Buiten spelen in de JOGG-wijk Amsterdam Nieuw-West; Observaties

Transcriptie

1 Buiten spelen in de JOGG-wijk Amsterdam Nieuw-West; Observaties Een gezonder eet- en beweeggedrag van de jeugd en het terugdringen van overgewicht In samenwerking met:

2 Buiten spelen in de JOGG-wijk Amsterdam Nieuw-West; Observaties Februari 2014, Frits van den Berg Guido Stut Colofon: Het hier gerapporteerde onderzoek is voornamelijk uitgevoerd door Guido Stut (stagiair VU, Faculteit Aard- en Levenswetenschappen, opleiding Health Sciences- Prevention and Public Health; veldwerk en analyse) met medewerking van Dusanka Noot (GGD Amsterdam, afdeling Milieu & Gezondheid; veldwerk) en met begeleiding van Frits van den Berg (GGD Amsterdam, afdeling Milieu & Gezondheid) en Loek Leenen (GGD Amsterdam, projectleider JOGG). Het onderzoek in 2011 is uitgevoerd door de studenten Nienke Bakker en Kim van Dalen met begeleiding van Huub Toussaint (allen VU, Faculteit der Bewegingswetenschappen) en Frits van den Berg. Dit verslag werd mede begeleid door Loek Leenen en besproken met Else Ham en Anne Ruijter (stadsdeel Nieuw West).

3 Inhoud 1. Aanleiding Doelstelling Werkwijze Observaties Begrippen Gebied Resultaten voorjaar 2011 (meting 1) Gebruik van de openbare ruimte Actief gedrag Resultaten najaar 2012 (meting 2) Gebruik van de openbare ruimte Actief gedrag Begeleiding van kleuters Aantal buiten spelende en in buurt wonende jongeren Gebruik van de openbare ruimte Actief gedrag Begeleiding van kleuters Aantal buiten spelende en in buurt wonende jongeren Veranderingen met de tijd Vergelijking 2012 en Vergelijking 2011, 2012 en Conclusie Bijlagen Bijlage 1. Gebruik openbare ruimte per leeftijdsgroep Bijlage 2. Aantal personen buiten en aantal inwoners Bijlage 3. Meetdagen 2012 en 2013 met aantallen geobserveerden en weergegevens Bijlage 4. Gebruikerstabellen 2011, 2012 en Bijlage 5. Bijdrage van buiten spelen aan de beweegnorm Bijlage 6. Meetinstrument: IGOR & IGOR blz. 1

4 1. Aanleiding In de JOGG-aanpak wordt buiten spelen gezien als een belangrijk onderdeel van de bestrijding van overgewicht bij kinderen. Buiten spelen is voor hen een goedkope en natuurlijke manier om zich fysiek en sociaal gezond te ontwikkelen. In de in Amsterdam aangewezen JOGG-pilotwijk, welke bestaat uit de Staalmanpleinbuurt en de Delflandpleinbuurt, wordt buiten spelen gestimuleerd door verschillende maatregelen in te voeren. Om het beleid te toetsen op effectiviteit is ervoor gekozen om het buitenspeelgedrag in deze wijk in kaart te brengen. Deze evaluatie van het JOGG-project in Amsterdam is gebeurd door zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek in de wijk uit te voeren. In het voorliggende rapport zullen de bevindingen van het kwantitatieve onderzoek naar buiten spelen centraal staan. Dit onderzoek bestaat uit systematische observaties van het buiten spelen. Het onderzoek is uitgevoerd in mei 2011, oktober en november 2012 en mei In het onderzoeksgebied liggen delen die inmiddels vernieuwd zijn of nog vernieuwd worden. Daardoor zijn er zowel fysiek als sociaal veranderingen. Zowel de doelstellingen als uitvoering van deze vernieuwing vallen voor een deel samen met het JOGG-project. 2. Doelstelling De observaties in de JOGG-wijk hadden als doel inzicht te krijgen in het feitelijke buitenspeelgedrag over een langere periode. Hierbij werd onderscheid gemaakt naar leeftijdsgroepen (kleuters, kinderen, adolescenten en volwassenen), geslacht, locatie en de mate van activiteit. Bij de observaties werden dus ook oudere jeugd en betrokken ouders/begeleiders meegenomen. Door herhaalde observaties kunnen ontwikkelingen in het buitenspeelgedrag zichtbaar worden gemaakt, in principe zowel per afzonderlijke speellocatie als voor de wijk als geheel. JOGG is uiteindelijk effectief als meer kinderen (tot 12 jaar) een gezond gewicht bereiken, met name doordat het percentage kinderen met overgewicht daalt. Omdat dat vooral wordt bereikt door een betere voeding en meer beweging, is het bevorderen van de hoeveelheid beweging een belangrijke subdoelstelling. Beweging kan natuurlijk op vele manieren, maar bij JOGG ligt de nadruk op een leefomgeving waarin men dagelijks actief kan zijn door lopen, fietsen en buiten spelen. Voor het buiten spelen kan daarom de volgende subdoelstelling worden geformuleerd: A- Een toenemend aantal kinderen (tot 12 jaar) speelt vaker buiten. Met de systematische observaties worden geen afzonderlijke kinderen gevolgd, maar wordt op groepsniveau gemeten of er, in de loop van de tijd, meer buiten spelen plaatsvindt als gevolg van verbetering van buitenspeelmogelijkheden en meer aandacht daarvoor via sociale stimulansen. Dit leidt tot de volgende, aangepaste doelstelling: B- Na verloop van tijd wordt een groter aantal buiten spelende kinderen (tot 12 jaar) waargenomen blz. 2

5 3. Werkwijze 3.1 Observaties De observaties werden in oktober en november 2012 uitgevoerd. In mei 2013 zijn vergelijkbare observaties opnieuw uitgevoerd. De resultaten van de beide observatieperioden worden hieronder eerst apart gepresenteerd (hoofdstukken 5 en 6), daarna met elkaar vergeleken (hoofdstuk 7). Observaties in mei 2011 hadden een andere opzet (geen informele speelplekken geobserveerd, observatiemethode niet helemaal hetzelfde) en vonden plaats toen er veel veranderde (o.a. Staalmanpark en Fiep Westendorpschool met bijgelegen speelgelegenheid nog niet gereed). Om deze redenen zijn de resultaten uit 2011 alleen voor zover mogelijk vergeleken met die uit 2012/13. Met duidelijke instructies en vooraf ontwikkelde observatieprotocollen kon op een systematische manier het buitenspeelgedrag in kaart gebracht worden. De observaties moesten een afspiegeling geven van de normale buitenspeelactiviteiten in de wijk. Daarom werd er alleen geobserveerd indien er geen speciale omstandigheden waren die invloed konden hebben op het buitengedrag. Zo is de dag dat er een commercieel voetbalevenement op het Staalmanpark georganiseerd werd, vermeden als observatiedag. Bovendien is bij regen niet geobserveerd. De observaties ten behoeve van dit onderzoek vonden in 2012 en 2013 altijd na schooltijd (vanaf 15:30, op woensdagen vanaf 12:30) en voor de avond (18:30u) plaats in sessies van minuten. In beide jaren werd ongeveer tien keer geobserveerd. De beide onderzoeksbuurten werden in kleine gebieden (subgebieden) verdeeld om een nauwkeurig ruimtelijk beeld te krijgen van het buitenspeelgedrag. Zowel de Staalmanpark- als de Delflandplein-West buurt werden verdeeld in elk ongeveer 100 subgebieden. Hierbij is onderscheid gemaakt in formele en informele gebieden (zie definities). De observaties vonden plaats tijdens rondes door de buurten. Tijdens een ronde werd elk subgebied in een buurt geobserveerd. Een uitgebreide uitleg over de observaties is te vinden in de Handleiding Buiten spelen van stagiair Guido Stut. Bij de waarnemingen van 2011 werd er in drie perioden geobserveerd: in lunchtijd (12:00u-13:00u), na schooltijd (15:30u-16:30u) en s avonds (19.00u-20.00u). In elk van deze perioden werd acht keer geobserveerd. De waarnemingen betreffen niet persé verschillende personen: als een persoon op twee verschillende tijden of twee verschillende plekken werd waargenomen telde deze tweemaal mee. Als kinderen voldoende buiten spelen is het uiteraard te verwachten dat ze op meerdere dagen worden gezien. Dit rapport geeft niet alle onderzoeksresultaten 1, maar is gericht op de evaluatie van het JOGGproject, waarbij de aantallen buiten spelende kinderen per leeftijdsgroep beschreven worden. Om 1 Het onderzoek van 2012 is beschreven in het afstudeerverslag van Guido Stut: A quantitative analysis of children's (aged 2-18 years) outdoor play in Amsterdam Nieuw-West: comparing playground types and local demographic characteristics with systematic observations of outdoor play behavior in two districts (juni 2013). Het onderzoek van Nienke Bakker is beschreven in het afstudeersverslag Fysieke activiteit in de publieke ruimtes van Amsterdam Nieuw-West. De invloed van de indeling van een publieke speeltuin op het blz. 3

6 een idee te krijgen van het aantal kinderen dat in de buurten woont, is de populatie van het onderzoeksgebied per leeftijdsgroep vermeld in bijlage Begrippen De volgende werkdefinities zijn in dit onderzoek gebruikt: Buiten spelen: het verblijf (niet het onderweg zijn) van kinderen in de leeftijdsklasse van 2 tot 12 jaar in de openbare buitenruimte. Het betreft verblijf buiten schooltijden zonder een waarneembaar georganiseerd karakter met een herkenbare initiator (instructeur, leid(st)er). Leeftijdsgroepen: de jongsten zijn verdeeld in twee groepen: kleuters (2 t/m 5 jaar) en kinderen (6 t/m 12 jaar). De leeftijd is geschat na training met foto s van schoolklassen en rekening houdend met gemiddelde lichaamslengten van 6- en 12-jarigen. Daarnaast zijn adolescenten (13 t/m 18 jaar) en volwassenen (ouder dan 18 jaar) meegenomen in de observaties. Volwassenen werden geregistreerd als ze een kind begeleidden. Bij kleuters is geen onderscheid gemaakt naar geslacht, bij de anderen wel. Activiteit: alle activiteiten, behalve bij transport (het louter onderweg zijn) en die welke specifiek georganiseerd zijn (tijdelijke evenementen), van iedere intensiteit: licht/matig/intens. Daarnaast is genoteerd of kinderen inactief zijn. Bij adolescenten is alleen genoteerd of ze actief zijn, bij volwassenen is alleen de aanwezigheid, niet de mate van activiteit genoteerd. Type gebied: uit eerder onderzoek is gebleken dat kinderen tijdens het buiten spelen zich niet strikt houden aan de grenzen van formele speelplekken, daarom is er voor gekozen ook informele ruimten te observeren: - formeel (officiële speelplaatsen): plekken met speeltoestellen/belijning en (openbare) schoolpleinen. - informeel: plekken zonder specifieke speelbestemming in de openbare ruimte: stoepen, straat, grasveldjes. Daarnaast kan eventueel een onderscheid worden gemaakt naar grotere en kleinere plekken of naar beoogde leeftijdsgroep. Beweegnorm. Om buitenspeelgedrag te kunnen koppelen aan een gezondheidsindicator kan een richtlijn voor gezond beweeggedrag voor jongeren worden gehanteerd. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor jongeren (tot 18 jaar) luidt: dagelijks één uur ten minste matig intensieve lichamelijke activiteit (>= 5 METs), waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). beweeggedrag van de bewoners van september Van het onderzoek in 2013 is geen verslag behalve het hier gerapporteerde. blz. 4

7 4. Gebied Het gebied van de JOGG-pilot bestaat uit de buurten Staalmanplein, Delflandplein-West en Delflandplein-Oost (zie figuur 4.1). In 2012 en 2013 is het buiten spelen onderzocht in de eerste twee buurten, dus niet in Delflandpleinbuurt-Oost. 2 Het onderzoeksgebied wordt omsloten door vrij drukke, brede wegen, zodat verwacht wordt dat kinderen weinig buiten de wijk spelen en omgekeerd dat weinig kinderen van buiten de wijk in het gebied spelen. De buurten Staalmanplein en Delflandplein-West worden gescheiden door een hoge, brede spoordijk die ook min of meer als barrière zal werken. De beide delen van de Delflandpleinbuurt worden gescheiden door de hoog liggende westelijke ringweg. Figuur 4.1: ligging onderzoeksgebied (Staalmanpleinbuurt en Delflandpleinbuurt) met formele speelplekken; de kleur van de speelplek (geel, groen of rood) geeft aan in welk(e) ja(a)r(en) er geobserveerd is 2 Delflandplein-Oost deed wel mee in 2011, toen de Jan de Doper school daar nog was; deze school is later in 2011 verhuisd als Fiep Westendorpschool- naar Delflandplein-West blz. 5

8 5. Resultaten voorjaar 2011 (meting 1) De meting van 2011 betrof alleen het buitenspelen in destijds aanwezige formele plekken in beide buurten. De speelplekken die onderzocht zijn in 2011 zijn door grote veranderingen in het straatbeeld in sommige gevallen verdwenen. Ook zijn er speelplekken bijgekomen na de meting van Zo is het grote en populaire Staalmanpark pas in de zomer van 2011 opgeleverd. De meting van 2011 gaat dus over het buitenspeelgedrag in een gedeeltelijk andere context. In de kaart in figuur 4.1 is weergegeven welke speelplekken in welk jaar werden onderzocht. In totaal zijn er 430 mensen in de eerder gehanteerde leeftijdsgroepen waargenomen: de verdeling daarvan naar leeftijd en geslacht is in figuur 5.1 weergegeven. Hiervan waren 33 kinderen onder de 2 jaar, maar omdat deze groep niet behandeld is in het latere onderzoek, wordt er verder niet ingegaan op deze jonge leeftijdsgroep. Figuur 5.1: Verdeling personen naar geslacht en leeftijd; 2011 blz. 6

9 5.1 Gebruik van de openbare ruimte In 2011 zijn er meer kinderen in de Dw-buurt geobserveerd dan in de S-buurt. Vooral adolescenten werden meer gezien in de Dw-buurt, jonge kinderen werden vaker gezien in de S-buurt. In de leeftijdsgroep van 6-12 jaar was het aandeel meisjes iets groter (52%) dan het aandeel jongens (48%). Er waren relatief meer volwassenen dan in latere jaren, waarbij een groter deel vrouwelijk was (62 vrouwen en 47 mannen). In figuur 5.2 is aangegeven hoe de personen waren verdeel d over de verschillende speelplekken. Bijlage 4 geeft een overzicht van alle waarnemingen per leeftijdsgroep, geslacht en buurt. De meting van 2011 betrof alleen observaties van formele gebieden; bij stoepen en andere ruimten buiten de officiële speelplekken (informele ruimten) is toen niet geobserveerd. Figuur 5.2: aantal geobserveerde personen per speelplek (alle leeftijdsgroepen incl. volwassen begeleiders); kleur geeft totaal aantal in klassen, getal per plek het aantal geobserveerden; 2011 De meting van 2011 bevatte naast meetmomenten in de middag (15.30u-16.30u) ook metingen eerder (12.00u-13.00u) en later (19.00u-20.00u) op de dag. Zoals te zien in figuur 5.3 waren peuters minder vaak s avonds buiten terwijl kinderen van 6-12 jaar vooral s middags en s avonds buiten waren. Beide leeftijdsgroepen samen vormen een vrijwel constant aantal. Overigens is het in mei tot na 20 uur ligt (zon onder tussen 21 en 22 uur). Er werd in 2011 ook op weekenddagen geobserveerd, hetgeen mogelijk de aanwezigheid van kinderen en jongeren s ochtends mede verklaart. In vergelijking met weekdagen waren er op weekenddagen 20% minder kinderen (t/m 12 jaar) buiten en 30% minder adolescenten, maar twee keer zo veel volwassenen. blz. 7

10 Figuur 5.3: aantal personen dat buiten is (op formele speelplekken) op verschillende tijden van de dag, per leeftijdsgroep; Actief gedrag Tijdens observeren was het buitenspeelgedrag en daarmee ook de fysieke activiteit geregistreerd. Met het formulier IGOR-1 (bijlage 6) konden 15 verschillende activiteiten onderscheiden worden, maar bij de observaties van 2011 zijn slechts 5 activiteiten-opties gebruikt, nl. (van meest naar minst voorkomende activiteit): sport/spel (incl. voetbal), inactief gedrag, gebruik speeltoestel, lopen, en de begeleider optie waarbij een ouder persoon een kind begeleidt bij het buiten spelen. Bij de meting van 2011 is te zien in figuur 5.4 dat kinderen van 6-12 jaar de meest actieve leeftijdsgroep zijn, gevolgd door peuters (2-5 jaar). De minst actieve leeftijdsgroep vormen de adolescenten (13-18 jaar). Figuur 5.4: percentage jonge personen dat buiten actief is op formele speelplekken, per leeftijdsgroep en per buurt; 2011 blz. 8

11 6. Resultaten najaar 2012 (meting 2) In totaal zijn er 704 mensen waargenomen. Dit waren alle mensen die betrokken waren bij het buiten spelen, dus alle leeftijdsgroepen en de volwassen begeleiders. In de S-buurt werden drie keer zoveel personen waargenomen als in de Dw-buurt, waarbij opviel dat vooral het nieuwe speelgebied Staalmanpark druk was. De waarnemingen betreffen uiteraard niet 704 verschillende individuen: als een persoon op twee verschillende tijden of twee verschillende plekken werd waargenomen telt deze tweemaal mee. Als kinderen voldoende buiten spelen is het uiteraard te verwachten dat ze op meerdere dagen worden gezien. Figuur 6.1: Verdeling personen naar geslacht en leeftijd; 2012 blz. 9

12 Ongeveer 2 van de 3 waargenomen kinderen (6-12 jaar) waren jongens. Begeleiders waren vooral vrouwelijk; in de Dw-buurt waren relatief meer mannelijke begeleiders dan in de S-buurt. In tabel 6.1 is een overzicht gegeven van aantallen personen die gemiddeld per ronde zijn waargenomen. De waarnemingen waren s middags op werkdagen na schooltijd en kinderen van 7-12 jaar vormden meer dan de helft van de waargenomen aantallen. Tabel 6.1: gemiddelde aantallen waargenomen personen naar leeftijdsgroep en buurt en per type speelplek; 2012 kinderen totaal aantal peuters (2-6) (7-12) adolescenten (13-18) volwassenen (18+) S-buurt D-buurt beide op formele speelplekken op informele plekken (stoepen) Bijlage 4 geeft een overzicht van alle waarnemingen per leeftijdsgroep, verdeeld naar buurt en type speelruimte (formeel: voor spelen ingerichte speelplekken; informeel: niet daarvoor ingerichte plekken, vooral stoepen). 6.1 Gebruik van de openbare ruimte Sommige plekken worden intensiever gebruikt dan andere. Hieronder wordt per buurt het gebruik van de buitenspeelgebieden toegelicht. In figuur 6.2 is een overzicht gegeven van waargenomen aantallen personen in formele en informele speelgebieden. In figuren in bijlage 1 is dit op vergelijkbare weergegeven per leeftijdsgroep en geslacht. Figuur 6.2: aantal geobserveerde personen per speelplek (alle leeftijdsgroepen incl. volwassen begeleiders); kleur geeft totaal aantal in klassen, getal per plek het aantal geobserveerden; 2012 blz. 10

13 6.1.1 Formele speelruimten Op formele speelplekken bevond zich in % van het aantal geobserveerde personen. Formele speelruimten in de S-buurt Opvallend in de S-buurt is dat het gebruik van formele speelruimte sterk geconcentreerd is en zich vrijwel beperkt tot het Staalmanpark, dat tevens schoolplein is van de basisschool. Van alle kleuters en kinderen van 6-12 jaar is rond 50% hier waargenomen. 93% van het buiten spelen op formele plekken in de S-buurt gebeurt in het Staalmanpark en slechts 7% op de andere, kleinere speelplekken in de buurt. Verder toegespitst naar leeftijdsgroep blijkt dat kinderen en adolescenten nagenoeg alleen het Staalmanpark gebruiken (93% voor jongens 6-12 jaar, de overige groepen 100%) en kleuters voor het overgrote deel (75%). Hoewel het om kleine aantallen gaat gebruiken kleuters dus relatief vaker andere (kleinere) speelplaatsen. Formele speelruimten in de Dw-buurt In de Dw-buurt is meer ruimtelijke spreiding te zien in het buiten spelen. Een populaire plek om buiten te spelen voor jongens en adolescenten was het verharde nieuwe voetbalveldje aan de Overschiestraat bij de nieuwe Fiep Westendorpschool. Alle waargenomen pubers waren in of direct rondom het voetbalveld, net als een groot deel van de kleuters (44%) en jongens van 6-12 jaar (64%). Meisjes van 6-12 jaar speelden vooral (63%) tussen de nieuwbouw in een relatief groot speelgebied met veel moderne toestellen. 25% van de meisjes en kleuters was in de formele speelruimte op het Delflandplein (vooral bij het klimtoestel) waargenomen. Opvallend in de Dw-buurt is dat er haast niemand bij de twee speelplaatsen in het westen van de buurt geobserveerd zijn. Deze plekken hebben een relatief grote verscheidenheid aan speeltoestellen maar bevinden zich ook in het relatief dunbevolkte oude gedeelte van de buurt Informele speelruimten Op informele speelplekken bevonden zich in % van het aantal geobserveerde personen. Informele speelruimten in de S-buurt Het gebruik van informele ruimte in de S-buurt kent meer versnippering. De belangrijkste informele speelgebieden bevinden zich rondom het Staalmanpark, waarbij kleuters vooral op het plantsoen nabij de basisschool te vinden waren (35% van het informele gebruik van kleuters) en kinderen op de brede stoep tegenover het Staalmanpark (37% van de jongens en 39% van de meisjes). Populair was verder de doodlopende straat bij de kleine speelplaats in het zuidwesten van de S-buurt en in mindere mate het kleine winkelgebied rondom een formeel speelgebied (respectievelijk 13% en 10% van het totale informele gebruik in de S-buurt). Informele speelruimten in de Dw-buurt Spelen op informele plekken werd vooral waargenomen in het nieuwbouwgedeelte aan de noordkant van de Dw-buurt (21% van het gebruik van informele plekken) en rondom de nieuwe speelplaats met de moderne toestellen (27%). Opvallend was dat jongens dus geen gebruik maakten van de toestellen op de formele plekken, maar eromheen vooral voetballend en fietsend aanwezig waren (47% van het gebruik van informele plekken door jongens, 27% van het totale gebruik op blz. 11

14 informele plekken). Verder waren de gebieden rondom het centraal gelegen voetbalveld en het stenen pleintje bij Delflandplein relatief populair (respectievelijk 12% en 22% van het totale gebruik van informele plekken). 6.2 Actief gedrag Tijdens de metingen van 2012 en 2013 werd het buitenspeelgedrag geregistreerd met IGOR-2. Enkele wijzigingen die het protocol beter geschikt maakte voor de registratie van informeel gedrag waren verwerkt in IGOR-2. Het IGOR-2 protocol was hierdoor iets beknopter. Dat gold ook voor de activiteiten-opties, in IGOR-2 konden waarnemingen vertaald worden in verschillende 6 activiteiten: lopen, rennen, fietsen/steppen, voetballen, gebruik van een speeltoestel, en overig sport/spel. Kinderen en jongeren (2-18 jaar) waren in 73% van de gevallen actief. De meest populaire activiteiten bij kleuters waren lopen en overig sport/spel, samen vormden die 50% van de activiteiten. Bij kinderen waren dat voetballen en overig sport/spel, samen goed voor 56%. Bij adolescenten is alleen genoteerd of ze actief waren, niet de aard van de activiteit. 56% van alle personen bevond zich in formele speelruimten. Dit percentage is in de S-buurt iets hoger (58%) dan in de Dw-buurt (51%). Meisjes spelen minder vaak in formele ruimten dan jongens. Kleuters spelen vaker in formele ruimten dan oudere kinderen. Figuur 6.3 geeft een overzicht van de mate waarin de verschillende leeftijdsgroepen actief waren op formele en informele speelplekken, verdeeld naar buurt en leeftijd. In totaal is in de formele ruimten 80% van de personen tot 18 jaar actief, tegen 63% in de informele ruimten. Kleuters zijn echter in formele en informele ruimten even actief. Kinderen zijn in formele ruimten actiever in vergelijking met informele ruimten. Adolescenten zijn als groep aanzienlijk minder actief, maar wel relatief actiever in de formele ruimten In bijlage 5 is een schatting gemaakt van de bijdrage van het buitenspelen aan de Nederlandse beweegnorm. Figuur 6.3: percentage jonge personen dat buiten actief is op formele en informele speelplekken, per leeftijdsgroep en per buurt; 2012 blz. 12

15 6.3 Begeleiding van kleuters Kleuters in de Dw-buurt waren minder vaak onder toezicht van een oudere persoon dan in de S- buurt. In de Dw-buurt werd 52% van de kleuters begeleid door een of meer volwassenen. Dat wil zeggen dat wanneer zij buiten speelden er in 52% van de gevallen in hetzelfde subgebied een volwassen persoon als (kennelijke) begeleider aanwezig was. Kleuters in de Staalmanpleinbuurt werden volgens dezelfde criteria in 84% van de gevallen begeleid door een volwassen persoon. 6.4 Aantal buiten spelende en in buurt wonende jongeren In bijlage 2 is het totaal aantal personen woonachtig in beide buurten gegeven in dezelfde leeftijdsgroepen als bij de observaties zijn gebruikt. De percentages jongeren van verschillende leeftijdsgroepen die gemiddeld per observatieronde buiten waren, zijn in figuur 6.4 weergegeven. De aantallen personen per leeftijdsklasse zijn bepaald uit populatiegegevens van O+S. 3 Figuur 6.4 laat per buurt zien hoe het gemiddelde aantal buiten per leeftijdsgroep zich verhoudt tot het aantal dat in de buurt woont. Gemiddeld is rond 2,5% van de in elke buurt woonachtige kleuters s middags na schooltijd buiten waargenomen. Voor kinderen was dit in beide buurten als geheel 7,9%, maar in de Dw-buurt (5,2%) was dat maar half zo veel als in de S-buurt (9,3%). Uit de figuur blijkt dat kinderen, zoals men ook zou verwachten vanwege de tijd van observatie ( s middags na schooltijd), het meest buiten zijn. Figuur 6.4: aandeel van personen dat buiten is als percentage van personen woonachtig in beide buurten, verdeeld naar buurt en leeftijd; % beide buurten S-buurt D-buurt percentage van leeftijdsgroep in buurt 15% 10% 5% 0% peuters (2-6) kinderen (7-12) adolescenten (13-18) volwassenen totaal 3 de leeftijden zijn in O+S-data anders gegroepeerd (1-5, 6-10, 11-15, en vanaf 20 jaar) en hier omgerekend met de aanname dat in elk jaar van een leeftijdscategorie hetzelfde aantal personen voorkomt blz. 13

16 7. Resultaten voorjaar 2013 (meting 3) In totaal zijn er 598 mensen waargenomen. Dit waren alle mensen die betrokken waren bij het buiten spelen, dus alle leeftijdsgroepen en de volwassen begeleiders. 60% van hen werden in de S- buurt waargenomen en 40% in de Dw-buurt, waarbij het net als in 2012 opviel dat vooral het Staalmanpark in de S-buurt druk bezocht was. Figuur 7.1: Verdeling personen naar geslacht en leeftijd; 2012 Ongeveer 2 van de 3 waargenomen kinderen (6-12 jaar) waren jongens. Begeleiders waren vooral vrouwelijk; in de Dw-buurt waren aanmerkelijk meer vrouwelijke dan mannelijke begeleiders. Tabel 2 geeft een overzicht van alle waarnemingen per leeftijdsgroep, verdeeld naar buurt en type speelruimte (formeel: voor spelen ingerichte speelplekken; informeel: niet daarvoor ingerichte blz. 14

17 plekken, vooral stoepen). Eerst zijn in tabel 1 de totalen van alle waarnemingen (totalen alle observatierondes) gegeven, vervolgens het gemiddelde van de observatierondes. Tabel 7.1: gemiddelde aantallen waargenomen personen naar leeftijdsgroep en buurt en per type speelplek; 2013 kinderen totaal aantal peuters (2-6) (6-13) adolescenten (13-18) volwassenen (18+) S-buurt D-buurt beide buurten op formele speelplekken op informele plekken (stoepen) Gebruik van de openbare ruimte Sommige plekken worden intensiever gebruikt dan andere. Hieronder wordt per buurt het gebruik van de buitenspeelgebieden toegelicht. In figuur 7.2 is een overzicht gegeven van waargenomen aantallen personen in formele en informele speelgebieden. In figuren in bijlage 1 is dit op vergelijkbare weergegeven per leeftijdsgroep en geslacht. Figuur 7.2: aantal geobserveerde personen per speelplek (alle leeftijdsgroepen incl. volwassen begeleiders); kleur geeft totaal aantal in klassen, getal per plek het aantal geobserveerden; 2013 blz. 15

18 7.1.1 Formele speelruimten Op formele speelplekken bevonden zich in % van het aantal geobserveerde personen. Formele speelruimten in de S-buurt Net als in 2012 viel op dat het Staalmanpark een belangrijke speelplek is in de S-buurt. Van de waargenomen kleuters en kinderen t/m 12 jaar speelde respectievelijk 51% en 54% in het Staalmanpark. Ook een groot deel van de adolescenten (65%) bezocht het Staalmanpark en 76% van de begeleiders was in het Staalmanpark te vinden. Als het gebruik van het Staalmanpark vergeleken wordt met alleen de formele speelplekken in de S-buurt valt op dat kleuters in 85% van de gevallen in het Staalmanpark gezien werden. Bij de overige leeftijdsgroepen lag dit percentage op 92% en 95% (kinderen en begeleiders resp.) en 100% (adolescenten). De enige andere formele speelplek met noemenswaardig gebruik in deze buurt was de kleine speelplek in het zuidwesten van de buurt. Rondom deze speelplek werd ook veelvuldig gespeeld op informele plekken. Formele speelruimten in de Dw-buurt Het gebruik van de formele ruimten in 2013 heeft veel overeenkomsten met de het gebruik in Het verharde nieuwe voetbalveld, centraal gelegen in de buurt, trekt veel publiek waarbij voornamelijk kinderen van 6 t/m 12 jaar op deze plek actief waren (verantwoordelijk voor 24% van het gebruik van formele ruimten) en voor kleuters blijft de relatief grote speelplek tussen de nieuwbouw blokken in het noorden populair (44% van de kleuters in formele ruimten). De oude speelplek in het noordwesten van de buurt werd dit keer druk bezocht, in tegenstelling tot de eerdere meting van 2012 waarbij er slechts enkele kinderen geobserveerd werden. Gemiddeld per observatie werden hier nu zeven kinderen geobserveerd. Daarmee werd deze plek verreweg het meest bezocht van de formele plekken (41% van de geobserveerden in formele ruimten). Op de soortgelijke speelplek ten zuiden van deze druk bezochte speelplek werden regelmatig adolescenten gezien (85% van het totale formele gebruik van deze leeftijdsgroep). Waarschijnlijk was dit gebruik gerelateerd aan de aanwezigheid van de nabijgelegen middelbare school Informele speelruimten Op informele speelplekken bevonden zich in % van het aantal geobserveerde personen. Informele speelruimten in de S-buurt Omdat adolescenten en volwassenen vooral op het Staalmanpark gezien werden, wordt alleen het informele gebruik van kleuters en kinderen t/m 12 jaar besproken. De meting van 2013 laat in grote lijnen hetzelfde gebruik zien van informele speelruimte door kinderen van 6 t/m 12 jaar. Wat opvalt, is dat er in 2013 minder kinderen op de grote stoep naast het Staalmanpark spelen maar dat deze stoep nog steeds veelvuldig gebruikt wordt voor buitenspelen. Verder zijn er opvallend meer kinderen bij de doodlopende straat in het zuidwesten van de buurt gezien. Rondom het speelplaatsje daar werd in 2013 vooral veel gevoetbald. In dit deel van de buurt waren ook meer kleuters vergeleken met de observaties in het jaar daarvoor. blz. 16

19 Informele speelruimten in de Dw-buurt De informele speelruimte rondom de populaire, nieuwe speelplaats in het noorden van de wijk en de ruimte rondom het verharde voetbalveld waren ook in 2013 weer populaire buitenspeelgebieden. 53% van de geobserveerden in informele gebieden werden in deze ruimten gezien. Verder is te zien dat kinderen van 6 tot 12 jaar meer versnipperd dan kleuters buitenspelen. Hierbij lijken kleuters meer gebonden aan ouders/begeleiding nabij hun huis/stoepje bij de voordeur terwijl kinderen zich vrijer door de wijk verplaatsen met een meer divers gebruik van de openbare ruimte. 7.2 Actief gedrag In 2013 waren 74% van de kinderen en jongeren (2-18 jaar) actief, dus vrijwel gelijk aan de 73% van het jaar ervoor. De meest populaire activiteiten bij kleuters was het gebruik van een speeltoestel het meest populair, gevolgd door fietsen of steppen, samen vormden die 75% van de activiteiten. Bij kinderen was voetballen het meest populair, gevolgd door het gebruik van een speeltoestel, samen goed voor 64%. Bij adolescenten is alleen genoteerd of ze actief waren, niet de aard van de activiteit. Figuur 7.3: percentage jonge personen dat buiten actief is op formele en informele speelplekken, per leeftijdsgroep en per buurt; % van alle personen bevond zich in formele speelruimten. Dit percentage is in beide buurten hetzelfde. Kleuters (2-5 jaar) spelen vaker in formele ruimten dan oudere kinderen. Meisjes spelen minder vaak in formele ruimten dan jongens. Figuur 4 geeft een overzicht van de mate waarin de verschillende leeftijdsgroepen actief waren op formele en informele speelplekken, verdeeld naar buurt, leeftijd en geslacht. In totaal is in de formele ruimten 80% van de personen tot 18 jaar actief, tegen 67% in de informele ruimten. Vooral kinderen zijn in formele ruimten actiever in vergelijking met informele ruimten. Adolescenten zijn als groep aanzienlijk minder actief, maar wel relatief actiever in de formele ruimten. Kleuters zijn in formele en informele ruimten even actief. blz. 17

20 7.3 Begeleiding van kleuters Kleuters in de buurt Delflandplein-West werden in 70% van de gevallen begeleid door een volwassene: er was dan in hetzelfde subgebied een volwassen persoon die als begeleider beoordeeld werd. In de Staalmanpleinbuurt werden volgens dezelfde criteria kleuters in 77% van de gevallen begeleid door een volwassen persoon, wat vergelijkbaar is met het percentage van de tellingen in oktober/november Aantal buiten spelende en in buurt wonende jongeren In bijlage 2 is het totaal aantal personen woonachtig in beide buurten gegeven in dezelfde leeftijdsgroepen als bij de observaties zijn gebruikt. De percentages jongeren van verschillende leeftijdsgroepen die in 2013 gemiddeld per observatieronde buiten waren, zijn in figuur 7.4 weergegeven. Uit de figuur blijkt dat gemiddeld rond 4% van de in elke buurt woonachtige kleuters s middags na schooltijd buiten werd waargenomen, meer dan de 2,5% in Voor kinderen was dit in 2013 in beide buurten als geheel 9,5%. In tegenstelling tot 2012, toen er in de Dw-buurt duidelijk minder kinderen buiten speelden als in de S-buurt, speelden er nu in de Dw-buurt naar verhouding juist wat meer kinderen buiten, terwijl het aandeel kinderen in de S-buurt ongeveer hetzelfde is gebleven. Bij de adolescenten is het aantal in de S-buurt aanmerkelijk lager (1%) in vergelijking met 2012 (4%). Figuur 7.4: aandeel van personen dat buiten is als percentage van personen woonachtig in beide buurten, verdeeld naar buurt en leeftijd; % beide buurten S-buurt D-buurt percentage van leeftijdsgroep in buurt 15% 10% 5% 0% peuters (2-6) kinderen (7-12) adolescenten (13-18) volwassenen totaal blz. 18

21 8. Veranderingen met de tijd Omdat de metingen van 2012 en 2013 het meest vergelijkbaar zijn zal hieronder in eerste instantie in worden gegaan op opvallende verschillen tussen deze twee metingen. In de volgende paragraaf zullen de verschillen tussen alle metingen besproken worden. De observatiedata zijn hierbij zo geselecteerd dat alle metingen zo veel mogelijk vergelijkbaar zijn. 8.1 Vergelijking 2012 en Buitenspeelpopulatie Uit een vergelijking van de observaties in 2012 en 2013 kunnen we het volgende concluderen. - In totaal zijn er tijdens de meting van 2013 gemiddeld per ronde meer personen (incl. volwassen begeleiders) waargenomen dan tijdens de meting in 2012: 75 in 2013 tegen 67 in De groei werd vooral veroorzaakt door een toegenomen aantal kinderen (6-12 jaar): 46 in 2013 tegen 38 in Bij de andere leeftijdsgroepen gaat het om lagere aantallen en was de verandering wisselend (in 2013 wat meer kleuters en volwassenen, en minder jongeren). - De toename bij de kinderen werd vooral veroorzaakt door een hoger aantal in de Dw-buurt (per ronde gemiddeld 30 in 2013 en 18 in 2012). In de S-buurt was het gebruik van de openbare speelruimte door kinderen iets afgenomen (van 30 naar 27). De toename in de Dwbuurt werd veroorzaakt door een intensief gebruik van de oude speelplek in het noordwesten van de buurt; deze plek werd in 2012 nauwelijks gebruikt. - Van alle geobserveerden van 6 t/m 18 jaar was 66% jongen in 2013 ten opzichte van 73% in Er werden in 2013 dus meer meisjes gezien. Dit was in beide buurten het geval waarbij in de Dw-buurt relatief meer jongens werden gezien dan in de S-buurt. blz. 19

22 8.1.2 Locatie van buitenspelen - Het buitenspelen gebeurde vaker op formele dan op informele plekken. In 2012 speelde 56% van de kinderen op een formele plek, in 2013 was dit 60%. De toename was groter in de Dwbuurt (van 51% in 2012 naar 59% in 2013) dan in de S-buurt (van 58% in 2012 naar 63% in 2013). Dit was ook in 2013 sterk geconcentreerd: in de S-buurt op het Staalmanpark en in de Dw-buurt op het verharde, centraal gelegen voetbalveld en de speeltoestellen tussen de nieuwbouw in het noorden van de wijk. - Bepaalde locaties werden in 2013 meer bezocht, zoals de oude speelplek in het noordwesten van de Dw-buurt en de speelplek in het zuidwesten van de S-buurt. Een belangrijke reden hiervoor lijkt de flexibiliteit van jongens om op verschillende plekken te voetballen. Naast het spelen op voetbalvelden zijn kinderen ook op zoek naar geïmproviseerde voetbalruimte. Deze ruimten lijken aan niet al te strikte eisen te hoeven voldoen: met een object dat als doel kan dienen en wat vrije speelruimte kan ook een plek voldoen die dichterbij de woning van de betreffende kinderen ligt. - De toename van het aantal buitenspelende kinderen in de Dw-buurt kwam vooral door het gebruik van een oude speelplek in het NW van de wijk. Dit staat kennelijk los van de in 2013 gerealiseerde Speelroute Delflandpleinbuurt waar deze speelplek namelijk niet bij is aangesloten Actief gedrag - In 2012 was 73% van de personen t/m 18 jaar in het onderzoeksgebied actief bezig (alles behalve inactief: zitten, staan, liggen). In 2013 lag dit percentage op 74%. Er was dus geen verschil in deze verhouding zichtbaar als naar de twee metingen gekeken wordt in zijn geheel. In de Dw-buurt werd echter in 2013 wat meer actief gedrag waargenomen (79% in 2013 t.o.v. 66% in 2012). In de S-buurt werd actief gedrag nauwelijks minder waargenomen (75% in 2012 t.o.v. 72% in 2013). Figuur 8.2: percentage personen dat buiten (in)actief is op formele speelplekken, per jaar en en per buurt blz. 20

23 - Op formele plekken komt naar verhouding meer actief gedrag voor: 80% van alle personen is actief op formele plekken tegen ca. 65% op informele plekken. Dit komt vooral doordat meisjes op informele plekken naar verhouding weinig actief zijn terwijl dat bij jongens weinig verschilt. Van de jongens is ruim 80% actief op zowel formele als informele speelplekken. Van de meisjes is ook ruim 80% actief op formele speelplekken, maar slechts 50-60% op informele plekken Verdeling over jaar en week en weersinvloeden - In de S-buurt waren in het najaar (2012) en voorjaar (2013) ongeveer evenveel kinderen buiten en ze waren even actief. In de Dw-buurt kwamen in het voorjaar wel meer kinderen voor, maar dit lijkt geen seizoensinvloed want dat lag vooral aan het gebruik van één plek die in het najaar niet werd gebruikt. - Wel werd op de laatste dagen van de meting in 2013 met mooi weer (boven 16 graden met zon) opvallend veel buitenactiviteit gezien. Op de overige dagen van de meting van 2013 was het verder relatief koud met temperaturen onder normale waarden voor de tijd van het jaar (zie tabellen in bijlage 3). Juist het contrast in deze weersomstandigheden zou van invloed kunnen zijn op de grote verschillen in het gebruik van de openbare ruimte voor buitenspelen. Figuur 6: aandeel personen dat buiten is op de verschillende dagen van de week t.o.v. gemiddelde index aantal personen (gemiddeld = 100) ma di wo do vrij gemidd S-buurt 2013 S-buurt 2013 D-buurt 2012 D-buurt Er is geen duidelijke samenhang van buitenspelen met de dag in de week. Zoals uit figuur 6 blijkt, waren er in 2013 op dinsdag en in 2012 op vrijdag relatief veel personen buiten en was alleen op woensdag de variatie gering. Gezien het betrekkelijk kleine aantal observaties per dag is het de vraag of deze variaties t.o.v. de gemiddelde betekenis hebben; de kans is groot dat ze op toeval berusten. blz. 21

24 8.2 Vergelijking 2011, 2012 en 2013 Bij de observaties van 2011 zijn ook kinderen van onder de 2 jaar meegenomen in het onderzoek (33 kinderen) en is ook de buurt Delflandsplein-Oost (Do) bezocht. Bovendien betroffen deze observaties het buiten spelen op alleen formele speelplekken en ook tijdens weekenddagen. Enkele speelplekken die onderzocht zijn in 2011 zijn daarna verdwenen en er zijn daarna speelplekken bijgekomen. Zo is het grote en populaire Staalmanpark pas in de zomer van 2011 opgeleverd en werd de school verplaatst van de Do- naar de Dw-buurt Buitenspeelpopulatie Om de buurten vergelijkbaar te maken zijn alle observaties die buiten schooltijd vallen (van de meting van 2011) en de observaties binnen formele gebieden (informele ruimte alleen onderzocht in 2012 en 2013) gebruikt. In 2011 kwamen in de formele gebieden duidelijk minder personen voor dan in 2012/13, zoals weergegeven in tabel 8.1 en figuur 8.5. Er waren in 2011 vooral minderen kinderen van 6-12 jaar. Er waren in 2011 echter ook minder formele speelplekken dan in 2012/13 en wellicht werd er meer op informele plekken gespeeld. Tabel 8.1: ontwikkeling aantal geobserveerde personen per jaar naar leeftijdsgroep en geslacht; gemiddelden per observatieronde meting kleuter 2-5kinderen 6kinderen 6adolescenadolescenvolwassenvolwassen ,9 1,9 2,1 1,2 1,3 2,0 3, ,1 16,0 5,2 6,6 0,7 1,1 2, ,0 18,3 9,3 2,8 0,4 1,3 6,0 Figuur 8.5: ontwikkeling van aantallen waargenomen personen per jaar naar leeftijdsgroep en geslacht van de drie metingen weergegeven; alleen personen waargenomen in formele gebieden en na schooltijd; gemiddelden per observatieronde blz. 22

25 In tegenstelling tot de meting van 2012 en 2013 zijn er in 2011 meer kinderen in de D-buurt (West en Oost) geobserveerd dan in de S-buurt. Vooral adolescenten werden meer gezien in de D-buurt, jonge kinderen werden vaker gezien in de S-buurt. Bij de meting van 2011 was in tegenstelling tot de latere metingen het aandeel meisjes iets groter (52%) dan het aandeel jongens (48%) van de buitenspeelpopulatie van 6-12 jaar. Er waren relatief meer volwassenen in 2011, waarbij een groter deel vrouwelijk was (62 vrouwen en 47 mannen). Naast dat er in 2012 en 2013 veel meer kinderen geobserveerd zijn per observatieronde, is het aandeel kinderen van 6-12 jaar flink toegenomen. Verder valt op dat, ondanks dat de meting zo veel mogelijk is gelijk getrokken, er vooral verschil zit tussen de meting van 2011 en die van 2012/13. Een verklaring van dit verschil kan methodologisch van aard zijn, de waarnemingen in 2011 zijn immers iets anders uitgevoerd (zie tekstvak verderop). Een andere verklaring zou in de afwezigheid van het Staalmanpark kunnen liggen. In 2011 was dit grote speelplein nog niet aanwezig in de S- buurt, terwijl het plein zowel in 2012 als in 2013 door veel kinderen gebruikt werd. In figuur wordt daarom het totale gebruik en gemiddelde gebruik per ronde zonder en met het Staalmanpark weergegeven. Opvallend is dat de verschillen tussen de meting van 2011 en de latere metingen veel minder groot wordt. Vooral voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar is er een aanzienlijk afname in het gebruik van formele ruimte. Alle geobserveerden met (links) en zonder Staalmanpark (rechts) Gemiddeld per ronde met (links) en zonder Staalmanpark (rechts): blz. 23

26 8.2.2 Locatie van buitenspelen De aanleg van nieuwe plekken en de verplaatsing van de school heeft grote gevolgen gehad voor het buiten spelen. In de Do-buurt was bij de Jan de Doperschool de meest populaire speelplek welke in 2013 aanzienlijk minder gebruikt werd. In 2012/13 waren de meest populaire formele speelplekken die bij de (verplaatste en tegelijk hernoemde) Fiep Westendorpschool en het Staalmanpark Actief gedrag Als het actieve gedrag van de meting van 2011 vergeleken wordt met de latere metingen valt op dat in 2012 en 2013 meer actief gedrag gezien werd. Waar in 2011 in totaal 60% van de kinderen actief was op formele plekken lag dit percentage in 2012 en 2013 op 80%. Vooral in de D-buurt is het actieve gedrag behoorlijk toegenomen vergeleken met de observaties van Begeleiding van kleuters De begeleiding van de kleine kinderen (kleuters 2 t/m 5 jaar) door volwassenen is gemeten door een ratio volwassenen/kleuter op te stellen. In figuur wordt deze ratio per buurt en meting weergeven. Wat opvalt, is dat er per kleuter in 2011 veel meer begeleiders waren in de Dw-buurt. Een verdere specificatie laat zien dat het gebied waar vanaf 2012 de Fiep Westendorpschool is ingetrokken (locatie 2, zie kaart) hier verantwoordelijk voor is en dat bijna alle ouders/begeleiders op deze locatie samenkomen. Het schoolplein van het Fiep Westendorpschool is niet meegenomen in de observaties van 2012 en 2013 (vanwege de gedeeltelijke toegankelijkheid) wat mogelijk de verschillen in mate van begeleiding verklaard tussen de metingen Aantal buiten spelende en in buurt wonende jongeren Om een vergelijking te maken tussen het aantal inwoners en buiten spelende kinderen en de drie metingen is ook hier alleen het formele naschoolse buitenspeelgedrag geanalyseerd. De populatie gegevens van O&S (gemeente Amsterdam) zijn in tabel vergeleken met de selectie van buiten spelende kinderen. blz. 24

27 Wat opvalt dat er een veel groter deel kinderen buitenspeelt sinds 2012 als dit vergeleken wordt met de andere leeftijdsgroepen. Wat ook opvalt, is dat er in de Dw-buurt meer kinderen zijn gaan buiten spelen in 2013 ten opzichte van 2012 en dat dat zelfs het gebruik van de S-buurt overstijgt. Formeel buiten spelen en populatie van de twee buurten buurt kleuters 2-5 kinderen 6-12 adolescenten meting 2011 Dw-Buurt 0,6% 1,5% 1,6% meting 2011 S-Buurt 1,2% 0,5% 0,4% gemiddelde per ronde totaal 0,9% 0,8% 0,8% meting 2012 Dw-Buurt 1,3% 3,2% 1,5% meting 2012 S-Buurt 1,8% 5,0% 2,7% gemiddelde per ronde totaal 1,6% 4,4% 2,3% meting 2013 Dw-Buurt 2,3% 6,7% 1,6% meting 2013 S-Buurt 2,7% 5,2% 0,6% gemiddelde per ronde totaal 2,5% 5,7% 1,0% Opmerkingen met betrekking tot de methodiek van de meting van 2011 tov 2012/13: Gegevens over informeel buitenspeelgedrag van 2011 ontbreken. Misschien werd er in 2011 wel veel meer informeel buitengespeeld. Volwassenen die aanwezig waren in de speeltuinen, niet perse begeleiders, werden meegeteld in Tijdens de latere metingen werden volwassenen alleen genoteerd als ze een begeleidende rol vervulde. Dat wil zeggen dat de volwassenen die aanwezig waren daar waren voor het actief of inactief begeleiden van een kind. De manier van observeren verschilde met die van de latere metingen. In 2011 werden de speeltuinen over het algemeen iets langer geobserveerd per ronde. Ook is er in 2011 gekeken naar de bezetting van speeltuinen in de ochtend- en avonduren (resp u en u). De middagsessie betrof een meting tussen 1530u en 1630u. Alleen de laatste tijdsperiode werd tijdens de meting van 2012 & 2013 ook gebruikt voor dataverzameling. Tijdens de observaties in 2011 waren beide buurten onderhevig aan groot stedelijke vernieuwingswerkzaamheden, waarvan een gedeelte in de zomer van 2011 is afgerond. Tijdens de metingen van 2012 en 2013 waren er ook nog verschillende grote bouwprojecten in uitvoering en deze zullen nog enige tijd voortduren. Dit heeft vast in meerdere of mindere mate effect gehad op de metingen. blz. 25

28 9. Conclusie Het doel van JOGG is dat kinderen een gezond gewicht bereiken (en dat daarna aanhouden), vooral doordat het aantal kinderen met overgewicht daalt. Het bevorderen van de hoeveelheid beweging helpt daarbij en voor kinderen is buiten spelen een belangrijke vorm van bewegen. Een subdoelstelling van JOGG is dan ook dat een toenemend aantal kinderen (tot 12 jaar) vaker buiten speelt. Om na te gaan of dit doel wordt bereikt, kan het aantal kinderen dat buiten speelt worden geteld. Met systematische observaties wordt gemeten of er, in de loop van de tijd, meer buiten spelen plaatsvindt als gevolg van verbetering van buitenspeelmogelijkheden en meer aandacht daarvoor via sociale stimulansen. Omdat bij deze observaties geen individuele kinderen worden gevolgd, kunnen alleen resultaten op groepsniveau (kinderen) worden verkregen. De doelstelling wordt daarom als volgt geformuleerd: Na verloop van tijd wordt een groter aantal buiten spelende kinderen (tot 12 jaar) waargenomen. Dit rapport geeft resultaten van drie moment opnamen van het buiten spelen in de JOGG pilotwijk, namelijk het najaar van 2012 en het voorjaar van 2011 en Deze metingen zullen moeten worden herhaald om een indruk te krijgen hoe het buiten spelen zich hier met de tijd ontwikkelt. De momentopnamen bestonden uit het systematisch observeren van mensen in het grootste deel van de JOGG pilotwijk, namelijk de Staalmanpleinbuurt en Delflandpleinbuurt-West (S- en Dw-buurt). Daaruit blijkt dat er na schooltijd gemiddeld rond 10 kleuters (2-5 jaar) en ruim 40 kinderen (6-12 jaar) tegelijk buiten zijn in 2012/13. Daarvan zijn er ongeveer 80% actief bezig: ze lopen, rennen, fietsen/steppen, voetballen, gebruiken een speeltoestel of doen nog ander sport of spel. Kleuters lopen en spelen vooral, kinderen voetballen en spelen vooral. In 2011 waren er gemiddeld slechts 3 kleuters en 4 kinderen tegelijk buiten. Omdat de meting in 2011 een iets andere opzet had is het belangrijk rekening te houden met de meerdere meetmomenten op relatief rustige momenten op de dag (begin middag) en dat de observaties in 2011 uitsluitend in formele gebieden uitgevoerd zijn. Als hier voor gecorrigeerd wordt laten de resultaten meer vergelijkbare patronen zien. De resultaten laten ook het volgende zien: 1) in de S-buurt waren in 2012 meer kinderen buiten dan in de Dw-buurt, zowel in absoluut aantal als naar verhouding van het aantal daar wonende kinderen. In 2013 speelden er naar verhouding echter ongeveer evenveel kinderen in beide buurten. Daar staat tegenover dat in 2011 juist in de Dw-buurt een groter aandeel kinderen speelden. 2) Een mogelijke verklaring voor de verschuiving van het buitenspeelgedrag naar de S-buurt kan liggen aan de oplevering van het Staalmanpark in 2012, een groot openbaar speel/schoolplein. Het Staalmanpark trekt van alle onderzochte speelplekken veruit de meeste kinderen in zowel 2012 als In de Dw-buurt is de speelruimte met voetbalveld bij de Fiep Westendorpschool het meest populair. In 2013 was echter ook een oude speelplek populair die in 2011 matig en 2012 nauwelijks werd gebruikt. 3) In de informele speelruimte, zoals stoepen en plantsoenen, spelen bijna net zoveel kinderen als op de speciaal voor spelen ingerichte plekken. Een aantal van deze ruimten is echter de ruimte om een formele speelplek en kan dus als omgeving daarvan worden gezien. Het niet meenemen van informele speelruimte in het onderzoek van 2011 kan om die rede ook een onderschatting geven van de buitenspeelwaarde van formele speelruimten. blz. 26

29 4) In 2011,2012 en 2013 spelen meisjes duidelijk minder vaak buiten dan jongens: er waren ruim twee keer zoveel jongens als meisjes buiten in 2012/13, in 2011 was deze verhouding iets vlakker waarbij nog steeds een duidelijke meerderheid van de geobserveerden jongen/man was. Van de kinderen die in het gebied wonen was gemiddeld 8 à 10% (2012 resp. 2013) na schooltijd buiten. Bij de kleuters (3 à 4%) en adolescenten (4 à 2%) was dat aanmerkelijk lager, maar zij zijn niet gebonden aan de middagtijd na school zoals bij kinderen het geval is. In 2011 liggen de percentages beduidend lager, een effect van het ontbreken van informele gebruikscijfers. Op grond van de aantallen kinderen die buiten spelen en in het gebied wonen, kan worden berekend (zie bijlage 4) dat het buiten spelen op schooldagen lijkt te voorzien in ongeveer éénderde van hun beweegbehoefte volgens de Beweegnorm. Bij jongens is dat duidelijk meer, bij meisjes minder. In de rest van de beweegbehoefte moet dus voorzien worden door andere (beweeg)activiteiten. blz. 27

30 Bijlagen Bijlage 1. Gebruik openbare ruimte per leeftijdsgroep Op de plattegronden hieronder is per leeftijdsgroep aangegeven op welke plekken (subgebieden van onderzoek) meer dan twee personen zijn waargenomen, gesommeerd over alle observaties. 4 Steeds staan per leeftijdsgroep de gegevens van 2012 en 2013 onder elkaar. 4 Voor 2012 zijn de aantallen in de Dw-buurt (9 observaties-rondes) voor een goede vergelijking met een factor 11/9 vermenigvuldigd ter correctie van het grotere aantal observatie-rondes (11) in de S-buurt. blz. 28

31 blz. 29

32 blz. 30

33 blz. 31

34 blz. 32