeld (Duitsland) geraadpleegd. De Luftbilddatenbank beschikt over eigen luchtfoto s en raadpleegt daarnaast archieven in Nederland, Amerika, Groot-Brittannië en Canada. Er zijn hier relevante luchtfoto s van het analysegebied aanwezig. De volgende luchtfoto s zijn besteld en geanalyseerd: Datum Vlucht Fotonummer Kwaliteit 3 Collectie 4 Geogerefereerd 25 juli 1941 T B/C LBDB Ja 12 september G A UW Ja 12 september G A UW Ja 13 september G A Kad Ja 13 september G A Kad Ja 26 februari G A LBDB Ja 26 februari G A LBDB Ja 12 mei C UW Ja 19 juni W-S B/C LBDB Ja De luchtfoto s zijn als categorie A, B en C gekwalificeerd. Dat betekent dat de verkrijgbare luchtfoto s een kleine, matige of een grote kwalitatieve beperking hebben voor wat betreft luchtfoto interpretatie. 3 Geallieerde kwalificatie van fotokwaliteit. A = goed, B = matig, C = slecht. 4 UW = Universiteit Wageningen, afd. Speciale Collecties Kad = kadaster LBDB = Luftbilddatenbank VO-02 De Purmer Pagina 13 van 38

14 Afb.3.- Luchtfoto s van het analysegebied. De luchtfoto s d.d. 12 & 13 september 1944 zijn gepositioneerd door middel van GIS. Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied. Afb.4.- Luchtfoto van het analysegebied. De luchtfoto d.d. 19 juni 1945 is Gepositioneerd door middel van GIS. Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 14 van 38

15 2.4.2 Luchtfoto-interpretatie Een belangrijk selectiecriterium voor de luchtfoto s uit de Tweede Wereldoorlog is de opnamedatum. De voorkeur ging primair uit naar jonge luchtfoto s met een zo laat mogelijke opnamedatum uit de Tweede Wereldoorlog, dat wil zeggen: luchtfoto s die na de belangrijkste gevechtshandelingen zijn gemaakt. Er is daarnaast rekening gehouden met de kwaliteit van de luchtfoto s, alsmede de schaal. Er kan naar aanleiding van de luchtfotoanalyse worden geconcludeerd dat er geen sporen van gevechtshandelingen in het onderzoeksgebied zichtbaar zijn. Er zijn geen oorlog gerelateerde waarnemingen gedaan in het analysegebied. Luchtfoto Analyseresultaat Relevant Motivatie 1941, Geen bijzonderheden waargenomen - - Afb.5.- Luchtfoto d.d. 12 mei Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 15 van 38

16 Afb.6.- Luchtfoto collage d.d en Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied Luchtfoto-interpretatie huidige situatie Het analysegebied is in de huidige situatie geanalyseerd met behulp van Google Earth en actuele luchtfotoweergave via het GIS software pakket. Uit een vergelijking van deze luchtfoto s met de in de voorgaande paragrafen besproken exemplaren blijkt dat het analysegebied na de Tweede Wereldoorlog nauwelijks is veranderd. De naoorlogse veranderingen betreffen voornamelijk verbrede wegen. Tevens is er sprake van nieuwbouw en uitbreidingen van bestaande kavels VO-02 De Purmer Pagina 16 van 38

17 Afb.7.- Situatie d.d.1945 (luchtfotocollage). Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied. Afb.8.- Situatie d.d Rood omlijnd: onderzoeksgebied. Zwart omlijnd: analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 17 van 38

18 2.5 Gemeentearchieven Edam-Volendam en Waterland Het analysegebied ligt in de gemeenten Edam-Volendam en Waterland. De beide gemeentearchieven zijn ondergebracht bij het Waterlands Archief te Purmerend. Hier zijn de volgende inventarisnummers geraadpleegd: Gemeente Edam-Volendam: Gemeentebestuur Edam-Volendam. Identificatiecode Periode 11 Notulen van de vergaderingen van de gemeenteraad Notulen van de vergaderingen van de gemeenteraad 1941, Verslagen over de toestand van de gemeente Verslagen aan de Commissaris van de Koningin in Noord-Holland over de toestand van de gemeente Stukken betreffende alarmering van de bevolking bij luchtaanvallen Stukken betreffende meldingen en opgaven van oorlogsschade (oude nummering) luchtbeschermingsdienst Tweede Wereldoorlog Gemeentebestuur Edam-Volendam. Identificatiecode Periode Gemeente Edam: Luchtbeschermingsdienst Gemeente Edam-Volendam: Diensten en Bedrijven. Identificatiecode Periode 11. Luchtbeschermingsdienst Doos 1 beschieting tram op 29 juni Gemeente Edam Identificatiecode Periode 542 Herstel oorlogsschade aan de haven Volendam Gemeente Monnickendam: Gemeentebestuur Monnickendam Identificatiecode Periode 1050 Lijst van personen die tijdens de tweede wereldoorlog zijn omgekomen z.d Technische Dienst Monnickendam t.b.v. de Kring Waterland, Identificatiecode Periode 191 Rapporten van de architekt, in zijn funktie als hoofd luchtbeschermingsdienst Gemeentebestuur van Monnickendam Identificatiecode Geen relevante inventarisnummers aangetroffen Periode Gemeentebestuur van Monnickendam Identificatiecode Periode Brandrapporten Gemeente Katwoude: Gemeentebestuur van Katwoude Identificatiecode Geen relevante inventarisnummers aangetroffen Periode Luchtbeschermingsdienst, geruimde CE en oorlogsschade Er zijn documenten van de Luchtbeschermingsdienst aanwezig in het Waterlands Archief. De Luchtbeschermingsdienst was tijdens de Tweede Wereldoorlog onder andere verantwoordelijk voor het geven van luchtalarm bij bombardementen, het controleren van verduisteringsmaatregelen en het opnemen van schade na uitgevoerde bombardementen en vliegtuigbeschietingen. Er wordt geen melding gemaakt van luchtoorlog gerelateerde gevechtshandelingen in het analysegebied. Er is daarnaast gezocht naar relevante vermeldingen betreffende (naoorlogs) geruimde CE en oorlogsschade, echter zonder resultaat VO-02 De Purmer Pagina 18 van 38

19 Datum Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Edam- Volendam) 21 augustus 1941 Enkele vissers troffen de VD 15 midden op zee aan. De bemanningsleden bleken dood te zijn, als gevolg van een projectiel dat zij hadden opgevist (bron: inventarisnr. 21) Vanaf 23 januari Voor onbepaalde tijd worden er door de 1943 Wehrmacht scherpschietoefeningen op vliegtuigen gehouden. Met een straal van 20 km rondom Amsterdam is het gebied als gevaarlijk te beschouwen (bron: inventarisnr. 214) Derde kwartaal 1943 In deze periode werd er drie keer luchtalarm gemaakt. Eenmaal werden brand- en brisantbommen afgeworpen in de gemeente Edam. Als gevolg van dit bombardement ontstond schade aan een viertal boerderijen. Er waren als gevolg van dit bombardement enige blindgangers neergekomen, die ondanks herhaalde verzoeken niet werden opgeruimd door het Duitse Sprengcommando. Uiteindelijk werden ongeveer vijf weken later de bommen door de luchtbeschermingsdienst opgeruimd, hetgeen zonder ongelukken lukte (bron: inventarisnr. 22) 26 juli 1943 Schade als gevolg van brand- en explosieve bommen aan sectie F, no 110 te Edam, alsmede sectie F, no 168, sectie F, no 190, sectie F, no 219, Purmer, Westerweg 3, Purmer, Westerweg 5, Purmer, Westerweg 6 (bron: inventarisnr. 216) Eerste kwartaal 1944 In dit kwartaal hoefde de luchtbeschermingsdienst niet op te treden, maar er kwamen vele benzinetanks uit vreemde vliegtuigen naar beneden, die in één geval in de bebouwde kom door een dak vielen, zonder ernstige gevolgen (bron: inventarisnr. 22) 18 september 1944 Slobbeland. Op deze dag kwam er s morgens een gezelschap Duitsers per auto de schippers aanzeggen, dat de hele vloot met bemanning moest uitvaren naar Stavoren. De schippers gaven hieraan geen gehoor. Na veel over en weer gepraat begonnen na de middag enkelen hun botters leeg te halen, waarna allen hetzelfde deden. De lege botters werden in het ondiepe water van het buitendijkse z.g. Slobbeland gebracht, waarna er wat water ingelaten werd, hetgeen er enkele dagen later weer uitgepompt werd (bron: inventarisnr. 21) Tweede kwartaal 1944 Tussen Edam en Volendam werd op 29 juni 1944 een tramtrein van de N.Z.H. door (vermoedelijk Amerikaanse) vliegtuigen beschoten (bron: inventarisnr. 22) Relevant Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Motivatie De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied De beschrijving is te globaal De locaties kunnen niet worden herleid Westerweg 5 en 6 liggen buiten de begrenzing van het analysegebied. AVG beschikt niet over kaarten waarmee de locaties van de verschillende secties kunnen worden herleid Geen CE indicatie De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. Bovendien geen CE indicatie De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 19 van 38

20 Datum Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Edam- Volendam) 29 juni 1944 Om ongeveer 10 uur werd de stad gealarmeerd door een 6-tal van oost naar west vliegende jagers. Volgens een archiefdocument veranderden plotseling vier van de jagers van koers, Twee doken naar beneden en losten een salvo op een hoogte van twee à driehonderd meter op de tram, bestaande uit motorwagen en twee bijwagens, welke zich tussen Edam en Volendam bevond. Als gevolg van deze aanval werden vier personen gedood, waaronder het meisje Adriaantje Keijzer uit Edam. De gewonden werden naar de Koningshoeve in Edam gebracht, de overledenen gingen naar het gymnastieklokaal in Edam. De tram had grote materiële schade (bron: inventarisnr. 21) 3 november 1944 Duitse wraakactie op burgermeesterswoning. Nadat de burgemeester van Edam door een Duitse officier op 31 oktober 1944 was opgedragen om Deckungslöcher tegen luchtaanvallen in zijn gemeente te laten graven, dook hij onder. Reden was, dat de burgemeester had aangegeven niet de Duitse eis te zullen inwilligen, een vorm van verzet. De Duitse reactie kwam op 3 november 1944: Enige auto s met Duitsers kwamen voor het stadhuis. Een officier vroeg ten stadhuize naar de Burgemeester. Toen deze niet aanwezig bleek te zijn, gingen zij naar diens woning. Toen ontdekt werd dat de woning geheel leeg was, hetgeen gemakkelijk door de ramen te constateren was, trapten zij de ruiten in en gooiden een aantal brandbommen in het huis, dat weldra in lichte laaie stond. Uiteindelijk werden er alsnog dekkingsgaten gegraven langs de Monnickendammerjaagweg en in de Purmer (bron: inventarisnr. 21) 21 februari 1945 Een sleepboot wordt door een vliegtuig beschoten. De drie opvarenden, woonachtig te Velsen, zijn gedood. Eén van de opvarenden was overboord geslagen en spoelde op 21 maart 1945 te Volendam aan. Op dezelfde dag kwam in de Zuidpolder bij Edam een aangeschoten Thunderbolt jager neer. Het toestel werd in brand gestoken, waardoor de piloot gelegenheid kreeg te ontsnappen, omdat de Duitsers in de waan waren gebracht, dat de piloot met zijn toestel was verbrand. De piloot werd opgevangen (bron: inventarisnr. 21) 15 maart 1945 Op deze dag kwam er een Spitfire in de Zuidpolder bij Edam neer. De piloot, een Pool, kwam er op wonderbaarlijke wijze levend vanaf en werd uit handen van de Duitsers gered. Tot aan de bevrijding bleef hij in Edam en in de omgeving ondergedoken (bron: inventarisnr. 21) Relevant Nee Mogelijk Nee Nee Motivatie De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. Er wordt gesproken over dekkingsgaten in de Purmer. Het analysegebied ligt in de Purmer. De Monnickendammerjaagweg loopt niet door het analysegebied De locatie van de sleepboot kan niet worden herleid. De Thunderbolt is buiten de begrenzing van het analysegebied gecrasht De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 20 van 38

21 Datum Gebeurtenis (bron: gemeentearchief Edam- Volendam) 17 april 1945 Om uur werd er vanuit een vliegtuig geschoten op een met groenten geladen aanhangwagen, die op de Monnickendammerjaagweg ter hoogte van perceel 8 reed. Eén van de inzittenden, een N.S.K.K.-man, woonachtig te Rotterdam, op slag gedood (bron: inventarisnr. 21) 26 april 1945 s Morgens vroeg brachten de Duitsers twee gevorderde vrachtschepen tot zinken in het Havengat met behulp van een grote springlading. Alle ruiten van percelen aan en in de omgeving van de haven waren stuk. Na de bevrijding werd gepoogd de schepen te lichten. Dit ging niet voorspoedig omdat ze geladen waren en er niet zwaar genoeg lichtingsmateriaal aanwezig was. Daarom werd het Zuiderhavenhoofd uitgegraven, waardoor botters, hetzij moeilijk, weer in en uit konden varen (bron: inventarisnr. 21) 21 december 1943 Herstel bomschade boerderij Edammerweg 4 (bron: inventarisnr. 216) Relevant Nee Nee Nee Motivatie De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. De aangegeven locatie ligt buiten de begrenzing van het analysegebied. Er wordt in het gemeentearchief van de voormalige gemeente Monnickendam geen melding gemaakt van het analysegebied. 2.6 Nieuwsberichten AVG collectie, internet en Koninklijke Bibliotheek De collectie CE gerelateerde nieuwsberichten in het AVG bedrijfsarchief is geraadpleegd, alsmede de oude krantencollectie van de Koninklijke Bibliotheek en het internet. Er wordt hier geen melding gemaakt van het analysegebied. 2.7 Explosieven Opruimings Dienst (EOD) Collectie ruimrapporten De EODD houdt sinds 1970 heeft meldingen van aangetroffen CE bij. Deze meldingen zijn tot 1992 als melding opdracht en ruim rapport (MORA) en na 1992 als uitvoeringsopdracht (UO) gearchiveerd. AVG heeft het overzicht van relevante MORA s en UO s van de gemeenten Waterland en Edam-Volendam opgevraagd. Er wordt hier geen melding gemaakt van het analysegebied. 2.8 Collectie mijnenkaarten De collectie mijnenveldkaarten van de EOD is in kader van dit vooronderzoek geraadpleegd. Dit geldt ook voor de collectie mijnenveld leg- en ruimrapporten. Er lagen geen gedocumenteerde mijnenvelden in het analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 21 van 38

22 2.9 Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) Het NIMH in Den Haag beheert collecties over de geschiedenis van de Nederlandse krijgsmacht in binnenen buitenland vanaf de Tachtigjarige Oorlog tot heden. In dit archief is een groot aantal collecties met betrekking tot de landmacht, luchtmacht en marine ondergebracht Collectie Duitse verdedigingswerken De collectie Duitse verdedigingswerken en inundaties van Nederlands grondgebied in de oorlog / rapporten van militaire aard vanuit bezet Nederland aan Bureau Inlichtingen Londen, ook wel bekend als de 575-serie, is opgebouwd uit inlichtingenrapporten, plattegronden en verordeningen van zowel de Duitse bezettingsmacht als van het verzet / Bureau Inlichtingen te Londen. Deze zes meter lange collectie bestaat onder andere uit afwikkelingen van de Genie, inlichtingen van de illegaliteit, kaarten van inundaties, de waterstaatkundige situatie, gegevens betreffende Duitse mijnenvelden, Britse en Duitse kaarten, telegrammen en Duitse voorschriften. De onderstaande inventarisnummer zijn geraadpleegd: Collectie Duitse verdedigingswerken en inundaties van Nederlands grondgebied in de Inventarisnummer oorlog / rapporten van militaire aard vanuit bezet Nederland aan Bureau Inlichtingen Londen Verslag verdedigingswerken en inundatien in de bezettingstijd Hoofdstuk VI. blz. 318 Nr Overzicht van de gemiddelde, hoogste en laagste standen van het IJsselmeer in de jaren 1941 t/m 1946 te Monnikendam, Edam en Schardam A-222 molen. Inundatie in Noord-Holland 218 Deze inventarisnummers bevatten geen relevante informatie betreffende het analysegebied Provinciaal archief / Noord-Hollands Archief Militair Gezag Bij het Noord-Hollands Archief te Haarlem / Provinciaal Archief zijn de volgende inventarisnummers geraadpleegd: Noord Hollands Archief. Inventaris van het archief van de Provinciaal Militaire Commissaris van Noord-Holland (toegang 245) Periode Doos 14, map 108. Bruggen en mijnenopruiming algemene correspondentie 1945 Doos 19, map 149. Algemene correspondentie. Mijnen in de kuststrook gelegde en geruimde opgaven 1945 Noord Hollands Archief. A.M.C. Noord-Holland (toegang 245) Doos 28, map 200. Springladingen, mijnen en munitie opgaven van en correspondentie over Periode 1945 Noord Hollands Archief. D.M.C. Amsterdam (toegang 245) Doos 73, map 94B. Rapporten van het Bureau Inlichtingen benevens fotocopieen van verdedigingsstellingen gezonden naar Engeland, september 44 Febr. 45 Periode 1945 Noord Hollands Archief. D.M.C. Haarlem (toegang 245) Doos 96, map 91. Rapport en correspondentie i.z. beschadigingen aan watergemalen en waterkeringen Periode VO-02 De Purmer Pagina 22 van 38

23 Noord Hollands Archief. D.M.C. Haarlem (toegang 245) Doos 96 map 96. Mijnenvelden en versperringen opgave van en correspondentie i.z. ruiming van Periode 1945 Noord Hollands Archief. D.M.C. Hoorn (toegang 245) Doos 138, map 1. Wieringermeerdijk rapport betreffende het doorsteken van de d.d. 20 april 1945 Doos 138, map 9. Graven gesneuvelde geallieerde militairen circulaires en correspondentie betreffende Doos 140, map 41. Mijnen opgaven van mijnenvelden, bommen enz., correspondentie i.z. de opruiming van mijnen enz, en het vrijgeven van wegen en terreinen na de opruiming Doos 142, map 73. Wieringermeerdijk doorsteken, enkele gegevens betreffende asphaltwegen, onderhoud van correspondentie i.z. Periode Noord Hollands Archief. D.M.C. Zaandam (toegang 245) Periode Doos 148, map 4. Graven van geallieerde militairen correspondentie betr 1945 Doos 150, map 39. Mijnenvelden circulaires en ingekomen brief 1945 Noord Hollands Archief. D.M.C. Alkmaar (toegang 245) Periode Niets gevonden 1945 Noord Hollands Archief. D.M.C. Den Helder (toegang 245) Periode Doos 112, map 1. Ingekomen correspondentie betr. o.a. mijnenvelden 1945 Er wordt in de geraadpleegde inventarisnummers geen melding gemaakt van de voormalige gemeenten Edam, Katwoude en Monnickendam Nationaal archief Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen In het archief van de Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen, periode , zijn meldingen en processen-verbaal van gemeenten over geallieerde luchtactiviteiten opgenomen. Het betreft gegevens betreffende de luchtoorlog. De in dit archief aanwezige bronnen bevatten informatie over onder andere bombardementen, noodafworpen en vliegtuigbeschietingen. Het navolgende inventarisnummer werd geraadpleegd Archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: Inspectie Bescherming Bevolking tegen Luchtaanvallen, Nationaal Archief s-gravenhage Meldingen en processen -verbaal ontvangen van gemeenten over geallieerde Luchtactiviteiten. Provincie Noord-Holland Inventarisnummer 75 Er wordt in de geraadpleegde inventarisnummers geen melding gemaakt van de voormalige gemeenten Edam, Katwoude en Monnickendam VO-02 De Purmer Pagina 23 van 38

24 2.12 Semi Statische Archiefdiensten Ministerie van Defensie Het SSA in Rijswijk beheert de archieven van het Ministerie van Defensie voordat deze aan het Nationaal Archief worden overgedragen. In dit archief zijn bronnen met betrekking tot naoorlogse CE-ruimingen door de Mijn- en Munitie Opruimingsdienst en de Mijn Opruimings Dienst ondergebracht. Het betreft documenten uit de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog: een periode waarin er nog grote aantallen CE in Nederland aanwezig waren Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst (MMOD) De MMOD en de MOD waren na de Tweede Wereldoorlog in Nederland verantwoordelijk voor het opruimen van mijnen en achtergelaten CE. Het archief bestaat uit meldingen, kaarten, plattegronden en ruimrapporten betreffende locaties binnen Nederlandse gemeenten waar CE aanwezig waren. De onderzoeksresultaten van het archiefonderzoek in dit archief zijn als volgt: Datum Gebeurtenis (bron: Semi Statische Archiefdiensten Rijswijk. Voormalige gemeente Katwoude) 25 januari 1946 De burgemeester van de gemeente Katwoude verklaart dat, voor zover hem bekend, geen explosieve stoffen of enigerlei munitie in zijn gemeente aanwezig zijn Relevant Nee Motivatie Geen CE indicatie Datum Gebeurtenis (bron: Semi Statische Archiefdiensten Relevant Motivatie Rijswijk. Voormalige gemeente Mon- nickendam) Vanaf 1945 Geen relevante gegevens aangetroffen - - Datum Gebeurtenis (bron: Semi Statische Archiefdiensten Rijswijk. Voormalige gemeente Edam) 23 januari 1946 De burgemeester van de gemeente Edam verklaart dat, voor zover hem bekend, geen explosieve stoffen of enigerlei munitie in zijn gemeente aanwezig zijn Relevant Nee Motivatie Geen CE indicatie 2.13 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) Collecties NIOD Bij het NIOD werden de onderstaande twee collecties geraadpleegd: Collectie Departement van Justitie (toegangsnummer 216k) Collectie Generalkommissariat für das Sicherheitswesen Höhere SS- und Polizeiführer Nord- West (toegangsnummer 077) Het betreft de onderstaande inventarisnummers: Collectie Departement van Justitie (toegangsnummer 216k), NIOD Rapporten van de plaatselijke luchtbeschermingsdiensten, politiekorpsen en de Marechaussee inzake het geven van het sein luchtalarm, het neerstorten van vliegtuigen en vliegtuigonderdelen en de vondst van niet-ontplofte explosieven, 23 juni april Processen-verbaal van de plaatselijke luchtbeschermingsdiensten, politie en Marechaussee met betrekking tot vijandelijke vliegtuigen, bomaanvallen en ontploffingen in verschillende gemeenten. Inventarisnummer VO-02 De Purmer Pagina 24 van 38

25 Collectie Departement van Justitie (toegangsnummer 216k), NIOD Meldingen van verschillende gemeenten betreffende ongevallen, beschietingen, bombardementen en het afwerpen van (lege) benzinetanks door vliegtuigen. Telexberichten inzake meldingen van neergestorte geallieerde bommenwerpers, februari Stukken betreffende het melden van schade door bombardementen en beschietingen uit vliegtuigen, 24 februari maart Stukken betreffende het opstellen van processen-verbaal inzake bombardementen en beschietingen in verschillende gemeenten, 28 september maart Proces-verbaal van de luchtbeschermingsleider inzake schade door luchtaanvallen door de geallieerden en afweergeschut van de Duitsers, 3 februari Stukken betreffende het instellen van een onderzoek naar de gevolgen van luchtaanvallen, 8 oktober februari Stukken betreffende het instellen van een onderzoek inzake het bombardement op 14 oktober, 17 oktober Rapporten van de onderluitenant van de Marechaussee F. Meems inzake het vinden van benzinetanks, die uit een vliegtuig waren geworpen, alsmede de inslag van een granaat, 20 januari - 20 maart Inventarisnummer Collectie Generalkommissariat für das Sicherheitswesen Höhere SS- und Polizeiführer Nord- Inventarisnummer West (toegangsnummer 077), NIOD Berichtgevingen betreffende neergekomen vliegtuigen, Er wordt in de geraadpleegde inventarisnummers geen melding gemaakt van de voormalige gemeenten Katwoude en Monnickendam. De gemeente Edam komt wel voor in collectie 216k-280. Het betreft echter een tweetal niet relevante vermeldingen over neergekomen geallieerde bemanningsleden en een aangetroffen versperringsballon The National Archives Londen The National Archives in Kew (Londen) is het officiële nationale archief van het Verenigd Koninkrijk. Er liggen hier gevechtsverslagen van Britse eenheden die op Nederlands grondgebied strijd hebben geleverd. In The National Archives zijn, afgezien van deze War Diaries, ook o.a. de logboeken van geallieerde luchtmachteenheden ondergebracht. Vliegtuigen van de 2nd Tactical Air Force gaven tactische luchtsteun aan geallieerde gevechtseenheden. De geallieerde duikbommenwerpers vielen o.a. vijandelijke stellingen, tanks, treinen en hoofdkwartieren aan. De volgende Daily Logs van de 2nd Tactical Air Force werden in Londen geraadpleegd: Daily Logs 2nd Tactical Air Force. The National Archives Londen Inventarisnummer 2nd Tactical Air Force: Daily Log: Sept.-Oct Air 37/715 2nd Tactical Air Force: Daily Log: Nov.-Dec Air 37/716 2nd Tactical Air Force: Daily Log: Jan.-Feb Air 37/717 2nd Tactical Air Force: Daily Log: Mar.-May Air 37/718 Er wordt in de geraadpleegde Daily Logs geen melding gemaakt van het analysegebied VO-02 De Purmer Pagina 25 van 38

26 3 CHRONOLOGIE RELEVANTE GEBEURTENISSEN 3.1 Inleiding en tabel chronologie AVG heeft op basis van de gegevens in hoofdstuk 2 een overzicht van relevante gebeurtenissen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog opgesteld, waarbij gebruik is gemaakt van alle op het moment van opstellen beschikbare bronnen. Deze gegevens zijn chronologisch in een tabel verwerkt. De in deze tabel verwerkte nummering correspondeert met de in de feitenkaart verwerkte feiten en in de bodembelastingkaart afgebakende verdachte gebieden (indien van toepassing) VO-02 De Purmer Pagina 26 van 38

27 Datum Gebeurtenis Hoofdstuk Bron Bruikbaar t.b.v. afbakening Nr. FK 1 Nr.CE BBK 2 Geen datumvermelding Geen datumvermelding Een verzetsman kreeg schietles in een loods aan de Oosterweg Er bevond zich een geschutsput aan de Oosterweg B. Kosters, R. Luiks, Verzet verwoord, p. 76 B. Kosters, R. Luiks, Verzet verwoord, p. 56 Nee, de locatie van de loods is niet bekend. Derhalve kan niet worden bepaald of er hier sprake is van het analysegebied. Nee, er zijn op de geanalyseerde luchtfoto s geen militaire objecten in het analysegebied waargenomen FK = Feitenkaart 2 CE BBK = CE Bodembelastingkaart VO-02 De Purmer

28 4 BEOORDELING BRONNENMATERIAAL 4.1 Indicatie van explosieven in het onderzoeksgebied Op basis van de beschikbare feiten zijn er geen indicaties beschikbaar waaruit blijkt dat er mogelijk CE in het onderzoeksgebied De Purmer aanwezig zijn. 4.2 Leemten in kennis bronnenmateriaal Bij een historisch onderzoek kan nooit een volledig overzicht van alle bronnen worden verkregen. Er is bij dit onderzoek gebruik gemaakt van een bronnenselectie. Getuigen die meer kunnen vertellen over munitiedumpingen, vliegtuigcrashes en bombardementen kunnen ondertussen zijn overleden Luchtfoto s van de Royal Air Force geven doorgaans een betrouwbare indicatie voor wat betreft de vraag of er mogelijk CE in het onderzoeksgebied aanwezig zijn. Luchtfoto s geven altijd een momentopname weer. Er kunnen vóór, na en tussen verschillende opnamedata in CE in het onderzoeksgebied terecht zijn gekomen. Het is, vanwege getroffen camouflagemaatregelen, maar zeer de vraag of alle geschutsopstellingen etc. op luchtfoto s kunnen worden teruggevonden De ruimrapporten van de EOD kennen hun beperkingen, voor wat betreft de nauwkeurigheid van de locatiebeschrijvingen. Het is niet altijd mogelijk om exact aan te geven waar de CE werden aangetroffen. Deze munitie is bovendien geruimd. Dergelijke beperkingen zijn er ook bij andere geraadpleegde bronnen, zoals bijvoorbeeld documenten uit de gemeentearchieven. Er kan alleen een CE verdacht gebied worden afgebakend met behulp van concrete locatiebeschrijvingen 4.3 Soort, verschijningsvorm en aantallen CE Omdat er geen feitelijk bewijs voor de vermoedelijke aanwezigheid van CE is gevonden, zijn de soort en verschijningsvorm niet van toepassing. Op basis van het ontbreken van feitelijke bewijslast kan worden geconcludeerd dat er naar alle waarschijnlijkheid geen CE in het onderzoeksgebied aanwezig zijn. 4.4 Horizontale en verticale begrenzing verdacht gebied Omdat er geen feitelijk bewijs voor de vermoedelijke aanwezigheid van CE is gevonden, is de horizontale en verticale begrenzing van het verdachte gebied niet van toepassing VO-02 De Purmer Pagina 28 van 38

29 5 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN 5.1 Conclusie AVG heeft in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier een vooronderzoek CE uitgevoerd voor het onderzoeksgebied De Purmer. Er is op basis van de beoordeelde feiten van het vooronderzoek geconcludeerd dat er geen indicaties zijn voor de mogelijke aanwezigheid van CE in het onderzoeksgebied. Derhalve is het onderzoeksgebied niet verdacht op de mogelijke aanwezigheid van CE. 5.2 Advies vervolgtraject AVG adviseert Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier de werkzaamheden onder reguliere condities uit te voeren. De kans op het aantreffen van CE is net zo groot als de gemiddelde kans op het aantreffen van CE op als onverdacht aangemerkte locaties in de rest van Nederland VO-02 De Purmer Pagina 29 van 38

30 6 BIJLAGEN 6.1 Bronnenlijst Archieven Archief AVG Archief Explosieven Opruimings Dienst Defensie Soesterberg / Semi Statische Archief Diensten Rijswijk Gemeentearchieven (voormalige) gemeenten Edam, Monnickendam en Katwoude / Waterlands Archief Purmerend Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Amsterdam Universiteit Wageningen, afdeling Speciale Collecties Kadaster Zwolle Koninklijke Bibliotheek s-gravenhage Luftbilddatenbank Estenfeld Provinciaal Archief / Noord-Hollands Archief Haarlem Nederlands Instituut voor Militaire Historie s-gravenhage The National Archives Londen Literatuur H. Amersfoort / P. Kamphuis (red.), Mei De strijd op Nederlands Grondgebied ( s-gravenhage 2005) I. Gooderson, Air power at the Battlefront, Allied Close Air Support in Europe (London 1998) C. Klep / B. Schoenmaker (red.), De bevrijding van Nederland Oorlog op de flank (Den Haag 1995) A. Korthals Altes, Luchtgevaar, luchtaanvallen op Nederland (Amsterdam 1984) B. Koster, R. Luiks, Verzet verwoord: herinneringen aan oorlog en verzet in Waterland, (Purmerend 1990) H.P. Moelker, Weet u waar dit is? Nostalgische verhalen over en foto s van unieke plekjes in Waterland en omgeving, o.a. Monnickendam, Edam, Purmerend, De Rijp, Ilpendam (Alphen aan den Rijn 1985) C.G. Nienhuis, Oorlogsherinneringen, (Monnickendam 1989) A. Meijers, Achtung Minen Danger Mines. Het ruimen van landmijnen in Nederland (Soesterberg 2013) B.C. de Pater/ B. Schoenmaker e.a., Grote Atlas van Nederland (2006) A. van Overbeeke, Monnickendam in Waterland (Utrecht 1988) J. Veltrop, Herinneringen aan Oud Monnickendam (1975) J. van Woensel, Vrij van explosieven. De geschiedenis van het EOCKL en zijn voorgangers (Amsterdam 2004) G.J. Zwanenburg, En nooit was het stil.kroniek van een Luchtoorlog. Deel 1 & 2.(Den Haag 1990/1992) VO-02 De Purmer Pagina 30 van 38

31 6.1.3 Websites VO-02 De Purmer Pagina 31 van 38

32 6.2 Certificaat WSCS-OCE VO-02 De Purmer Pagina 32 van 38

33 6.3 Richtlijnen WSCS-OCE afbakening verdachte gebieden VO-02 De Purmer Pagina 33 van 38

34 VO-02 De Purmer Pagina 34 van 38

35 6.4 Presentatiekaart verzamelde historische feiten VO-02 De Purmer Pagina 35 van 38

36 FEITENKAART CE - DE PURMER K S L Legenda L S AVG Explosieven Opsporing Nederland Postbus AD Gennep Opdrachtgever: Onderzoeksgebied Analysegebied Melding van een luchtaanval Stelling K Krater >2m De feiten die op de feitenkaart zijn ingetekend betreffen de feiten overeenkomstig uit de rapportage. Feiten die in de archieven zijn aangetroffen, maar overduidelijk niet het onderzoeksgebied of analysegebied betreffen zijn niet ingetekend. De feiten buiten het analysegebied zijn daarentegen niet volledig. Nummers naast de symbolen op de kaart verwijzen naar de feitentabel in het vooronderzoek METER Feitenkaart Conventionele Explosieven Projectnummer: Tekeningnummer: Formaat: Getekend: Datum: Voor akkoord: Gemeente Purmerend De Purmer FK-1 A3 HvD M.A. Abee Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Bevelandseweg AZ Heerhugowaard 2009 OpenStreetMap; CycloMedia, Aerodata, Esri Nederland L ± Deze tekening is eigendom van AVG Explosieven Opsporing Nederland. Het is de opdrachtgever vrij om deze tekeningen te gebruiken uitgezonderd het aanbrengen van wijzingen en aanvullingen. Van deze tekening mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, scan of op elke andere wijze dan ook, zonder toestemming van AVG Explosieven Opsporing Nederland. 2012

37 6.5 CE-bodembelastingkaart (verdacht gebied) VO-02 De Purmer Pagina 37 van 38

38 BODEMBELASTINGKAART CE - DE PURMER Legenda AVG Explosieven Opsporing Nederland Postbus AD Gennep Opdrachtgever: Onderzoeksgebied Er zijn geen verdachte gebieden toegekend METER Bodembelastingkaart Conventionele Explosieven Projectnummer: Tekeningnummer: Formaat: Getekend: Datum: Voor akkoord: Gemeente Purmerend De Purmer BK-1 A3 HvD M.A. Abee ± Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Bevelandseweg AZ Heerhugowaard 2009 OpenStreetMap; CycloMedia, Aerodata, Esri Nederland Deze tekening is eigendom van AVG Explosieven Opsporing Nederland. Het is de opdrachtgever vrij om deze tekeningen te gebruiken uitgezonderd het aanbrengen van wijzingen en aanvullingen. Van deze tekening mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, scan of op elke andere wijze dan ook, zonder toestemming van AVG Explosieven Opsporing Nederland