HST5 Vruchtwisseling - combinatieteelt in de Moestuin

Transcriptie

1 AFDELING HERENTALS Lesgever: Bert Peers Tekst: Bert Peers Bewerking M Peeters HST5 Vruchtwisseling - combinatieteelt in de Moestuin

2 1.Inleiding Vele gewassen die we in onze moestuin kweken krijgen last van verschillende ziekten. Dit kan ondermeer het gevolg zijn van weersomstandigheden en andere factoren die we niet altijd in de hand hebben. Maar vele van deze ziekten kunnen in de bodem overleven en het volgende jaar terug toeslaan. Als we dan met dezelfde plant of een nauwe verwant terug op deze plaats komen zal het voor de ziekte wel zeer makkelijk worden. 2.Waarom afwisseling? We kunnen dit eenvoudig duidelijk maken met enkele voorbeelden. * Door een onvoldoende afwisseling kan er op verloop van tijd een probleem ontstaan van aaltjes of nematoden. Bij akkerbouw op grote schaal vormen ze vaak een groot probleem. Dit door dat gewassen zichzelf snel opvolgen. Deze aantasting veroorzaakt kwijnende gewassen en vaak veel lagere opbrengsten. Dit effect noemt men ook vaak bodemmoeheid. Wat zijn aaltjes en waarom zijn die soms schadelijk? Aaltjes kom je in feite overal tegen, zeker overal in de grond. Ze zijn een grote groep (stam) van zeer algemeen voorkomende wormen. Zij worden ook "rondwormen" of wetenschappelijk "nematoda" genoemd. Er zijn meer dan beschreven soorten. Nematologie is de wetenschap die de aaltjes bestudeert. "Nematoda" komt uit het Grieks en betekent draad-achtig.veel nematoden leven in de bodem van dode organische stof. Andere soorten leven als parasiet en veroorzaken plantenziekten zoals aardappelmoeheid of zitten in het darmkanaal van zoogdieren zoals de spoelwormen of de aarswormpjes en worden in het laatste geval dan vaak als draadworm aangeduid. Sommige nematoden kunnen wel 8 meter lang worden, maar de meeste nematoden zijn voor het blote oog onzichtbaar. Ze zijn dan hooguit 1 mm lang en zeer smal. Per m² bodem kunnen wel een miljoen aaltjes leven. Ze komen overal voor. Aaltjes worden ook toegepast als natuurlijke vijanden van plaaginsecten of naaktslakken. Een aantal aaltjes-soorten zijn juist voor sommige groentegewassen erg schadelijk omdat zij bijvoorbeeld de wortels opvreten. Het project "Pro Gemüse" wil hier helpen om dit soort schades te voorkomen. Onderaan zie je wortels die door aaltjes flink aangetast zijn.

3 Ook geven gewassen stoffen terug af in de grond. Zo zal er op verloop van tijd een overdosis van deze stoffen in de grond zitten en waardoor ze toxisch zijn voor de plant zelf. Voor een hobbytuinier die een groot aantal gewassen kweekt is het gevaar op bodemmoeheid natuurlijk al een stuk kleiner.pas wel op voor aardappelen, deze komen maar al te vaak op hetzelfde perceel te staan! * Er zijn een groot aantal schimmels die in de grond overleven. Doorgaans zullen deze schimmels de planten volledig ten gronde richten. Ook tasten ze vaak alle leden van dezelfde planten - familie aan.denken we bijvoorbeeld aan knolvoet. Deze schimmel tast de plant aan vanuit de grond en overleeft lang in de bodem. Alle leden van de koolachtigen zijn een waardplant. (ook radijs,rammanas en raap). Er zijn nog vele redenen om vruchtafwisseling te doen: Onkruidbeheersing, bemesting, grondzorg,... 3.Gewasgroepen: Om duidelijk een planning op te stellen moeten we de groenten in groepen opdelen. Dit doen we op basis van voedingsbehoefte en ziektegevoeligheid.gewassen met een zelfde voedingsbehoefte zetten we bij elkaar.gewassen die dezelfde ziekten kunnen krijgen zetten we bij elkaar of juist net niet. Makkelijkste indeling die je kunt maken is door te kijken naar de delen die je eet. Zo onderverdelen we de groenten in een paar groepen. 1. Bladgewassen: spinazie, sla, warmoes, postelein, selder, peterselie, prei,... 2.Vruchtgewassen: pompoen, tomaat, paprika, komkommer, courgette, mais,... 3.koolgewassen: bloemkool, rode en witte kool, broccoli, spitskol, savooi, rammanas, radijs,... 4.Peulgewassen: erwten en bonen 5.wortelgewassen: ui, sjalot, look, wortel, rode biet, pastinaak, aardbei

4 7. aardappel Deze indeling geeft al een zeer goed beeld naar voedingsbehoefte. De gewassen die nu gegroepeerd zijn hebben een verwachting naar voeding toe die in dezelfde lijn ligt. Hoeveel compost geef je je groente? Niet iedere groente heeft dezelfde hoeveelheid nodig. Een emmer van 10 liter gevuld met rijpe compost weegt ongeveer 8 kg. 1. Zeer veel compost, een volle emmer: 8-10 kg/m2 2. Veel compost, net geen volle emmer: 6-8 kg/m2 3. Matig compost, een halve emmer: 4-6 kg/m2 4. Weinig compost, een bodem in je emmer: 2-4 kg/m2 5. Geen compost: 0 kg/m2 Vaak gaan we deze groepen nog verder opdelen. Voor vele tuiniers is het belangrijk om bijvoorbeeld veel selder en prei te kweken. Deze komen dan ook vaak apart op een bed te staan. Hierdoor ga je dus al vlug 9 bedden moeten aanleggen.

5 4.Het Schema Belangrijk is op voorhand even te denken aan welke gewassen er zeker in je tuin moeten staan. Als je dit weet kan je alles in groepen opdelen. En dus weet je ook hoeveel bedden je moet hebben.om even eerst duidelijk te zijn. Een schema bestaat best uit minimum 8 bedden om en goede afwisseling te krijgen. Meer is nog beter, minder kan eventueel problemen geven. Een afwisseling van 1 op 4 is echt wel het absolute minimum!!!hier enkele zaken waardoor je tot een schema zal komen: * Zeer belangrijk is dat koolgewassen elkaar niet mogen opvolgen (KNOLVOET!!!).Je eerste groep is dus vlug gevormd: koolgewassen. In dit geval is de knolvoet belangrijker dan de bemestingsbehoefte! * Alle vruchtgewassen vragen veel compost. Daarom zetten we deze ook samen in een groep.de aardbei hoort ook tot deze groep maar ze vragen veel plaats en vaak telen we ze op een tweejarige manier. Hierdoor zetten we ze best op een apart bed. * Aardappelen zijn ook een aparte groep. Ze vragen ook een groot oppervlak. En het is bijna het enige gewas dat een gematigde compostbehoefte heeft. * Bij de gewassen die weinig tot geen compostbehoefte hebben zien we de peulgewassen en de peulvruchten. Je zet ze best niet samen om een goede opvolging te hebben. (meer bedden geeft een beter resultaat naar beheersing van ziekten). * Dan hebben we nog de gewassen waarvan we de bladeren eten. Deze grote groep van bladgewassen kan je best ook nog onderverdelen. Zeker naar voedingsbehoeften zijn er nogal wat verschillen. Ook voor gewasbescherming is het niet nodig om deze gewassen samen te zetten. Er zijn binnen deze bladgewassen verschillende families te onderscheiden. Ook kunnen vele bladgewassen als voor en nateelt gezet worden. Enkele bladgewassen zet je als hoofdteelt en zo heb je natuurlijk wel een of meerdere bedden hiervoor nodig. Op volgende bladzijden een lijst van groenten met hun voedingsbehoeften: Vruchtwisseling : Indeling van de gewassen (+plantenfamilie) + compostbehoefte (zeer veel **** veel *** matig ** weinig of geen *) 1) koolgewassen : bloemkool **** (kruisbloemen) boerenkool ****(kruisbloemen) broccoli ****(kruisbloemen) Chinese kool ****(kruisbloemen) koolrabi ***(kruisbloemen) koolraap ***(kruisbloemen)

6 paksoi ****(kruisbloemen) raap (= keukenraap) **** (kruisbloemen) raapstelen *(kruisbloemen) radijs *(kruisbloemen) rammenas *(kruisbloemen) rode kool ****(kruisbloemen) savooikool (= groene kool) ****(kruisbloemen) spitskool ****(kruisbloemen) spruitkool ****(kruisbloemen) winterbloemkool **** (kruisbloemen) witte kool ****(kruisbloemen) 2) vruchtgewassen : aubergine *** (nachtschade) augurk *** (komkommer) courgette ***(komkommer) Kaapse kruisbes (= ananaskers) ***(nachtschade) komkommer ***(komkommer) meloen ***(komkommer) paprika ***(nachtschade) patisson *** (komkommer) peper ***(nachtschade) pompoen ***(komkommer) suikermaïs *** (grassen) tomaat ***(nachtschade) 3) aardbei *** (rozen) 4) aardappel ** (nachtschade) 5) wortelgewassen : cichorei * (composieten) haverwortel * (composieten) kapucijnerbaard * (composieten) knoflook * (look) knolvenkel ** (schermbloemen) pastinaak * (schermbloemen) rode biet * (ganzenvoet) schorseneer * (composieten) sjalot * (look) stengelui * (look) ui * (look) witloof * (composieten) wortel * (schermbloemen) wortelpeterselie * (schermbloemen) 6) peulgewassen : boon * (vlinderbloemen) erwt * (vlinderbloemen) labboon (tuinboon) * (vlinderbloemen) linze * (vlinderbloemen) sojaboon * (vlinderbloemen) 7) bladgewassen :

7 andijvie *** (composieten) bindsla (Romeinse sla) *** (composieten) eikenbladsla (roodbladige krulsla) *** (composieten) groenlof * (composieten) ijsbergsla (ijssla) *** (composieten) ijskruid *** (ijskruid) kardoen *** (composieten) kervel *** (schermbloemen) knolselder *** (schermbloemen) krulsla (groenbladige eikenbladsla)***(composieten) molsla *** (composieten) Nieuw-Zeelandse spinazie *** (ijskruid) peterselie *** (schermbloemen) pluksla *** (composieten) postelein *** (postelein) prei **** (look) roodlof *** (composieten) rucola * (kruisbloemen) selder *** (schermbloemen) sla *** (composieten) snijsla (steeksla) *** (composieten) spinazie *** (ganzenvoet) stengelsla (aspergesla of sladerij) *** (composieten) tuinkers *** (kruisbloemen) tuinmelde *** (ganzenvoet) veldsla * (valeriaan) waterkers * (kruisbloemen) warmoes (snijbiet) *** (ganzenvoet) winterpostelein *** (postelein) wortelpeterselie * (schermbloemen) 8) doorlevende gewassen : aardpeer * (composieten) artisjok ** (composieten) asperge * (leliefamilie) rabarber ** (duizendknoopfamilie) zeekool *** (kruisbloemen) 9) groenbemesters : klaver (vlinderbloemen) lupinen (vlinderbloemen) luzerne (Alfalfa) (vlinderbloemen) veldboon (vlinderbloemen) wikke (vlinderbloemen) bladrammenas (kruisbloemen) bladkool (kruisbloemen) gele mosterd (kruisbloemen) rapen (kruisbloemen) kanariezaad (grassen) gerst (grassen)

8 raaigras (grassen) rogge (grassen) tarwe (grassen) phacelia (Bosliefjesfamilie) spurrie (anjerfamilie) bernagie (komkommerkruid, borage) (ruwbladigen) boekweit (duizendknoop) zonnebloem (composieten) 10) ontsmettend : goudsbloem : (composieten) Oost-Indische kers : (klimkersachtigen) tagetes (Afrikaantje) : (composieten) 11) éénjarige tuinkruiden : (in moestuin ) anethum graveolens : dille : (schermbloemenfamilie) anthriscus cerefolium : echte kervel (schermbloemen) coriandrum sativum : koriander : (schermbloemenfamilie) lepidium sativum : tuinkers : (kruisbloemenfamilie) ocimum basilicum : basilicum : (lipbloemenfamilie) petroselinum crispum : peterselie : (schermbloemenfamilie) satureja hortensis : éénjarig bonenkruid : (lipbloemenfamilie) 12) kruidentuintje : agastache foeniculum : dropplant : (lipbloemenfamilie) agastache rugosa : Koreaanse munt : (lipbloemenfamilie) allium cepa var. viviparum (ook proliferum) : Egyptische ui * (lookfamilie) allium fistulosum : pijplook (lookfamilie) allium sativum : knoflook (lookfamilie) allium schoenoprasum : bieslook : (lookfamilie) allium tuberosum : Chinese bieslook (lookfamilie) allium ursinum : daslook : (lookfamilie) anethum graveolens : dille : (schermbloemenfamilie) angelica archangelica : grote engelwortel : (schermbloemenfamilie) angelica sylvestris : gewone engelwortel : (schermbloemenfamilie) anthriscus cerefolium : echte kervel *** (schermbloemen) armoracia rusticana : mierikswortel : (kruisbloemenfamilie) artemisia absinthium : absintalsem : (composietenfamilie) artemisia abrotanum : citroenkruid : (composietenfamilie) artemisia dracunculus : dragon : (composietenfamilie) borago officinalis : bernagie, komkommerkruid : (ruwbladigen) calamintha nepeta (sylvatica) : bergsteentijm : (lipbloemenfamilie) calendula officinalis : goudsbloem : (composietenfamilie) carum carvi : karwij : (schermbloemenfamilie) chamaemelum nobilis : Roomse kamille : (composietenfamilie) chelidonium majus : stinkende gouwe : (papaverfamilie) coriandrum sativum : koriander : (schermbloemenfamilie) cuminum cyminum : komijn : (schermbloemenfamilie) cynara cardunculus : kardoen : (composietenfamilie) cynara scolymus : artisjok : (composietenfamilie) echinacea purpurea : rode zonnehoed : (composietenfamilie) filipendula ulmaria : moerasspirea : (rozenfamilie)

9 foeniculum vulgare : venkel : (schermbloemenfamilie) galium (asperula)odoratum (odorata) : Lievevrouwebedstro : (walstrofamilie) glycyrrhiza glabra : zoethout : (vlinderbloemenfamilie) helichrysum italicum : kerrieplant : (composietenfamilie) helenium : zonnekruid : (composietenfamilie) hyssopus officinalis : hyssop : (lipbloemenfamilie) laurus nobilis : laurier : (laurierfamilie) lavandula angustifolia: lavendel : (lipbloemenfamilie) lepidium sativum : tuinkers : (kruisbloemenfamilie) levisticum officinale : lavas(maggikruid): (schermbloemenfamilie) matricaria chamomilla (recutita) : echte kamille : (composietenfamilie) melissa officinalis : citroenmelisse : (lipbloemenfamilie) mentha piperita : pepermunt : (lipbloemenfamilie) mentha rotundifolia(suaveolens) : witte munt : (lipbloemenfamilie) mentha spicata : groene munt : (lipbloemenfamilie) mentha spicata crispa : kruizemunt : (lipbloemenfamilie) mentha spicata nana : Marokkaanse munt : (lipbloemenfamilie) myrrhis odorata : roomse kervel : (schermbloemenfamilie) nasturtium officinale : waterkers : (kruisbloemenfamilie) nicotiana rustica : boerentabak : (nachtschadefamilie) nicotiana tabacum : echte tabak : (nachtschadefamilie) ocimum basilicum : basilicum : (lipbloemenfamilie) origanum Rosenkuppel : marjolein : (lipbloemenfamilie) origanum vulgare : wilde marjolein : (lipbloemenfamilie) papaver somniferum : slaapbol : (papaverfamilie) petroselinum crispum : peterselie : (schermbloemenfamilie) pimpinella anisum, anisum vulgare : anijs : (schermbloemenfamilie) pimpinella major : grote pimpernel : (rozenfamilie) pimpinella saxifraga : kleine pimpernel : (rozenfamilie) phytolacca xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />americana : karmozijnbes : (karmozijnbesfamilie) prunella vulgaris : gewone brunel (bijenkorfje): (lipbloemenfamilie) pulmonaria officinalis : longkruid : (ruwbladigen) rheum rhabarbarum : rabarber : (duizendknoopfamilie) rosmarinus officinalis : rozemarijn : (lipbloemenfamilie) rumex acetosa of rugosus : zurkel (zuring)* (duizendknoopfamilie) ruta graveolens : wijnruit : (wijnruitfamilie) salvia officinalis : echte salie : (lipbloemenfamilie) sanguisorba minor : kleine pimpernel : (rozenfamilie) sanguisorba officinalis : grote pimpernel : (rozenfamilie) santolina chamaecyparissus : heiligenbloem : (composietenfamilie) satureja hortensis : éénjarig bonenkruid : (lipbloemenfamilie) satureja montana : overblijvend bonenkruid : (lipbloemenfamilie) silybum marianum : mariadistel : (composietenfamilie) symphytum officinale : smeerwortel : (ruwbladigen) tagetes tenuifolia : (composietenfamilie) thymus citriodorus : citroentijm : (lipbloemenfamilie) thymus praecox : kruiptijm : (lipbloemenfamilie) thymus vulgaris : echte tijm : (lipbloemenfamilie) thymus serpyllum : wilde tijm : (lipbloemenfamilie) tropaeolum majus : Oost-Indische kers : (klimkersachtigen) tussilago farfara : klein hoefblad : (composietenfamilie) valeriana officinalis : valeriaan : (valeriaanfamilie) Schema van vruchtopvolging.

10 5.Opstellen van je schema

11 Methode: Het opstellen kan je best in drie stappen doen: 1. Je verdeelt je moestuin (op papier) in een aantal stukken van gelijke oppervlakte. Het minimum perceeltjes is 6 om een goede wachttijd te garanderen voor de erwt, ui en kolen. Indien je meerdere percelen van dezelfde gewasgroep wenst moet je best meerdere percelen voorzien. Een maximaal aantal is er niet! De percelen moeten wel even groot zijn om niet elk jaar je plan te moeten aanpassen. 2. Je verdeelt de gewassen in evenveel groepen als er percelen zijn. Er kunnen verschillende gewasgroepen op 1 perceel gezet worden. Hou dan wel rekening dat deze gewassen een zelfde voedingsbehoefte hebben. Blad en vruchtgewassen zijn zo goed te combineren. Als je groepen splitst moet je goed uitkijken naar wachttijden. Dus bij meerdere percelen aardappel, kolen of peulvruchten moet je 4 tot 6 jaar wachttijd voorzien! 3. je rangschikt de gewasgroepen op de verschillende percelen, maar let er op dat slechte opvolgingen vermeden worden. We bekijken dit met enkele voorbeelden: 6 Percelen * Het duurt in dit schema 6 jaar voor een gewas terug op dezelfde plaats terug komt. * Slechte opvolging worden vermeden. Nadeel is misschien wel dat koolgewassen, bladgewassen, vruchtgewassen de helft van de tuin innemen. Als dit teveel is kan je het perceel van de bladgewassen eruit halen. De bladgewassen verdeel je over de verschillende percelen en je kweekt deze eventueel als voor en nateelt. Zo krijg je plaats om een andere gewasgroep toe te voegen. 8 percelen

12 kool blad vrucht aardbei aardbei wortel aardappel peul In dit schema vinden we een tweejarige teelt van aardbei! 10 percelen In dit voorbeeld komt er een perceel voor groenbemesting en zelfs een vak voor inkuilen en zaadwinning. Deze zijn niet noodzakelijk. Je kan hier gerust ook gewassen zetten die je wenst maar kijk dan wel uit naar de afwisseling.een ander voorbeeld kan zijn: Peul => aardappel => wortel=>aardbei=> aardbei=>groenbemester=>aardappel=> vrucht=>blad=> kool=> Conclusie:Hoe meer percelen hoe makkelijker je het schema kan aanpassen aan je behoeften. Je kan naar hartelust aanpassingen aanbrengen en het is onmogelijk om alle mogelijke schema's hier voor te stellen. Als er mensen hun plan bij hebben kunnen we deze zeker eens bekijken.

13 6.Voorteelten - nateelten - groenbemesters Indien je voorteelten of na teelten in je tuin zet hou je best ook rekening met de mogelijkheid van zwaardplanten voor ziekten. Voor snelle teelten zoals sla is dit weinig een probleem maar radijs kan je best wel in rekening brengen. Ook voor grondbemesting is dit zo, mosterd is bijvoorbeeld een kruisbloemige zoals kolen. 7.Zaaibed Als je zelf je kolen zaait op een zaaibed is het verstandig om ook dit zaaibed mee te laten roteren. Anders is je zaaibed mogelijk de zwakke schakel in je plan. En hier kan dan misschien de knolvoet of een andere ziekte ontwikkelen en mee doorgegeven worden aan de andere bedden waar je de plantjes uitplant.