ONDERZOEKSOPDRACHT BIJ

Transcriptie

1 ONDERZOEKSOPDRACHT BIJ WAAROM SCHRIJF JE ME NIET - POST UIT DE VERGETELHEID Download: In deze tentoonstelling leer je Wanda Verduin, Nico Peeters, Jules Schelvis en Wolfgang Maas en Thea Windmuller kennen - een pubermeisje, een verzetsman, een jonge man en een verliefd stel. In deze opdracht onderzoek jij wie zij zijn, hoe ze van kamp naar kamp worden gestuurd en hoe ze met brieven proberen om contact met hun familie en geliefden te houden. Ook krijg je post te zien van andere mensen die in de nazi-concentratiekampen en getto s zitten opgesloten. Wanda Verduin Nico Peeters Jules Schelvis Thea Windmuller en Wolfgang Maas 1

2 Bekijk op deze twee kaarten de routes die Wanda, Nico, Jules en Wolfgang en Thea langs concentratiekampen, werkkampen en getto s moesten gaan. Kampen en onderduik in Nederland SS-concentratiekamp Doorgangskamp Gevangenenkamp Gevangenis Buitencommando van kamp Vught Circus Sinistra / Studio Macaluso Leeuwarden Oudega Noordzee Nordsee Schoorl Westerbork Amsterdam Ommen Scheveningen Den Haag Utrecht Bussum Amersfoort Deelen Osnabrück Moerdijk Breda Roosendaal Den Bosch Vught Sint-Michielsgestel Gilze Rijen Haaren Eindhoven Winterswijk Gelsenkirchen Venlo Düsseldorf n Breendonk sel Mechelen 2

3 Amsterdam Amersfoort Vught Westerbork viers e Sobibor Warschau Radom Chelmno Treblinka Dorohucza Bolzano/Bozen München Dachau Mauthausen Wenen/Wien Kistarcsa Budapest Lublin-Majdanek Gross-Rosen Buchenwald Trawniki Sonnenstein/Pirna Gleiwitz Tomaszow Reichenbach Krakau Auschwitz-Birkenau Belzec Theresiënstadt Compiègne Praag/Prag Flossenbürg Drancy Parijs/Paris Vaihingen an der Enz Unterriexingen Natzweiler/Struthof Mittelbau-Dora Emslandlager Sachsenhausen Berlijn/Berlin Stutthof Oostzee/Ostsee Ravensbrück Hamburg Horserød De routes vanuit Nederland Neuengamme Frøslev Bergen-Belsen Noordzee/Nordsee Breendonk Mechelen Brussel/Brüssel 3

4 Wanda Verduin VRAAG 1 Ga naar het stemhokje en beantwoord de stelling van Natascha van Weezel over vrijheid van meningsuiting: Hij noemde mij nazi en NSB er. Op internet en social media moet alles gezegd kunnen worden. Omcirkel jouw antwoord. A) B) C) VRAAG 2 Wanda Verduin is een Joods meisje dat in Bussum woont en veel vrienden heeft. Op een van de jongens is ze verliefd. Lees haar verhaal naast haar foto op tafel 1 / Wanda Verduin. Waaruit blijkt in de dagboeken dat Wanda verliefd is op Kees? Wanda voelt zich steeds meer alleen. In haar dagboek schrijft ze hier heel eerlijk over. In de brieven aan haar beste vriendin Els probeert ze zich groot te houden. Wel laat ze blijken dat ze haar vrijheid mist. Lees de brief van 5 juli Hoe vind je dat gemis aan vrijheid terug in het stukje over de vogels?.. 4 Wanda 1

5 VRAAG 3 Deze vraag gaat over censuur: verbod op schrijven wat je wilt. Ga naar Tafel 3 / Jodenvervolging Wanda, haar broertje Ernst en hun ouders worden januari 1943 opgepakt en naar het kamp Vught (Concentratiekamp Herzogenbusch) afgevoerd. Wanda schrijft nog vier brieven aan Els. Maar vrijuit schrijven gaat niet meer, want post uit kampen wordt streng gecensureerd. Bekijk het filmpje over Wanda op het beeldscherm of met de QR-code op je mobiel en schrijf daarna zelf in weinig woorden (alsof je een appje stuurt aan een vriend(in) of familie) een briefje waarin je wilt laten weten waar je bent en hoe je je voelt Lees de twee brieven die Wanda uit concentratiekamp Vught aan Els schreef. Beschrijf hoe censuur hier een rol speelt. Ga naar tafel 8 / Vernietigingskampen Wanda en haar broer Ernst worden na acht maanden vanuit Vught naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Dat is een vernietingskamp. Wanda blijft daar; wanneer sterft zij? Ernst wordt doorgestuurd naar een werkkamp. Zoek de briefkaart van Ernst. Hij schrijft dat het heel goed gaat. Hij bedoelt daarmee dat het helemaal niet goed gaat. Dat heeft hij zo met zijn familie afgesproken: overdrijven. Wanda 2 5

6 Lees de briefkaarten van 17 september 1943 en 15 december 1943 uit Auschwitz op tafel 8. De gevangenen moeten de mensen die hun post ontvangen misleiden over de omstandigheden in het vernietigingskamp. Zoek twee voorbeelden en geef een toelichting. VRAAG 4 Ga naar tafel 10 / Dodenmarsen en bekijk de kaart van de dodenmars die Ernst maakte. Wat zijn dodenmarsen? Aan het einde van de oorlog is de chaos groot. Er is nog nauwelijks communicatie. Je snapt misschien wel dat mensen na de bevrijding niet meteen wisten of er nog familie in leven was. Kijk op tafel 11. Hoe komen Ernst en zijn moeder erachter dat ze nog leven? Zijn zij de enige van hun familie?... VRAAG 5 Wanda hield van schrijven en communicatie was voor haar van levensbelang. Stel je voor dat je haar iets zou kunnen schrijven, wat zou dat zijn? 6 Wanda 3

7 Wat was jouw antwoord op de vraag: Op internet en social media moet alles gezegd kunnen worden? A) Ja, er is vrijheid van meningsuiting: alles mag gezegd worden B) Nee, beledigende en haatzaaiende opmerkingen moeten worden aangepakt C) Nee, providers moeten beledigende en haatzaaiende opmerkingen meteen verwijderen Wat vind je nu? Licht dat toe; eventueel met een voorbeeld uit eigen ervaring. Wanda 4 7

8 Nico Peeters Volg Nico vanaf Den Haag waar hij woonde, naar de gevangenis in Scheveningen en de kampen Amersfoort, Haaren, Vught en Dachau. VRAAG 1 Nico is 47 jaar als de oorlog begint, woont in Den Haag en heeft een kleine tabaksfabriek. Hij is getrouwd en heeft twee dochters die net als hij actief zijn in het verzet. Lees de tekst op tafel 2 / Nico Peeters naast zijn foto. Nico is verzetswerk gaan doen. Is hij lid van een politieke partij? Hoe zou je zijn politieke richting (manier van denken) noemen? Ga naar tafel 4 / De prijs van verzet Nico wordt in februari 1942 opgepakt door de Sicherheitsdienst en in de gevangenis van Scheveningen opgesloten. Op de kaart van 5 maart 1942 lees je hoe zwaar dit voor hem is. In juli gaat hij naar Kamp Amersfoort. Hier heeft hij het nog veel slechter. Waaruit leid je dat af? VRAAG 2 Deze vraag gaat over censuur: niet mogen schrijven wat je wilt. 8 Nico 1

9 Het kamp waar Nico na acht maanden naartoe gaat, Haaren, is iets vriendelijker. Hij krijgt beter te eten en zijn vrouw en dochter Tonny mogen hem zelfs een keer bezoeken. Zij maken foto s voor hem die hij bij zich mag houden. Maar daarna gaat hij in augustus 1943 naar Kamp Vught (Konzentrationslager Herzogenbusch) en hier zijn de regels voor het versturen van post veel strenger. Gevangenen moeten netjes op de lijnen schrijven en mogen maar één velletje gebruiken. Zie je nog meer voorbeelden van de strengere regels in de brief van 21 augustus 1943, op tafel 4? Lees eerst onderstaande vragen en bekijk dan het filmpje op tafel 6 / Nico in Dachau op het beeldscherm of met de QR-code op je mobiel. Na twee jaar gevangenschap in Nederland wordt Nico vanuit Vught naar Dachau in Duitsland gedeporteerd. Hier moet hij in een fabriek werken. De omstandigheden zijn verschrikkelijk. Gevangenen komen niet buiten, er zijn geen wc s of schoon water. Toch schrijft hij dat het goed gaat. Gelooft zijn dochter Tonny dat? Wat mist Tonny in de brieven van haar vader uit Dachau? Nico 2 9

10 VRAAG 3 Zie tafel 6. Nico heeft het heel slecht en sterft in februari. Zijn familie hoort dat pas veel later. Voor hen is de bevrijding geen feest. Ze denken dan nog dat hij wel terug zal komen. Kun je uitleggen waarom ze dat dachten? VRAAG 4 Je hebt de brieven van Nico gelezen en het filmpje met zijn dochter gezien. Hoe zou je hem typeren? POSITIEF X X X X X NEGATIEF LIEF X X X X X AFSTANDELIJK HARD X X X X X ZACHT EIGENWIJS X X X X X MEEGAAND VRAAG 4 Zie op tafel 6 de tekst bij Kamp Natzweiler. Nacht-en-nevel gevangenen mochten niet naar hun familie schrijven en hun familie kwam niet te weten waar ze waren. Ga nu naar het stemhokje en beantwoord de vraag van Ad van Liempt: Totaal isoleren, een duivelse uitvinding. 10 Nico 3

11 Jules Schelvis VRAAG 1 Jules is een jonge Joodse man uit Amsterdam. Hij werkt in een drukkerij. Hij trouwt met zijn vriendin Rachel in de hoop dat zij een verblijfsvergunning kan krijgen. Ga naar tafel 2 / Jules Schelvis en lees zijn verhaal. Bekijk de huwelijksfoto. Hoe oud is Jules als hij trouwt met Rachel? Heeft het zin gehad om een verblijfsvergunning voor Rachel te krijgen? VRAAG 2 Deze vraag gaat over censuur: verbod op schrijven wat je wilt. Bekijk op tafel 3 / Jodenvervolging in Nederland de kaart die Jules - op weg naar Westerbork - stuurt aan de firma Lindenbaum. Hij heeft dan nog geen idee wat hem te wachten staat, dus hij heeft niet onder censuur geschreven. Ga naar tafel 8 / Vernietigingskampen. Jules en zijn vrouw Rachel komen in het vernietigingskamp Sobibor aan. Zij blijft daar, maar Jules wordt doorgestuurd. Hoe komt hij te weten wat er met Rachel is gebeurd? Bijna iedereen wordt direct na aankomst in Sobibor vermoord. Enkelen mogen blijven leven om te werken. Daarna worden ze ook vermoord. Elly Herschel is een van hen. Ze heeft twee kaarten naar huis geschreven. Noem twee dingen die jou het meest opvallen aan de kaarten die zij schreef. Waarom denk je dat ze zo positief is? Jules 1 11

12 Je wilt aan een goeie vriend(in) of familie schrijven hoe het met je gaat, maar ze niet al te ongerust maken. Hoe zou jij dat doen? geheimtaal overdrijven gewoon opschrijven wat je wilt zeggen Ga naar tafel 9. Lees de brief uit Radom en de toelichting. Bekijk dan het filmpje op tafel 11 op het beeldscherm of met de QR-code op je mobiel. Wat vindt Natascha van Weezel van deze brief? Wat vind jij? Wat zou Jules hebben geschreven als er geen censuur was geweest? VRAAG 3 Lees de tekst onder de foto van Jules op tafel 11 / Bevrijding. Jules kan nauwelijks geloven dat zijn moeder en zus nog leven. Waarom? 12 Jules 2

13 Welke emotie spreekt naar jouw mening het sterkst uit zijn brief van 2 juli 1945? En welk gevoel uit het antwoord van zijn zus? VRAAG 4 Je hebt in deze tentoonstelling Jules Schelvis leren kennen. Hij is heel oud geworden, 95 jaar. Tot aan zijn dood was hij heel actief. Hij bezocht scholen en ging in gesprek met studenten. Ga naar het stemhokje en beantwoord de vraag: Waarom wil je mijn telefoonnummer weten? Wat is jouw antwoord? Jules 3 13

14 Wolfgang & Thea VRAAG 1 Wolfgang Maas ontvlucht Duitsland als hij 16 jaar is. Nadat Hitler aan de macht is gekomen worden Joden uitgesloten van allerlei beroepen en mogen ze niet meer naar school. In Nederland kan Wolfgang een opleiding volgen. Een paar jaar later krijgt hij verkering met Thea Windmuller. Ga naar tafel 0 / Wolfgang Maas en Thea Windmuller en lees hun verhaal. Thea houdt van flirten en heeft veel vriendjes. Wolfgang is een stuk verlegener. Waaruit blijkt dat? Vanaf het begin van de oorlog is Thea erg ongerust. Al snel worden ook in Nederland Joden ontslagen en de kledingwinkel van haar ouders wordt hen afgenomen. Toch blijft Wolfgang optimistisch. Waaruit blijkt dat in de brief van Pinksteren 1942?.. Lees eerst onderstaande vraag en kijk dan de film over Wolfgang en Thea op het beeldscherm of met de QR-code op je mobiel. Thea gaat in de onderduik. Ze moet heel voorzichtig zijn zodat de nazi s er niet achter komen wie ze in werkelijkheid is. Hoe kun je dat zien op de eerste pagina die ze schrijft tijdens de onderduik?.. 14 Wolfgang&Thea 1

15 VRAAG 2 Ga naar tafel Op de vlucht. Deze vraag gaat over censuur: verbod op schrijven wat je wilt. Thea krijgt zo vaak als mogelijk brieven van Wolfgang. Dat gaat vaak via een koerier. Zo blijven ze goed op de hoogte van elkaar. Maar ze kunnen niet alles schrijven, daarom gebruikt Wolfgang geheimtaal. Wolfgang probeert Thea te waarschuwen voor het gevaar van huiszoekingen. Welke geheimtaal zie je in zijn brief van 5 november 1943?... Schrijf zelf in weinig woorden een berichtje waarin je waarschuwt binnen te blijven en niet op te vallen.... VRAAG 3 Thea vindt het leven in de onderduik heel moeilijk. Noem de punten waar ze het meest moeite mee heeft. Wat vindt ze het ergste en wat valt eigenlijk wel mee?... Wolfgang probeert haar op te beuren. Hoe doet hij dat?... Wolfgang&Thea 2 15

16 VRAAG 4 Wolfgang en Thea worden naar Auschwitz gedeporteerd. Thea wordt vergast. De ouders van Wolfgang kregen nog tot begin 1944 brieven van hem. Ga naar tafel 10 / Dodenmarsen en lees de tekst naast de kaart van de dodenmarsen. Leg uit hoe het komt dat niemand zeker weet of hij aan een ziekte is gestorven in een kamp of aan uitputting tijdens de dodenmarsen. Ga naar het stemhokje en beantwoord de vraag van Rauand Taleb: Iedereen moet vrij zijn te gaan waar hij of zij wil Omcirkel jouw antwoord op Europa moet alle vluchtelingen toelaten : A) Nee, dan wordt Europa overspoeld door vluchtelingen B) Nee, alleen vluchtelingen die groot gevaar lopen moeten in Europa worden toegelaten C) Ja 16 Wolfgang&Thea 4