Complexnummer:

Transcriptie

1 : Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Vesting Aantal complexonderdelen Monumentnummers van complexonderdelen , , , , , , , , , , , , , , Woonplaats Gemeente Provincie Locatie van het hoofdobject, Westelijk Bastion Complexomschrijving VERDEDIGINGSWERKEN NIEUWPOORT. De historische (oorspronkelijk middeleeuwse) Nieuwnederlandse riviervesting, steunpunt in een sector van de Oude Hollandse Waterlinie, begrensd volgens een bolletjeslijn op de bijbehorende kadastrale kaarten dd jan en waarvan de hierna aangegeven samenstellende onderdelen zijn aangeduid op de bijbehorende situatiekaart dd jan. 1993, heeft de volgende kenmerken: A. Locatie en functie. De vesting is gelegen op de zuidelijke oeverwal van de Lek en gebouwd ter weerskanten van een der Alblasserwaardse boezemwateren, thans Goudriaan geheten;dit water loopt van Goudriaan naar de Lek langs de se weg, de Binnenhaven en de Buitenhaven. In de middeleeuwen was de stad grensvesting tussen Holland en Utrecht, in de zestiende eeuw tussen Holland en Gelderland. Van 1673 tot 1816 maakte deel uit van de (Oude) Hollandse Waterlinie ter verdediging - tesamen met de vesting Schoonhoven op de noordelijke oever - van de Lek; voorts ter verdediging van het zuidelijke dijkacces en de inundatievoorzieningen in de zuidelijke Lekdijk. B. Bouwjaren en bouwers.

2 Van de middeleeuwse omwalling en omgrachting is een zeer beperkt deel van de gracht nog herkenbaar aanwezig ten zuiden van de courtine V-VI. Deze gracht - de zogenaamde "Oude Veste" - is vermoedelijk in de dertiende eeuw aangelegd. Overigens zijn de vestingwerken in hun huidige verschijningsvorm vnl. aangelegd in de jaren en wel op voorstel van Prins Willem III van Oranje bij besluit van de Gecommitteerde Raden van de Staten van Holland. De belangrijkste wijzigingen, aanvullingen en verbeteringen nadien betreffen: - Het maken van een rechtstreekse uitgang naar de Lekdijk aan de west- en oostzijde. De kat op bastion IV werd daarbij grotendeels geamoveerd. - De vervanging der rechte flanken aan het oostfront door holgebogen flanken. - De bouw van het Arsenaal aan de haven in De aanvullende werken zijn alle in de 18e eeuw voorbereid en uitgevoerd door de Dienst der Genie of de onder uiteenlopende benamingen daarvoor bestaande diensten of directies der fortificatien. C. Verschijningsvorm en hoofdonderdelenonregelmatig zeshoekig gebastionneerde vesting met hoofdgracht, voornamelijk aangelegd volgens het Nieuwnederlandse stelsel. Het noordelijke deel van de hoofdwal (van bastion I naar bastion IV), alsmede de Oostbeer met de later daarnaast aangelegde dam hebben een waterkerende functie. Ten zuiden van de hoofdgracht voor de courtine V-VI bevindt zich nog een deel van het middeleeuwse stadsgebied met een restant van de middeleeuwse gracht. Aardwerken en wateren, voor zover gelegen ten zuiden van de Hoofdstraat, alsmede de Oostbeer, werden in de jaren gerestaureerd en wel, voor zover mogelijk, naar de toestand van De halfgebogen flanken aan het front IV - V zijn bij de restauratie in 1974 en volgende jaren weer rechtgetrokken. De vesting bestaat thans in hoofdzaak uit: - Een hoofdwal met zes bastions. - Een hoofdgracht met een binnen- en buitendijks deel. - Een beer aan de oostzijde. - Inundatievoorzieningen in de courtines II-III en de courtine V-VI, alsmede onder het raadhuis. - Voorts een arsenaal binnen de enceinte. Van de vesting zijn de volgende toegangen van belang: - Aan de westzijde de Veerse dijk, aansluitend op bastion I. - Aan de rivierzijde de coupure met schotbalkkering in courtine II-III. - Aan de oostzijde de dam, steunend tegen de buitenzijde van de Oostbeer.

3 - Aan de zuidzijde de coupure met schotbalkkering in courtine V-VI. (Gravelandse of Alblasserwaardse poort). D. Technische bijzonderhedende meest kenmerkende technische bijzonderheden zijn: - De hoofdwal heeft steile taluds met kruin, borstwering en walgang (grotendeels) op oorspronkelijk niveau en volgens oorspronkelijk profiel. - Voor de courtines IV-V, V-VI en VI-I, alsmede de aangrenzende flanken bevindt zich een onderwal. - De bastions zijn oorspronkelijk uitgevoerd als holle aarden bastions; de bastions I en IV zijn echter, door het amoveren van de daar aanwezige kat, in feite volle bastions geworden. - De hoofdgracht is binnendijks open, buitendijks grotendeels verland, doch met goed herkenbare contouren. Het binnendijkse deel is aan de veldzijde omgeven door een kade. - De poorten in de courtines II-III en V-VI zijn coupures in de hoofdwal tussen twee loodrecht op de as van de wal staande keermuren, voorzien van schotbalksponningen. E. De samenstellende onderdelen van de vesting worden vermeld bij de complex-delen. F. Hoewel hier en daar delen verloren zijn gegaan c.q. zijn gewijzigd, is het geheel, gevormd door een hoofdwal, zes bastions, twee poorten, een hoofdgracht en een beer, - wegens het grotendeels gave karakter als voormalig, onregelmatig zeshoekige, volgens het Nieuwnederlandse stelsel gebouwde, vesting; - wegens het grotendeels gave karakter als vesting op een dijkacces en oeverwal langs de rivier; - wegens de bijzondere situering der inundatievoorzieningen binnen de enceinte t.b.v. de functie van de vestingstad in een sector van de Oude Hollandse Waterlinie;een goed voorbeeld van een zeventiende eeuwse vestingstad, welke gedurende anderhalve eeuw een belangrijke rol vervulde in een doelmatig gebleken verdedigingsstelsel;welk geheel van algemeen belang is op grond van zijn architectuur-historische, krijgsgeschiedkundige, oudheidkundige waarde.

4 Monumentnummer*: Bastion I Vesting Westelijk Bastion NIEUWPOORT B 1372 NIEUWPOORT B 1259 NIEUWPOORT B 1488 NIEUWPOORT B 1234 NIEUWPOORT B 1242 BASTION I OF WESTELIJK BASTION. Vol bastion met grotendeels bebouwd terreplein en voorliggende gracht ter breedte van ca. 45 meter. De Lekdijk sluit door middel van een dam aan op de saillant. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Bastion

5 Monumentnummer*: Courtine I - II Vesting Courtine I-II, BY Margrietstraat. NIEUWPOORT B 1372 NIEUWPOORT B 1234 COURTINE I-II. Courtine met voorliggende gracht ter breedte van ca. 50 meter. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Omwalling Courtine

6 Monumentnummer*: Bastion II Vesting Noordwestelijke Bastion BY Margrietstraat NIEUWPOORT B 1372 NIEUWPOORT B 1234 BASTION II OF NOORDWESTELIJK BASTION. Hol bastion met gracht voor de linkerface ter breedte van ca. 40 meter en grotendeels gedempte gracht voor de rechterface ter breedte van ca. 40 meter. Van perceel 1221 slechts het noordwestelijk deel; de zuidoostgrens van dat deel wordt gevormd door een loodlijn op de bastionsas op een afstand van 120 m van de saillant. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Bastion

7 Monumentnummer*: Courtine II-III Vesting Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Buitenhaven AE Bij NIEUWPOORT B 1372 COURTINE II-III MET WATERPOORT. Courtine met in het midden een coupure, geflankeerd door twee recent vernieuwde keermuren met schotbalksponningen. Voorts een duiker in het verlengde van de Buitenhaven en voorgelegen grotendeels gedempte gracht. Van het perceel B 1266 slechts het noordelijk deel, grenzend aan perceel B 1234, tot op 10 meter van die grens. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Omwalling Courtine

8 Monumentnummer*: Bastion III Vesting BIJ Schippersweg 10, NIEUWPOORT B 1234 NIEUWPOORT B 1429 BASTION III OF NOORDOOSTELIJK BASTION. Hol bastion met gebogen rechterflank en voorgelegen gedempte gracht ter breedte van ca. 40 meter. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Bastion

9 Monumentnummer*: Courtine III-IV Vesting Courtine III-IV BY Hoogstraat NIEUWPOORT B 1372 COURTINE III-IV. Courtine met voorgelegen gedempte gracht ter breedte van ca. 50 meter. Van perceel 1362 niet een strook van 6 m breed, grenzend aan de percelen 1111 en 528. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Omwalling Courtine

10 Monumentnummer*: Bastion IV Vesting Oosterlijke Bation BY Hoogstraat NIEUWPOORT B 1508 NIEUWPOORT B 1242 NIEUWPOORT B 1259 NIEUWPOORT B 1507 BASTION IV OF OOSTELIJK BASTION MET BEER. Vol bastion met een grotendeels bebouwd terreplein en voor de rechterface een gracht ter breedte van ca. 45 meter en voor de linkerflank een gedempte gracht ter breedte van ca. 45 meter. Voor de saillant een gemetselde beer met aan de zuidzijde twee vleugelmuren en op de rug twee monniken met natuurstenen bonnet. Tegen de noordzijde van de beer een dam ter hoogte van en aansluitend op de Lekdijk. Voor de rechterflank een onderwal. Van perceel 1372 niet het deel ten noorden van de zuidgrens van perceel B 1336 en het verlengde daarvan in westelijke richting. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Bastion

11 Monumentnummer*: Courtine IV - V Vesting Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wal BH Tegenover NIEUWPOORT B 1242 NIEUWPOORT B 1507 NIEUWPOORT B 1259 COURTINE IV-V. Courtine met onderwal en voorliggende gracht ter breedte van ca. 60 meter. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Omwalling Courtine

12 Monumentnummer*: Bastion V Vesting Zuidoostelijke Bastion BY Wal. NIEUWPOORT B 1259 NIEUWPOORT B 1356 NIEUWPOORT B 1242 NIEUWPOORT B 1357 NIEUWPOORT B 1507 BASTION V OF ZUIDOOSTELIJK BASTION. Hol bastion met voorliggende gracht ter breedte van ca. 50 meter en onderwal voor de flanken. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Bastion

13 Monumentnummer*: Courtine V - VI Vesting Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Binnenhaven AC Bij NIEUWPOORT B 1372 NIEUWPOORT B 1242 NIEUWPOORT B 1259 COURTINE V - VI MET GRAVELANDSE OF ALBLASSERWAARDSE POORT. Courtine met voorliggende onderwal en gracht ter breedte van ca. 60 meter. In het midden een coupure, geflankeerd door twee recent vernieuwde keermuren met schotbalksponningen en achter de oostelijke keermuur een duikersluis met twee vleugelmuren. Perceel B 1245 slechts voor wat betreft het deel, grenzend aan perceel A 206, over een lengte van ca. 80 meter. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Omwalling Courtine

14 Monumentnummer*: Bastion VI Vesting Zuidwestelijke Bastion BY Irenestraat. NIEUWPOORT B 1372 NIEUWPOORT B 1242 NIEUWPOORT B 1259 BASTION VI OF ZUIDWESTELIJK BASTION. Hol bastion, gedeeltelijk aangeaard, met voorliggende gracht ter breedte van ca. 50 meter en onderwal voor de flanken. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Bastion

15 Monumentnummer*: Courtine VI - V Vesting BIJ: Bij de waterschuur 20 NIEUWPOORT B 1242 B 1487 COURTINE VI - I. Courtine met voorliggende gracht ter breedte van ca. 60 meter en onderwal. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Omwalling Courtine

16 Monumentnummer*: Oude Vest Vesting Oude Vest BY seweg NIEUWPOORT A 244 NIEUWPOORT A 270 NIEUWPOORT A 269 OUDE VEST. Restant van de middeleeuwse vestinggracht ter breedte van 10 tot 15 meter, gelegen buiten het zuidelijk deel van de hoofdgracht, volgens een halfcirkelvormig beloop. De gracht kruist de seweg op pl.m. 200 meter ten zuiden van de Alblasserwaardse Poort. Van perceel A 205 uitsluitend het deel, grenzend aan perceel A 1. Van perceel A 6 niet het deel, grenzend aan de westgrens van perceel A 9. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Vesting

17 Monumentnummer*: Inundatiesluis Vesting Hoogstraat 53. Onbekend in de gemeente. NIEUWPOORT B 1233 INUNDATIESLUIS ONDER HET RAADHUIS. Overkluizing van de haven, waarop het stadhuis is gebouwd; heeft aan de zuidzijde twee natuurstenen banderolles met "anno" en "1696". In de overkluizing een recent vernieuwde duiker met schuif. Perceel 1370 slechts voor wat betreft het deel grenzend aan de noordgrens van perceel Perceel 1266 slechts voor wat betreft het deel gelegen tussen de noordgrens van perceel 1233 en de zuidgrens van perceel Verdedigingswerken en militaire gebouwen Open verdedigingswerk Inundatiesluis(B)

18 Monumentnummer*: Arsenaal Vesting Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Buitenhaven AD NIEUWPOORT B 1410 NIEUWPOORT B 1269 ARSENAAL met Arsenaalterrein. Sober rechthoekig gebouw onder schilddak. Bakstenen gevels met omlopende houten kroonlijst en, in de smalle gevel aan de Buitenhaven, poort in getoogde, natuurstenen omlijsting met jaartal: In de lange zijgevels middenrisalieten, in baksteen gebosseerd en op de hoeken eveneens in baksteen gebosseerde dammen. Vensters met hardstenen dorpels en kleine roedenverdeling. Inwendig een steektrap met balustrade uit de bouwtijd. Aan weerszijden van de poort een als schamppaal dienende kanonsloop. Rechts en links van het Arsenaal getoogde poortjes met in baksteen gebosseerde zijpilasters. Verdedigingswerken en militaire gebouwen Militaire opslagplaats Arsenaal