Dienst op zondag 9 december 2018 in de Doopsgezinde kerk in Almelo

Transcriptie

1 Dienst op zondag 9 december 2018 in de Doopsgezinde kerk in Almelo 2 e zondag van Advent Henk Oosterveen, organist ds. Carla Borgers, voorganger Orgelspel voor de dienst Welkom en mededelingen Aansteken van de kaars Moment van stilte en inkeer Bemoediging Onze hulp is in de Naam van de Eeuwige die ons oproept tot inkeer en tot omkeer, tot vrede en gerechtigheid. Deze God is het die ons roept om op te staan tegen onrecht en vol verwachting uit te zien naar een wereld als nieuw. Openingslied Licht dat ons aanstoot in de morgen (Liedboek 601) Aansteken van de twee adventskaarsen Tekst bij de kaarsen (Sytze de Vries): Het licht is ons voorgegaan en straalt als een lopend vuur. Het wijst ons de weg hoe wij in vrede kunnen gaan. Gezongen Kyriëgebed: Licht in onze ogen (Liedboek 463), coupl. 1 en 2: allen; 3 en 5: vrouwen; 4 en 6: mannen; 7 en 8: allen Inleiding Soms vragen mensen mij: hoe moet het toch, Carla, met deze wereld? Zou het ooit goed kunnen komen? En soms komt daarachteraan: Eigenlijk geloof ik er niet meer in dat het goed kan komen. Dit soort gesprekjes gingen opnieuw door mij heen toen ik met deze dienst bezig was en de teksten las en herlas. Ze gaan over onrecht en onderdrukking, maar ook over omkeer en redding. De titel van een boekje kwam me in gedachten: Wij zijn de eersten niet, van Niek Schuman. De ondertitel luidt: Teksten tussen hoop en vrees. Wij zijn de eersten niet, zegt Schuman, die proberen de weg te gaan van geloof, hoop en liefde. We zijn ook de eersten niet die gaande op die weg wel eens de moed verliezen of zelfs de wanhoop nabij zijn. In het eerste deel van zijn boekje staan bewerkingen van liederen (vooral psalmen) uit het oude Israël. Liederen van vertrouwen, maar ook van teleurstelling. Liederen van hoop én wanhoop. Het tweede deel bevat een nieuwe getuigenkalender, namen van mensen die door de eeuwen heen de weg van geloof, hoop en liefde zijn gegaan. Onder de getuigen van de maand december vond ik ook Jochen Klepper, theoloog en journalist, die in 1942 samen met zijn joodse vrouw Hanni en hun dochter Renate de dood zocht omdat het gezin in

2 het Duitsland van Hitler geen uitweg meer zag. Van zijn hand is het lied De nacht is haast ten einde, de morgen niet meer ver dat we straks als slotlied zingen. Nee, wij zijn de eersten niet die de weg gaan in geloof, in hoop en in liefde. En we zijn ook de eersten niet die soms wanhopen en geen toekomst meer zien. Ook daarom zijn we hier samen, om elkaar te bemoedigen en weer op weg te helpen, zoals de velen die hier vóór ons waren elkaar opzochten om daarna bemoedigd weer verder te kunnen. Gezongen gebed om de Geest: Kom, Geest van God (Liedboek 333) Lezing Maleachi 3, Let op, ik zal mijn bode zenden; hij zal de weg voor mij effenen. Opeens zal hij naar zijn tempel komen, de Heer naar wie jullie uitzien, de engel van het verbond naar wie jullie verlangen. Komen zal hij zegt de HEER van de hemelse machten. 2 Wie zal die dag kunnen doorstaan? Wie zal overeind blijven wanneer hij verschijnt? Hij is als het vuur van een smid, als het loog van een wolwasser. 3 Hij zal zitting houden als iemand die zilver smelt en het zuivert; de zonen van Levi zal hij zuiveren en zeven als goud en zilver, en dan zullen ze op de juiste wijze offeren aan de HEER. 4 De offers van Juda en Jeruzalem zullen de HEER met vreugde vervullen, zoals in vroeger jaren, zoals in de dagen van weleer. 5 Ik zal naar jullie toe komen om recht te spreken, en ik zal niet aarzelen te getuigen tegen tovenaars en echtbrekers, tegen mensen die meineed plegen en mensen die hun dagloners uitbuiten, en tegen allen die weduwen en wezen onderdrukken en vreemdelingen geen plaats gunnen, want geen van allen hebben zij ontzag voor mij zegt de HEER van de hemelse machten. Lied God zij geloofd uit alle macht (Liedboek 158 a) Evangelielezing: Lucas 3, In het vijftiende jaar van de regering van keizer Tiberius, toen Pontius Pilatus Judea bestuurde, en Herodes tetrarch was over Galilea, zijn broer Filippus over het gebied van Iturea en Trachonitis, en Lysanias over Abilene, 2 en toen Annas en Kajafas hogepriester waren, richtte God zich in de woestijn tot Johannes, de zoon van Zacharias. 3 Daar ging Johannes in de omgeving van de Jordaan verkondigen dat de mensen zich moesten laten dopen en tot inkeer moesten komen, om zo vergeving van zonden te verkrijgen, 4 zoals geschreven staat in het boek met de uitspraken van de profeet Jesaja: Luid klinkt een stem in de woestijn: Maak de weg van de Heer gereed, maak recht zijn paden! 5 Iedere kloof zal worden gedicht, elke berg en heuvel geslecht, kromme wegen recht gemaakt, hobbelige wegen geëffend; 6 en al wat leeft zal zien hoe God redding brengt. Lied Kwam van Godswege (Liedboek 456 b), coupl. 1, 2 en 3: allen; 4: vrouwen; 5: allen; 6: mannen; 7 en 8: allen Overdenking Er is een verhaal over een vrouw die -nieuwsgierig geworden door de tekst uit Maleachiop bezoek gaat bij een zilversmid. Ze vraagt hem of ze mag toekijken hoe hij het zilver zuivert. De zilversmid legt haar uit dat het zilver op het heetste punt in het vuur moet worden gehouden om alle ongerechtigheden eruit te branden. En dat het noodzakelijk is het reinigingsproces voortdurend in het oog te houden om te voorkomen dat het zilver te

3 lang verhit wordt en verbrandt. Dan vraagt de vrouw hem hoe hij weet op welk moment het reinigingsproces compleet is. De zilversmid antwoordt: O, dat is eenvoudig: wanneer ik mijn eigen beeld weerspiegeld zie in het zilver, dan is het klaar. Dit verhaal illustreert prachtig wat de profeet bedoelt met de bode van God die het zilver smelt en zuivert voordat er bijvoorbeeld een mooi sieraad van kan worden gesmeed. Koningen uit die tijd zonden een bode vooruit om hun komst aan te kondigen. Die boodschappers hadden vaak volledige volmacht om namens de koning te handelen. Dus eigenlijk viel zo n bode samen met zijn koning; hij wás de koning zolang hij bezig was zijn opdracht uit te voeren. De profeet zou je als zo n bode kunnen zien. Hij ging voor God (de koning) uit en handelde namens God. God en de profeet vielen dus min of meer samen. Niet de profeet was de zilversmid, maar God zelf. God zelf was het die zijn materiaal, de mens, reinigde van ongerechtigheden om er daarna iets heel moois van te maken. Jezus was dus niet de enige die in gelijkenissen sprak; de profeten gingen hem voor. De situatie in de tijd van Maleachi was in zekere zin vergelijkbaar met de onze. De profeet reageerde op wat hij in zijn samenleving zag gebeuren. De tempeldienst werd verwaarloosd, en mensen haakten af, zoals mensen vandaag de kerk de rug toekeren omdat die kerk te vaak niet doet wat ze predikt. Mensen in de tijd van de profeet zagen dat het boosdoeners en onrechtvaardigen voor de wind ging, terwijl mensen van goede wil het vaak hard te verduren hadden. Ze vroegen zich daarom af of het allemaal nog wel zin had om goed en rechtvaardig te leven. Wordt de wereld er een betere plaats van? En waar is God in dit alles? Trekt hij zich nog iets van ons aan of laat hij ons aan ons lot over? Wij mensen van deze tijd formuleren dit soort geloofs- en levensvragen misschien anders, maar zo heel veel verschil zit er nu ook weer niet tussen. De vraag doet het er wat toe hoe ik leef, was en is nog steeds uiterst actueel. Doet het er werkelijk toe dat ik me druk maak om het milieu, terwijl ik zie hoe de grootvervuilers er een potje van maken en weglopen voor hun verantwoordelijkheid? Doet het ertoe dat ik geld geef om van honger stervende kinderen in Jemen te helpen voeden, terwijl ze tegelijk groot gevaar lopen om tijdens een bombardement alsnog om te komen? Wat helpt het allemaal dat ik biologische groenten en fruit koop, niet of nauwelijks vlees eet, mijn huis laat isoleren, zonnepanelen op mijn dak laat leggen? Ja, onze vragen zijn misschien andere vragen, maar in de grond van de zaak zijn het dezelfde soort vragen waar de profeet in zijn samenleving mee worstelde. Maleachi (Hebr.: Malʼāḵî, mijn boodschapper ) verwachtte van God dat hij recht zou spreken als een regerend vorst. Hij verwachtte dat God orde op zaken zou komen stellen, dat hij het zou opnemen voor zijn mensen die onrecht te verduren hadden en werden uitgebuit, die altijd aan het kortste eind trokken. Ook Johannes de Doper wordt door Lucas beschreven als de bode die voor zijn koning uitging. Een boodschapper gestuurd om de weg van de Heer gereed te maken. Iemand die mensen oproept tot inkeer te komen en zich te laten dopen. Dat is hoe de evangelieschrijvers deze Johannes beschrijven. Als een voorloper, een wegbereider voor iemand die nog komen moest. Lucas vertelt ook de context van dit verhaal, want Johannes preekt niet in een lege ruimte, ook al is hij een roepende in de woestijn. Zijn gehoor bestaat voor een groot deel uit mensen die verlossing en bevrijding zoeken. Lucas vertelt zijn verhaal tegen een achtergrond van macht en machthebbers. Met name worden ze genoemd: keizer Tiberius, zijn zetbaas Pontius Pilatus, de viervorsten Herodes en dienst broer Filippus en de hogepriesters Annas en Kajafas. Tegen die achtergrond worden ook plotseling de woorden van Jesaja woorden van hoop voor de menigte rond Johannes. Want de weg die Lucas hier schildert is de weg van de gemeente van gedoopten. Op die weg worden kloven tussen mensen gedicht. Sociale achtergrond, sekse, huidskleur, kortom alles wat als een muur tussen mensen in staat is in de gemeente van Christus afgebroken. En de bergen en heuvels -dus alles wat zich

4 hoog verheven voelt en probeert de macht te grijpen- zullen naar beneden komen. Of, zoals het klinkt in Maria s lofzang: hij drijft uiteen wie zich verheven wanen, heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. En ook de kromme paden van het recht, dat recht dat voor de rijken en machtigen altijd weer beter uitpakt dan voor gewone mensen, die kromme paden zullen worden recht getrokken. Eigenlijk schrijft Lucas hier bevrijdingstheologie. Lucas ziet de gemeente van Christus doen wat de profeet Jesaja eeuwen eerder voor ogen had. De gemeente als geloofsgemeenschap én als politiek en maatschappelijk betrokken groep. Hij komt, zegt Malʼāḵî. Hij komt, zegt Johannes de Doper. Hij komt, zegt de gemeente van Christus, en alle mensen zullen de bevrijding van God zien gebeuren. Maar wanneer dan, zult u misschien vragen. Dan zeg ik: kijk goed om u heen. Bevrijding gebeurt elke dag wel ergens. Dichtbij of ver weg, groots en meeslepend of nauwelijks opgemerkt. Elke dag worden er mensen bevrijd uit hun gevangen zijn, uit een hopeloze situatie. Elke dag worden er mensen bevrijd van hun angsten, uit hun eenzaamheid. Dat is niet alleen het werk van de gemeente van Christus. Gods geest werkt niet alleen in en door christelijke gemeenten, maar in heel de wereld. Toch is het juist in de tijd van advent dat we tot ons mogen laten doordringen dat ook onze gemeenten iets van die bevrijding en verlossing kunnen laten zien; dat Gods geest ook in en door ons werkzaam is en dat ook aan ons wordt gevraag om de weg van de Heer gereed te maken. Advent is niet alleen een tijd van stil verwachten en ons voorbereiden op het kerstfeest. Er is ook gewoon elke dag werk aan de winkel. Wij zijn in dienst genomen als een soort wegwerkers. Alles wat niet recht, dus on-recht is moet worden recht gemaakt. Er moet recht gedaan worden, elke kloof moet gedicht worden, zoals de gapende kloof tussen armen en rijken, tussen mannen en vrouwen, tussen wit en zwart, tussen wij en zij. Dat werken aan de weg doen we bij voorbeeld door in onze eigen omgeving te werken aan verandering in onze samenleving, door bij te dragen aan goede initiatieven in onze buurten, door stelling te nemen tegen het groeiende wij-zij denken in onze samenleving en door zelf integer en waarachtig te zijn. En weet u wat zo bijzonder is? Die weg doet ook wat met onszelf. Wijzelf veranderen werkende weg ook. Bijvoorbeeld door ontmoetingen met anderen, door het werk dat we doen, ook door de fouten die we daarbij maken, door de nieuwe inzichten die we opdoen. Twee profeten wijzen ons hierbij vandaag de weg. Misschien zegt u dan: ja, maar het onrecht is zo groot, de problemen in onze wereld zó ingewikkeld. Hoe zouden wij daar ook maar iets aan kunnen bijdragen? Kijk dan eens naar de wegwerkers waarvoor we soms onderweg onze vaart moeten minderen. Zij werken aan een klein gedeelte van zo n lange, lange weg en weten niet wat hun collega s een stuk verderop aan het doen zijn. Het is de hoofdingenieur die weet hoe de hele weg eruit moet gaan zien. Hij kent het hele plan. Zo mogen wij werken aan het stuk weg dat binnen ons bereik ligt, dat overzichtelijk is. Zo mogen we werken aan heel making, aan heil. Lucas zegt: zo zal iedereen kunnen zien hóe God heil brengt. Hij doet dat door de inzet van mensen die zijn beeld weerspiegelen als het zilver van de zilversmid. Amen. P.S. Na de dienst sprak iemand me aan die vertelde over een gesprekje dat zij ooit had met iemand uit het mijnwezen. Ze vertelde hem dat zij zilveren sieraden eigenlijk mooier vond dat sieraden van goud. Dat kon hij zich voorstellen, zei hij, want van alle metalen weerspiegelt zilver invallend licht het best. Orgelspel Open ruimte Voorbeden, stil gebed, Onze Vader

5 Stil gebed Wij zijn de eersten niet, God, die er soms niets meer van begrijpen, die niet weten wat te denken van U, God, die zegt te redden maar hóe dan? Wij zijn de eersten niet die huiveren bij beelden van totale verwoesting door oorlogen of klimaatbranden, bij het zien van hongerende kinderen met ledematen als stokjes, en niemand die hét antwoord heeft op al dit lijden. Wij zijn de eersten niet die zien hoe eenzaamheid toeslaat in onze samenleving, hoe mensen verdwalen in de zorg, hoe ouderen aan de kant komen te staan en worden gezien als een last. En tóch roepen al die beelden om een antwoord, in woord en daad, ook van ons. We bidden voor wie wereldwijd lijden onder onrecht, voor kinderen die geen toekomst hebben, voor de vele mensen die aan de kant staan, werkeloos zijn, zich niet meer nuttig voelen, voor de vele mensen die eenzaam zijn, voor onze jongeren die hun weg maar moeten zien te vinden. Gebedsintenties. Onze Vader verborgen, uw Naam worde zichtbaar in ons, uw koninkrijk kome op aarde uw wil geschiede, een wereld met bomen tot in de hemel, waar water schoonheid en brood gerechtigheid is en genade waar vrede niet hoeft bevochten, waar troost en vergeving is en mensen spreken als mensen waar kinderen helder en jong zijn, dieren niet worden gepijnigd nooit één mens meer gemarteld, niet één mens meer geknecht. Doof de hel in ons hoofd leg uw hand op ons hart breek het ijzer met handen breek de macht van het kwaad. Van U is de toekomst, kome wat komt. Slotlied De nacht is haast ten einde, de morgen niet meer ver (Liedboek 445)

6 Opdracht en zegenbede Laten wij gaan, gedragen door Gods liefde, die ons verlangen naar een nieuwe wereld heeft aangewakkerd, die onze hoop op vrede heeft gesterkt, die ons nabij blijft met zijn zegen opdat wij zelf tot zegen kunnen zijn. Zegenen wij elkaar dan bij alles wat ons te doen staat, bij alles wat ons overkomt. Zegenen wij elkaar in dit leven dat wij delen zo kwetsbaar en aangevochten als het soms is. Zo zegent ons de levende God, en schenkt ons moed en wijsheid op de weg die we gaan. Lied ter beaming: Dat een nieuwe wereld komen zal (ZZZ 402) Doven van de kaarsen Orgelspel na de dienst Collecte bij de uitgang, bestemd voor de Stichting Boodschappenmand