STUDIE NAAR KOSTENOPTIMALE NIVEAUS VAN DE MINIMUMEISEN INZAKE ENERGIEPRESTATIES VAN NIEUWE RESIDENTIËLE GEBOUWEN

Transcriptie

1 STUDIE NAAR KOSTENOPTIMALE NIVEAUS VAN DE MINIMUMEISEN INZAKE ENERGIEPRESTATIES VAN NIEUWE RESIDENTIËLE GEBOUWEN Jeroen Van der Veken Jan Creylman Toon Lenaerts KENNISCENTRUM ENERGIE (KCE) Voorstelling resultaten VEA-studie

2 KENNISCENTRUM ENERGIE (KCE) energiemanagement in bebouwde omgeving gebruiker Thermisch/ Elektrisch Systemen Energie gebouw Monitoring Controle Simulatie Geïntegreerd labo omgeving 2 Inleiding

3 OVERZICHT NAMIDDAG Inleiding Nieuwbouwwoningen Methodiek Randvoorwaarden & aannames Resultaten Besluit Renovatie van woningen Voorstelling E-calculator Bezoek labo 3 Inleiding

4 ONDERZOEK KOSTENOPTIMALITEIT : VEA-studie ifv EU (BEN 2020) KCE & Arcadis : nieuwbouw en renovatie residentieel 3E & Ingenium: nieuwbouw en renovatie utiliteit 2007: VEA-studie 3E, PHL & KUL 2005: BIM-studie 3E & KUL : EL²EP aan KU Leuven & Ugent Genetische optimalisatie o.b.v. dynamische gebouwsimulaties (Doctoraat Griet Verbeeck) 4 Inleiding

5 E-CALCULATOR Projectje gestart in 2010 in opdracht van VCB Doel = (meer)kost bepalen van bepaald E-peil in tabelvorm Uiteindelijke tool : optimalisatie van levenscycluskost in Excel-rekenblad Aangepast en uitgebreid in 2012 voor studie VEA Basis energieberekening = EPB 5 Inleiding

6 NADELEN EPB Geschat verbruik EPB werkelijk verbruik o Werkelijke besparing is doorgaans kleiner dan berekend = rebound 6 Methodologie

7 REBOUND 500 specific energy consumption for heating [kwh/m²k] measured energy consumption with rebound theoretical linear energy consumption average U-value [W/m²K] Theoretisch geschat energieverbruik vs. gemeten energieverbruik gebaseerd op 964 woningen [Mohamed A.F. & Hens H., 2001, Vermindering van de CO2- uitstoot door ruimteverwarming in de residentiële sector: rentabiliteit van bouwkundige maatregelen, Project KULeuven LBF: kennis van de CO2-emissies, in opdracht van Electrabel NV en SPE.] 7 Methodologie

8 REBOUND 500 specific energy consumption for heating [kwh/m²k] measured energy consumption with rebound theoretical linear energy consumption average U-value [W/m²K] Theoretisch geschat energieverbruik vs. gemeten energieverbruik gebaseerd op 964 woningen [Mohamed A.F. & Hens H., 2001, Vermindering van de CO2- uitstoot door ruimteverwarming in de residentiële sector: rentabiliteit van bouwkundige maatregelen, Project KULeuven LBF: kennis van de CO2-emissies, in opdracht van Electrabel NV en SPE.] 8 Methodologie

9 REBOUND 500 specific energy consumption for heating [kwh/m²k] measured energy consumption with rebound theoretical linear energy consumption kwh/m²k average U-value [W/m²K] Theoretisch geschat energieverbruik vs. gemeten energieverbruik gebaseerd op 964 woningen [Mohamed A.F. & Hens H., 2001, Vermindering van de CO2- uitstoot door ruimteverwarming in de residentiële sector: rentabiliteit van bouwkundige maatregelen, Project KULeuven LBF: kennis van de CO2-emissies, in opdracht van Electrabel NV en SPE.] 9 Methodologie

10 REBOUND 500 specific energy consumption for heating [kwh/m²k] measured energy consumption with rebound theoretical linear energy consumption kwh/m²k average U-value [W/m²K] Theoretisch geschat energieverbruik vs. gemeten energieverbruik gebaseerd op 964 woningen [Mohamed A.F. & Hens H., 2001, Vermindering van de CO2- uitstoot door ruimteverwarming in de residentiële sector: rentabiliteit van bouwkundige maatregelen, Project KULeuven LBF: kennis van de CO2-emissies, in opdracht van Electrabel NV en SPE.] 10 Methodologie

11 NADELEN EPB Geschat verbruik werkelijk verbruik o Werkelijke besparing is doorgaans kleiner dan berekend = economische + fysische rebound 11 Methodologie

12 NADELEN EPB Geschat verbruik werkelijk verbruik o Werkelijke besparing is doorgaans kleiner dan berekend = economische + fysische rebound o Geen kwaliteitscontrole op installaties + worden momenteel foutief gemeten (stationair) vaste rendementen doctoraatsonderzoek : controlerendement omgekeerd evenredig met isolatiegraad Ook eens optimaliseren met helft van verbruik (= helft van initiële besparing) 12 Methodologie

13 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL 13 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL Terugverdientijd = meerinvestering / jaarlijkse besparing Maandelijkse totale woningkost = lening + energie - subsidies Netto Actuele waarde Totaal Actuele kost (levenscycluskost) R a r K a r S a r I a r K I TAK t t O n t O t t S n t Et i i i h h t t E n t E ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) ( R a r K a r S a r I a r K I NAW t t O n t O t t S n t Et i i i h h t t E n t E ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) (

14 TOTAAL ACTUELE KOST TAK I 0 n t1 K E (1 re ). t (1 a) t i I h i (1 rh ). i (1 a) n t1 S Et t (1 rs ). t (1 a) n t1 K O (1 ro ). t (1 a) t R I o initiële investering K E jaarlijkse energiekosten I h herinvesteringskosten indien van toepassing binnen actualisatieperiode S Et subsidies in jaar t K O jaarlijkse onderhoudskosten R restwaarde a reële actualisatievoet (rente-inflatie) r E stijging van de energiekosten t.o.v. inflatie r h stijging van de herinvesteringskosten t.o.v. inflatie r s evolutie subsidies t.o.v. inflatie r O stijging van de onderhoudskosten t.o.v. inflatie 14 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

15 RENTEVOET JAARLIJKS VARIABEL Referte-index A 15 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

16 INFLATIE 16 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

17 RENTEVOET VAST 20 JAAR 17 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

18 RENTEVOET VAST 20 JAAR Actualisatievoet van 1/3/5 18 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

19 ENERGIEPRIJZEN: EUROPESE VOORSPELLING 19 FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

20 LEVENSDUUR EN ONDERHOUD: EN FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

21 RESTWAARDE 21 R a r K a r K a r S a r I I TAK t t O n t O t t E n t E t t S n t Et i i i h h ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) ( FINANCIEEL OPTIMALISATIEDOEL

22 INPUTS E-CALCULATOR Vorm, volume, gebouwschil, oriëntatie, installatie huidige concept (cfr EPW) 22 INPUTS

23 REFERENTIE NIEUWBOUW Eengezinswoningen Rijwoning Halfopen woning Vrijstaande woning 1: Architecturale woning (modern) Vrijstaande woning 2: Pastorijwoning Meergezinswoning Appartementsblok 23 REFERENTIEWONINGEN

24 RIJWONING 24 Referentiewoningen

25 RIJWONING 25 Referentiewoningen

26 HALFOPEN WONING 26 Referentiewoningen

27 HALFOPEN WONING 27 Referentiewoningen

28 VRIJSTAANDE WONING 1: ARCHITECTURALE WONING 28 Referentiewoningen

29 VRIJSTAANDE WONING 1: ARCHITECTURALE WONING 29 Referentiewoningen

30 VRIJSTAANDE WONING 2: PASTORIJWONING 30 Referentiewoningen

31 VRIJSTAANDE WONING 2: PASTORIJWONING 31 Referentiewoningen

32 APPARTEMENTSBLOK 32 Referentiewoningen

33 REFERENTIEWONINGEN Architecturale woning Pastorijwoning Halfopen woning Rijwoning Appartementen Dak-zijkant (6) Onderaan-midden (1) Midden-midden (3) 33 Referentiewoningen

34 VARIANTEN U-WAARDE SCHILDELEN 34 Methodiek

35 PRIJS SCHIL IFV WARMTEWEERSTAND lambda-waarde WANDEN Rmat m²k/w U W/m²K dikte m primaire kosten Spouwmuur totaal /m² materiaal /m² plaatsing /m² Isolatie (l=0.035w/m²k) totaal /m² materiaal /m² plaatsing /m² secundaire kosten Extra funderingsbreedte 36 /lm Raamomkasting/ophanging 58.4 /lm Extra afwerking raamneg 58.4 /lm Deksteen/dakrand 36 /lm Raam- en deurdorpels 10 /lm Extra afplakken isolatie /m² Extra spouwankers /m² / Totaal /m² / Onderhoudskosten %/j Afbraakkosten % levensduur jaar / 35 Methodiek

36 PRIJS SCHIL IFV WARMTEWEERSTAND 36 Methodiek

37 PRIJS SCHIL IFV WARMTEWEERSTAND 37 Methodiek

38 PRIJS RAAMWERK 38 Methodiek

39 PRIJS RAAMWERK 39 Methodiek

40 ANDERE BOUWSCHILVARIANTEN luchtdichtheid Koudebruggen Optie B g-waarde glas zonnewering 40 Methodiek

41 VARIANTEN VERWARMING 41 OPTIMALISATIEVARIANTEN

42 VERWARMING PRIJS I.F.V. VERMOGEN 42 Methodiek

43 ANDERE SYSTEEMVARIANTEN Ventilatie SWW Thermische zonne-energie PV-systemen (µ)wkk en WP als bivalent systeem in appartementen Afstandsverwarming Douchewarmteterugwinning 43 Methodiek

44 ANDERE SYSTEEMVARIANTEN Ventilatie SWW Thermische zonne-energie PV-systemen (µ)wkk en WP als bivalent systeem in appartementen Afstandsverwarming Douchewarmteterugwinning NERGENS DEFAULTWAARDEN! 44 Methodiek

45 SENSITIVITEITSANALYSES Oriëntatie Glaspercentage Geschatte energiebesparing (t.o.v. EPB) PV wel of niet 3 Energieprijsscenario s 3 Discontovoeten Micro- of macro-economische analyse Prijzenset 45 Methodiek

46 SENSITIVITEIT VEA-STUDIE GLASOPP.=12% 46 Methodiek

47 SENSITIVITEIT VEA-STUDIE GLASOPP.=16% 47 Methodiek

48 SENSITIVITEIT VEA-STUDIE GLASOPP.=20% 48 Methodiek

49 ECONOMISCHE BEREKENINGSWIJZEN MICRO MACRO Incl. BTW Excl. BTW en energietaksen Incl. subsidies Excl. subsidies Terugdraaiende teller + Injectievergoeding (± 0,05 /kwh) Terugdraaiende teller jaarlijkse injectietarief voor niet-gedekt deel productie Geen CO 2 -kost CO 2 -kost Discontovoet 1/3/5 bovenop inflatie 49 Methodiek

50 VERGELIJKING E-CALCULATOR & EPB EPB-software E-calculator K-peil E-peil K-peil E-peil Referentie n50 (2/h) Plat dak Vloer grond Gevels Ramen Ventilatie (Dwtw) Verwarming (lucht WP LT) WTW (zonneboiler) PV (5kWp) Methodiek

51 OPTIMALISATIEDOELEN 51 Methodiek Energieverbruik Totaal Actuele kost (EN15459) Investeringskost R a r K a r K a r S a r I I TAK t t O n t O t t E n t E t t S n t Et i i i h h ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) (1. ) (1 ) (

52 OPTIMALISATIE IN 3 STAPPEN Optimalisatie van geleidingsverliezen vs. investeringskost 300-tal optimale opake gebouwschillen 52 Methodiek

53 OPTIMALISATIE IN 3 STAPPEN Optimalisatie van geleidingsverliezen vs. investeringskost Optimalisatie van netto-energiebehoefte vs. TAK 100-tal optima, onafhankelijk van referentie-installatie 53 Methodiek

54 OPTIMALISATIE IN 3 STAPPEN Optimalisatie van geleidingsverliezen vs. investeringskost Optimalisatie van netto-energiebehoefte vs. TAK en K I Optimalisatie van primair energieverbruik vs. TAK en K I 100-tal optimale gebouw-installatie-combinaties 54 Methodiek

55 INVLOED ECONOMISCHE STANDPUNTEN 55 Methodiek

56 HERBEREKENING VOOR FINANCIËLE SENSITIVITEITSANALYSES 56 Methodiek

57 PASTORIJWONING 57 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

58 RESULTATENWOLK 58 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

59 PARETOFRONT NAAR TAK EN INVESTERING 59 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

60 RESULTATEN PASTORIJWONING 60 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

61 RESULTATEN PASTORIJWONING 61 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

62 RESULTATEN PASTORIJWONING 62 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

63 RESULTATEN PASTORIJWONING 63 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

64 RESULTATEN PASTORIJWONING 64 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

65 RESULTATEN PASTORIJWONING 65 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

66 RESULTATEN PASTORIJWONING K33 E45 66 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

67 MACRO-ECONOMISCHE OPTIMA 3 ENERGIESCENARIO S Macro Referentie laag EC Hoog Architecturaal K39 K37 K35 K35 E59 E47 E46 E46 Pastorij K38 K34 K33 K33 E67 E46 E45 E45 Appartement collectief K40 E69 K32 E48 K32 E48 K32 E48 67 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

68 3 ECONOMISCHE BENADERINGEN MICRO SUB, ZONDER SUB EN MACRO 68 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

69 3 ECONOMISCHE BENADERINGEN MICRO SUB, ZONDER SUB EN MACRO Disconto voet 1% 3% 5% Micro K33 E45 K34 E46 K36 E49 Micro zs K33 E14 K34 E25 K36 E49 Macro K33 E45 K33 E45 K36 E49 69 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

70 RESULTATENWOLK PASTORIJWONING PV GEEN PV MACRO-ECONOMISCH 70 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

71 RESULTATENWOLK PASTORIJWONING GEEN PV 7,5KWP PV 71 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

72 3 ECONOMISCHE BENADERINGEN MICRO SUB, ZONDER SUB EN MACRO Disconto voet 1% 3% 5% Micro K33 E45 K34 E46 K36 E49 Micro zs K33 E14 K34 E25 K36 E49 Macro K33 E45 K33 E45 K36 E49 72 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

73 DISCONTOVOETEN 1% 3% 5% ARCHITECTURALE WONING Disconto voet 1% 3% 5% Micro K33 E28 K37 E47 K37 E47 Micro zs K33 E15 K37 E28 K38 E49 Macro K33 E13 K35 E46 K37 E47 73 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

74 PARETOFRONTEN 5 TYPEWONINGEN 74 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

75 MACRO-ECONOMISCHE OPTIMA VS HUIDIGE TOEKOMSTIGE EISEN Eisen 2012 Eisen 2014 Minimum optima Maximum optima 1gezinswo ningen Gewogen gemiddelde appartem enten alle woningen K-peil K40 K40 25/32 * E-peil E70 E60 34/43 * 48/46 * NEB (kwh/m²j) /32 * U gevels (W/m²K) U hellend dak (W/m²K) / 0.23 U plat dak (W/m²K) U vloer (W/m²K) U raamprofiel (W/m²K) / / 1.4/ / U glas (W/m²K) U raam (W/m²K) / / Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

76 APPARTEMENT 76 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

77 APPARTEMENT INDIVIDUEEL MIDMID (3) Disconto voet 1% 3% 5% Micro K23 E30 K28 E22 K29 E28 Micro zs K26 E33 K27 E41 K28 E43 Macro K26 E33 K27 E34 K28 E43 77 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

78 APPARTEMENT INDIVIDUEEL MIDMID 78 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

79 APPARTEMENT INDIVID. ZIJBOVEN (6) Disconto voet 1% 3% 5% Micro K24 E30 K24 E30 K28 E36 Micro zs K28 E34 K28 E36 K28 E36 Macro K28 E35 K28 E36 K28 E36 79 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

80 APPARTEMENTEN COLLECTIEF Disconto voet 1% 3% 5% Micro K32 E48 K27 E30 K27 E30 Micro zs K32 E48 K28 E31 K32 E48 Macro K32 E48 K32 E48 K32 E48 80 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

81 APPARTEMENTEN COLLECTIEF K I 81 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

82 Referentie Micro Micro zs Macro Micro zpv Micro zs zpv Macro zpv Rijwoning K39 E68 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 Halfopen K38 E69 K32 E43 K32 E13 K32 E43 K32 E43 K32 E43 K32 E43 Architecturaal K39 E59 K37 E47 K37 E28 K35 E46 K37 E47 K37 E47 K35 E46 Pastorij K38 E67 K34 E46 K34 E25 K33 E45 K34 E46 K34 E46 K33 E45 Appartement midden-onder K38 E63 K23 E24 K25 E46 K25 E41 K23 E24 K25 E46 K25 E41 Appartement middenmidden K38 E63 K28 E22 K27 E41 K27 E34 K28 E22 K27 E41 K27 E34 Appartement zij-boven K38 E65 K24 E30 K28 E36 K28 E36 K24 E30 K28 E36 K28 E36 Appartement collectief K40 E69 K27 E30 K28 E31 K32 E48 K27 E30 K28 E31 K32 E48 3 ECONOMISCHE BENADERINGEN - MET EN ZONDER PV 82 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

83 Referentie Micro Micro zs Macro Micro zpv Micro zs zpv Macro zpv Rijwoning K39 E68 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 Halfopen K38 E69 K32 E43 K32 E13 K32 E43 K32 E43 K32 E43 K32 E43 Architecturaal K39 E59 K37 E47 K37 E28 K35 E46 K37 E47 K37 E47 K35 E46 Pastorij K38 E67 K34 E46 K34 E25 K33 E45 K34 E46 K34 E46 K33 E45 Appartement midden-onder K38 E63 K23 E24 K25 E46 K25 E41 K23 E24 K25 E46 K25 E41 Appartement middenmidden K38 E63 K28 E22 K27 E41 K27 E34 K28 E22 K27 E41 K27 E34 Appartement zij-boven K38 E65 K24 E30 K28 E36 K28 E36 K24 E30 K28 E36 K28 E36 Appartement collectief K40 E69 K27 E30 K28 E31 K32 E48 K27 E30 K28 E31 K32 E48 3 ECONOMISCHE BENADERINGEN - MET EN ZONDER PV 83 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

84 Referentie Micro Micro zs Macro Micro zpv Micro zs zpv Macro zpv Rijwoning K39 E68 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 K33 E43 Halfopen K38 E69 K32 E43 K32 E13 K32 E43 K32 E43 K32 E43 K32 E43 Architecturaal K39 E59 K37 E47 K37 E28 K35 E46 K37 E47 K37 E47 K35 E46 Pastorij K38 E67 K34 E46 K34 E25 K33 E45 K34 E46 K34 E46 K33 E45 Appartement midden-onder K38 E63 K23 E24 K25 E46 K25 E41 K23 E24 K25 E46 K25 E41 Appartement middenmidden K38 E63 K28 E22 K27 E41 K27 E34 K28 E22 K27 E41 K27 E34 Appartement zij-boven K38 E65 K24 E30 K28 E36 K28 E36 K24 E30 K28 E36 K28 E36 Appartement collectief K40 E69 K27 E30 K28 E31 K32 E48 K27 E30 K28 E31 K32 E48 3 ECONOMISCHE BENADERINGEN - MET EN ZONDER PV 84 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

85 Referentie Micro 1% Micro zs 1% Macro 1% Micro 5% Micro zs 5% Macro 5% Rijwoning K39 E68 K33 E29 K33 E13 K33 E43 K37 E46 K37 E46 K36 E45 Halfopen K38 E69 K31 E28 K31 E-3 K31 E42 K33 E44 K34 E45 K33 E44 Architecturaal K39 E59 K33 E28 K33 E15 K33 E13 K37 E47 K38 E49 K37 E47 Pastorij K38 E67 K33 E45 K33 E14 K33 E45 K36 E49 K36 E49 K36 E49 Appartement midden-onder K38 E63 K20 E19 K21 E32 K21 E32 K24 E30 K27 E50 K27 E50 Appartement middenmidden K38 E63 K23 E30 K26 E33 K26 E33 K29 E28 K28 E43 K28 E43 Appartement zij-boven K38 E65 K24 E30 K28 E34 K28 E35 K28 E36 K28 E36 K28 E36 Appartement collectief K40 E69 K32 E48 K32 E48 K32 E48 K27 E30 K32 E48 K32 E48 OPTIMA DISCONTO 1% 5% 86 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

86 HELFT EPB-ENERGIEVERBRUIK Referentie Micro Micro zs Macro Micro ½ Mi zs ½ Macro ½ Halfopen K38 E69 K32 E43 K32 E13 K32 E43 K34 E49 K34 E19 K33 E48 Pastorij K38 E67 K34 E46 K34 E25 K33 E45 K38 E50 K38 E29 K36 E49 87 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

87 HALFOPEN WONING Voorgevel Zijgevel Achtergevel Noord Oost Zuid 88 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

88 INVLOED ROTATIE OP NEB VERWARMING 89 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

89 INVLOED ROTATIE OP NEB KOELING 90 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

90 INVLOED ROTATIE OP NEB VERW+KOEL 91 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

91 INVLOED ROTATIE HALFOPEN WONING OP TAK MICRO-ECONOMISCH Z SUB 92 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

92 INVLOED ROTATIE APP. MID-MID OP TAK MACRO-ECONOMISCH 96 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

93 ECONOMISCHE OPTIMA IFV GLASPERCENTAGE PASTORIJWONING Pastorij Micro Micro zs Macro Gemiddeld energiescenario, disconto 3%, PVC ramen, raampercentage 16% K34 E46 K34 E25 K33 E45 Raampercentage 12% K32 E45 K32 E23 K31 E44 Raampercentage 20% K36 E48 K37 E28 K36 E48 99 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

94 ECONOMISCHE OPTIMA IFV PRIJZENDATASETS Pastorijwoning Micro Micro zs Macro Gemiddeld energiescenario, disconto 3%, PVC ramen, raampercentage 16% K34 E46 K34 E25 K33 E45 Aluminium raamprofielen K38 E50 K39 E30 K38 E50 Goedkope bodem-water en waterwater warmtepompen K34 E46 K34 E25 K33 E45 Goedkope bodem-water en water-water warmtepompen en aluminium ramen K38 E50 K39 E30 K38 E50 Dure warmtepompen K34 E46 K34 E25 K33 E45 Bad en douche K34 E49 K34 E28 K33 E Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

95 GOEDKOPE VS DURE GRONDBORINGEN PASTORIJWONING 101 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

96 EERSTE E30-PAKKETTEN MET EN ZONDER PV Referentie optimum E30 E30 zpv Appartement middenmidden Appartement midden-onder Appartement zij-boven Appartement collectief Rijwoning Halfopen Pastorij Architecturaal K38 E K38 E K38 E K40 E K39 E K38 E K38 E K39 E K27 E34 K25 E41 K28 E36 K32 E48 K33 E43 K32 E43 K33 E45 K35 E46 K28 E22 Dwtw 500 K26 E27 Dwtw 700 K23 E30 iso Dwtw 1500 K32 E25 2kWp PV 2200 K33 E25 2.5kWp PV 2500 K32 E28 2.5kWp PV 2150 K34 E kWp PV 3600 K37 E kWp PV 3900 K28 E22 Dwtw 500 K26 E27 Dwtw 700 K23 E30 iso Dwtw 1500 K27 E30 iso Dwtw WKK 2700 K33 E29 BWWP SPF K32 E29 BWWP SPF K34 E30 BWWP SPF K35 E29 BWWP SPF Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

97 CONCLUSIES U-waarden zijn verbazend stabiel rond eisen 2014 K-peil varieert tussen K23 en K37 door compactheid Kostenoptimaal E-peil ligt tussen E15 en E50 Grote impact op resultaat Kleine impact Compactheid woning Evolutie energieprijs PV (netvergoeding) Oriëntatie Discontovoet Zonwering (correct gerekend?) Prijzenset E30 is haalbaar, maar kost loopt op bij lage compactheid Optimalisatie op gebouwniveau wel correct? Kwaliteitscontrole uitvoering ontwerp/epb/bouw! Nu altijd uitgegaan van best practice, indien niet wordt E50 snel moeilijk Link tussen strengere wetgeving en werkelijke besparing garanderen 103 Conclusies

98 EL²EP : RESULTATEN Economisch optimum = hoogste netto contante waarde bij alle energiescenario s en alle discontovoeten: economisch optimaal isolatiepeil = K25 27 bij C = m (K20 bij C < 1m) HR- of condensatieketel + HT-radiatoren in combinatie met variabele watertemperatuur natuurlijk ventilatiesysteem met aandacht voor luchtdichtheid E57 ± 6 voor meeste woningen = daling vh jaarlijks primair energiegebruik met 66 ± 6% t.o.v. referentie 43 ± 6% t.o.v. E Net nog economisch rendabele oplossingen (netto contante waarde 0, afh van energiescenario): laag scenario: + mech.ventilatie met wtw of lucht/water WP ipv ketel hoog scenario: K20 + lucht/water WP + vloerverwarming + mech.ventilatie met wtw 3. Verdere energiebesparende stappen, maar niet meer economisch rendabel: zeer laag isolatiepeil (< K20) grond/water WP WKK alternatieve energie (zonnecollectoren, PV-systemen) 104 Optimalisatie van levenscycluskost

99 RESULTATEN HALFOPEN WONING 106 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

100 RESULTATEN HALFOPEN WONING 107 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

101 RESULTATEN ARCHITECTURALE WONING 108 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

102 RESULTATEN ARCHITECTURALE WONING 109 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

103 RESULTATEN FERMETTE 110 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

104 RESULTATEN FERMETTE 111 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

105 RESULTATEN APPARTEMENT INDIVIDUEEL 112 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

106 RESULTATEN APPARTEMENT COLLECTIEF 113 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

107 RESULTATEN APPARTEMENT INDIVIDUEEL 114 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

108 RESULTATEN APPARTEMENT COLLECTIEF 115 Resultaten kostenoptimum nieuwbouw

109 STUDIE NAAR KOSTENOPTIMALE NIVEAUS VAN DE MINIMUMEISEN INZAKE ENERGIEPRESTATIES VAN GERENOVEERDE BESTAANDE RESIDENTIËLE GEBOUWEN Jeroen Van der Veken Jan Creylman Toon Lenaerts KENNISCENTRUM ENERGIE (KCE) Voorstelling resultaten VEA-studie

110 OVERZICHT Methodiek Randvoorwaarden/aannames Resultaten Conclusies 117 Eindvergadering VEA 07/06/2013

111 REFERENTIEWONINGEN Vrijstaande woning Architecturale woning Fermette Halfopen woning Rijwoning Arbeiderswoning Herenhuis Appartementen Dak-zijkant Onderaan-midden Midden-midden 118 Methodiek

112 RIJWONING 1: ARBEIDERSWONING 119 Referentiegebouwen

113 RIJWONING 1: ARBEIDERSWONING 120 Referentiegebouwen

114 RIJWONING 2: HERENHUIS 121 Referentiegebouwen

115 RIJWONING 2: HERENHUIS 122 Referentiegebouwen

116 HALFOPEN WONING 123 Referentiegebouwen

117 HALFOPEN WONING 124 Referentiegebouwen

118 VRIJSTAANDE WONING 1: ARCHITECTURALE WONING 125 Referentiegebouwen

119 VRIJSTAANDE WONING 1: ARCHITECTURALE WONING 126 Referentiegebouwen

120 VRIJSTAANDE WONING 2: FERMETTE 127 Referentiegebouwen

121 VRIJSTAANDE WONING 2: FERMETTE 128 Referentiegebouwen

122 APPARTEMENT 129 Referentiegebouwen

123 EIGENSCHAPPEN REFERENTIEWONINGEN Arbeiderswoning Herenhuis Halfopen woning Bouwjaar BV Bruto vloeropp Compactheid 1,99 2,47 1,63 K-peil E-peil Dak Gevel Geïsoleerd, 4 cm dakisolatie tussen kepers (0,85 W/m²K) Geventileerde spouwmuur, 3 cm spouwisolatie (0,85 W/m²K) Ongeïsoleerd (1,9 W/m²K) Ongeïsoleerde volle muur (2,2 W/m²K) Ongeïsoleerd (1,9 W/m²K) Ongeïsoleerde spouwmuur (1,7W/m²K) Vloer Ongeïsoleerd (0,85 W/m²K) Ongeïsoleerd (0,85 W/m²K) Ongeïsoleerd (0,85 W/m²K) Venster Verwarming Warm tapwater 130 Referentiegebouwen Dubbel glas, meerkamer raamprofiel (Uw = 3,5 W/m²K) Centrale verwarming, gasketel (h = 0,72) Combiketel op gas met opslagvat Enkel glas, houten raamprofiel (Uw = 5 W/m²K) Enkel glas, houten raamprofiel (Uw = 5 W/m²K) Plaatselijke gaskachel (h = 0,75) Plaatselijke gaskachel (h = 0,75) Individuele doorstroom gasgeiser Elektrisch met opslag

124 EIGENSCHAPPEN REFERENTIEWONINGEN Architecturale woning Fermette Bouwjaar Beschermd volume Bruto vloeroppervlak Compactheid 0,97 1,3 K-peil E-peil Dak Gevel Geïsoleerd, 4 cm (0,85 W/m²K) Ongeïsoleerde spouwmuur (1,7 W/m²K) Geïsoleerd, 6 cm tussen kepers (0,60 W/m²K) Geventileerde spouwmuur, 6 cm spouwisolatie (0,60 W/m²K) Vloer Ongeïsoleerd (0,85 W/m²K) Isolerende chape (0,75 W/m²K) Venster Verwarming Dubbel glas, meerkamer raamprofiel (Uw = 3,5 W/m²K) Centrale verwarming op stookolie (h = 0,75) Dubbel glas, meerkamer raamprofiel (Uw = 2,8 W/m²K) Centrale verwarming op stookolie (h = 0,80) Warm tapwater Elektrisch met opslag Combiketel op stookolie met opslagvat 131 Referentiegebouwen

125 EIGENSCHAPPEN REFERENTIEWONINGEN Onderapp (1) Middenapp (3) Bovenapp (5) Topapp (x) Bouwjaar Beschermd volume Bruto vloeroppervlak Compactheid 2 5,57 1,95 1,57 K-peil E-peil Dak Gevel Vloer Venster Geïsoleerd, 4 cm (0,85 W/m²K) Ongeïsoleerde spouwmuur (1,7 W/m²K) Ongeïsoleerd (0,85 W/m²K) Dubbel glas, meerkamer raamprofiel (Uw = 3,5 W/m²K) Verwarming Collectieve centrale verwarming op stookolie (h = 0,70) Warm tapwater Individueel elektrisch met opslag 132 Referentiegebouwen

126 METHODIEK EPB-berekening Cfr nieuwbouw Rekening houden met specifieke problematiek (bv. koudebruggen) Financiële berekeningen Gelijkaardig aan nieuwbouw Bijkomende afbraakkosten Aangepaste (plaatsings)kosten voor verbouwing => andere aannemers Optimalisatie naar Primair energieverbruik, TAK en investeringskost Is onderdeel aan vervanging toe of niet? Verschil tussen methodiek op gebouwschaal en componentschaal 133 Methodiek

127 METHODIEK : EPB-BEREKENING Cfr nieuwbouw Sensitiviteitsanalyse op rebound-gedrag Volledige energiebesparing 50% energiebesparing Installatiekundige maatregelen (ventilatie, verwarming, SWW, HE) worden gedimensioneerd en toegepast op eerder geselecteerde woningen. Aanwezig afgiftesysteem kan worden behouden, en levert zelfs lagere regimetemperaturen op bij afnemende warmtevraag 134 Methodiek

128 MAATREGELEN SCHIL ref eis nieuw BBT U plat dak U hellend dak U gevel U vloer U glas N Z U profielen U deuren Maatregelen worden ook toegepast op 25/50/75/100% van schildelen Lage toepassingspercentages van ingrijpende renovaties komen in concurrentie met overal toegepaste maatregelen met hogere U-waardes Gedeeltelijk renov. kan financieel interessanter zijn door lagere plaatsingskosten 135 Methodiek

129 MAATREGELEN SCHIL kwaliteit bouwknopen C B+ # niet-aanvaarde B (enkel bij totaalrenova v zonnewinsten g-waarde glas Z zonnewering handbediend automatisch geen Z Z-O-W overal 136 Methodiek

130 MAATREGELEN CV-INSTALLATIE Productie type/dimension. regeling Twater afgifte gasketel condensatie decentraal variabel HTrad stookolieketel HR (LT) condensatie decentraal variabel HTrad LTrad houtpelletketel HR decentraal vast HTrad WP lucht-water SPF 2.5 SPF 3 decentraal variabel LTrad VV WP bodem-water SPF 4 SPF 5 decentraal variabel LTrad VV WP water-water (flatgebouw) SPF 5 SPF 5.5 decentraal variabel LTrad VV WP lucht-lucht SPF 2.5 SPF 3 decentraal / lucht compactmodule SPF 3 centraal / lucht el. weerstand direct decentraal / convector 137 Methodiek

131 MAATREGELEN SWW-INSTALLATIE Productie opslag zon Gas Elektrisch WP (bodem / lucht / binnenlucht) geiser / / boiler collector / boiler collector / boiler collector Met ook minstens 1 collectief systeem voor verwarming en SWW in de meergezinswoning 138 Methodiek

132 MAATREGELEN VENTILATIE Systeem WTW balans Bypass Regeling m- factor A (ref) / / / / 1.5 C / / / D / geen onbalans onvolledig balans 0.85 volledig Methodiek

133 MAATREGELEN HERNIEUWBARE ENERGIE PV kwp, georiënteerd op meest zuidelijk dakdelen (µ)wkk Meergezinswoning (wetgeving?) Gedimensioneerd op 20% van warmtevraag (cfr kantoorgebouwen) of SWW Afstandsverwarming Grenzen van toepasbaarheid onderzoeken douchewarmteterugwinning 140 Methodiek

134 INVESTERINGSKOSTEN Materiaal + plaatsing + secundaire kosten van energetische maatregelen Prijzen worden verzameld bij verschillende aannemers en installateurs m.h.v. Arcadis en Aspen-database Binnen-, spouw-, buitenisolatie Modaal tot passief Verschillende technieken Secundaire kosten worden bepaald o.b.v. referentiewoningen en bouwwijze Oplossen koudebruggen (raamneg, vensterbank, ophangpunten, dakrand ) Plinten / stopcontacten / verwarming / regenafvoer / mechanische bevestigingen Vrijwaren binnenhoogte / dakoprand / dakgoot 141 Methodiek

135 PRIJS BUITENISOLATIE IFV R-WAARDE lambda-waarde EPS BUITENISOLATIE Rmat m²k/w U W/m²K dikte m primaire kosten Pleister totaal /m² materiaal /m² plaatsing /m² Isolatie (l=0.032w/m²k) totaal /m² materiaal /m² plaatsing /m² secundaire kosten Aanpassing kroonlijst 5 /lm Uitbreken dakgoot 0 /lm nieuwe dakgoot 0 /lm waterafvoer 6 /lm zink tss isolatie en dak 0 /lm nieuwe deksteen of overkapping 0 /lm Verlenging dak zonder isolatie (incl pannen) 0 /m² Verlenging dak met isolatie 0 /m² doorboring (bv. luchtrooster) 0 /stuk Supplement kleine ramen (<2m²) 0 /lm Supplement raam (2-4m²) 25 /lm Supplement grote ramen (>4m²) 0 /lm Vensterbank vervangen (blauwe steen) 0 /lm Geïsoleerde vensterbank 3 /lm plint blauwe hardsteen 0 /lm Ophangblok (PUR) (nodig per bevestiging) 0 /blok Indien zowel isolatie als ramen vervangen 0 /lm Totaal /m² Onderhoudskosten %/j Afbraakkosten % levensduur j Methodiek

136 PRIJS BINNENISOLATIE IFV R-WAARDE lambda-waarde PUR BINNENISOLATIE Rmat m²k/w U W/m²K dikte m primaire kosten PUR-platen + gipskarton totaal /m² materiaal /m² plaatsing /m² afwerking gipskarton totaal /m² materiaal /m² plaatsing /m² secundaire kosten vervangen stopcontact 5 /stuk vervangen lichtschakelaar 3 /stuk verplaatsen radiator + leidingen 4 /stuk verplaatsen plinten 10 /lm isoleren + afwerken raamneggen 2cm PUR 25 /lm uitbreken houten vloer /m² uitbreken plafond /m² isoleren tussenvloer /m² verwijderen oude gipspleister /m² Totaal /m² Onderhoudskosten %/j Afbraakkosten % levensduur (j) Methodiek

137 PRIJS BINNENISOLATIE IFV R-WAARDE 144 Methodiek

138 PRIJS BUITEN/BINNENISOLATIE IFV R-WAARDE 145 Methodiek

139 ECONOMISCHE BEREKENINGSWIJZEN Micro m. subs Incl. BTW en energietaksen Incl. subsidies Terugdraaiteller Incl. netvergoeding Geen CO2-kost Discontovoet 1/3/5 bovenop inflatie Micro z. subs Incl. BTW en energietaksen Excl. Subsidies Terugdraaiteller Excl. netvergoeding Geen CO2-kost Discontovoet 1/3/5 bovenop inflatie Macro Excl. BTW en energietaksen Excl. Subsidies injectietarief (±5 cent/kwh) voor nietgedekt deel productie CO2-kost volgens EC Discontovoet 1/3/5 bovenop inflatie 146 OPTIMALISATIEVARIANTEN

140 REFERENTIEWONINGEN Vrijstaande woning Architecturale woning Fermette Halfopen woning Rijwoning Arbeiderswoning Herenhuis Appartementen Dak-zijkant Onderaan-midden Midden-midden jaar U-schil K-peil EPC ,31 K mazoutketel ,86 K mazoutketel ,67 K mazoutkachels ,34 K gasketel ,1 K gaskachels ,54 K109 mazoutketel 459 collectief Methodiek

141 MOGELIJKE MAATREGELEN Vrijstaande woning Architecturale woning Fermette Halfopen woning Rijwoning Arbeiderswoning Herenhuis Appartementen Dak-zijkant Onderaan-midden Midden-midden jaar isolatie Te herbruiken 1970 Spouw + buiten Dakbedekking 1985 Buiten Onderdak HT-radiatoren 1950 Spouw + binnen Zoldervloer 1970 Buiten Plafond HT-radiatoren 1920 Binnen / 1970 Spouw + buiten Dakbedekking Collectieve CV 148 Methodiek

142 RESULTATEN MACRO IFV U-WAARDE GEVELS 149 Resultaten kostenoptimum renovatie

143 RESULTATEN ARCHITECTURALE WONING 150 Resultaten kostenoptimum renovatie

144 RESULTATEN ARCHITECTURALE WONING K66 + WW WP5 K66 + gascondensatieketel TAK restwaarde TAK afbraakkosten TAK onderhoudskosten Investeringskost Jaarlijkse energiekosten TAK energiekosten TAK vervangingskosten TAK subsidies TAK macro TAK CO 2 -emissiekosten Resultaten kostenoptimum renovatie

145 RESULTATEN ARCHITECTURALE WONING K66 + WW WP5 K66 + gascondensatieketel TAK restwaarde TAK afbraakkosten TAK onderhoudskosten Investeringskost Jaarlijkse energiekosten TAK energiekosten TAK vervangingskosten TAK subsidies TAK macro TAK CO 2 -emissiekosten Resultaten kostenoptimum renovatie

146 RESULTATEN ARCHITECTURALE WONING K66 + WW WP5 K66 + gascondensatieketel TAK restwaarde TAK afbraakkosten TAK onderhoudskosten Investeringskost Jaarlijkse energiekosten TAK energiekosten TAK vervangingskosten TAK subsidies TAK macro TAK CO 2 -emissiekosten Resultaten kostenoptimum renovatie

147 RESULTATEN APPARTEMENT COLLECTIEF 154 Resultaten kostenoptimum renovatie

148 RESULTATEN APPARTEMENT INDIVIDUEEL 156 Resultaten kostenoptimum renovatie

149 RESULTATEN RENOVATIES MACRO 158 Resultaten kostenoptimum renovatie

150 RESULTATEN FERMETTE 159 Resultaten kostenoptimum renovatie

151 RESULTATEN FERMETTE 160 Resultaten kostenoptimum renovatie

152 RESULTATEN HERENHUIS 161 Resultaten kostenoptimum renovatie

153 RESULTATEN RENOVATIES Referentie Micro 3% Micro zs 3% Macro 3% Rij 1: Arbeiders K101 E190 K43 E79 K74 E110 K74 E110 Rij 2: Herenhuis K139 E207 K36 E63 K36 E32 K36 E63 Halfopen K138 E230 K52 E90 K52 E61 K52 E76 Vrij 1: Architecturaal K127 E251 K63 E57 K63 E28 K79 E66 Vrij 2: Fermette K75 E144 K71 E114 K71 E81 K75 E119 Appartement individueel K115 E202 K48 E79 K48 E79 K48 E79 Appartement collectief K115 E202 K59 E78 K67 E84 K67 E Resultaten kostenoptimum renovatie

154 RESULTATEN RENOVATIES Referentie Micro 3% Micro zs 3% Macro 3% Rij 1: Arbeiders K101 E190 K43 E79 K74 E110 K74 E110 Rij 2: Herenhuis K139 E207 K36 E63 K36 E32 K36 E63 Halfopen K138 E230 K52 E90 K52 E61 K52 E76 Vrij 1: Architecturaal K127 E251 K63 E57 K63 E28 K79 E66 Vrij 2: Fermette K75 E144 K71 E114 K71 E81 K75 E119 Appartement individueel K115 E202 K48 E79 K48 E79 K48 E79 Appartement collectief K115 E202 K59 E78 K67 E84 K67 E Resultaten kostenoptimum renovatie

155 RESULTATEN RENOVATIES Referentie Micro 3% Micro zs 3% Macro 3% Rij 1: Arbeiders K101 E190 K43 E79 K74 E110 K74 E110 Rij 2: Herenhuis K139 E207 K36 E63 K36 E32 K36 E63 Halfopen K138 E230 K52 E90 K52 E61 K52 E76 Vrij 1: Architecturaal K127 E251 K63 E57 K63 E28 K79 E66 Vrij 2: Fermette K75 E144 K71 E114 K71 E81 K75 E119 Appartement individueel K115 E202 K48 E79 K48 E79 K48 E79 Appartement collectief K115 E202 K59 E78 K67 E84 K67 E Resultaten kostenoptimum renovatie

156 RESULTATEN RENOVATIES Eisen 2012 Eisen 2014 Minimum optima Gem. optima Maximum optima Max. als geïsoleerd E-peil - / / K-peil - / / Primair energieverbruik kwh/m²j / / Ugevels W/m²K /0.24 Uhellend dak W/m²K Uplat dak W/m²K /0.24 Uvloer W/m²K Uraamprofiel W/m²K / / 1.4/ / Uglas W/m²K Uraam W/m²K / Resultaten kostenoptimum renovatie

157 RESULTATEN RENOVATIES Eisen 2012 Eisen 2014 Minimum optima Gem. optima Maximum optima Max. als geïsoleerd E-peil - / / K-peil - / / Primair energieverbruik kwh/m²j / / Ugevels W/m²K /0.24 Uhellend dak W/m²K Uplat dak W/m²K /0.24 Uvloer W/m²K Uraamprofiel W/m²K / / 1.4/ / Uglas W/m²K Uraam W/m²K / Resultaten kostenoptimum renovatie

158 RESULTATEN RENOVATIES Eisen 2012 Eisen 2014 Minimum optima Gem. optima Maximum optima Max. als geïsoleerd E-peil - / / K-peil - / / Primair energieverbruik kwh/m²j / / Ugevels W/m²K /0.24 Uhellend dak W/m²K Uplat dak W/m²K /0.24 Uvloer W/m²K Uraamprofiel W/m²K / / 1.4/ / Uglas W/m²K Uraam W/m²K / Resultaten kostenoptimum renovatie

159 RESULTATEN GRONDIGE RENOVATIES Eisen 2012 Eisen 2014 Minimum grondig Gem. grondig Maximum grondig E-peil - / / K-peil - / / Primair energieverbruik kwh/m²j / / Ugevels W/m²K ,2 0,32 0,6/0,36 Uhellend dak W/m²K ,13 0,16 0,2 Uplat dak W/m²K ,32 0,32 0,32 Uvloer W/m²K ,2 0,66 0,85 Uraamprofiel W/m²K / / 1,4/2,3 1,9/2,3 2,36/2,9 Uglas W/m²K ,7 1,9 2,9 Uraam W/m²K ,19/1,46 2,2/2,44 3, Resultaten kostenoptimum renovatie

160 RESULTATEN GRONDIGE RENOVATIES Eisen 2012 Eisen 2014 Minimum grondig Gem. grondig Maximum grondig E-peil - / / K-peil - / / Primair energieverbruik kwh/m²j / / Ugevels W/m²K ,2 0,32 0,6/0,36 Uhellend dak W/m²K ,13 0,16 0,2 Uplat dak W/m²K ,32 0,32 0,32 Uvloer W/m²K ,2 0,66 0,85 Uraamprofiel W/m²K / / 1,4/2,3 1,9/2,3 2,36/2,9 Uglas W/m²K ,7 1,9 2,9 Uraam W/m²K ,19/1,46 2,2/2,44 3, Resultaten kostenoptimum renovatie

161 RESULTATEN GRONDIGE RENOVATIES + VENT Minimum gemiddeld Maximum E-peil K-peil Primair energieverbruik kwh/m²j Resultaten kostenoptimum renovatie

162 RESULTATEN RENOVATIES ½ VERBRUIK Rij 1: Arbeiders Rij 2: Herenhuis Halfopen Referentie Micro Micro zs Macro ½ Micro ½ Mi zs ½ Macro K101 E190 K139 E207 K138 E230 K43 E79 K36 E63 K52 E90 K74 E110 K36 E32 K52 E61 K74 E110 K36 E63 K52 E76 K84 E121 K64 E118 K53 E91 K84 E121 K64 E88 K54 E63 K84 E121 K59 E112 K54 E93 Vrij 1: Architecturaal K127 E251 K63 E57 K63 E28 K79 E66 K79 E128 K79 E99 K79 E66 Vrij 2: Fermette K75 E144 K71 E114 K71 E81 K75 E119 K75 E120 K75 E86 K75 E120 Appartement individueel K115 E202 K48 E79 K48 E79 K48 E79 K67 E98 K67 E98 K67 E98 Appartement collectief K115 E202 K59 E78 K67 E84 K67 E64 K67 E84 K67 E84 K67 E Resultaten kostenoptimum renovatie

163 RESULTATEN RENOVATIES ½ VERBRUIK Rij 1: Arbeiders Rij 2: Herenhuis Halfopen Referentie Micro Micro zs Macro ½ Micro ½ Mi zs ½ Macro K101 E190 K139 E207 K138 E230 K43 E79 K36 E63 K52 E90 K74 E110 K36 E32 K52 E61 K74 E110 K36 E63 K52 E76 K84 E121 K64 E118 K53 E91 K84 E121 K64 E88 K54 E63 K84 E121 K59 E112 K54 E93 Vrij 1: Architecturaal K127 E251 K63 E57 K63 E28 K79 E66 K79 E128 K79 E99 K79 E66 Vrij 2: Fermette K75 E144 K71 E114 K71 E81 K75 E119 K75 E120 K75 E86 K75 E120 Appartement individueel K115 E202 K48 E79 K48 E79 K48 E79 K67 E98 K67 E98 K67 E98 Appartement collectief K115 E202 K59 E78 K67 E84 K67 E64 K67 E84 K67 E84 K67 E Resultaten kostenoptimum renovatie

164 RESULTATEN RENOVATIES ½ VERBRUIK Rij 1: Arbeiders Rij 2: Herenhuis Halfopen Referentie Micro Micro zs Macro ½ Micro ½ Mi zs ½ Macro K101 E190 K139 E207 K138 E230 K43 E79 K36 E63 K52 E90 K74 E110 K36 E32 K52 E61 K74 E110 K36 E63 K52 E76 K84 E121 K64 E118 K53 E91 K84 E121 K64 E88 K54 E63 K84 E121 K59 E112 K54 E93 Vrij 1: Architecturaal K127 E251 K63 E57 K63 E28 K79 E66 K79 E128 K79 E99 K79 E66 Vrij 2: Fermette K75 E144 K71 E114 K71 E81 K75 E119 K75 E120 K75 E86 K75 E120 Appartement individueel K115 E202 K48 E79 K48 E79 K48 E79 K67 E98 K67 E98 K67 E98 Appartement collectief K115 E202 K59 E78 K67 E84 K67 E64 K67 E84 K67 E84 K67 E Resultaten kostenoptimum renovatie

165 RESULTATEN FERMETTE IFV ENERGIESCEN. 176 Resultaten kostenoptimum renovatie

166 RESULTATEN HERENHUIS IFV ENERGIESCEN. 177 Resultaten kostenoptimum renovatie

167 RESULTATEN FERMETTE IFV DISCONTO 178 Resultaten kostenoptimum renovatie

168 RESULTATEN HERENHUIS IFV DISCONTO 179 Resultaten kostenoptimum renovatie

169 RESULTATEN ARBEIDERSWONING IFV PV 180 Resultaten kostenoptimum renovatie

170 RESULTATEN FERMETTE IFV PV 181 Resultaten kostenoptimum renovatie

171 CONCLUSIES Beginsituatie bepaalt veel Wat is technisch mogelijk? Besparingspotentieel renovatiebudget Als er wordt gerenoveerd en er zijn geen fysische belemmeringen, dan energetisch voldoende ver gaan Optima voor nieuwbouw gelden ook voor te isoleren schildelen uitz. - na te isoleren spouwmuren - platte daken met beperkte dakopstand Energiezuinige technieken, zelfs warmtepompen kunnen financieel interessant zijn, als ze zonder dure aanpassingen in de bestaande woning kunnen geïntegreerd worden. Als er een ventilatiesysteem geplaatst wordt, dan best C++ of Dwtw PV staat los van andere beslissingen, meestal net niet optimaal 183 Conclusies

172 CONCLUSIES Algemeen E-peil doel? Algemeen Helft verbruik Grondige renovatie Grondige renovatie + ventilatie spreiding blijft groot Uitgegaan van energetisch kwalitatieve verbouwing: Koudebruggen wegwerken waar mogelijk Luchtdichtheid verhogen bij elke maatregel aan schil Goede (her)dimensionering van CV Gedetailleerde ingave EPB Gemiddeld spreiding K64 E87 E63-E119 K70 E96 E64-E121 K49 E61 E55-E91 K49 E59 E18-E Conclusies

173 VERDERE EVOLUTIES Nieuwe VEA-studie op komst gericht op renovaties Verdere verlagingen naar E40 en E30 verwacht voor nieuwbouw VIS-project RENOFASE van WTCB Verdere ontwikkeling (R)E-calculator i.s.m. KMO s en VCB PWO-project i.s.m. sociaal werk 185 Conclusies